قيام سي ام مهر ماه 1357دانش آموزان ودانشجويان همدان عليه رژيم شاه

 دو عامل باعث تظاهرات گسترده دانشگاهيان و فرهنگيان همدان در روز يكشنبه سيام مهر ماه عليه رژيم شد، علت اول شايعه شدن رفتار غير انساني و منافي عفت يكي از ماموران شهرباني همدان بنام سرگرد حسين هاشمي با يك دانشآموز دختر بود كه در طي تظاهرات روزهاي قبل توسط مامورين بازداشت شده بود. چنين شايعه شد كه دختر مذكور پس از آزادي به خاطر رفتار غير انساني مامور مزبور خودكشي كرده ، به همين دليل دانشآموزان و دانشجويان خشمگينتر از گذشته عليه رژيم تظاهرات كردند؛ عامل دوم كه باعث حركت توفنده آنان شد آتشسوزي در مسجد جامع كرمان بود.
    در روز سيام مهر ماه، دانشآموزان دبيرستان دخترانه آذر هنگام خروج از دبيرستان به سر دادن شعار عليه رژيم پرداختند؛ روزنامه آيندگان در اين باره نوشت: «همدان ديروز (سي مهر) روز پر آشوبي را گذراند و تظاهرات خشونت بار دانشآموزان دبيرستانهاي اين شهر به سرعت گسترش يافت و با تيراندازي ماموران سه نفر شهيد و بيش از بيست نفر مجروح شدند، در پي تظاهراتي كه در دبيرستان دخترانه پروين اعتصامي به عنوان اعتراض به آتش زدن كتابخانه مسجد جامع كرمان برپا شده بود، برخوردي ميان ماموران انتظامي و تظاهر كنندگان درگرفت كه به خيابانهاي شهر كشيده شد، بدنبال آن دانشآموزان دبيرستانهاي پسرانه پهلوي و ابنسينا در خيابان خواجه نصيرالدين اجتماع كردند و عليه رژيم شعارهايي سر دادند و سپس به سوي ميدان مركزي شهر (امام خميني فعلي ـ پهلوي سابق) سرازير شدند و در مسير حركت خود سينماها و چند بانك را به آتش كشيدند. در خيابان شورين (شهداي فعلي) تعداد زيادي از مردم به تظاهركنندگان پيوستند و به گفته شاهدان عيني شمار آنها به ده تا پانزده هزار نفر رسيد، در اين هنگام افراد انتظامي كه در پشتبام هتل كاخ و بانك ملي موضع گرفته بودند، آتش گشودند و آنها را متفرق كردند. در اين درگيري خونين سه ] نفر[ كشته و بيش از بيست نفر مجروح شدند. كشته شدگان؛ باقر مصفا، نصرت داوودي يك نفر ديگر بودند كه بيمارستان اكباتان همدان جواز دفن آنها را صادر كرده است. همچنين در بيمارستانهاي بوعلي سه نفر، شير و خورشيد يك نفر و اكباتان سيزده نفر تحت عمل جراحي قرار گرفتند كه حال برخي از آنها وخيم است. از كشته شدگان احتمالي و مجروحاني كه به بيمارستان ارتش برده شدهاند، اطلاعي در دست نيست.» روزنامهي مذكور در ادامه نوشت: موج اعتصاب و اعتراض و ناآرامي در دبيرستانهاي همدان به اوج رسيد و دانشآموزان كلاسها را تعطيل كردند و سپس با برپايي تظاهرات به خيابانها ريختند، تظاهرات دانشآموزان دبيرستان علوي به حدي بود كه مسئولان اين آموزشگاه اقدام به تعطيلي دبيرستان كردند و سپس دانشآموزان در حالي كه شعار ميدادند، مسير خود را تا مسجد جامع ادامه دادند، ناآرامي فوقالعاده دبيرستان سينا، رئيس اين دبيرستان آقاي دانشگر را وادار به استعفاءِ كرد.
    علاوه بر دبيرستانهاي مذكور هنرجويان هنرستان صنعتي سپهبد زاهدي (ديباج فعلي) دست به تظاهرات گستردهاي زدند، كه منجر به درگيري با مامورين گرديد كه گروهي مجروح شدند، تظاهر كنندگان درخيابانهاي سپهبد زاهدي، امامزاده عبدالله و باباطاهر به حركت خود ادامه دادند، كه مجدداًدر خيابان باباطاهر با مامورين شهرباني درگير شدند كه پليس از گاز اشكآور استفاده كرد و با شليك گلوله راه آنان را سد نمود. تظاهرات فرهنگيان، دانشگاهيان و مردم همدان در روز سيام مهر ماه بيسابقه بود كه شهدا و مجروحين زيادي را در پي داشت، شهدا عبارت بودند از يك نفت فروش، يك دارو فروش، خرازي و يك كماج فروش، البته در اين درگيرها يك پليس كشته و چهار پليس ديگر مجروح شدند.
    در اين تظاهرات كه تا ساعت 2 بعدظهر صداي شليك گلوله از گوشه و كنار شهر به گوش ميرسيد، عدهاي از مدرسه آخوند بين تظاهركنندگان مواد آتشزا توزيع ميكردند و گروهي از تظاهر كنندگان كه در پشتبامها كمين كرده بودند به سوي مامورين پليس شيشههاي بنزين و آجر پاره پرتاپ ميكردند. خيابان شورين (شهداي فعلي) نيز مركز تظاهرات خونين همدان بود. بعدازظهر همين روز مجروحين به بيمارستانهاي همدان منتقل شدند و مردم براي اهداءِ خون به مجروحين جلوي بيمارستانهاي مذكور صف كشيدند. روزنامه كيهان در اين باره نوشت: «بعدازظهر امروز (سيام مهر) با انتقال مجروحين و شهدا به بيمارستانها، خانوادههاي مجروحين و مقتولين در مقابل اين بيمارستانها اجتماع كرده و مانع دخالت مامورين در امور بيمارستانها شدند. در مقابل در ورودي اين سه بيمارستان (بوعلي، اكباتان، پهلوي) صفهاي طويلي تشكيل شده بود كه از كودك 8 ساله تا پيرمرد 80 ساله در آن ديده ميشدند . اين صفها براي اهداي خون و نجات جان مجروحان تشكيل شده بود … ساعت 9 شب حدود يك هزار نفر از بستگان مقتولان و مجروحان در محوطه بيمارستان اكباتان اجتماع كردند و از مسئولان خواستند پليس در كار مجروحان كه در اطاق عمل يا بخشهاي عادي بستري هستند، دخالتي نكنند. دكتر رياحي، رئيس بيمارستان به آنان قول داد كه پليس در داخل بيمارستان هيچ دخالتي نكند. همچنين رئيس بيمارستان موافقت كرد كه قبل از طلوع آفتاب اجساد قربانيان تظاهرات در اختيار بستگان آنها قرار گيرد. عده زيادي از مجروحان از ترس اينكه بدست پليس بيفتند، به بيمارستانها مراجعه نكردهاند و در خانههاي خود بستري هستند.» در جريان اين تظاهرات طلاب مدرسه آخوند و روحانيون نيز فعال بودند. به همين خاطر يكي از روحانيون بنام ميرزا بشير عظيمي از ناحيه پا هدف گلوله قرار گرفت و مجروح شد.
    
    تشيع جنازه شهدا:
    بدنبال تظاهرات گسترده سي مهرماه، در ساعت 17 همان روز شوراي تامين استان همدان تشكيل و قرار شد تيپ زرهي، نيروهاي بيشتري را در اختيار شهرباني محل قرار دهد. مسئولين شهر ميدانستند كه در مراسم تشييع جنازه شهدا تظاهرات عظيمي عليه رژيم برپا خواهد شد، لذا مامورين انتظامي سعي كردند كه پيكر شهدا را بدون اطلاع خانوادههاي آنان دفن نمايند تا مشكلي بوجود نيايد. به همين دليل در اول آبان ماه 1357 گروهي از ماموران انتظامي به بيمارستان اكباتان رفتند و جسد مردي كه در تظاهرات سي مهر ماه، شهيد شده بود، بدون آنكه جواز دفن داشته باشد، از پزشكان و پرستاران به زور گرفته و با خود بردند. موضوع توسط كاركنان بيمارستان و بستگان مقتول به دادستان همدان گزارش شد. دادستان نيز طي نامهاي به مسئولان گورستان «باغ بهشت» نوشت: «از دفن جسد بدون جواز خودداري نماييد.» مسئولان مذكور از پذيرفتن نامه دادستان سرباز زدند و در عين حال يادآوري كردند كه از دفن جسد بدون جواز نيز خوداري ميكنند. اين موضوع دامنه بيشتري پيدا كرد و ابعاد تازهاي يافت تا جايي كه استاندار همدان براي ختم ماجرا به پزشك قانوني دستور داد كه جواز دفن بنام مقتول صادر شود، اما پزشك قانوني اعلام كرد، براي صدور جواز، بايد جسد را معاينه كنيم و به علاوه اين موضوع در صلاحيت دادسراست و بازپرس تحقيق بايد در اين زمينه دستور دهد. استاندار طي تماسي با بازپرس اظهار داشت؛ بخاطر همكاري با مقامات انتظامي بايد براي اين جسد جواز دفن صادر كنيد، ولي بازپرس درخواستوي را رد كرد و اعلام نمود: «من كاري به همكاري با مقامات ندارم و وظيفه قانوني خود را انجام ميدهم». از طرف ديگر دادستان بازپرس تحقيق، دكتر افتخاري رئيس بيمارستان اكباتان را براي پاسخگو در زمينه تسليم جسد به مامورين احظار كرد، كه دكتر افتخاري در جواب اظهار داشت: «ما نميتوانستيم مقاومت كنيم.» بدين ترتيب مقامات سياسي و قضايي همدان نتوانستند از اقدامات خشونت بار مامورين انتظامي جلوگيري كنند.
    در صبح روز اول آبان پيكر شهدا در ميان تدابير شديد امنيتي به باغ بهشت جهت دفن منتقل شدند. در اين روز تمام مدارس و مراكز آموزش عالي بازار به عنوان اعتراض به وقايع ديروز تعطيل شد و از سوي ديگر شهر بطور كامل در كنترل نيروهاي زرهي و خودروهاي ارتش بود، در همين روز اسامي شش نفر از شهدايي كه تا آن لحظه اعلام نشده بود، اعلام گرديد و تعداد مجروحين نيز 28 نفر بيان شد در حالي كه از تعداد و سرنوشت دستگير شدگان اطلاعي در دست نبود.
    در حدود ساعت 11 همان روز چندين هزار نفر از مردم، روحانيون، دانشگاهيان و فرهنگيان به منظور تشييع جنازه شهدا عازم باغ بهشت شدند. پس از برگزاري مراسم مذكور جمعيتي كه در باغ بهشت اجتماع كرده بودند، بازگشته و در دادسراي همدان متحصن شده و خواستار معرفي و تعقيب مسببان كشتار اخير و آزادي دستگير شدگان شدند. صفيخاني دادستان همدان در اجتماع آنان حاضر شد و اظهار داشت: «نامه شديداللحني به رئيس شهرباني نوشتهام كه ظرف ده روز تمام عاملان و مسببان كشتار را معرفي كند و چنانچه در اين زمينه كوتاهي نمايد، مسلماً تحت تعقيب قرار خواهد گرفت». در اين هنگام آيتالله محمد تقي عالمي دامغاني از دادستان خواست تا اجساد كشته شدگان و نيز گروهي ازمجروحان حادثه اخير كه به نقطه نامعلومي منتقل شدهاند به صاحبان و بستگان آنها تحويل داده شود. دادستان در پاسخ اعلام داشت نام بستگان اين قبيل افراد و آنهايي كه عزيزاني را از دست دادهاند يا كساني از آنها مجروح شدهاند بدون واهمه از كسي جريان واقعه را به دادستان بنويسند و مطمئن باشند در صورت ابراز اين جريان، اجساد افراد مورد نظر و مجروح تحويل آنان خواهد شد.
    در همين روز جمعيت مذكور در ميدان پهلوي اجتماع كردند و حجتالاسلام عباس عالمي، امام جماعت مسجد ميرزا داوود، كه از روحانيون فعال عليه رژيم بود، رهبري جمعيت را به عهده گرفت و با بلندگوي دستي براي مردم سخنراني و اعلام داشت كه رهبر ما امام خميني است و ميدان پهلوي بايد بنام ايشان نامگذاري شود. پس از تشييع جنازه شهدا، بعدظهر دوم آبان مجلس ياد بودي به همين مناسبت در مسجد جامع همدان برگزار گرديد، اما پيش از برگزاري مجلس صبح همين روز تظاهرات آرامي صورت گرفت ، كه بدنبال آن روحانيون و مردم مجدداً در دادسراي شهر همدان اجتماع كردند، دادستان همدان در اين اجتماع ده هزار نفري مردم حاضر شد و خطاب به آنها گفت: من تمام كارهاي قضايي را رها كرده و دنبال شكايت اخير درباره تظاهرات خونين همدان هستم، با كوششي كه به عمل آمده هيجده نفر از دستگيرشدگان آزاد شدند و تظاهرات آرام را نبايد با گلوله به مردم پاسخ داد. من به عنوان دادستان همدان از اين موضوع متأسفم، شهرباني بايد ضابط دادسراي همدان باشد ولي بايد گفت كه شهرباني همدان هيچگونه كمكي به ما نكرده است.
    مجلس ترحيم در ساعت 45/1 با حضور گسترده اقشار مختلف مردم و روحانيون در مسجد جامع برگزار گرديد، و اعضا و روحانيون در اين مراسم براي حاضرين سخنراني كرده و آنان را به پايداري و مبارزه فراخواندند. بعد از اين واقعه؛ تظاهرات مردم، فرهنگيان و دانشگاهيان دامنه شديدتري پيدا كرد و روزي نبود كه آنان به اماكن نظامي و انتظامي حمله نكرده و با مامورين درگير نشوند.
    
    اعلام حمايت گروههاي مختلف از تظاهرات سيام مهر:
    تظاهرات دانشجويان و دانشآموزان به همراه مردم عليه رژيم در سيام مهر ماه كه حمله مامورين رژيم به آنان را بدنبال داشت، باعث واكنش مجامع و گروههاي مختلف كشور گرديد و آنان به حمايت گسترده از دانشجويان، دانشآموزان و مردم همدان پرداختند.
    دانشگاهيان: دانشجويان دانشگاه بوعلي سيناي همدان از همان آغاز مهر و داير شدن كلاسهاي دانشگاهي همراه و همگام با ساير مردم و فرهنگيان عليه رژيم به فعاليت پرداختند و در تمام صحنهها حاضر بودند. آنان در 11 مهر ماه با صدور اعلاميهاي به انتخاب فرهاد رياحي، رئيس دانشگاه بوعلي، محمد فضائلي و محسن اميني به عنوان نمايندگان دانشگاه بوعلي سينا و اعزام آنها به تهران جهت مذاكره راجع به لايحه دانشگاهها اعتراض كرده و خواستار لغو نمايندگي آنان شدند. دانشگاهيان پس از چندي در سومين اعلاميه خود خواستههايشان را چنين اعلام داشتند:
    1 ـ اجراي كامل اصول دموكراسي از جمله مشاركت كامل دانشگاهيان در امور مربوط به خود.
    2 ـ قطع دخالت مقامات به اصطلاح ذي صلاح و غيره دانشگاهي بالاخص دفتر حفاظت وزارت علوم و آموزش عالي در تمام امور دانشگاهيان.
    3 ـ برگزاري دوره فوقليسانس مدرسي علوم اجتماعي.
    4 ـ بازگشت يحيي مهاجر كارشناس آموزش ـ پژوهشي مجتمع علوم آموزشي.
    5 ـ بازگشت دكتر داريوش نويدي مدرس علوم اجتماعي دانشگاه بوعلي.
    6 ـ پايان دادن به مسئله عدم صلاحيت امنيتي دكتر بيژن سرشكي مدرس معماري و شهرسازي مجتمع علوم محيط زيست منابع طبيعي.
    7 ـ قطع دخالتهاي مقامات خارج از دانشگاه در تعيين سرنوشت شغلي كاركناني نظير مهندس مظفر شريفي و سهيلا واقفي. دانشگاهيان همدان اعلام كردند كه تا تحقق كامل و بدون قيد و شرط خواستهايشان به اعتصاب ادامه خواهند داد.
    بدنبال وقايع سيام مهر همدان و قتل عام تظاهر كنندگان توسط نظاميان، دانشگاهيان و دانشجويان بوعليسينا كه خود در بطن واقعه حضور داشتند، در اعتراض به اين كشتار و برقراري حكومت نظامي در همدان، دست به اعتصاب غذا زدند، از طرف ديگر دانشجويان مدرسه عالي بهداشت همدان كه از هشتم مهر ماه دست به اعتصاب زده بودند به اين اعتصاب پيوسته و خواستار آزادي زندانيان سياسي و مجازات مسببين حوادث اخير كشور از جمله هفده شهريور تهران، سينما ركس آبادان، كشتار همدان و كرمان شدند و اعلام كردند تا تحقق خواستهايشان از حضور در كلاس خودداري خواهند كرد.
    دانشجويان دانشگاه بوعلي در حالي كه دست به اعتصاب غذا زده بودند، در روز اول آبان خواستهاي خود را به شرح ذيل اعلام داشتند:
    1 ـ عزل استاندار و رئيس شهرباني همدان و محاكمه و مجازات آنان در دادگاه عمومي زير نظر نمايندگان كانون وكلا،
    2 ـ تعيين و مجازات فوري عاملين جنايات سيمهر همدان در دادگاه عمومي زير نظر نمايندگان كانون وكلا،
    3 ـ رفع فوري اشغال نظامي شهر همدان و دادن تضمين در مورد عدم تكرار آن در آينده،
    4 ـ آزادي فوري و بدون قيد و شرط تمام دستگير شدگان وقايع اخير همدان،
    5 ـ مجازات فوري مرتكبين هتك ناموس به عنف يكي از دختران دانشآموز در شهرباني همدان كه منجر به خودكشي او شده است،
    6 ـ تحويل بدون قيد و شرط زخميهاييكه در بيمارستانهاي ارتش بستري هستند.
    7 ـ تحويل بدون قيد و شرط جنازههاي شهداي سيمهر ماه و ممانعت ماموران از اجراي مراسم تدفين و عزاداري.
    اين قطعنامه در اجتماع حدوداً شش هزار نفري از اعتصابيون دانشگاه بوعليسينا، بازاريان، معلمان و دانشجويان قرائت و به تصويب رسيد. در همين زمان كاركنان دانشگاه بوعلي اعلام كردند به عنوان اعتراض به كشتارهاي اخير و همدردي با بازماندگان شهدا دست از كار خواهند كشيد. آنها از بستگان زخمي شدگان خواستند كه در صورت نياز به هرگونه كمك به دبيرخانه دانشگاه مراجعه كنند. دانشگاهيان و دانشجويان دانشگاه بوعليسينا، در ششم آبان با نثار گل به مزار شهداي سي مهر و برگزاري مراسم شب هفت اين شهدا، به تحصن خود پايان دادند. يكي از اساتيد در اين باره اعلام داشت: «خاتمه تحصن به معناي پايان مبارزه دانشگاهيان و دانشجويان نيست، اين هفته همبستگي ملي است كه توسط سازمان ملي دانشگاهيان اعلام شده، لذا براي اينكه دست ما براي مبارزه باز تر سود و تشكل دادن به اين هفته، تحصن خود را شكستيم.»
    بدين ترتيب دانشگاهيان و دانشجويان يكبار ديگر بر تداوم مبارزه و همراهي و همگامي با مردم انقلابي تاكيد ورزيدند.
    فرهنگيان : معلمان و فرهنگيان همدان كه خود از مروجين انقلاب و تشويق كننده دانشآموزان در اعتصاب و تظاهرات خياباني بودند، در تظاهرات گسترده سي مهر ماه از نيروهاي فعال محسوب مي شدند آنان در كلاسهاي درس با شرح حقايق جامعه براي دانشآموزان نقش زيادي را در رشد آگاهي و بيداري آنها داشتند، چنانكه دبيري بنام تقي نژاد در كلاس درس ضمن بيان فقر فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي جامعه، ادعاي پيشرفت از سوي سران رژيم را به باد مضحكه ميگرفت و در هر كلاس و محفلي بر آگاهي دانشآموزان از اوضاع كشور اهتمام داشت.
    در دوم آبان آموزگاران و فرهنگيان شهرستان همدان در محوطه آموزش و پرورش اين شهرستان تجمع كرده و به تظاهرات و سخنراني عليه رژيم پرداختند. آنان براي ادامه مبارزه خود دو راه در نظر گرفتند اعتصاب و تظاهرات و راهپيمايي همچنين قطعنامهاي به شرح ذيل صادر و تصويب كردند:
    «بسم الله الرحمن الرحيم، اَلا انّ حٍزبٌ اللّه هم‏ الْغالبونَ»
    ما فرهنگيان همدان از روز دوم آبان ماه در اداره آموزش و پرورش همدان گرد آمده تا ضمن اعلام پيوستگي به عزاي عمومي به جهت كشتار فجيع و بيرحمانه مردم همدان به دست عمال رژيم در روز سيام مهر ماه اعتراض و انزجار شديد خود را نسبت به اعمال وحشيانه پليس و كشتار مردم بيگناه ابراز داشته و با اعلام پشتيباني كامل از روحانيون، قطعنامه دانشگاهيان دانشگاه بوعليسينا همدان و تحصن قضات و وكلاي محترم همدان و اعتصاب بازاريان محترم، خواستهاي خود را به صورت اين قطعنامه اعلام ميداريم و به عنوان اعتراض بهمدت 48 ساعت در اداره آموزش و پرورش همدان به اعتصاب غذا دست ميزنيم:
    1 ـ محاكمه و مجازات و عزل استاندار و رئيس شهرباني همدان و سروان هاشمي، ستوده و سر پاسبان فعلي و ساير مسببين تجاوز به ناموس مردم و عاملين فجايع اخير همدان، بوسيله كانون وكلا.
    2 ـ خارج ساختن قواي نظامي از شهر همدان كه عملا وضعيت حكومت نظامي را نشان ميدهد.
    3 ـ عزل و محاكمه و مجازات كليه مسببين حمله به اداره آموزش و پرورش اسدآباد كه با پشتيباني گروهان ژاندارمري اسدآباد صورت گرفته و قصد داشتند كارمندان را به اجبار وادار به پشتيباني از دستگاه حاكمه نمايند،
    4 ـ آزاد شدن كليه دستگير شدگان استان همدان،
    5 ـ تحويل جنازه شهدا به خانوادههاي داغديده آنها و ارائه آمار كلي كشته شدگان و مجروحين وقايع اخير و انتقال آنها از بيمارستان ارتش به بيمارستان عمومي. فرهنگيان همدان»
    وكلا و قضات : وكلاي دادگستري همدان همچون ديگر اقشار و اصناف شهر همدان از دانشآموزان و دانشجويان و تظاهرات سيام مهر ماه حمايت كرده و خواهان مجازات عاملان كشتار مردم در اين روز شدند. آنان به همين منظور در روز اول آبان از ساعت 9 صبح در دادسراي همدان تحصن كرده و دست به اعتصاب غذا زدند و اعلام كردند تا زماني كه به خواستههاي آنان عمل نشود، دست از اعتصاب غذا نخواهند كشيد. آنها با صدور يك قطعنامه چهار مادهاي خواستار مجازات عاملين كشتار مردم، خروج خودروهاي نظامي و تانكها از شهر و جلوگيري از ورود ماموران شهرباني به مدارس و مؤسسات آموزشي شدند.
    سخنگوي وكلاي مذكور اعلام نمود؛ بدون آنكه در شهر همدان حكومت نظامي شده باشد، شهر چهره حكومت نظامي گرفته و حضور نيروهاي مسلح، مردم اين شهر را پيش از پيش عصباني ميكند و سبب تحريك آنها ميشود. وكلاي همدان در حالي كه تحصن اختيار كرده بودند، شكوائيه راجع به وقايع سي مهر همدان تنظيم توسط يكي از وكلا قرائت شد:
    «به طوريكه كراراً و مخصوصاً ديروز از ساعت 9 صبح به بعد مشاهد فرمودهاند چندي است كه اهالي همدان در اثر اعمال خلاف قانون و تيراندازيهاي ماموران به اصطلاح انتظامي و شهرباني همدان، از نعمت آزادي و صيانتي كه به موجب قانون اساسي بايد داشته باشند و حتي از نعمتي كه وحوش و حيوانات طبيعتاً دارند محروم مانده و جان عدهاي در معرض تيراندازيهاي ماموران به ويژه سروان حسين هاشمي قرار گرفته و در مقابل تيرهاي جانسوز ماموران مزبور به وسيله مسلسلهاي سبك و سنگين و سلاحهاي كمري و دستي و حتي چوب و باطوم مردم بدبخت و بيپناه اين شهرستان جان خود را از دست دادهاند و ميدهند و اين سبكسري و تجاوز به جان و ناموس فرزندان معصوم اهالي را هم در داخل مدارس و دبيرستانها در برگرفته و همچنين دو سه روز قبل كه ناموس يكي دو نفر از دانشآموزان دبيرستان پروين اعتصامي مورد تجاوز و شايد هم به قرار مسموع منتهي به مرگ يكي از آنان به نام اردكاني شده است بالاخره ديروز در ساعت 9 صبح به بعد ماموران با تهيه قبلي و سنگربندي در بالاي بامهاي هتل كاخ و خيابان شورين، حتي به كسبه و پيشهوراني كه در آن خيابان مشغول كسب بودند تيراندازي كرده و ضمن كشتار جمعي از اطفال و زنان بيگناه بيش از 50 نفر بنا بر مسموع كشته منجمله نصرت داوري نفت فروش كوتاه قد كه مشغول بستن دكان خود بوده هدف تيرهاي مسلسل ماموران قرار گرفته و در دم جان خود را از دست داده و متجاوز از 200 نفر زخمي شدهاند، در حالي كه ماموران جنازه اكثر كشتهشدگان را برده و معلوم نيست با اجساد بدبختان چه كار كردهاند. عمليات ترور و وحشت آنان بعدازظهر متوجه ميدان و ساير نقاط شهر و بالاخره خيابان بوعلي در ساعت 30/4 شد و در نقاط مزبور هم قربانيهاي زيادي داده كه نبودن امنيت براي مردم مانع از بدست آوردن اطلاعاتي راجع به كشتهگان و مجروحين شده است. در عصري كه قانون آزادي بشر در اقصي نقاط دنيا سايه افكنده، در قلب شهرستان همدان روز روشن برخورد با اين صحنهها سخت غير قابل تحمل و موجب شد كه بندگان به مقتضاي شغلي خود و به اقتضاي روح همبستگي با عامه با قلبي شكسته به دادسراي شهرستان همدان كه مرجع تظلمات و مأمن مردم است متحصن شده و ضمن اعلام جرم داير به اين آدمكشي دسته جمعي و هتك ناموس به وسيله ماموران انتظامي و شكستن حريم امنيت عمومي مخصوصاً به دست سروان هاشمي و تمناي رسيدگي و تعقيب موضوع را داريم و تا زماني كه رفع ناامني نشود در تحصن خواهيم بود. در پايان تا آنجايي كه توانستهايم هويت بعضي مقتولان را به دست آورده و شرح پيوست معرفي ميكنيم و اضافه ميدارد ديشب ساعت 3 بعد از نيمه شب ماموران به زور اجساد دوازده تن از مقتولان كه در بيمارستان اكباتان بوده؛ بردهاند و علاوه بر اين چهار تن از مقتولان ديگر را در شهرستان بهار همدان دفن كردهاند كه با رسيدگي حقيقت روشن خواهد شد.
    پس از قرائت شكوائيه مذكور، بانوئي از اعضاي انجمن خانه دبيرستان پروين اعتصامي متن شكوائيهاي را كه خطاب به دادستان، استاندار، سنديكاي وكلا، كميته ايراني دفاع از حقوق بشر و كميته جمعيت حقوق دانان بود قرائت كرد.
    صفيخاني دادستان همدان بدنبال شكوائيههاي متعدد و اعتصاب غذاي وكلا، روحانيون و طبقات مختلف مردم، طي نامهاي به رئيس شهرباني همدان نوشت:
    «رياست شهرباني همدان. شكاياتي كه مردم به دستگاه عدالت تقديم داشتهاند شما در تاريخ 30/ 7/ 1357 به روي عدهاي از محصلين و مردم بيگناه كه تظاهرات سادهاي را در خيابانها برپا كرده بودند، آتش گشوده و در نتيجه سه نفر كاسب عادي كه نه جزو تظاهر كنندگان بودند و نه وضع آنها ايجاب مينمود كه شركتي در اين موضوع داشته باشند، هدف گلوله مامورين قرار گرفته و جان خود را از دست دادهاند و عدهاي فرزند خرد و كلان بدون سرپرست از خود بجا گذاشتهاند از طرفي تعدادي از محصلين زير هيجده سال نيز كه به ضرب گلوله و باتون مجروح و مضروب گرديدهاند در بيمارستانها در حال مرگ به سر ميبرند. آقاي رئيس شهرباني در كجاي قرآن و در كدام جامعه غير متمدن سزاي تظاهرات و اجتماعات ساده خياباني پاسخش گلوله و به قتل رساندن مردم است؟ لذا من به عنوان دادستان به شما اعلام ميدارم:
    1 ـ از اين تاريخ تا مدت ده روز كليه مسئولين قتل سه نفر بيگناه و عدهاي مجروحين و مضروبين را معرفي كنيد در غير اين صورت مسئول همه اين وقايع شما خواهيد بود،
    2 ـ با توجه به اينكه به عنوان ضابط دادگستري موظف بودهايد جريان قتل سه نفري كه مقتول شدهاند به دادسراي اعلام داريد، از چنين عملي خودداري نمودهايد، به عنوان اختفاءٍ جرم قابل تعقيب خواهيد بود.
    3 ـ از اين لحظه به بعد هرگونه وقايعي نظير موارد فوق در شهرستان همدان رخ دهد، مسئول مستقيم آن شما خواهيد بود و لاغير.
     هيات اجرائي جمعيت حقوق دانان ايران با تلگرافي به صفيخاني دادستان همدان از تحصن وكلاي همدان حمايت كردند:
    «جناب آقاي صفيخاني دادستان محترم همدان»
    جمعيت حقوقدانان ايران ضمن اعلام همبستگي و تاييد تحصن وكلاي دادگستري آزاده همدان كه خواستار معرفي و مجازات كليه مسببين و عاملين كشتارهاي قبلي و فاجعه سيام مهر ماه اين شهر ميباشند و با اعلام تسليت به مردم مجاهد و قهرمان همدان تعقيب و مجازات فوري كليه عوامل كشتار و ضرب و جرح مردم را درخواست مينمايد.»در پي تحصن مذكور و برحسب درخواست فرخ دفتري وكيل دادگستري همدان دو نفر از اعضاي جمعيت حقوق دانان ايران، علي نقي حكمي و رضا زوارهاي براي تحقيق درباره حوادث همدان به اين شهر اعزام شدند.
    روحانيان : روحانيون همدان كه هميشه نقش مؤثري در هدايت و رهبري مردم داشتند در قيام سيام مهر، خود نيز از نيروهاي فعال در صحنه بودند و پس از واقعهي خونين سيمهر با صدور اعلاميهاي ضمن محكوم كردن حملات مامورين شهرباني به دانشجويان، دانشآموزان و مردم همدان، سه روز عزاي عمومي اعلام كردند.
    «اهالي محترم، اصناف، فرهنگيان همدان، همانطور كه مستحضر هستيد در اثر يورش پليس به مدارس، مخصوصاًدبيرستان دخترانه پروين اعتصامي و كشتار و مجروح كردن گروهي از افراد بيپناه درخيابان شورين و ديگر خيابانها، روحانيت همدان اعلام ميدارد كه مسلمانان روزهاي دوشنبه، و سهشنبه و چهارشنبه را به عنوان اعتراض و اعلام عزاي عمومي مشاغل خود را تعطيل نمايند و اين اعمال وقيحانه و دور از انسانيت را محكوم نمايند. محرمعلي دامغاني، سيد رضا فاضليان، محمد تقي عالمي دامغاني، سيد فاضل حسني، غلامحسن بهرامي، محمد رسول رسولي و علي حبيبي.»
     جامعه روحانيت همدان در روز سيزده آبان اعلاميهاي مفصل راجع به حوادث سي مهر ماه اين شهر و وقايع بعدي صادر نمود:
    «بسمه عز شانه ان الله عزيز ذو انتقام»
    «جامعه روحانيت همدان جهت آگاهي بيشتر ملت شريف ايران خاصه مردم متدين همدان ضمن ابراز تأثر از وقايع اسفبار همدان و اظهار تشكر از همبستگي كليه طبقات مردم، مبادرت به صدور اعلاميه زير مينمايد:
    از روز يكشنبه 30 مهر ماه 1357 دانشآموزان دبيرستانهاي همدان و ديگر مردم تظاهرات آرامي به عنوان اعتراض به حمله اهانتآميز پليس به دختران دبيرستاني بر پا كردند كه با مداخله مسلحانه غير قانوني قواي انتظامي عده بسياري كشته و مجروح شدند، متعاقباً در روز دوشنبه اول آبان ماه جمعيتي متشكل از همه طبقات مردم جهت اعتراض به اعمال وحشيانه عمال رژيم در مقابل دادسراي همدان اجتماع كردند و با ارائه اسناد و مدارك دادستان همدان؛ شهرباني را مقصر شناخته و عليه آن اعلام جرم نموده بود و در روز سهشنبه دوم آبان ماه با شركت قريب يكصد هزار نفر راهپيمايي آرام و بسيار شكوهمند با شعارها و خواستههاي اساسي از محل دادسراي به طرف مركز شهر برگزار شد و در نتيجه عدم مداخله پليس هيچ گونه حادثهاي رخ نداد و بعد از ظهر همان روز ساعت 2 همان جمعيت در مسجد جامع شهر مجلس فاتحهاي جهت تجليل خاطره شهداي 30 مهرماه بر پا كردند و بر خلاف نوشته روزنامه معلوم الحال رستاخيز در ساعت 5/4 متفرق نشدند بلكه در ساعت 5/5 سخنراني پايان يافت و مردم با تذكر سخنران مذهبي با حفظ آرامش كامل از طرف بازار متفرق شدند و حال آنكه در ساعت 5/4 حريقهايي در شهر ايجاد شده بود. سخن كوتاه آنكه مردم متدين هوشيار باشند كه اخيراً حوادثي از اين قبيل در كشور بوقوع ميپيوندد نظير سينما ركس آبادان، هجوم به مسجد جامع كرمان، حمله قمهكشها به زوّار حضرت عبدالعظيم و بالاخره يورش و غارت منازل فرهنگيان و دكاكين اسدآباد همدان كه نشان دهنده نقشههاي پليد دشمنان اين نهضت مقدس براي لوث كردن آن و ايجاد وحشت بزرگ ميباشد. در خاتمه تذكر اين نكته لازم است كه ملت ايران راه خود را باز يافته و خواستههاي مشروعي دارد و به پيروي از مراجع عاليقدر خاصه حضرت آيتالله خميني تا حصول كامل اين راه ادامه خواهند داد ولسلام.
     بدين ترتيب جامعه روحانيت، تلاش رژيم را براي معرفي مردم به عنوان خرابكار و مخرب اماكن عمومي خنثي كرده و باعث تنوير افكار عمومي شدند.
    
     اعلام حمايت مراجع و روحانيون ايران از قيام سي مهر ماه:
    تظاهرات گسترده دانشآموزان، دانشجويان و مردم همدان عليه رژيم و رفتار غير انساني مامورين انتظامي با آنان؛ باعث حمايت مراجع و روحانيان مبارز از مردم همدان گرديد، كه در ذيل تلگراف آيات عظام گلپايگاني، عبدالله شيرازي، مرعشي نجفي و حجت الاسلام شيخ علي حيدري آورده ميشود:
    همدان ـ مدرسه آخوند
    «جناب مستطاب حجتالاسلام آقاي شيخ رضا انصاري دامت تاييداته. تلگرام متضمن حمله به مدرسه مباركه آخوند و قتل و جرح مردم موجب تأثر عميق گرديد. خواهشمند است تسليت حقير را به آقايان طلاب محترم و مجروحين و بازماندگان مقتولين ابلاغ فرماييد. از خداوند متعال رفع شر اشرار مسئالت مينمايم، گلپايگاني».
    تلگراف آيتالله العظمي شيرازي به علماي همدان:
    همدان. بسم الله الرحمن الرحيم
    «جناب مستطاب حجهالاسلام والمسلمين آقاي سيد موسي خوانساري دامت تاييداته جناب مستطاب حجهالاسلام و المسلمين آقاي حاج شيخ علي انصاري دامت تاييداته. ضمن ابلاغ سلام و تحيت، حوادث خونين و وحشيانه همدان موجب تألم و تأثر شديد حقير و حوزههاي علميه و عموم طبقات گرديد. اين جنايات بدست عمال ظلمه روز به روز تكرار ميشود و بر سياهي صفحات زندگيشان ميافزايد و ما به شدت آنها را محكوم مينماييم و از خداوند متعال قطع ايادي ظلمه را هر چه زودتر مسئالت مينمايم و اين فداكاري جوامع روحانيت و مردم مسلمان را در راه دفاع از مقدسات اسلام و حمايت از حقوق ملت رشيد ايران تمجيد نموده و تقدير مينمايم و پيروزي و عظمت مسلمانان را در ظل عنايات خاصه حضرت بقيهالله المنتظم (عج) از خداوند متعال مسئالت مينمايم. انتظار ميرود مراتب تسليت و تأثر عميق حقير را به عموم آقايان علما و حوزه علميه همدان و مردم متدين و داغديده ابلاغ بفرماييد و السلام عليكم و رحمهالله و بركاته.
    السيد عبدالله الشيرازي 23 / ذيقعده/ 1398 ق»
    بسمه تعالي
    «از حادثه تأسفآور حمله وحشيانه مامورين دستگاه استبداد، عليه مردم مسلمان دارالمومنين شهرستان همدان كه منجر به قتل و ضرب و جرح عدهاي از اهالي آن سامان شده است شديداً متاثر و متأسف هستم، ضمن عرض تسليت به پيشگاه ولي عصر عجلالله تعالي فرجه الشريف و تقبيح اين عمل ننگين، از خداوند متعال دفع شر مسببين اين وقايع و جنايات روز افزون را كه در آن ملت محروم ما را به قتل رسانيده يا مضروب يا مجروح و يا به زندان ميافكنند مسئلت مينمايد.
    به محمد و اله الطاهرين. مستدعي است تسليت حقير را به بازماندگان مقتولين و عموم طبقات خاصه آقايان علما و روحانيون محترم ابلاغ و از مجروحين و مصدومين حادثه دلجويي فرمائيد، مزيد تشكر و دعاگويي جامعه روحانيت خواهد بود. در خاتمه توفيق بيش از پيش آن جناب را در راه پيشرفت اهداف مقدس روحانيت و مردم مسلمان ايران از خداوند سبحان مسئلت مينمايد. ملتمس دعا والسلام عليكم و رحمهالبركاته. شهاب الدين حسني مرعشي نجفي»
    20 / ذيقعده/ 1398
    علاوه بر مراجع مذكور؛ آيتالله قمي در مشهد به مناسبت وقايع كرمان و همدان ضمن تعطيل كلاسهاي درس، مدت سه روز در مشهد مجالس عزاداري برگزار نمود.
     حجهالاسلام شيخ علي حيدري از روحانيون مبارز نهاوند با ارسال تلگرافي به روحانيون همدان ضمن اظهار همدردي، رفتار وقيحانه مامورين شهرباني را محكوم كرد:
    
    «بسم الله الرحمن الرحيم»
    «فاجعه خونين روز يكشنبه همدان بدنبال حوادث گذشته آن شهر و ساير شهرستانها كه بدست استبداد سياه و بخاطر حفظ منابع استعمارگران بوجود آمد خشم و نفرت عموم ملت ايران بويژه منطقه غرب را برانگيخت.
    جامعه روحانيت و مردم شهرستان نهاوند به منظور ابراز همدردي و اظهار تنفر از اين گونه اعمال وحشيانه همراه با تعطيل سه روزه كليه دكاكين و مدارس و اعلام عزاي عمومي و تشكيل مجلس عزاداري به سوگ نشستند.
    ما اين مصائب بزرگ را به مردم قهرمان همدان بويژه جامعه روحانيت تسليت ميگوييم و بر روان پاك شهيداني كه بفرموده بزرگترين مجاهد زمان و اميد ملت ايران زعيم عاليقدر عالم تشيع حضرت آيهالله العظمي الامام خميني، خون آنها در راهي ريخته ميشود كه خون انبياء ريخته شده، درود ميفرستيم و از پروردگار نجات ملت مبارز ايران را مسئلت داريم. علي حيدري»
    بدنبال شكايات متعدد وكلاي همدان، دانشگاهيان، فرهنگيان و … ؛ وزارت كشور هيأتي را براي تحقيق در مورد حوادث سيام مهر همدان و معرفي مسببين و عاملين قتل عام مردم، به همدان اعزام نمود. اين هيات بعد از چند روز تحقيق و صحبت با مردم و مسئولين شهر به تهران برگشت و گزارشي را به وزارت كشور ارائه نمود. كه عليرغم تمام تبليغات نه تنها عاملان كشتار مردم معرفي و مجازات نشدند بلكه آنها به نحوي مورد تشويق قرار گرفتند.
    بدين ترتيب قيام سي مهر ماه دانشجويان و دانشآموزان همدان باعث واكنش سريع نيروهاي انقلابي گرديد و آنان را در مبارزه متحد و مصممتر نمود. دانشآموزان و دانشجويان در اين تظاهرات و تظاهرات ديگر، اماكن نظامي و انتظامي را به منظور صدمه زدن به رژيم مورد حمله قرار دادند، اما هيچ گونه تعرضي به اموال مردم نداشته مگر در مواردي كه سهواً بوده يا توسط مامورين براي بدنامي آنان صورت ميگرفت.