ويژگيهاي پارچه براي چاپ باتيك :

پارچه هاي مناسب براي چاپ باتيك بايد داراي دو ويژگي مهم باشد :

1- رنگرزي آنها در درجه حرارتهاي پايين يعني 30 تا 40 درجه سانتي‌گراد امكان پذير باشد.
در چاپ باتيك به دليل استفاده از واكس بر روي پارچه، در هنگام رنگ‌آميزي وقتي درجه حرارت حمام رنگرزي به 50 درجه سانتي‌گراد و بالاتر مي رسد، واكس موجود روي پارچه جدا شده و سپس خراب شدن نقشهاي ايجاد شده روي پارچه ميشود. از سالهاي گذشته تاكنون از پارچه‌هاي پنبه‌اي و ابريشمي كه در درجه حرارت‌هاي پايين نيز جذب رنگ مطلوبي دارند براي چاپ باتيك استفاده شده است.

2- پارچه بايد تا حد امكان ظريف باشد.
ظرافت پارچه بايد به حدي باشد كه واكس باتيك امكان عبور از ضخامت پارچه و ظاهر شدن بر روي طرف ديگر آن را داشته باشد. در صورت ضخيم بودن پارچه، واكس امكان عبور از درون آن را پيدا نكرده و فقط يك طرف پارچه را مي‌پوشانند. لذا در هنگام رنگرزي، رنگ از پشت پارچه به قسمتهاي پوشيده شده از واكس نفوذ كرده و سبب از بين‌رفتن نقش ايجاد شده روي آن مي‌گردد. با توجه به دو ويژگي فوق ميتوان گفت كه پارچه‌هاي ابريشمي بهترين شرايط بهترين شرايط را براي چاپ باتيك را دارا مي‌باشند.
امروزه در ايران و ساير كشورها از اين نوع پارچه براي چاپ باتيك استفاده مي‌شود.

شناخت انواع رنگ‌ها براي رنگرزي ابريشم طبيعي :

رنگهاي مورد استفاده در باتيك انواع مختلفي دارند. براي داشتن رنگ‌هاي شفاف روي پارچه و ماندگاري طولاني‌تر رنگ‌ها، لازم است به حلال اين رنگ‌ها، يعني آب مورد استفاده توجه خاص داشته باشيم. همانطور كه ميدانيد آب‌مصرفي ما داراي املاح معدني فراوان است. اين املاح در حين رنگرزي باعث ناهماهنگ شدن رنگ بر روي پارچه مي‌شوند و به مرور زمان نيز با اجزاي رنگي تركيب شده، با آنها واكنش نشان مي‌دهند و باعث ايجاد لكه‌هاي ناخواسته حاصل از رسوبات اين واكنش‌ها مي‌گردند. لذا استفاده از آب سبك و بدون املاح، امري لازم و ضروريست.
رنگها در تقسيم بندي كلي شامل دو گروه رنگهاي طبيعي و رنگ‌هاي شيميايي هستند.
رنگهاي طبيعي نيز خود به دو گروه رنگ‌هاي گياهي و رنگ‌هاي حيواني تقسيم مي‌شوند. همچنين رنگ‌هاي شيميايي نيز شامل رنگ‌هاي مستقيم، رنگ‌هاي راكتيو، رنگ‌هاي اسيدي، رنگ‌هاي سپلكس، رنگ‌هاي بازيك و رنگهاي ديگر مي‌باشد.
معروف ترين و پركارترين رنگ‌ها در هنر فن باتيك، رنگهاي بازيك، راكتيو و رنگهاي گياهي مي‌باشند.
اين دسته رنگها چون طي فرايند جوشيدن و حرارت آماده مصرف مي‌شوند، بايد پس از اين كه كاملاً سرد شدند از آنها استفاده نمود، چون ماده مقاوم يا واكس در مقابل حرارت مقاوم نيست و در اثر حرارت رنگ، مقاومت خود را از دست خواهد داد. امروزه نوع ديگري از رنگهاي باتيك نيز در بازار موجود است كه اين رنگها به صورت خمير در ظروف يا تيوپ‌هاي با اندازه‌هاي مختلف موجودند.
اين رنگها به راحتي در آب حل مي‌شوند و پس از خشك شدن از ثبات كافي برخوردارند و در اثر شست‌ و شو از بين ‌‌‌نمي‌روند.
برخي رنگ‌هاي موجود در بازار با نام‌هاي تجاري زير موجود مي‌باشند :
Silk LB- Tex tail- Pbeo- Acrylic- Pentel

روش آماده سازي واكس :
در قديم براي تهيه واكس از برگ درخت موز و سود سوزآور به همراه خاك رس استفاده ميشد. ولي بعدها براي تهيه واكس از صمغ و موم زنبور عسل و سقز استفاده كردند. اين روش اوليه بار به وسيله ايرانيان آغاز شد و شيوه قبلي را از دور خارج ساخت. شيوه كار به اين صورت بود كه با مخلوط مواد بالا سطح پارچه را مي‌پوشانند و سپس طرح مورد نظر را از روي آن مي‌تراشيدند و رنگ مي‌كردند. هنگام رنگرزي، الياف محل‌هاي تراشيده شده رنگ را به خود مي‌گرفت. دوباره روي آنها را با مخلوط بالا مي‌پوشاندند و سپس قسمت‌هاي ديگر را مي‌تراشيدند و رنگ‌مي‌كردند.
اكنون به جاي صمغ از پارافين به همراه موم و سقز استفاده ميشود. در برخي مناطق از پيه گاو و با گوسفند نيز به همراه سه ماده قبلي استفاده ميشود كه اين به تكنيك موردنظر و همچنين سردي و گرمي هوا محل بستگي دارد.
مواد لازم براي تهيه واكس مورد نياز براي نقاشي به شرح زير است :
الف- پارافين منجمد 100 گرم
ب- موم طبيعي خالص 20 گرم
ج- سقز طبيعي 5 گرم
ابزار ايجاد نقش به شيوه نقاشي روي پارچه :
در قسمت ذيل به وسايل موردنياز براي نقاشي پارچه در باتيك اشاره‌اي كوتاه مي‌كنيم :
1- پارچه ايمني متناسب با طرح
2- طرح مورد نظر
3- مداد براي انتقال طرح روي پارچه
4- انواع قلمو
5- لوله‌هاي هدايت كننده موم ( تيان ، تاجنيتيك )
6- ميزكار
7- چهارچوب ( كلاف چوبي ) براي كشيدن پارچه
از چهارچوب براي ثابت نگهداشتن پارچه استفاده مي‌كنند و ساختار چهارچوب به صورت يك قاب مربع يا مستطيل شكل با شيارهايي داخل آن است كه ميتوان در اندازه‌هاي مختلف تغيير داد. پارچه با پونزبر كلاف چسبانده‌مي‌شود.
8- ظرف مسي براي گرم كردن واكس
9- پالت رنگ براي در دسترس بودن رنگها
10- اتو براي تثبيت و پارافين گيري

تكنيكها در نقاشي باتيك
تكنيكها در نقاشي باتيك عبارت است از :
الف- قلم مو ب- لوله‌هاي هدايت شونده Cantiny يا تاجنيتيك
پ- روش tieanddye يا باندا ث-روش تا عنكبوتي
ج-نمك چ-الكل

الف- قلمو
در اين شيوه طرح مورد نظر را روي پارچه منتقل مي‌كنند و سپس پارچه را روي ميز پهن كرده توسط قلمو قسمتهايي از طرح را كه مدنظر است با موم مي‌پوشانند. در اين شيوه بازي خطوط قلمو و كلفتي و نازكي خطوط كه با موم گرفته شده است زيبايي فوق‌العاده‌اي به كار مي‌دهد.

ب- لوله هاي هدايت شونده :
اعتقاد بر اين است كه cantiny تماماً اختراع جاوه‌اي‌ها مي‌باشد. cantiny و يا همان تاجنتيك، لوله مسي كوچك نازكي است كه به يك كاسه خيلي كوچك كه دهانه تنگي دارد جوش خورده است.
همچنين يك دسته خيزراني كوتاه نيز به آن منتقل است كه طول آن يازده سانتي‌متر مي‌باشد. اين ظرف مسي از موم مذاب پر مي‌شود و سپس توسط هنرمند طرح‌هاي مورد نظر خود را توسط آن روي پارچه مي‌كشند. لوله‌هاي‌ cantiny اندازه‌هاي مختلفي دارد و براساس ظرافت خطوط، نوع آن را مي‌توان تعيين كرد. از لوله‌هايي با قطر يك ميليمتر براي كارهاي ظريف تا لوله‌هاي عريض براي طرح‌هاي بزرگ وجود دارند. طرح‌هايي كه به صورت راه‌ راه مي‌باشند با cantiny كه لوله‌هاي بيشتري دارد انجام مي‌شود.
پس از اينكه پارچه به موم آغشته شد با قلم مو رنگهاي مورد نظر را در بين خطوطي كه با موم گرفته شده منتقل‌مي‌كنند.

پ) tieanddye ( باندانا ) :
اين تكنيك كه ابتدا در هند انجام شد، بسيار متنوع مي‌باشد و ميتوان طرح‌هاي انتزاعي و غيرهندسي را ايجاد‌كرد. موقعيت در اين روش زياد است و بستگي به هوش و زكاوت و تدابير استادكار دارد. به اين صورت كه با محكم بستن قسمتهايي از پارچه توسط يك نخ محكم و فرو بردن آن به صورت موضعي يا تمامي در محلول رنگ، نقشهايي بر پارچه پياده مي‌شود.
حال ميتوان قسمتهاي ديگر پارچه را محكم بسته و مجدداً در محلول رنگ فرو برد و در همين حال عمل بستن قسمتهاي ديگر را ادامه و در محلول رنگ ديگر فرو برد. بدين صورت ميتوان ضمن حفظ قسمت يا قسمتهايي از سطح پارچه، رنگهاي تركيبي از دو يا چندين رنگ را در سطح پارچه ايجاد نمود. همان طور كه گفته شد نقش ايجاد كننده آزادانه قابل تغيير است به اين صورت كه ميتوان با روشهاي مختلف تغييرات بسيار جالبي در سطح پارچه ايجاد نمود.

نقاشي بر روي پارچه‌هاي ابريشمي :
همانطور كه در قسمتهاي گذشته شيوه واكس براي نقاشي باتيك توضيح داده شد اينك نوبت به اجراي آن و نحوه نقاشي بر روي پارچه مي‌گردد.
واكس كه آماده كرديم را بر روي حرارت متوسط قرار مي‌دهيم تا واكس گرم باقي بماند.
سپس در همين حال پارچه موردنظر را كه معمولاً ابريشم و گاهي اوقات نيز ساتن مي باشد را بر روي چهارچوب متحرك توسط پونز از هر چهار طرف كشيده و متصل مي‌كنيم تا همانند يك بوم نقاشي گردد. البته اگر قبل از اين مرحله طرح مورد نظر بر روي پارچه ترسيم شود بهتر است.
بعد از اين دو مرحله ترسيم نقوش و بوم كردن آن بر روي چهارچوب، توسط واكس شروع به ترسيم خطوط و مكانهايي كه نمي‌خواهيم رنگ بر روي آنها قرار گيرد مي‌كنيم.
بعد از آن طبق مواردي كه گفته شد شروع به رنگ آميزي طرح مي‌كنيم. البته بايد دقت شود رنگ به اندازه اين بوقلمو نباشد كه بر روي كار رنگ پخش شود و از قسمتهاي موم خورده بگذرد و پارچه را لك كند. وقتي كار رنگ‌آميزي به پايان رسيد ميتوان پارچه را مثل لباس و غيره باتيك گيري كرد و شست.
اگر پارچه‌ ما كوچك باشد مثل دستمال و يا تابلو احتياج به دستگاه باتيك گيري ندارد ميتوان با چند صفحه روزنامه و اطو واكس را از روي پارچه برداشت. به اين ترتيب كه روي ميز يك پارچه نخي نرم، يا چيزي شبيه آن به اندازه پارچه موردنظر پهن كرده چند ورق روزنامه در زير پهن كرده و كار را بر روي آن قرار مي دهيم و بر روي آن نيز چند عدد روزنامه مي‌گذاريم و با اطوي داغ بر روي آن مي‌كشيم به علت حرارتي كه اتو توليد مي‌كند واكسها به حالت مايع روان در مي‌آيد و به چربي روي پارچه از بين رفته و حاله‌اي اطراف طرح ايجاد شده است. براي اينكه تمامي چربي پارچه گرفته شود و پارچه لك نگيرد، پارچه را داخل بنزين چند مرتبه مالش مي‌دهيم تا چربي باقي‌مانده نيز گرفته شود. بعد آن را در جايي قرار مي‌دهيم تا بنزين متصاعد شود، به اين ترتيب كار ما حاضر است.

پارچه‌هاي باتيك :
1. استفاده از رنگ‌ هاي طبيعي به كار ارزش بالاتري مي‌بخشد ولي در صورت استفاده از رنگ‌هاي شيميايي، اين رنگ‌ها بايد قابليت استفاده در رنگرزي با درجه حرارت ‌هاي كم را داشته باشند و رنگ‌ها متنوع و كاملاً ثابت در برابر نور، شستشو و گذر زمان باشند.
2. واكس مورد استفاده بايد از كيفيت مناسب برخوردار بوده و پس از پايان كار، بويي از آن به جا نماند.
3. بر روي پارچه اثراتي از نقش پريدگي و چند رنگي ‌هاي ناخواسته نباشد. ولي چاپ به گونه‌اي انجام شده باشد كه رگه‌هاي متعدد و رنگي بر روي پارچه ايجاد شده باشد.
4. نقاشي باتيك بر چاپ باتيك برتري دارد و لذا هر چه نقش‌ها ابتكاري و جديد ( در چهارچوب نگاره‌هاي سنتي ) باشد ارزش كار بالاتر مي‌رود.

ويژگيهاي پارچه براي چاپ باتيك :

مطالب مشابه :

نقاشی روی پارچه

نقاشی روی پارچه

برگزاري مسابقه نقاشي روي پارچه به مناسبت هفته محيط زيست

ويژگيهاي پارچه براي چاپ باتيك :