زبان کردی و گویش های آن (زبان شناسنامه هویت ملتهاست )

زبان کردی و گویش های آن (زبان شناسنامه هویت ملتهاست )

هر ملتی در جهان ابتدا بر اساس زبانش شناخته شده است ملت بدون زبان ، بدون هویت نیز می باشد . هه ژار مکریانی می گوید : اجتماعی که فاقد زبان و فرهنگ است زیر گام های ملل دیگر له خواهد شد . هر ملتی که خواستار زبان و ادبیات خویش باشد ملتی زنده محسوب می شود ملت زنده نیز در صورت فقدان آزادی و گرفتاری در بند و اسارت ، از خطر نابودی رسته است . برای ملتی چون ما پاسداری از زبان کردی خویش ، جمع آوری لغات و اصطلاحات کردی ، فولکولر کردی و آموزش زبان کردی تنها وسیله زنده نگه داشتن ملت کرد است نباید فراموش کرد که یک ملت زنده تنها با زبان ملی خویش زنده خواهد ماند .

زبان شناسنامه هویت ملتهاست ، به بالندگی می رسد ، رشد می کند ، متحول می شود ، در زمان ها و مکانهای مختلف دگرگون می شود و در اثر اختلاط فرهنگ های گوناگون تغییر می کند .

با نگاهی به شاخه های زبان های مستقل در جهان می توانیم جایگاه زبان خویش ( زبان کردی ) را در میان این زبان ها مشخص نماییم . بی شک زبان کردی از یکی از دو شاخه اصلی به وجود آمده است .

۱- زبان های هندی شامل : پنجآبی ، گجراتی ، بهاری ، بنگالی ، هندی غربی و شرقی ، بارکراتی و راجاسانی .

۲- زبان های ایرانی شامل : فارسی کهن و نو ، کردی ، بلوچی ، زبان منطقه پامیر ، اسیتی در منطقه قفقاز و افغانی ( در واقع افغانی زبان نیست بلکه نام سرزمین و کشوری به همین نام است که ساکنان آن به زبانهای پشتو – اردو – تاجیک و … تکلم می کنند )

دیاکونوف زبان ایرانی را سه دسته می داند :

۱- زبان های ایرانی گروه ″ اسکیثی – خاورمیانه ، زبانهای ایرانی شرقی

۲- زبان های ایرانی گروه ″ جنوب شرق ″ که تنها نماینده ممتاز آن زبان فارسی کهن است .

۳- زبانهای ایرانی گروه ″ ایرانی غرب ″

زبانهای ایرانی گروه ″ ایران غرب ″ نیز بر اساس تقسیم بندی زبان شناسان دو دسته اند :

الف : زبان های گروه ″ شمال غرب ″ : کهن ترین آنها ″ ماد ″ یا زبان کتاب مقدس زردتشت ″ اوستا ″ است که زبان کردی را زنده ترین تجلی آن می دانند .

ب: زبان های گروه ″ جنوب غرب ″ : خط میخی عصر هخامنشی در حریم فارس .

با استناد به شواهد تاریخی انجام گرفته می توان اذعان کرد که زبان کردی جزو زبان های هند و ایرانی و از شاخه های زبان های هند و اروپایی است .

در ازمنه کهن هرودوت از قوم ماد که نام آنها در کتیبیه های میخی بیستون نیز آمده ، یاد کرده است . اگر اوستا را منبع و ماخذ قرار دهیم می توان زبان اوستا ″ بویژه گاتها″ را زبان مادها دانست . کتیبه های پادشاهان آشور در مورد اقوام ماد ، پراکندگی جغرافیایی و نام رهبران آنها در کنار اوستا ، بزرگترین منبع برای شناخت زبان مادهاست در اوستا کلمات بسیاری می توان یافت که هنوز هم در زبان کردی امروزی باقی مانده و مورد استفاده اند . دیاکونوف می گوید : ″ زبان اوستایی ، مهم ترین زبان در ماد باستان بوده است ، زبانی بسیار قوی و وابسته به زبان های هند و اروپایی است ، این زبان را نمی توان زبان پارسی نامید که زبان رسمی ایرانیان است . ″ می توان گفت که تاثیر فرهنگ های متفاوت و غالب در پذیرش زبان به عنوان یک عامل برتر توسط فرهنگ مغلوب است، بی شک ظهور ادیان مختلف در خاورمیانه و بین النهرین و ظهور و سقوط امپراطوری های بزرگ در این منطقه ، به همراه تبعات فرهنگی سیاسی و اقتصادی ناشی از آن ، زبان کردی را نیز تحت تاثیر قرار داده است .

دیدگاههای فلسفی – ایدئولوژیک همیشه زبان را تحت تاثیر و تغییر قرار داده اند مارکسیسم برای زبان اهمیتی قائل نیست و از دیدگاه ماتریالیستی به جهان می نگرد و اقتصاد را زیر بنا می داند . در اسلام زبان در زندگی نقش حیاتی ندارد بلکه عامل محوری در اسلام اعتقاد به یزدان و اصل توحید است اما ناسیونالیسم زبان را یکی از ارکان بوجود آمدن ملت و زیربنای تشکیل اجتماع می داند . مارکسیسم از دیدگاه اینترناسونالیستی تمام ملل جهان را به یک چشم می نگرد و اسلام نیز از دیدگاه توحیدی نگاهی واحد به جهانیان دارد پس نگاه مارکسیسم و اسلام از کل به جزء و دیدگاه ناسیونالیسم در نقطه مقابل آن دو ، از جزء به کل است .

و نیز درباره زبان کردی و ریشه آن منابع تاریخی چه می گویند .

غالب مستشرقین زبان ″ مید″ ی را ریشه زبان کردی و از شاخه های آن به شمار می آورند . مینورسکی و مار با آنکه از دو راه متفاوت رفته اند اما به نتایج کاملا مشابهی رسیده اند ، از دید هر دو محقق سهم مدی ها ( مادها ) در تکوین نژادی کردها مسلم به نظر می رسد . مینورسکی بر این عقیده است که تمام لهجه های بازمانده در زبان کردی از زبان پایه قدیم و نیرومندی نشات کرده اند و آن زبان مادی است . بعضی از دانشمندان را عقیده چنان است که گاثه ی زرتشت به زبان ″ مادی ″ است و نیز برخی برآنند که زبان کردی که یکی از شاخه های زبان ایرانی است از باقی مانده های زبان ماد است .

طبری و ابن خردادبه و اصطخری به تفصیل از کردها نامبرده اند ″ کردو ″ به فتح کاف و زیادتی واو به زبان آشوری به معنای مقاتل و شجاع آمده است و در یکی از کتیبه های سرجون ملک آشور که به خط میخی آشوری است لغت ″ کردو ″ یا ″ کاردو ″ به همین معنی استعمال شده است و بعید نیست لغت ″ گرد ″ به معنی شجاع نیز از همین اصل باشد .

دانشمند بزرگ آذربایجان احمد کسروی در مقاله ی کردها و لر ها را از یک تبارند می نویسد : ″ همه ی طایفه هایی که در کوهستان های غربی ایران از حدود آسیای صغیر تا خاک فارس نشیمن داشته به نام های گوناگون کرد و لر و بختیاری و بهمئی و دیگر نام های خوانده می شوند در آغاز اسلام همگی این طایفه ها جز نام کرد نداشتند و تا آنجا که دانسته ایم نام ″ لر ″ نخستین بار در کتاب های اصطخری و مسعودی دیده می شود مسعودی ″ اللریه ″ را گروهی از کردان شمرده و اصطخری هم از ″ بلاد اللور ″ سخن می راند . ″

پرفسور سایس می گوید : مادها عشایر کرد بوده و در شرق ( غرب ایران امروز ) سکونت داشته اند و ولایات آنها تا جنوب بحر خزر ادامه داشته و زبان آنها آریایی و از نژاد خالص آریایی هستند . سیسیل . جی . ادموندز می گوید : به گمان من بنابر جهات و موجبات جغرافیایی و زبان شناسی می توان گفت کردهای امروز نمایندگان مادها و سومین سلطنت بزرگ شرق هستند .

دار مستتر می گوید : اوستای زرتشت به زبان مادی نگاشته شده است . مینورسکی می گوید : هر تحقیقی در مورد کرد و زبان کردی باید مبتنی بر ماد و زبان مادی باشد . برخی مورخان و زبان شناسان کرد از جمله پرفسور محمد امین زکی بیگ ، توفیق وهبی ، دکتر محمد امین اورامانی با مقایسه واژگان اوستای زرتشت و زبان کردی امروز مدعی هستند که زبان کردی در مقایسه با زبان فارسی به اوستای زرتشت نزدیک تر است . زرتشت در سال ( ۶۶۰ ق . م ) در ارومیه ۱ امروزی به دنیا آمده و در همان جا نیز بزرگ شده است . دکتر بهزاد خوشحالی می گوید : زبان کردی از زبان های غنی و زنده ی جهان بوده از لحاظ آهنگ و سبک و صوت تنها یک رقیب در کنار خود می بیند وآن زبان فرانسوی است .

با مقدمه ای بر تعریف زبان و ریشه زبان کردی که در بالا ذکرشد به سراغ لهجه های زبان کردی می رویم و ابتدا به این سوال پاسخ می دهیم که عوامل به وجود آورنده لهجه ها در زبان کردی چه چیزهایی هستند ؟ یکی از عوامل مهمی که سهم عمده ای در بوجود آمدن لهجه های گوناگون زبان کردی داشته است عامل جغرافیایی است ، شاهد زنده بر مدعای ما نوع و کیفیت تاثیر زبان های ترکی ، عربی و فارسی بر مناطق مختلف کردنشین است به گونه ای که میزان تاثیر این زبان ها در مناطق مختلف کردستان یکسان نیست . تجزیه ی کردستان در قرن هفدهم و متعاقب آن در قرن بیستم می تواند یکی دیگر از عوامل بوجود آوردنده ی لهجه های کردی باشد . وقتی یک کرد کرمانج حرف می زند شما متوجه می شوید که زبانش تحت تاثیر زبان ترکی قرار گرفته است اما وقتی یک کلهر حرف می زند شما متوجه می شوید که لغات فارسی در زبانش بکار می برد و زبان او تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفته است . حال به بررسی گویش های زبان کردی می پردازم از آنجا که زبان شناسان ، شرق شناسان و مورخان غیر کرد و بسیاری از دانشمندان و زبان شناسان کرد به تقسیم بندی های گوناگونی از زبان کردی و گویش های آن پرداخته اند و تقریبا تقسیم بندی مشابهی را عنوان کرده اند به تعدادی از این نمونه ها اشاره خواهم کرد و در پایان به تقسیم بندی خویش از زبان کردی می پردازم ،امید آن دارم که مورد قبول خوانندگان و زبان پژوهان گرانسنگ قرار گیرد.

مینورسکی زبان کردی را به لهجه های مختلف تقسیم بندی می کند :

۲- زبان جنوب شامل : کرمانشاه – سنندج و ۲ -زبان شرق شامل : سلیمانیه – مهاباد

۳- زبان غربی که شامل منطقه خاصی نیست و در سراسر کردستان متداول است

ایرادی که به تقسیم بندی مینورسکی وارد است این است که او لهجه ها را فقط بر اساس موقعیت جغرافیایی تقسیم بندی نموده است .

امیر شرف خان بدلیسی به استناد به دستور زبان ، زبان کردی را به چهار دسته تقسیم بندی کرده است : ۱- کرمانجی ۲- سورانی ۳- کلهری ۴- لری

توفیق وهبی ، زبان کردی را مرکب از لهجه های زیر می داند :

۱- کرمانجی

الف : کرمانجی شمال از شاخه های زیر بوجود آمده است . بادینانی – بوتانی – آشتیانی – حکاری و بایزیدی

ب : کرمانجی جنوب از شاخه های زیر بوجود آمده است . مکری – مهابادی – سورانی – اربیلی – سلیمانیه – کرکوکی – سنندجی و اردلانی

۲- لری شامل : بختیاری – لکی – فیلی – کلهری و ممسنی

۳- گوران شامل : باجلانی – کاکه یی – زنگنه و هورامانی

۴- زازایی

ایرادی که به تقسیم بندی توفیق وهبی وارد است این است که در دسته بندی لهجه کرمانجی جنوب ″ مکری و مهابادی ″ و ″ سلیمانیه و کرکوک ″ و ″ سنندجی و اردلانی ″ به هم آمیخته تفاوتی چندان در میان آنها دیده نمی شود .

پرفسور محمد امین زکی بیگ می گوید : لهجه های زبان کردی چند دسته اند بزرگترین آنها لهجه کرمانجی است ، به استناد به کتاب شرفنامه ملت کرد را چهار دسته می داند . کرمانج – کلهر – گوران – لر .

استاد خال زبان کردی را به چهار دسته تقسیم می کند

۱- زازا

۲- کرمانجی راست شامل : سورانی – بابانی –مکریانی – اردلانی – کلهری – گورانی

۳- کرمانجی چپ شامل : شمالی – بوتانی – بادینانی – حکاری – بایزیدی – شمدینانی

۴- لری شامل : بختیاری – لکی – فیلی

ایرادی که به این تقسیم بندی وارد است این است که گورانی و کلهری خود گویش های مستقل هستند و در زیر شاخه کرمانجی راست نمی گنجد .

در پایان تقسیم بندی های زبان کردی باید گفت که غالب زبان شناسان بر وجود چهار لهجه اصلی زبان کردی اتفاق نظر دارند .

بررسی فونتیک ( Phonetic ) ، گرامر و کلمات کردی مبنای علمی برای تقسیم بندی گویش های کردی است بر همین اساس و با کمک از نظریات و تحقیق پژوهشگران ، زبان شناسان ، مستشرقین و مورخان که در بالا ذکر تعدادی از آنها آمده است زبان کردی را بر چهار گویش عمده و اصلی تقسیم بندی می نمایم و به جزئیات هر گویش خواهم پرداخت .

۱- گویش کرمانجی شمال شامل گونه های بادینانی – بوتانی – آشتیانی – قوچانی – حکاری –بایزیدی – شمدینانی – جزیره ای

حوزه ی جغرافیایی گویش کرمانجی شمال در مناطق کرد نشین : دیار بکر – جزیره – ارزروم – هرکی – شکاک- بایزید – حکاری – ماردین – وان – بتلیس – آگری – شمدینان – دهوک – زاخو – عمادیه –سنجار – عقره – عفرینی – ارومیه – سلماس – ماکو –نقده – برادوست – ترگور – مرگور- کردهای قوچان در شمال خراسان ایران – جلالی – دومبلی – کردهای ارمنستان – حسکه – قامیشلی – حلب – مناطق کردنشین آناتولی –ایروان – باروکلی در کوههای آرارات – تور عابدین – موش - دوگو – ارزنجان – خرپوت – موصل – آمیدی – کوههای شنگار – سیواس – ملاطیه – اورفا – سلماس – کردهای (بجنورد – شیروان – درگز – کلات – گیلان – مازندران – نور – کلاردشت ) کردهای چاوان .

گویش کرمانجی شمال بیش از ۲۲ میلیون گویشور کردی دارد که بیشترین درصد گویشوران کرد را رغم می زند و حدود ۴۹% از جمعیت ملت کرد به این گویش تکلم می کنند .

۲- گویش کرمانجی جنوب شامل گونه های سورانی – مکریانی – اردلانی – بابانی – جافی

حوزه جغرافیایی گویش کرمانجی جنوب در مناطق کردنشین : مهاباد – بوکان – سردشت – بانه – پیرانشهر – نقده – اشنویه – سلیمانیه – کرکوک – اربیل ( هه ولیر ) – موصل – رواندز – چمچمال – شقلاوه – کویه – قلعه دیزه – مریوان – سقز – تکاب – سنندج – دیواندره – لیلاخ – روانسر – گروس – شوانی – سول ئاوا – جوانرود – ثلاث باباجانی – دوکان – کفری – کلار

گویش کرمانجی جنوب بیش از ۱۰ میلیون گویشور کردی دارد و حدود ۲۲% جمعیت ملت کرد به این گویش تکلم می کنند .

۳- گویش کلهری – لری شامل گونه های کلهری – لری – لکی – فیلی – بختیاری

حوزه جغرافیایی گویش کلهری – لری در مناطق کردنشین : کرمانشاه – اسلام آباد – ایوان – صحنه – کنگاور – کردهای همدان – قصرشیرین – گیلان – سومار – شیروان چرداول – هلیلان – زردلان – لومار – موسیان – ایلام – دهلران – آبدانان – سنقر کلیائی – قروه – بیجار – مهران – خانقین – مندلی – بیره ی – بدره – خرم آباد – کوهدشت – چوار – ارکوازی – زرنه – کارزان – سرپل ذهاب – ممسنی – کرند – هرسین – تویسرکان – اسد آباد – بیستون – سنجابی – دالاهو – پشت کوه و پیش کوه – میش خاص – هفت چشمه – دره شهر – پهله زرین آباد – مورموری – سراوبازان – ماهیدشت – کامیاران – خوران – چمچمال صحنه – چهارمحال بختیاری ( شهرکرد ) – زرباتیه – خسروی – ارکواز ملکشاهی – ریژاو – دزفول – الشتر – دینور – بروجرد – الیگودرز – هفت گلی – سوسنگرد – پلدختر – نیریز – کوت – کوه گلویی – تعدادی از کردهای دشت شهرزور که از اهالی ایوان – گیلان – ملکشاهی و خزل می باشند – ایل ملکشاهی – ایل کلهر – ایل سنجابی – ایل خزل – ایل ارکوازی – ایل شوهان

گویش کلهری – لری بیش از ۱۰ میلیون گویشور کرد دارد که حدود ۲۲% جمعیت ملت کرد به این گویش تکلم می کنند .

۴- گویش گورانی – زازایی شامل گونه های اورامانی – زازایی – گورانی

حوزه جغرافیایی گویش گورانی – زازایی در مناطق کردنشین : پاوه – نوسود – ژاورود – اورامان لهون – نودشه – حلبچه – بیاره – تویله – زنگنه – کا که ای – روژبیانی – دزلی – پیر شالیار – رزاو – نگل – میانه – بخش هایی از ( درسیم – خارپوت – معدن – ارزنجان – دیار بکر – اورفا – بتلیس)

گویش گورانی – زازایی بیش از ۵/۲ میلیون گویشور کرد دارد که بیش از ۵ % درصد جمعیت ملت کرد به این گویش تکلم می کنند .

http://wezha.blogfa.com/post-115.aspx

زبان کردی و گویش های آن (زبان شناسنامه هویت ملتهاست )

مطالب مشابه :

]موزش عروض و قافیه

زبان کردی و گویش های آن (زبان شناسنامه هویت ملتهاست )

زبان کردی و گویش های آن (زبان شناسنامه هویت ملتهاست )

کردی یک زبان یا یک لهجه؟

کیستی لک ها

آموزش عروض به زبان ساده

مقاله در مورد قیام قاضی محمد (جمهوری مهاباد) بخش اول