مکان یابی مراکز آموزشی (2)

مكان يابي فضاهاي آموزشي با توجه به چهره طبيعي

ناهمواريهاي سطح زمين بر نحوه شكل گيري شهرها و كاربري فضاهاي آن تأثير مي گذارد .عموماًشيبهاي تند ، پستي و بلندي ها و ناهمواريهاي زياد ، مانع از آن مي گرددكه كليه سطوح شهر براي كاربريهاي مورد نياز استفاده شود.شهرها در هر نوع سطي كه استقرار يافته باشند اعم از شيب مناسب يا نامناسب ، ناهمواريهاي زياد و يا زمين هموار و دشت و.... نيازمند امكانات و تأسيسات مختلف شهري از جمله فضاهاي آموزشي خواهند بود.اما بايد در نظر داشت كه با توجه به چهره طبيعي ناهمواريهاي سطح شهر يا روستا ، مكان فضاي آموزشي بايد به نحوي انتخاب گردد كه از حداقل شيب و ناهمواري برخوردار باشد تا امكان فعاليت آموزشي در كارآ ترين شكل ممكن فراهم آيد.

مكان يابي فضاهاي آموزشي با توجه به عوامل اقليمي

توجه به شرايط اقليمي در مراحل مختلف طراحي و احداث ساختمانهاي شهري بخصوص فضاهاي آموزشي كه مورد استفاده مستقيم انسان قرار مي گيرند، امر ضروري است.اين توجه از دو جهت يكي بال بودن كيفيت آموزش و بهداشت در فضاي داخلي و ديگري صرفه جويي در مصرف سوخت وسايل گرم كننده اين فضاها حائز اهميت است . هر چند اين عوامل بيشتر در معماري ساختمانها مؤثر واقع مي شود، ليكن نبايد نقش آنها را در نحوه استقرار كاربري فضاها در سطح شهرنيز ناديده گرفت. بطوريكه در نظرگرفتن شرايط آب و هوايي از عوامل اساسي مكان يابي تاسيسات بخصوص مكان يابي فضاهاي آموزشي خواهد بود. بنابراين تغييرات دما ، ريزشهاي جوّي، ميزان رطوبت نسبي، باد و تابش آفتاب از مواردي است كه در بررسي شرايط اقليمي در تعيين مكان فعاليت آموزشي بايد مورد توجه قرار گيرد.از عناصر اقليمي ذكر شده وزش باد ، تابش خورشيدي شاخصهايي هستند كه نقش اساسي تري در مكان يابي فضاهاي آموزشي دارندو به عنوان معيارهاي مهم شرايط اقليمي مؤثر در مكان يابي فضاهاي آموزشي مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

نتيجه آنكه ساختمانهاي آموزشي به دليل ويژگي كاملاً متفاوتي كه از نظر زمان اشغال فضا و عملكرد نسبت به ساختمانهاي مسكوني دارند به نحو قابل توجهي تحت تأثير شرايط اقليمي قرار مي گيرند.2

باد

محيط آموزشگاه از نظر همجواري با ساير ساختمانها و عوامل جغرافيايي بايد به گونه اي باشد كه امكان جريان و نتيجتاً تهويه هوا را داشته باشد.نحوه استقرار آن به نحوي بايد باشد كه اثرات باد هاي مزاحم كاهش يافته و برخورداري از بادهاي مناسب افزايش يابد ، بطوريكه امكان حداكثر استفاده از جريان هواي آزاد و مناسب براي تهويه طبيعي كلاسها به وجود آيد.در صورتي كه محيط آموزشگاه در معرض وزش باد هاي شديد و مزاحم قرار داشته باشد، بايد امكان ايجاد فضاي سرسبز توسط درختان و بوته ها براي مقابله با آن فراهم باشد. با توجه به جهت عمومي وزش باد در منطقه ، محل احداث واحد آموزشي نبايد در مسير انتشاردود و بوهاي زننده مانند كارخانجات ، كانالهاي رو باز، عبور فاضلابها ، محل زباله داني و....قرار گيرد.

تابش آفتاب

نور يكي از مسائل اساسي معماري در تأمين آسايش بصري فضا بوده و تأثيرات رواني اين پدپده فيزيكي در انسانها متفاوت است .نور زياد وقتي به صورت انسان منعكس مي شود به شدّت چشم را آزار داده و موجب ريزش اشك مي گردد. برعكس نور كم موجب خمودگي و افسردگي گشته و نشاط را از انسان سلب مي نمايد. بنابراين محيط كلاس و مدرسه بايد از نور مناسب بر خوردار گردد و مناسب ترين نور استفاده از نور طبيعي خورشيد از طريق پنجره ها مي باشد.

تابش آفتاب با توجه به زاويه تابش و جهت تابش كه طول مدت و شدّت تابش را مشخص مي سازد بر چگونگي شكل گيري بافت شهري به ويژه شبكه گذربندي هاواستقرار ساختمانها تاثير اساسي دارد. بطور كلي جهت ساختمان مدارس بايد به گونه اي باشد كه حداكثر برخورداري از تابش آفتاب در كلاسها به هنگام زمستان و جلوگيري از نفوذ تابش زياد و مزاحم در تابستان فراهم شود.بر اين اساس ميزان نورگيري هرنقطه با توجه به زاويه تابش و جهت تابش آفتاب مشخص مي گردد.

به بيان ديگر با توجه به مدار حركت ظاهري خورشيد در هر نقطه مي توان ارتفاع خورشيد را در زمستان در جهتهاي جغرافيايي مطلوب مشخص نمود و با توجه به آن ساير عوامل ياد شده را محاسبه و تعيين كرد. هچنين بايد دقت نمود كه عوامل جغرافيايي و ساخت و ساز شهري نبايستي در روشنايي محيط آموزش نقصان يا خللي وارد سازد. از اين نقطه نظر همچواري با ساختمانهاي مرتفع در سمت جنوبي واحد آموزشي مورد تاييد نبوده و در اين مورد بايد توجه داشت كه حداقل در محلي كه ساختمان مدرسه احداث ميگردد نبايستي در معرض سايه افكني ساختمانهاي مجاور قرار داشته باشد.هرچند درنواحي سردسيراصولاً گريز ازسايه افكني تاسيسات پيرامون در فضاهاي باز مراكز آموزشي نيز مطلوب مي باشد .

سيل

بروز بارندگي هاي متوالي،طغيان رودخانه ها وجاري شدن آب در دشتهاي مسطح ،از جمله عواملي است كه بايددراحداث محيطهاي مسكوني مورد توجه قرار گيرد.

جهت حفظ و حراست ساختمانهاي آموزشي و تامين امنيت دانش آموزان در مقابل بروز سيل ، بكارگيري تدابير و تمهيدات اساسي در انتخاب مكان مناسب براي اين تاسيسات مي تواند بطور قطع مؤثر واقع گردد. اين تمهيدات شامل احتراز از ساخت فضاهاي اموزشي در نواحي پست وسيل گير ، حفظ حريم مسيلها و رودخانه هاي فصلي و دائمي خواهد بود.

زلزله و تكتونيك

زلزله از مهمترين عوامل مؤثر در مكان يابي فضاهاي آموزشي به شمار مي رود كه در راستاي كاهش خسارات جاني ومالي ناشي از وقوع آن مي بايست تمهيدات لازم توسط مهندسين شهر سازي صورت گيرد. در نگاه نخست روشن است كه احداث اصولي ساختمانها طبق ضوابط و معيارهاي علمي و فني جهت جلوگيري از خسارات و تأمين امنيت جاني و مالي د رهنگام وقوع زلزله بر عهده مهندسين ساختمان و معماري مي باشد. ليكن مكان يابي فضاهاي آموزشي با توجه به بحث زلزله كه خود متأثر از گسل و حركات تكتونيكي زمين مي باشد ، بر لزوم توجه شهرسازان در خصوص رعايت حريم گسل و سايرمباحث تكتونيكي دلالت دارد تا از اين طريق موجبات كاهش خسارات فراهم آيد. با انتظام كاربريهاي شهري و مكان گزيني هاي اصولي با توجه به ماتريس هاي ذكر شده مي توان شهر و تاسيسات شهري را در مقابل حوادث طبيعي مقاوم و پايدار ساخت.

ريزش كوه و بهمن

واحد آموزشي به علت خطراتي كه ريزش كوه و بهمن به همراه دارد نبايد در محل ريزش كوه و بهمن قرار گيرد. بررسيهاي فراواني كه تاكنون انجام گرفته است ، نشان دهنده اين است كه ساخت و ساز مدارس در محل ريزش كوه و بهمن مي تواند صدمات جبران ناپذيري را به دنبال داشته باشد. از اين رو ضرورت دارد مكانهائي كه در آنها احتمال ريزش كوه و بهمن وجود دارد شناسائي شده و از احداث ساختمانها بخصوص فضاهاي آموزشي در حريم وقوع اين خطرات به شدت احتراز گردد.

انطباق مكاني واحد آموزشي با نياز هاي آموزشي

توسعه نامنظم و بي رويه شهرها در چند دهه اخيربا توزيع اتفاقي واحد هاي آموزشي همراه بوده است.مناطق بسياري ازحداكثر امكان دسترسي بر فضاهاي آموزشي برخوردارند، در حاليكه دانش آموزان حاشيه شهرها ، فاصله هاي طولاني را طي مي كنند تا به كلاسهاي درس برسند.يكي از علل اساسي اين نا بسامانيها مربوط به طرحهاي شهري است كه ذيلاً به اختصار اشاره مي گردد.

- بسياري از شهرها فاقد طرحهاي شهري است و اگر داراي طرح باشند مربوط به زمانهاي دور دست است كه در آن تاكنون تجديد نظري صورت نگرفته است و در نتيجه ساخت و ساز فضاهاي آموزشي همراه با معيارهاي شهرسازي نبوده و صرفاًدر اثر نياز مقطع زماني مربوط شكل گرفته است .

- مكانهايي كه به عنوان كاربري آموزشي تعيين شده اند به علت افزايش قيمت زمينهاي شهري و محدوديت اعتبارات عمراني به كاربري آموزشي اختصاص نيافته و زمينهايي كه از طرف مردم اهداء شده ويا به قيمتهاي ارزان تهيه گرديده است به كاربري آموزشي اختصاص يافته است ومكانهاي مناسب براي احداث فضاي آموزشي به كاربري غير آموزشي ومكانهاي نامناسب براي احداث واحد آموزشي اختصاص داده شده است.

- عدم پيش بيني و توجه طرحهاي شهري در بر آورد جمعيت كه خود يكي از عوامل نابساماني تعيين كميت و كيفيت كاربري آموزشي است.

مكان يابي فضاهاي آموزشي و شعاع دسترسي

شعاع دسترسي به عوامل چندي بستگي دارد از جمله تراكم جمعيت ، اندازه مدرسه و مقطع تحصيلي .هر چند باافزايش تراكم جمعيت و افزايش ظرفيت واحد آموزشي شعاع دسترسي كاهش مي يابد، ليكن شعاع دسترسي نمي تواند از مقدار مشخص بالاتر باشد كه اين معيار در ارتباط با سن دانش آموزان و مقطعي كه در آن مشغول تحصيل هستند مشخص مي گردد.زمان دسترسي بر مكان آموزشي عامل مهمتري نسبت به مقدار مساحت آن مي باشد . در مقطع ابتدايي حداكثر شعاع دسترسي 700- 500 متر(حداكثر 10 دقيقه پياده روي)، در مقطع راهنمايي حداكثرشعاع دسترسي 1000- 1200متر(حداكثر 15 دقيقه پياده روي) و در مقطع متوسطه حداكثر شعاع دسترسي 2000متر( حداكثر20 دقيقه پياده روي) مي توانددر مقطع مذكور معيار مناسبي باشد.1 لازم به ذكر است كه سربالايي هاي تند و خسته كننده بر ميزان شعاع دسترسي تأثير خواهند گذاشت.نكته بسيار مهم ديگراينكه دانش آموزان نبايد مجبور به عبور از خطوط راه آهن، بزرگراهها و مسيل بدون وجود پل عابر پياده باشند.

دسترسي

مكانهاي آموزشي نيازمند انواع مختلف دسترسي ها به صورت سواره وپياده مي باشند.اين نيازها بر اماكن استقرار فضاي آموزشي تأثير مي گذارد. چنانچه مكان آموزشي بدون در نظر گرفتن نحوه دسترسي ايجاد شده باشد نه تنها از جنبه ايمني كه مهمترين جنبه ان نيز محسوب مي شود آسيب پذير بوده و سلامت دانش آموزان را در آمد وشد مورد تهديد قرار مي دهد ، بلكه از نظر كاهش مسايل شهري همچون ترافيك نيز موفق نخواهد بود.با توجه به اهميت اين مسئله در مكان يابي فضاهاي اموزشي در ادامه انواع دسترسي ها تعريف مي شود، آنگاه ارتباط هر كدام با مكان يابي فضاهاي آموزشي روشن مي گردد.

دسترسي يياده

دسترسي هاي مناسب پياده به واحد هاي آموزشي با توجه به جمعيت زياد دانش آموزان در هنگام خروج از مدرسه و طراحي فضا هاي ترافيكي خوب و مناسب در مناطق شهري مي تواند درتأمين سلامت دانش آموزان نقش مهمي داشته باشد.عدم ارتباط مستقيم وروديها و خروجيها با خيابانهاي اصلي ، چهارراهها و ميدانها از طريق ايجاد فضاي باز در قسمت ورودي و خروجي مدارس ، انتخاب عرض مناسب پياده رو ، عدم دسترسي سواره به جاي دسترسي پياده وجود يك مسير پياده رو منتهي به واحد آموزشي به صورتيكه در مواقع ضروري برروي وسابل نقليه مورد نياز باز شود و همچنين دور يا نزديك بودن مسير آمدو شد دانش آموزان از موارد خطر آفرين يا كليه محل هائي كه متناسب با سن دانش آموزان نيست از موارد دسترسي پياده هستند.

دسترسي سواره

در اين نوع دسترسي آمدوشد دانش آموزان به مدرسه از دو جنبه متفاوت ومغاير با همديگرمدّ نظر قرار مي گيرد.

الف- ارتباط مكان آموزشي با شبكه ترافيكي شهر

مدارس براي انجام فعاليت آموزشي نيازمند تجهيزات و ملزوماتي هستند كه دستيابي به آنها مستلزم داشتن دسترسي مناسب سواره مي باشد.بنابراين كليه وسايط نقليه مانند اورژانس و آتش نشاني كه جنبه امداد رساني دارند ، بايستي امكان دسترسي مناسب را به مدرسه داشته باشند.

ب- عدم ارتباط دانش اموزان با شبكه ترافيكي شهر

ايمني و سلامت دانش اموزان بخصوص در مقطع ابتدايي ايجاب مي نمايد كه از وسايل نقليه عمومي استفاده نمايند.با توجه به اينكه دانش آموزان درمقاطع تحصيلي مختلف توانايي متفاوتي را در اين رابطه دارند ، لازم است اين مسئله در مقاطع مختلف به تفكيك بررسي شود.2

مقطع ابتدايي

كوچه ها و خيابانهاي فرعي تنها دسترسي مفيد مي باشند كه ميتوانند براي آمدوشددانش آموزان ابتدايي مورد استفاده قرارگيرند.در اين مقطع نبايد دانش آموزان مجبور به استفاده از خيابانهاي اصلي و پر تردد باشند.

مقطع راهنمايي تحصيلي

در اين سن و سال شبكه دسترسي بالاتر از محلي نيز ميتواند مورد استفاده دانش آموزان در رفت وآمد به مدرسه قرار گيرد.اماتأكيد مي شود كه اين دسته از دانش آموزان نيز براي رسيدن به مدرسه نبايد مجبور به استفاده از خيابانهاي اصلي باشند.

مقطع متوسطه

دانش آموران اين مقطع به لحاظ قدرت جسماني ، تشخيص و تعقّل ، توانايي استفاده از شبكه شهري بجز آزاد راهها را دارند. بويژه آنكه تعدادي از آنها به علت بعد مسافت اجباراً بايد از وسايط نقليه حمل و نقل عمومي و خصوصي استفاده نمايند.

سرانه آموزشي

يكي از اهداف برنامه ريزي كاربري اراضي شهري تأمين و پيش بيني مناسب خدمات عمومي از جمله دسترسي به خدمات آموزشي است. پيش بيني و منظور نمودن فضاي اختصاص يافته به خدمات آموزشي نه تنها در كشورهاي مختلف بلكه حتي از شهري به شهر ديگر و ميان برنامه ريزان ومتخصصان مختلف متفاوت است . بطوريكه در شهر كلكته بعنوان نمونه سرانه آموزشي برابر 8/0 مترمربع ودر فرانسه براساس برنامه توسعه شهرهاي جديد براي هر دانش آموز 10 متر مربع است. در كشور ما استانداردهاي مربوط به سرانه فضاهاي آموزشي براي دبستان ، مدرسه راهنمايي تحصيلي و دبيرستان به ترتيب معادل 9، 11،12متر مربع مي باشد.

براساس استانداردهاي دفتر فني وزارت آموزش وپرورش استاندارد آموزشي شهري (زمين و زير بنا ) به نسبت هر ساكن شهري و بر حسب تقسيم بندي هاي داخل شهري به قرار زير است:

كودكستان در سطح محله كوچك حدود 8/0 مترمربع

دبستان در سطح محله كوچك حدود 5/1 مترمربع

مدرسه راهنمايي تحصيلي در سطح ناحيه شهري حدود 2/1 مترمربع

دبيرستان در سطح ناحيه شهري حدود 9/0 مترمربع

جمع استاندارد هاي آموزشي نسبت به هر ساكن شهري حدود 4/4 متر مربع.

مکان یابی مراکز آموزشی (2)

مطالب مشابه :

مکان یابی فضاهای آموزشی با توجه به چهره طبیعی زمین

استاندارد فضاي آموزشي

مکان یابی مراکز آموزشی (2)

آسيب شناسي آموزش معماري در دانشگاه هاي ايران

الزامات فضاهاي آموزشي

ضوابط و استانداردهای طراحی فضاهای آموزشی ((( هنرستان)))

آموزش و پرورش در مصر

مكان يابي مراكز آْموزشي

(ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه ،استانداردها)