معرفي انواع اوراق بهادار

معرفي انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار در جهان بسيار متنوع هستند و به طور پيوسته ابزار معاملاتي جديدي ايجاد مي گردد. در ايران انواع اوراق بهادار چندان متنوع نيست. البته برنامه هايي براي گسترش انواع اوراق بهادار مورد معامله در بورس وجود دارد. در اين بخش ابتدا اوراق بهادار مورد معامله در بورس و سپس تعدادي از اوراق بهادار مطرح و پرطرفدار نيز شرح داده خواهد شد.

سهام عادي

متداول ترين نوع اوراق بهادار در بازار ايران است. سهام عادي توسط هر شركت منتشر شده و از ارزشي اسمي برخوردار است (در ايران 1000 ريال است). تعداد سهام منتشر شده ي شركت برابر است با سرمايه ثبت شده ي شركت تقسيم بر ارزش اسمي. درنتيجه شركتي با 500 ميليون ريال ارزش اسمي داراي 500 هزار سهم است. شركت هاي پذيرفته شده در بورس از طريق عرضه ي اوليه سهام خود را به فروش مي رسانند. توجه داشته باشيد سرمايه شركت با ارزش آن برابر نيست. سهام داران به نسبت تعداد سهام عادي خود مالك شركت هستند درنتيجه اگر كسي 1 ميليون سهم از ده ميليون سهم شركتي را داشته باشد مالك 10 درصد آن است. در قانون بورس ايران محدوديت هايي در مورد سقف مالكيت شركت توسط افراد حقيقي و حقوقي وجود دارد. همچنين سهام دار به نسبت مالكيت خود در مجمع عمومي شركت داراي حق راي است.

در كشورهاي ديگر، شركت مي تواند سهام عادي منتشر كرده ولي آن را به فروش نرساند. همچنين شركت قادر به بازخريد سهام خود است. از طرفي رابطه ي مستقيمي بين تعداد سهام منتشره و سرمايه ي ثبت شده شركت وجود ندارد. تمامي اين موارد براساس قوانين ايران ممنوع هستند.

سهام ممتاز

سهام ممتاز نوعي سهم است كه از سود مشخصي برخوردار است. به عنوان مثال سهام ممتازي كه داراي سود ده درصد بوده و ارزش آن 1000 ريال است در آخر سال مالي 100 ريال سود دريافت خواهد كرد. همچنين سهام ممتاز از نظر پرداخت سود بر سهام عادي اولويت داشته و پس از پرداخت سود سهام ممتاز، سهام عادي سود دريافت خواهند كرد. معمولا سهام ممتاز در مجمع عمومي شركت داراي حق راي نيست.

حق تقدم

شركت هاي بورسي مي توانند به منظور توسعه ي فعاليت هاي خود افزايش سرمايه دهند. افزايش سرمايه به روش هاي گوناگوني انجام مي شود. يكي از روش هاي افزايش سرمايه كه به آن افزايش سرمايه از محل آورده ي نقدي گفته مي شود، با انتشار حق تقدم انجام مي گيرد. در اين روش شركت به ميزان درصد افزايش سرمايه، گواهينامه ي حق تقدم منتشر مي كند و آن ها را به سهام داران خود مي دهد.

به عنوان مثال فرض كنيد شركتي داراي 1000 سهم است و 50 درصد افزايش سرمايه دهد. در اين حالت هر كسي به تعداد نصف سهام خود حق تقدم دريافت مي كند. يعني كسي كه 20 سهم داشته، 10 گواهي حق تقدم دريافت مي كند. حال سرمايه گذار با سه انتخاب روبروست: يا در مهلت مقرر به ازاي هر حق تقدم مبلغ 1000 ريال به حساب شركت واريز كرده و در افزايش سرمايه، شركت مي كند. پس از گذشتن مدتي، حق تقدم سهامدار فوق به سهام عادي تبديل مي شود. در حالت دوم، سهام دار مي توان در زمان مشخص شده، گواهي حق تقدم خود را مانند سهام عادي در بازار بورس به فروش برساند. در اين صورت وي مبلغ فروش را دريافت مي كند و ديگر در افزايش سرمايه، شركت نخواهد داشت و حق تقدم به خريدار منتقل مي شود. محدوديت هاي خريد و فروش حق تقدم با سهام عادي فرق مي كند. در حالت سوم، سهام دار هيچ كاري انجام نداده و خود شركت پس از پايان مهلت قانوني مي تواند حق تقدم را به فرد ديگري فروخته و پس از كسر مبلغ مجاز، مانده ي فروش را به سهام دار دهد.

سهام جايزه

روش ديگر براي افزايش سرمايه، انتشار سهام جايزه است. در اين روش شركت اندوخته ي نقدي خود را كه طي سال هاي گذشته به دست آورده به سرمايه تبديل مي كند و درنتيجه سهامداران نبايد مبلغي پرداخت كنند. اين روش را افزايش سرمايه از محل مطالبات نيز مي گويند. سهام منتشر شده در اين حالت سهام جايزه نام دارد.

اوراق مشاركت

روشي براي تامين مالي پروژه هاي شركت است. شركت پس از تدوين برنامه و اخذ مجوزهاي لازم مي تواند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نمايد. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز داراي نرخ سود اسمي هستند كه در موعدهاي مشخص به خريداران پرداخت مي شود. اوراق مشاركت داراي تاريخ سررسيد هستند كه در آن تاريخ مبلغ اوليه ي اوراق مشاركت (مبلغ اسمي مندرج بر روي اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت مي شود. برخي از اوراق مشاركت از قابليت تبديل به سهم در تاريخ سررسيد برخوردارند. در كشورهاي ديگر اوراق مشاركت در انواع بيشتري منتشر شده و نام آن نيز اوراق قرضه است.

مشتقات (Derivatives)

ابزار مشتقه، اوراق بهاداري هستند كه به خودي خود ارزش ذاتي ندارند و ارزش آن ها براساس دارايي اصلي ديگري تعيين مي شود. به عبارت ديگر براساس يك دارايي اصلي يا زيربنايي، اوراق بهاداري فرعي ايجاد مي شود. اين اوراق بهادار با وجود آن كه ارزش ذاتي ندارند ولي مانند يك اوراق بهادار مستقل در بورس معامله مي شوند. ابزار مشتقه ي بسيار متنوعي در بازارهاي بين المللي وجود دارند ولي مهم ترين آن ها در ايران اختيار معامله و قرارداد آتي هستند كه در ادامه به طور خلاصه شرح داده مي شوند.

اختيار معامله (Option)

اختيار معامله نوعي اوراق بهادار است كه در بازار بورس ايران وجود ندارد. اختيار معامله دو نوع كلي دارد: Call يا اختيار خريد و Put يا اختيار فروش. به طور كلي قراردادهاي اختيار دربرگيرنده نوعي حق هستند كه مي توان در صورت لزوم از آن ها استفاده كرد. در قرارداد اختيار خريد، خريدار حق خريد اوراق بهاداري را در زماني مشخص مي خرد (اختيار فروش نيز به همين شكل است). به عنوان مثال فرض كنيد فردي حق خريد 1000 سهم شركت X را طي سه ماه آينده در قيمت 120 تومان به قيمت 200 تومان مي خرد. طي سه ماه آينده سهم X تغييرات زيادي خواهد كرد. حال فرض كنيد در زمان سررسيد قيمت سهم افت كرده و 100 تومان باشد درنتيجه اختيار خريد براي خريدار سودي نخواهد داشت زيرا وي مي تواند سهم را 120 تومان بخرد. دراينحالت وي 200 تومان (بهاي اختيار خريد) را از دست داده است. حال اگر در زمان سررسيد قيمت سهام 250 تومان باشد، خريدار مي تواند اختيار خود را اعمال كرده و سهم را به قيمت 120 تومان از فروشنده اختيار خريد بخرد و در بازار 250 تومان بفروشد. توجه داشته باشيد كه دارنده ي اختيار خريد مختار است كه سهام را بخرد ولي فروشنده ي آن مجبور است كه سهام را بفروشد. همين داستان در مورد اختيار فروش نيز وجود دارد. از نظر اعمال حق اختيار معاملات به دو دسته اروپايي و آمريكايي تقسيم مي شوند. اختيار معاملات اروپايي را فقط مي توان در زمان سررسيد اعمال كرد ولي در مورد آمريكايي ها طي هر زماني قبل از سررسيد امكان اعمال وجود دارد.

به طور كلي مباحث مرتبط با اختيار معاملات پيچيده تر از سهام عادي بوده و سناريوها و حالات بسيار متعددي را شامل مي شود. هدف از چنين ابزاري افزايش نقدشوندگي بازار، پوشش خطر براي معاملات سهام و كاهش هزينه ي سهام داران است. به عنوان مثال فرض كنيد شما اختيار فروش 1000 سهم شركت X را در قيمت 200 تومان به قيمت 500 تومان بخريد (قيمت كنوني 220 تومان است). اگر طي سه ماه آينده قيمت سهم به 110 تومان برسد شما مي توانيد اختيار فروش خود را اعمال كرده و سهم خود را به فروشنده ي اختيار فروش، 200 تومان بفروشيد و از بازار 110 تومان بخريد. در چنين حالتي شما در هر سهم 90 تومان سود كرده-ايد. به عبارت ديگر شما از كاهش قيمت سهم سود كرده ايد! در حالت هاي پيچيده تر مي توان چندين اختيار معامله را تركيب كرد و نوعي استراتژي بوجود آورد (به عنوان مثال حالتي ايجاد كرد كه اگر قيمت سهمي تا سه ماه بعد بين 100 تا 300 تومان بود شما سود كرده و در غيراينصورت فقط مبلغ پرداختي بابت اختيار معامله را از دست دهيد).

چنين ابزاري را ابزار مشتقه مي گويند زيرا خود ماهيتي مستقل ندارند و براي ساير اوراق بهادار از قبيل سهام عادي، شاخص و قراردادهاي آتي تعريف مي شوند. بيشترين كاربرد اختيار معامله براي سهام عادي و شاخص است.

قرارداد آتي (Future)

قرارداد آتي ابزار مشتقه ي است كه بيشتر براي بازار كالاها، شاخص و ارز كاربرد دارد. در قرارداد آتي دو طرف معامله قرار مي گذارند كه در زماني مشخص (مثلا سه ماه آينده) و با قيمتي معلوم ابزار مورد معامله (كالا يا ابزارهاي مالي) را معامله كنند. برخلاف اختيار معامله، در اينجا نوعي تعهد وجود ندارد. معمولا قراردادهاي آتي منجر به تحويل فيزيكي كالا نشده و به صورت نقدي تسويه مي شوند.

يكي از كاربردهاي اصلي قراردادهاي آتي پوشش خطر در معاملات ديگر است. فرض كنيد شما معامله اي با يك شركت خارجي به ارزش صد ميليون يورو داريد. قرار است پول چهار ماه ديگر پرداخت شود. طي اين چهار ماه تغييرات قيمت يورو مي تواند براي شما بسيار خطرناك باشد. پس با خريد قرارداد آتي صد ميليون يورو در قيمتي معلوم (مثلا 1350 تومان) براي چهار ماه ديگر شما خود را در برابر تغييرات قيمت يورو مصون كرده و بهتر مي توانيد برنامه ريزي كنيد. البته افراد زيادي نيز به صرف كسب سود از تغييرات قيمت وارد بازار قراردادهاي آتي مي شوند.

در زمان انجام معاملات قراردادهاي آتي شما بايد درصدي از مبلغ قرارداد را كه توسط بورس تعيين مي شود به عنوان وديعه نزد بورس بسپاريد. قراردادها هر روز تسويه مي شوند و درنتيجه اگر تغييرات قيمت به نفع شما باشد وديعه ي شما افزايش يافته و در غيراين صورت وديعه ي شما كاهش مي يابد. اگر مبلغ وديعه كمتر از آستانه اي مشخص شود، بايد ميزان وديعه را تا حد اوليه افزايش دهيد. در هر زماني قبل از سررسيد قرارداد، مي توانيد با معامله قراردادي در جهت مقابل از بازار خارج شويد (مثلا اگر قرارداد خريد 100 ميليون يورو را براي سه ماه بعد خريده ايد مي توانيد يك ماه بعد با فروش قرارداد خريد صد ميليون يورو، از بازار خارج شويد).

صكوك

نوعي اوراق قرضه ي اسلامي است كه براساس موازين شرع طراحي شده است. ساختار پرداخت بهره ي اوراق قرضه ي غربي مطابق با موازين شرعي نيست. ناشر اوراق صكوك، گواهي اي را به سرمايه گذاران مي فروشد و سپس آن را با قيمتي مشخص دوباره از خريداران اجاره مي كند. همچنين فروشنده تعهد مي كند در تاريخي مشخص، اوراق را با قيمتي معلوم از خريداران بازخريد كند. ناشر اوراق صكوك بايد ارتباطي مشخص و واضح بين بازده و وجه نقد ناشي از فعاليت ها با دارايي خريداري شده ايجاد كند. به عبارت ديگر، تامين مالي بايد مبتني بر دارايي مشهود باشد.

معرفي انواع اوراق بهادار

مطالب مشابه :

نامه چاي‌كاران به موسوي در سال 66: زندگی بیش از 500 هزار چای‌کار در آستانه سقوط است

تاريخ مديريت مالي The History of Finance (مقاله‌اي از مرتون ميلر)

دانلود کارتون تام و جری

معرفي انواع اوراق بهادار

دقت كنيد كه زبان كيبرد فارسي باشه

يعقوب يادعلي

چگونگي خريد و فروش سهام در ايران