مفاتیح الغیب ملاصدرا

مفاتیح الغیب از آثار و تألیفات قرآنی ، صدرالمتألّهین شیرازی (979یا980 -1050) که به زبان عربی می باشد. وی پس از ابراز ارادت به ساحت قدسی قرآن می نویسد : «حکمت حقیقی ، درک معانی قرآنی است، بنابراین بر آن شدم که در 20 فاتحه ، از ماهیت ، مقدّمات و فهم مسائل علم تأویل قرآن مطالبی بیاورم که در شناخت قرآن اهمیت فراوانی دارد. صدر المتألهین در این کتاب، ابتدا یک دوره فلسفه الهی را بر پایه مبانی خود در اسفار و شواهد الربوبیه ذکر می کند. علم الهی را تعریف می کند و مسائل و موضوعات مربوط به آن را شرح می دهد. این کتاب مقدّمه ای بر تفسیر ملّا صدرا محسوب می شود که به تعدادی از آیات و سوره های قرآن در مدتی کمتر از بیست سال نوشته است. ملّا صدرا قصد داشت تفسیری جامع و کامل به قرآن بنویسد که ناتمام ماند و موفق به اتمام آن نشد. کتاب « کتاب مفاتیح الغیب لفتح خزائن العلوم المُبْرَأَة عن الشک و الریب » را در حدود سال 1040 تألیف کرد .

این کتاب ، پس از رسائل تفسیری ، سیزدهمین اثر ملّا صدرا درباره تفسیر قرآن است. و ملاصدرا در این کتاب کوشیده است تا از تفسیر قرآن، به منزله کلیدی [مفتاح ]برای پاسخ به مسائل هستی بهره گیرد.(صدر الدين شيرازى ، مفاتيح الغيب ، مقدمه خواجوى ، ص نح ، س ) همچنین وی در این اثر مباحث فلسفی و عرفانی را همراه با برخی آراء و تعبیرات بزرگانی مانند فخر رازی، ابن عربی و غزّالی آورده است. نسخه خطی این کتاب به قلم «علم الهدی» فرزند فیض و نواده دختری ملّاصدرا از روی متن دست نویس ملّاصدرا کتابت شده و در قم و نجف موجود است. (الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج21 ، ص305). ترجمه این کتاب بار اول توسط حسام الدین شیرازی از رجال عصر قاجار انجام می گیرد که اصل عربی کتاب را نزد مخبرالدوله می بیند و می پسندد و به ترغیب مخبرالدوله آن را ترجمه می کند.

اين كتاب در 1363 ش ، به تصحيح محمد خواجوى (۱۳۱۳ـ۱۳۹۱)و همراه با تعليقات ملا على نورى ، در تهران چاپ می شود ،ترجمه اش نیز همان سال با عنوان فرعی" کلید رازهای قرآن" در ۱۰۹۹صفحه با مقدمه مفصل علی عابدی شاهرودی در اصول وتطور فلسفه به چاپ می رسد. (صدر الدين شيرازى ، مفاتيح الغيب ، مقدمه خواجوى ، ص فا، فب ) پس از آن نیز در سال 1424 هـ.ق توسط موسسه تاریخ عربی در بیروت منتشر می شود .

از نکات قابل تأمّل در این کتاب تأویل بعضی از آیات و روایات است مثلاً در شرح حدیث : «القبر روضۀ من ریاض الجنّۀ اَو حفرۀ من حُفر النیران» براساس اصالتی که برای باطن امور قائل است ،تصریح می کند قبر حقیقی انسان درون خود اوست. اگر باطن و دل، آراسته به عشق و محبت و دیگر مکارم و فضائل باشد در این صورت هر روز هزاران فرشته و ولی بر آن فرود می آیند باطنی اینگونه ، خود باغی از باغهای بهشت می شود و اگر باطن مملوّ از بغض و حسد و کینه و شهوت و نظایر اینها باشد به واقع مغاکی از دوزخ خواهد شد، بر همین اساس، وی بهشت و جهنم و عالم آخرت را هم در باطن انسان جستجو می کند .(مفاتیح الغیب، ص544). همچنین وی در ارتباط با حدیث معروف : « الناس نیام اذا ماتوا انتبهوُا» می نویسد : حواس دنیایی انسان دارای اصل و حقیقی است که از آن با «حواس باطنی» یاد می کند و می افزاید : به واسطه حواس باطنی است که آدمی به مشاهده حقیقت امور راه می یابد و مانع اصلی حواس باطنی ،حواس ظاهری هستند.ملا صدرا عالم را سه گونه [دنيا، آخرت و عالم الوهيت] دانسته و عقيده داشته است كه الفاظ قرآن نيز گاهى بر پديدارهاى آشكار و محسوس [دنيا]، گاهى بر سرّ [حقيقت و باطن آخرت ] و گاهى بر سرّ سرّ [باطنِ باطن يا عالم الوهيت ]دلالت دارند. ( مفاتيح الغيب ، ص 58).

این کتاب شامل 20 مفتاح به شرح زیر است:
- محتوی جزء الاول من کتاب مفاتیح الغیب
- مقدمه مصحح، مقدمه مولف
1- المفتاح الاول: فی اسرار الحکمیة المتعلقة بالقرآن علی طریق اهل العرفان (شامل 12 فاتحه)
2- المفتاح الثانی: فی الاشاره ابی الاغراض الرحمانیة و المقاصد الالهیة (شامل 9 فاتحه)
3- المفتاح الثالث: فی ماهیة العلم و مفهومه و بیان شرفه و فضله (شامل 8 مشهد)
4- المفتاح الرابع: فی مراتب الکشف و مبادیه و اقسام الالهامات و الخواطر و الوساوس و اسبابها من الملائکة و الشیاطین (شامل 18 مشهد)
5- المفتاح الخامس: فی معرفه الربوبیه من اثبات وجود الباری و نعوت جماله و جلاله و اسمائه و افعاله (شامل 3 مشهد)
6- المفتاح السادس: فی ماهیة المیزان، الموضوع فی القرآن (شامل 7 مشهد)
7- المفتاح السابع: فی الکشف عن معرفة ذات الحق و اسماء و صفاته و آیاته و آثاره (شامل 3 مشهد)
8- المفتاح الثامن: فی معرفة افعاله تعالی و اقسامها (شامل 4 فصل)
9- المفتاح التاسع: فی احوال الملائکه علی نمط آخر و شرح کثرتهم، تباین انواعهم و اصنافهم و بیان اوصافهم (شامل 5 فصل)
10- المفتاح العاشر: فی الاشارة الی اقسام الاجسام و اموالها (شامل 4 فصل)
- محتوی الجزء الثانی من کتاب مفاتیح الغیب:
11- المفتاح الاحادی عشر: فی اثبات الجواهر العقلیة و هی خزائن علم الله و قدرته و کیفیة وجودها
12- المفتاح الثانی عشر: فی اثبات حدوث العالم... حدوثا بعد مالم یوجد بعدیه زمانیة
13- المفتاح الثالث عشر: فی اثبات العالم الروحانی و دارالنفوس البشریة (شامل 8 مشهد)
14- المفتاح الرابع عشر: فی طریق سلوک العبد الی الله سبحانه (شامل 6 مشهد)
15- المفتاح الخامس عشر: فی شرح ماهیة الانسان من مبدا تکونها... الی ان ینتهی قیامه عندالله (شامل 3 باب و 4 اشراق و 9 مشهد)
16- المفتاح السادس عشر: فی الاشارة الی ملکوت اسماء و اثبات النفوس الفلکیة و عقولها المفارقة (شامل 5 لمعه)
17- المفاتیح السابع عشر: فی علم المعاد و تحقیق حشر النفوس و کیفیة رجوعها الی الله تعالی (شامل 8 اشراق)
18- المفتاح الثامن عشر: فی اثبات الحشر الجسمانی و بعث الابدان و ما وعده الشارع و اوعد علیه (شامل 7 مشهد)
19- المفاتیح التاسع عشر: فی نبذ من احوال القیامه و مقاماتها (شامل 20 مشهد)
20- المفتاح العشرون فی الاشارة ابی الریاضته و تقسیمها

ترجمه فهرست مطالب کتاب:

مفتاح اول – در اسرار حکمیه متعلّق به قرآن بر طریقۀ اهل عرفان

فاتحه اول – در صفت قرآن و نعت آن به زبان رمز و اشاره،

فاتحۀ دوم – در اشاره به سرّ حروف،

فاتحۀ سوم – در کلام و حقیقت آن

فاتحۀ چهارم – در تحقیق سخن امیرمؤمنان «جمیع قرآن در بای بسم الله است و من نقطۀ زیر بایم»

فاتحۀ پنجم – در فرق میان سخن گفتن و نوشتن

فاتحۀ ششم – در آغاز سخن و نوشته و غایت آن دو

فاتحۀ هفتم – در فایدۀ فرو فرستادن کتاب و رسالت

فاتحۀ هشتم – در کیفیت نزول وحی از نزد خدا بر قلب پیغمبر

فاتحۀ نهم - در فرق میان کتابت مخلوق و کتابت خالق

فاتحۀ دهم – در تحقیق گفتۀ رسول (ص)، «قرآن را ظاهر و باطن و حد و مطلعی است»

فاتحۀ یازدهم – در انقطاع نبوت و رسالت از روی زمین

فاتحۀ دوازدهم – در کشف فضیحت منکران علم اهل الله

مفتاح دوم – در اشاره به اغراض رحمانی و مقاصد الهی که در این کتاب مبین مذکور است

فاتحۀ اول – در ذکر اقسام قرآن به حسب غایت انزال و تنزیل

فاتحۀ دوم – در اشاره به آداب ناظرین در علم قرآن و متدبّرین در آیات خدا

فاتحۀ سوم – در فهم قرآن و تفسیر برأی

فاتحۀ چهارم – در بیان مذاهب مردم در باب متشابهات قرآن

فاتحۀ پنجم – در نقل عقیدۀ برخی از مفسّران معتزلی

فاتحۀ ششم – در تنبیه بر فساد سوء تأویل اهل تعطیل

فاتحۀ هفتم – در اشاره به صحت مذهب اهل تحصیل

فاتحۀ هشتم – در اظهار پاره ای از لوامع علوم مکاشفت در تحقیق معانی الفاظ تشبیهیۀ قرآن

فاتحۀ نهم – در هدایت کشف انقاب و تصویر ثواب و عقاب

مفتاح سوم در ماهیت و مفهوم علم و بیان شرف و فضل آن

مشهد اول – در ذکر اقوال مردم در تفسیر علم

مشهد دوم – در تحقیق ماهیت علم به حسب آنچه که ما یافتیم و برگزیدیم،

مشهد سوم – در اشاره به دفع اشکالاتی که وارد شده در حصول کلیّات جواهر و سایر مقولات برای نفس

مشهد چهارم – در بیابان منهج دیگری در کیفیت ادراک نفس معقولات کلیّه را

مشهد پنجم – در اشاره به فضیلت علم

مشهد ششم – در دلالت بر فضیلت علم از کتاب و حدیث

مشهد هفتم – در بحث از معانی الفاظی که گمان برده می شود مرادف علم است

مشهد هشتم – در اثبات علوم ربّانی که علوم لدنّی نامیده می شود

مفتاح چهارم – در مراتب کشف و مبادی آن

مشهد اول – در انواع مکاشفه بر اجمال

مشهد دوم – در فرق میان الهام و وسوسه و اثبات مبدأ آن دو

مشهد سوم – در فرق میان خواطر ملکی و خواطر شیطانی

مشهد چهارم – در اینکه الهام ملک و وسوسۀ شیطان را در نفوس انسانی نشانه هائیست

مشهد پنجم – در بیان حکمت در خلق شیاطین

مشهد ششم – در اشاره به مبدأ وجود ملک و شیطان

مشهد هفتم – در اینکه چه حقیقت الهیه ای وجود ابلیس و سپاهیان او را واجب گردانیده

مشهد هشتم – در اینکه مطارده میان سپاهیان ملک و سپاهیان شیطان در مملکت آدمی و رزمگاه قلب او در می گیرد

مشهد نهم – در کیفیت مطارده میان سپاهیان ملک و سپاهیان شیطان در رزمگاه قلب معنوی آدمی

مشهد دهم – در وجود جن و شیاطین

مشهد یازدهم – در کشف از فعل شیطان و حقیقت او

مشهد دوازدهم – در تتمۀ استبصار در معرفت احوال مبادی شرور در این دنیا

مشهد سیزدهم – در تعداد شیاطین و کثرت جنود ابلیس

مشهد چهاردهم – در تمثل شیاطین بصورتی

مشهد پانزدهم – در بیان گناهان نفس

مشهد شانزدهم – در اینکه شیطان از جمله عالمان نبوده و نمی باشد

مشهد هفدهم – در اینکه ابلیس از جنس ملائکه بود یا نه

مشهد هیجدهم – در حقیقت جن و کیفیت تکون آن

مفتاح پنجم – در معرفت ربوبیت از اثبات وجود باری و نبوت جمالی و اجلالی و اسماء و افعال او

مشهد اول – در معرفت ذات احدیت

مشهد دوم – در صفات سلبیۀ او

مشهد سوم – در صفات ثبوتیۀ او

مفتاح ششم – در ماهیت میزان که در قرآن است

مشهد اول – در بیان حاجت به آن و تحصیل اهلیّت آن

مشهد دوم – در استدلال به آیات قرآن بر تحقیق ماهیت آن

مشهد سوم – در اشاره به اقسام غذاهای معنوی

مشهد چهارم – در اینکه معرفت وزن با این میزان از نفس قرآن با تعلیم خدا و رسولش استفاده می شود.

مشهد پنجم – در بیان اقسام میزان

مشهد ششم – در تطابق نسبی میان میزان روحانی عقلی و میزان جسمانی حسّی

مشهد هفتم – در اشاره به میزان شیطان

مفتاح هفتم – در کشف از معرفت ذات حق و اسماء و صفات و آیات و آثار او به اسلوبی دیگر

مشهد اول – در اشاره به حقیقت وجود اینکه آن عین ذات معبود است

مشهد دوم – در اشاره به حقیقت صفات کمالیه و نعوت جلالیه او

مشهد سوم – پاره ای از علم اسماء الهیه که آدم از خدای سبحانه آموخت

مفتاح هشتم – در معرفت افعال خدای تعالی و اقسام آن

فصل اول – فعل خدای تعالی عبارتست از تجلی صفات او درمجالی آن صفات

فصل دوم – در بیان اقسام افعال به حسب قسمت اولیه و اشاره به ترتیب آن

فصل سوم – در بیان اقسام موجودات ملکوتیه و احوال آنها

فصل چهارم – در اختلاف مذاهب مردم در ماهیت ملائکه

مفتاح نهم- در احوال ملائکه بر نمطی دیگر

فصل اول- در شرح کثرت ملائکه بر اسلوبی دیگر

فصل دوم – در ذکر اصناف ملائکه

فصل سوم – در اوصاف ملائکه

فصل چهارم – قول امیرالمؤمنین فی صفۀ الملائکه

فصل پنجم – در عصمت ملائکه

مفتاح دهم – در اشاره به اقسام اجسام و احوال آنها

فصل اول – در اشاره به تقسیم آنها

فصل دوم – در اثبات وجود آسمان از وجوه متعدد

فصل سوم – حرکت از حیث حدوث آن دلالت بر حرکت دائم دارد

فصل چهارم – در اینکه آسمان انسان بزرگی است که جسم دارد،

مفتاح یازدهم – در اثبات جواهر عقلیه

مفتاح دوازدهم – در اثبات صورت عالم

مفتاح سیزدهم – در اثبات عالم روحانی

مشهد اول – اثبات این عالم از بزرگترین مطالب قرآنی است

مشهد دوم – در ادلّه بر وجود مفارقات نورانی

مشهد سوم – در اینکه نخستین عالم عالم امر و عقول صرفه است

مشهد چهارم – در اینکه دومین عالم عالم مدبّرات نفسانی است

مشهد پنجم – در تام و فوق التمام و ناقص و مستکفی

مشهد ششم – در پاره ای از احوال جواهر ملکوتی

مشهد هفتم – در ذکر اسبابی که موجب کرامات و معجزات و خارق عادت می شود

مشهد هشتم – در وجوب بعثت

مفتاح چهاردهم – در سلوک عبد بسوی خدای تعالی

مشهد اول – در تعریف مقام نبوت

مشهد دوم – در ظاهر و باطن نبوّت

مشهد سوم – در ولایت

مشهد چهارم – در ردّ شبه های آنان که کرامت اولیا را منکرند

مشهد پنجم – در مرتبه و مقام حکمای اهل نظر

مشهد ششم – در تأکید فرق میان عقلای اهل نظر و اولیای صاحب الهام و استبصار

مفتاح پانزدهم – در شرح ماهیت انسان

باب اول – در درجات تکون انسان بر زبان اهل یقین

باب دوم – در احوال نفس

باب سوم – در تکون انسان و نیروهای نفسانی او

باب چهارم – در اثبات نفس انسانی

مفتاح شانزدهم – در اشاره به ملکوت آسمان

لمعۀ اول – در اینکه جرم آسمان و آنچه در آن است اشرف از سایر اجسام طبیعی است

لمعۀ دوم – در اینکه آسمان حیوانی است مطیع خدا در حرکت مستدیر خود

لمعۀ سوم – در اینکه چه نفسی مخصوص اجرام فلکی است

لمعۀ چهارم – در اینکه برای هریک از آسمانها اراده ای کلی است

لمعۀ پنجم – در اینکه ذات فلک جوهری واحد صاحب درجات متفاوت است

مفتاح هفدهم – در علم معاد و تحقیق حشر نفوس و کیفیت برگشت آنها بخدا

اشراق اول – در ترتیب آنچه که در انسان حادث می شود چنانکه از ناقص ترین مراتب به عالی ترین مراتب برمی گردد پس از آنکه از آن فرود آمده

اشراق دوم – در اشاره به عقل فعال

اشراق سوم – در کیفیت اتحاد عاقل و معقول

اشراق چهارم – در تأکید قول به اتحاد عاقل و معقول

اشراق پنجم – در بیان خیر و سعادت

اشراق ششم – در شقاوتی که در برابر آن سعادت است

اشراق هفتم – در احوال نفوس ناقصه و متوسطه

اشراق هشتم – در ابطال آنچه ذکر کردند و اشاره به آنچه مهمل گذاشتند

مفتاح هیجدهم – در اثبات حشر جسمانی و بعث بدنها

مشهد اول – در اثبات نشأۀ دوم برای بدنها

مشهد دوم – در وجوه فوق دنیا و آخرت در نحو وجود جسمانی

مشهد سوم – در تحقیق آنچه که گذشت از اینکه هر مأمنی را عالمی است در آخرت مثل این عالم جسمانی و بزرگتر از آن

مشهد چهارم – در اشاره به مذاهب مردم در امر معاد

مشهد پنجم – در تعیین آنچه از انسان پس از مرگ باقی می ماند

مشهد ششم – در اینکه مقتضی حکم چنانست که انسان را بعثی با جمیع قوی و جوارح باشد

مشهد هفتم – در اشاره به اقسام معاد

مفتاح نوزدهم – در پاره ای از احوال قیامت

مشهد اول – در صفت طریق آخرت و سبب اعراض مردم از آن

مشهد دوم – در شرف علم آخرت

مشهد سوم – در اشاره به انتقال از فطرت اولیه و برگشت بدان

مشهد چهارم – در اشاره به عالم دنیا و عالم آخرت

مشهد پنجم – در اشاره به علم السّاعه

مشهد ششم – در تحقیق قیامت و بعث

مشهد هفتم – در معنی «متی» و «این» بالنسبه به قیام ساعت

مشهد هشتم – در تحقیق عذاب قبر و ثواب آن و بعث

مشهد نهم – در اشاره به معنی حشر

مشهد دهم – در ذکر اصناف خلایق در قیامت

مشهد یازدهم – در اشاره به صراط طریق حق

مشهد دوازدهم – در اشاره به نشر کتب و صحائف و کرام الکاتبین

مشهد سیزدهم – در اشاره به وزن و میزان و اعمال و عنصر و حساب و کتاب

مشهد چهاردهم – در اشاره به احوال قیامت از طی آسمانها و جز آن

مشهد پانزدهم – در معنی نفخ

مشهد شانزدهم – در اشاره به حالاتی که روز قیامت حادث می شود بر طریق عرفان و کشف

مشهد هفدهم – در اشاره به درهای بهشت و درهای آتش

مشهد هیجدهم – در اشاره به «زبانیه»

مشهد نوزدهم – در اشاره به نعمتهای بهشت و خازن آن و محنتهای دوزخ و مالک آن

مشهد بیستم – در اشاره به ریاضت و تقسیم آن

مفاتیح الغیب ملاصدرا

مطالب مشابه :

مفاتیح الغیب ملاصدرا

ارتباط عمل، عامل و نتیجه در قرآن

آسمان بار امانت نتوانست کشید

مراد ما همه موقوف یک کرشمه توست

مامنی بی پرچین در انبوه هزاران حصار

فقیر و خسته به درگاهت آمدم رحمی

اعتیاد نوزادان: پدیده ای نو ظهور