شاهکار موسیقی

اين مطلب را با دقت و حوصله، بخوانيد.

شاهکار موسیقی؛ امروزه داریم یا نداریم؟

آن زمانی که مرحوم پیرنیا، برنامه " گل ها " را شکل داد، اساس استعدادیابی و معرفی برترین های موسیقی ایران هم مسیر خود را آغاز نمود. اگرچه در همان دوران هم، رادیو و تلویزیون خیلی به ماهیت و اصل موسیقی ایرانی کاری نداشت و بیشتر جنبه های سطحی و غیر واقعی آن را مدّنظر داشت، ولیکن حضور پر اثر شخصی چون پیرنیا، این امیدواری را در دل دلسوزان و علاقه مندان حقیقی هنر ایجاد نمود که هنوز هم می توان امیدوار بود که شاخص های بنیادین این موسیقی پر رمز و راز، با تربیت یا تقویت هنرمندان موسیقی همراه گردد تا در آینده نه چندان دور، همگان ثمره آن را شاهد باشند که هنوز هم درخت پر برکت نهال آن روز، باعث افتخار و سربلندی موسیقی روحانی ایرانی است. از شهناز ، پایور، کسایی ، معروفی، تجویدی و ورزنده و عبادي و ... که پیشکسوت موسیقی بودند تا جوان ترهایی چون شجریان و خوانساری و ایرج و گلپا و از نوازندگان هم لطفي و ناهيد و ... همه و همه، ثمره این درخت بودند که بعضی از آنها در این برنامه اوج گرفتند و بعضی دیگر هم تنها به ارایه استعداد خود، بسنده نمودند. آثار درخشان و معنوی که از آن روز به جای ماند، هرکدام جزیی از شاهکارهای موسیقی این مرز و بوم به حساب می آمدند و می آیند.

ما تعریف یکسان و مطلقی از " شاهکار " در عرصه های هنری نمی توانیم ارایه دهیم، امّا آن چه که از نظر اهالی فن و اهالی عرفان و معرفت تأیید محض گردد، به طور یقین به عنوان شاهکار می تواند معرفی گردد که بیشتر آثاری که از بطن برنامه گل ها بیرون آمد، این خاصیت را به همراه داشت. حال و هوای عرفانی و معنوی به اضافه ارایه فنّی ترین و دقیق ترین آثار از این منظر، شاخصه هایی است که گل ها را یگانه کرد. اگرچه بعدها هم کسانی به خاطر علاقه و نگرش مفیدشان نسبت به رشد و معرفی هر چه بیشتر و بهتر موسیقی ایران زمین، به ارایه کارهای مشابهی پرداختند، امّا به جرأت می توان گفت که به دل انگیزی گل های پیرنیا نبودند. با وجود این از ارزش های بالایی هم برخوردار بودند.

هم زمان با پیروزی انقلاب اسلامی و بلاتکلیفی هنر و به خصوص موسیقی، هنرمندان به نام و البته جوان مملکت همگام با مردم و در مسیر اجتماعی آن زمان، "کانون چاووش" را تأسیس نمودند که زیباترین آثار میهن دوستی را در کارهای موسیقی که انجام دادند، به نمایش گذاشتند. " ایران، ای سرای امید! " را که با ذوق سرشار محمدرضا لطفی و آوای ملکوتی محمدرضا شجریان توأم بود، به عنوان قلّه آهنگ های میهنی می توان به شمار آورد.تصنیف زیبای"کاروان" هم که اثر لطفی با صدای دیگر آوازخوان برجسته مملکت بود،یادگاری بود از همان دوران اوج کانون چاووش. در مجموعباید گفت که هنرمندی که همگام و هم مسیر با مردم در عرصه های اجتماعی پیش می رود، موفق ترین هنرمندان است. کانون چاووش هم در همین راه، موفق ترین هنرمندان را به جامعه معرفی نمود، گرچه در ادامه، اتحاد گروه، تعریف خود را از دست داد و هرکدام به سمت و سویی رفتند که این قضیه را هم بیشتر از نظر جنبه های اجتماعی باید بررسی نمود. در عین حال ممکن است گروهی این همگامی با مردم و اوضاع اجتماعی را سیاسی کاری بدانند، امّا باید در پاسخ به آنان اشاره نمود که اگر چنین باشد، حافظ شیرازی از سیاسی کارترین شاعران است، انجا که می گوید:

زاهد ظاهرپرست از حال ما، آگاه نیست

هرچه گوید در حق ما، جای هیچ اکراه نیست

یا می بینیم که در جایی دیگر به تعریف و تمجید از شاه شجاع می پردازد که مداحی از زبان این شاعر جهانی، به نظر خیلی ها محلّی از اعراب ندارد و او را زیر سؤال می برد. در حالی که حافظ، تنها آن چه را که واقعیت است و نظر مردم، بیان می نماید و می بینیم که در جایی دیگر خیلی پر جرأت بیان می کند که:

واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند

چون به خلوت می روند، آن کار دیگر می کنند!

پس هنرمند واقعی را با حقیقت سر و کار است، نه با معیشت(!) که غیر از این اگر باشد، هنرمندی در کار نیست.

به موضوع اصلی برگردیم. پس از فروکش کردن هیجانات حاصل از پیروزی انقلاب اسلامی، می دانیم که فرصتی برای بازسازی میهن به وجود نیامد و جنگی علیه ایران شکل گرفت که ۸ سال به طول انجامید و بسیاری از مردم و بهترین جوانان این مرز و بوم را به خاک و خون کشید. در این دوران، موسیقی خود به عنوان یکی از مهم ترین مرحم ها برای روح مردم و رزمندگان به حساب می آمد. در همین زمان بود که همکاری دو بزرگ موسیقی ایران، به خلق زیباترین و به یاد ماندنی ترین آثار موسیقی تاریخ ایران منجر شد. شجریان و مشکاتیان با کمک از حس تفاهم و دلی پر شور، در کنار دیگر جوانان برجسته موسیقی سرزمین کهن ایران با همان شور و حالی که اقتضای حال آنان و زمان بود، کاری کردند کارستان. آثار این دوره را همگی به خوبی می شناسیم. " دستان " که لقب برترین اثر چهارگاه ۱۰۰سال اخیر را به خود اختصاص داد، اگرچه در جاهایی ملهم از آثار دیگر بزرگان موسیقی کشور است، امّا در مجموع چه در آواز، چه در تصنیف و چه در تنظیم جزو " شاهکارترین" آثار موسیقی به حساب می آید، تا بدانجا که تنها اثر آوازی را که صدا و سیما به پخش آن اقدام می کرد، آواز همین اثر بود. به قول دوست خوش ذوقی، "شجریان و مشکاتیان با این کار، پرونده چهارگاه را برای همیشه بستند!" برترین مرکب خوانی را در اثر "نوا، مرکب خوانی شاهد بودیم. به خصوص آنجایی که سه گاه و نوا با دوبیتی باباطاهر با مطلع "الهی! آتش عشقت به جان زن..." به موجه ترین و دل انگیزترین شکل ممکن، درهم می آمیزند و پایانی ماندگار را برای آواز این اثر باعث می شوند.

در این مجال، قرار نیست که از اسمی دفاع کنیم یا تقدس گرایی بخواهیم داشه باشیم. نه. به هیچ وجه. تنها و تنها به ظرایف موسیقی ایرانی و معنویت آن، می خواهیم گوشه چشمی داشته باشیم و به نقش هنرمند در ارایه آن به بهترین نحو ممکن؛ چرا که سلایق متفاوت اند و سطح آن هم در هر فردی، به گونه ای. درضمن آن چه در اينجا بيان مي گردد، انعكاس ملّي و عمومي آثار موسيقايي است كه بازتاب وسيعي در كشور داشته اندو هنوز هم دارند.

دهه هفتاد را دوران آغاز رکود موسیقی در ایران بایستی به حساب آورد. آنجا که گروهی از برجستگان موسیقی که در کنار هم سال ها فعالیت داشتند، دچار اختلاف شدند و هریک به کناری رفتند. جای تأسف است، امّا در اینجا هم از نقش اجتماع و شرایط جامعه در این جدایی، نباید به آسانی چشم پوشید. هنرمند خسته از بی توجّهی و بی حرمتی، رمقی برای کار برایش باقی نمی ماند، گوشه نشین می شود و یا به در بسته می کوبد! بگذریم. بزرگان موسیقی ما در این دوران، آثاری را ارایه نمودند که چندان با انتظار و توقع مردم از آنان، هم خوانی نداشت، گرچه علاقه مندانشان، هم چنان بر علاقه مندی خود پا برجا بودند، چرا که آنقدر پشتوانه قوی داشتند که بدین راحتی آثارش از بین نرود. گذری بر آثار ارایه شده در دوران یاد شده، حقیقت موضوع را بیشتر مشخص می نماید. یک بار دیگر به آنها گوش دهید و با قبل مقایسه شان نمایید. در عین حال از یاد نبریم که در همین سال ها هم اثار خوبی را ساختند. کارهایی که با اندیشه پرویز مشکاتیان و آوای دلنشین زنده یاد ایرج بسطامی همراه بود یا کارهایی که با رهبری هنرمند خوش فکر و جوان دیگری به نام حمید متبسم ارایه گردید. ... و نکته دیگر آن که محمدرضا لطفی هم با وفاداری کامل به روش سنتی ارایه موسیقی، به کار خود ادامه داد که در واقع در این عرصه، کامل ترین ها را ارایه نمود. گرچه آثار بداهه خوانی و بداهه نوازی وی را به طور قطع از آثار موفقی بايد دانست که جنبه عرفانی و معنوی آن بر دیگر جنبه ها می چربد. " گریه بید " را زیباترین و برجسته ترین اثر لطفی می شود برشمرد.

با پیروزی سید محمد خاتمی در ششمین انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ۱۳۷۶و پس از معرفی دکتر مهاجرانی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، هنر و فرهنگ وارد مرحله تازه ای شد که در سالهای قبل از آن، بی سابقه می نمود. خیلی ها که از گود بیرون رفته بودند، اجازه فعالیت دوباره یافتند و خیلی های دیگر هم به این جمع اضافه شدند. البته پدیده نامیمون " موسیقی پاپ " هم در این دوران رنگ و بوی جدّی تری به خود گرفت. نامیمون از آن جهت که آش شله قلمکار این نوع موسیقی، هرج و مرج زیادی را به دنبال داشت و هنوز هم دارد، والّا کیست که از استادی محمّد نوری و دل انگیزی صدای کورش یغمایی در این عرصه بی خبر باشد. به هر صورت یک توفیق اجباری هم نصیب علاقه مندان موسیقی اصیل ایرانی شد تا با موج جدیدی از آثار شنیدنی روبرو شوند. در عین حال بحث گفتگوی تمدّن ها هم پای خود را به میدان هنر و بالطبع موسیقی باز نمود و اندیشه های جدیدی در این عرصه شکل گرفت که در بعد همگانی تری به موسیقی ایرانی و حتّی، به معرفی گسترده تر موسیقی مملکتمان در بعد بین المللی منجر شد. آثاری از حسین علی زاده، مسعود شعاری، کیهان کلهر در همین محدوده به وجود آمد که جنبه ای از هم نشینی موسیقی ایرانی را با موسیقی ممالک دیگر به همگان نشان داد. به جرأت می توان گفت که حتّی در این تجربه جدید، قدرت ساز ایرانی با وجود همه صحبت ها در کامل نبودن آن، در همراهی با سازهای مناطق دیگر، بیشتر و بهتر به چشم آمد.

امّا در همین زمان بود که همکاری چهره بین المللی موسیقی ایران و بزرگ ترین خواننده تاریخ موسیقی این سرزمین یعنی محمدرضا شجریان با دیگر چهره برجسته و فراملّی موسیقی به نام حسین علی زاده، برگ زرّین دیگری از تاریخ موسیقی مملکت را ورق زد، تا بدانجا که نامزدی آثار مشترک این دو در جشنواره بین المللی " گرمی " در کنار اثری از دیگر همکار این گروه یعنی کیهان کلهر، مایه مباهات و سرافرازی موسیقی کشور شد. شجریان که پیش از این بارها، ارزش های هنری خود را نه تنها به ایرانیان بلکه به جهانیان به اثبات رسانده بود، این بار جایزه یونسکو را از آن خود کرد که توفیق دیگری برای هنر ایران بود. بار دیگر و پس از سال ها دیدیم که هنوز هم در ایران، چهار نفر هنرمند در کنار هم می توانند بنشینند و چند سالی بنوازند و بخوانند!! به غیر از گروه کامکارها که طبیعت خانوادگی آنها، ایجاب می کند که گروه ماندگاری باشند، این گروه و گروه دستان که در خارج از کشور فعّال هستند، ویژگی مشترک همه آنها همگونی فکری و اخلاقی و هدف مشترک آنها است که متأسفانه در گروه های دیگر چندان دیده نمی شود و البته از ذکر نام یک گروه همیشه جاوید هم غافل نشویم که بزرگ ترین هنرمندان موسیقی این مملکت را در خود جای داده بود و هدایتش را کسی بر عهده نداشت جز پیر موسیقی ایران، فرامرز پایور: گروه اساتید. آیا گروه اساتید دیگری در آینده شکل خواهد گرفت؟

امّا اثر " بی تو به سر نمی شود " را يكي از موفق ترین کارهاي موسیقی ایران يا حتّي به عبارتي موفق ترين اثر ۱۰ سال اخیر می توان دانست که حاصل همکاری چهار هنرمند متعلّق به نسل های مختلف موسیقی بود. به طور قطع، بی تو به سر نمی شود موفق ترین اثر این گروه هم هست. آنچه که از آواز شجریان انتظار داشتیم و آنچه که از جنبه های گوناگون هنری و فنّی از یک اثر متوقعیم، تا حدّ زیادی در آن به چشم می خورد. البته اگر واقع بین باشیم باید گفت که هنوز هم آثار اوایل انقلاب را می توانیم برتر بدانیم، چرا که عنصری در آنها وجود دارد که به طور ظاهری قابل تعریف نیست. شاید خلوص جامعه و جریانات اجتماعی،در ارایه یک اثر بی تأثیر نباشد. آیا در این دوران که دوران فنّاوری روزمره است، جایی برای خلوص باقی می ماند؟

امید داریم که این اندک گروه های موسیقی، هم چنان موفق کار خود را ادامه دهند. در سال های اخير، چه گروه کامکارها و چه گروه شجریان و علی زاده و چه گروه دستان در کنار گروه های دیگری که کم و بیش به فعالیت های برون مرزی پرداخته اند، در شناساندن موسیقی ایرانی به مردم دیگر کشورها، حق تقدمی دارند که بر دیگران پوشیده نیست.

به هر صورت در دنیای تکنولوژی، شاید ارایه شاهکار کار چندان جالب توجهی برای مردم و جوان امروز نباشد!! شاد باشید و سربلند.

شاهکار موسیقی

مطالب مشابه :

کفش کوهنوردی

توصیه هایی از جنس تجربات شخصی در صعود های زمستانی بخش دوم

شاهکار موسیقی

کلمات کلیدی

چگونگی دریافت سود سهامداران حقیقی پالایشگاه نفت تبریز اعلام شد ...

گزارش کارورزی و کارآموزی

فركانس و يا جدول پخش امواج راديو هاي ايران (تصحیح جدید) 1390

قیس آوا(پودمان خوراک)غذاهای محلی آذر بایجان

گزارش دوره مربیگری درجه سه کوهپیمایی بانوان(سمیه اسماعیل بیگی)

رزومه دکتر داود محمدی