خوزستان -

خوزستان

موقعیت جغرافیایی استان خوزستان

استان خوزستان با مساحتی حدود 64236 کیلومتر مربع ، بین چهل و هفت درجه و چهل یک دقیقه تا پنجاه درجه و سی و نه دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و بیست و نه درجه و پنجاه و هشت دقیقه تا سیوسه درجه و چهار دقیقه عرض شمالی از خط استوا ، در جنوب غربی ایران واقع شده است. این استان از شمال غربی با استان ایلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و شرق با استانهای چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد؛ از جنوب با خلیج فارس و از غرب با کشور عراق هم مرز است. بر اساس تقسیمات کشوری سال 1357، این استان دارای پانزده شهرستان، سیو پنج بخش، سیزده دهستان و 4496 آبادی دارای سکنه میباشد. مرکز استان خوزستان شهر اهواز و سایر شهرستانهای آن عبارتند از: آبادان، اندیمشک، اهواز، ایذه، باغملک، بندرماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، دشت آزادگان، رامهرمز، شادگان، شوش،شوشتر ومسجد سلیمان. شمال و شرق خوزستان را سلسله جبال زاگرس فراگرفته است که ارتفاعات آن در جهت جنوب غربی کاهش مییابد، به طوری که در نواحی جنوبتر به صورت تپه ماهورهایی نمایان میشود. استان خوزستان را از نظر پستی و بلندی میتوان به دو منطقه کوهستانی و جلگهای تقسیم کرد. منطقه کوهستانی در شمال و شرق استان قرار گرفته و منطقه جلگهای آن از جنوب دزفول، مسجدسلیمان، رامهرمز و بهبهان آغاز شده و تا کرانه های خلیج فارس و اروند رود ادامه میباد. استان خوزستان دارای آب و هوای مختلف است: آب و هوایی نیمه بیابانی که شهرهای آبادان ، خرمشهر ، ماهشهر ، هندیجان ، دشتآزادگان و نواحی دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و نواحی شمال اهواز را در بر میگیرد.آب وهوای استپ گرم که نواحی شمال دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و شمال اهواز را دربرمیگیرد. استان خوزستان تحت تأثیر سهنوع باد قرار دارد: اولین باد، جریان سرد نواحی کوهستانی و دومین باد (شرجی)، جریان گرم و رطوبی از خلیج فارس است که به سوی جلگه میوزد. سومینباد یا باد سوم از عربستان میوزد و همیشه مقداری شن و خاک و رطوبت همراه دارد. بر اساس دادههای ایستگاههای سینوپتیک استان خوزستان در سال 1375، حداقل مطلق درجه حرارت منفی دو دهم درجه سانتیگراد و حداکثر مطلق درجه حرارت با چهل پنجاه درجه سانتیگراد در اهواز گزارش شده است.

جغرافیای تاریخی استان

استان خوزستان یکی از کهنترین سرزمینهای تمدن بشری است. این تمدن در شش هزار سال پیش در شوش پدید آمد، هزار سال بعد دولت مقتدر عیلام در شوش پایه گذاری شد و سه هزار سال پیش از میلاد، دولت عیلام توسط آشوریان منقرض گردید. در سال ششصد و چل قبل از میلاد شوش به دست آشوریها تسخیر و به دو بخش تقسیم شد. قسمت شمالی عینی انزان به دست پارسها افتاد و قسمت جنوبی آن به تصرف آشور درآمد. در تابستان سال پانصد و سی و هشت قبل از میلاد کورورش هخامنشی به بابل لشکر کشید و با شکست بابل کلیه خاک علیلام جزء متصرفات هخامنشی گردید و شهر شوش به عنوان یکی ازپایتختهای هخامنشی برگزیده شد.داریوش هخامنشی درحدودسال پانصدوبیست ویک قبل از میلاد شوش را به مرکز شاهنشاهی خودتبدیل کردودرآن کاخ باشکوهی ازسنگ بنام هدیش احداث کرد. در زمان خشایار شاه پایتختهای ایران از جمله شوش به اوج عظمت و رونق رسیدند. با حمله اسکندر دوران اوج و شکوه سلطنت خیرهکننده هخامنشیان به پایان رسید. در سال سیصد و سی و سه قبل از میلاد اسکند بر هخامنشیان پیروز شد و شهر بابل و شوش را با ذخایر بسیار ارزشمند طلا و نقره تصرف کرد. پس از فوت اسکندر در بابل جانشیان او در ایران دولت سلوکیان را تشکیل دادند. در سال صد و هشتاد و هفت قبل از میلاد در اثر ضعف دولت سلوکی پارس و خوزستان متحد شدند و از دولت سلوکی جدا شدند.مهرداد اول اشکانی (صد و چهل تا صد و شصت و چهار) نیز «دقریوس» شاه سلوکی را در جنگی شکست داد و شخصی به نام کامثاسکیر را که از خاندان اشکانی بود به حکومت خوزستان منصوب کرد. با قدرت گرفتن ساسانیان این ناحیه رو به عمران و آبادی گذاشت. شهر جندی شاهپور با دانشکده بسیار معروف نیز از شهرهایی است که در این دوران از رونق و شکوفایی چشمگیری برخوردار بوده است. پس از شکست یزدگرد سوم در جنگ معروف نهاوند ، ایرانیان به مرور به دین اسلام گرویدند. از سال هفده هجری قمری در عهد خلافت عمر که کشورگشایی مسلمانان به پیروزی تازهای دست یافته بود، بصره به عنوان یکی از حاکمنشینها و نایبالحکومه انتخاب شد. مهمترین و خونین ترین واقعه نخستین قرن اسلام در خوزستان قیام تودههای بدوی و روستائیان عرب و ایرانی بود که زیر لوای خوارج یا ارزقیان سر به شورش برداشتند. حجاج بن یوسف در سال هفتاد و هشت هجری قمری این قیام را با بیرحمی و سنگدلی سرکوب کرد. قیام دیگری نیز در سالهای دویست و چهل و نه هجری قمری به رهبری صاحبآلزنج خوزستان را فراگرفت. در اواسط سده سوم هجری قمری دولت عباسیان رو به انحطاط گذاشت و زمینه رشد قیام ایرانیان فراهم شد. یعقوب لیث از سیستان علم استقلال برافراشت و در شوال سال 261 هجری قمری فارس را تسخیر و به سرعت حمله به بغداد را (مقر خلافت عباسیان) آغاز کرد، ولی بلافاصله به شوش و شوشتر عقبنشینی کرد. در سال 288 هجری قمری عمر و لیث جانشین یعقوب در خوزستان به قتل رسید. در سال 326 هجری قمری معزالدوله دیلمی، کرمان و خوزستان را تصرف کرد. با روی کار آمدن سلجوقیان ابوکالیجاد دیلمی به حکومت خوزستان منصوب شد و در سال 434 هجری و قمری با همین سمت درگذشت. از این سال تا سال 845 هجری قمری به ترتیب خوارزمشاهیان ، خاندان شلمه افشار، اتابکان فارس ، آل مظفری ، آل جلایر، تیموریان بر تمام یا قسمتی از خوزستان حکم راندند. در سال 845 جنبش مذهبی دیگری به عنوان مشعشعیان در این نواحی شکل گرفت. رهبر این جنبش سیدمحمد مشعشع ادعای مهدویت داشت و از این زمان خوزستان به دو ناحیه عربنشین و غیرعربنشین تقسیم شد. در سال 872 هجری قمری سلسله ایلخانان به دستآققویونلوها منقرض شد و سیدمحسن فرزند سیدمحمد مشعشع از اوضاع آشفته ناشی از آن استفاده کرد و بر سراسر خوزستان مسلط شد. پادشاهان صفوی چندین بار برای سرکوب مشعشعیان و افشار به خوزستان لشگر کشیدند هر بار پس از سرکوب آنها مشعشعیان را بر حکومت نواحی تحت تسلط آنها ابقا کردند. با انقراض صفویان به دست محمود افغان خوزستان همچنان به تهماسب میرزا جانشین پادشاه شکست خورده صفوی وابسته باقی ماند و محمود افغان برای دست یافتن به این ناحیه در سال 1136 هجری قمری لشگری به این ناحیه گسیل داشت ولی نتیجهای نگرفت. نادر شاه، افغانها را از اصفهان بیرون راند و در بهار سال هزار و صد و چهل و دو هجری قمری از راه فارس و کهگیلویه روانه خوزستان شد.

پس از قتل نادر ، خاندان مشعشعی بار دیگر به ریاست موسی مطلب هویزه را به تصرف درآوردند. مشعشعها پس از استقرار در هویزه به سوی شوشتر ، دزفول و شوش روی آوردند و با طایفه آلکثیر جنگیدند و نواحی مزبور را تصرف کردند. در همین دوران کریمخان زند پس از ده سال کشمکش و جدال قدرت را به دست گرفت. پس از درگذشت کریمخان زند بار دیگر خوزستان دچار هرج ومرج شد. درزمان فتحعلی شاه قاجارخوزستان به دوبخش تقسیم شد. بخش شمالی، شامل شوشتر، دزفول، هویزه جزء کرمانشاهان، به محمدعلی میرزای دولت شاه سپرده شد و بخش جنوبی آن شامل رامهرمز، فلاحیه و هندیجان جزء فارس به حسینعلی میرزا پسر دیگر فتحعلی شاه واگذار شد.دولت شاه شاهزاده مقتدر قاجاری دوباره برای سرکوب مخالفین به خوزستان لشگر کشید. در زمان همین شاهزاده بند معروف میزان در شوشتر بازسازی شد و آب به شاخه شطیط و نهرداران جریان یافت. در سال هزار و دویست و شصت و هفت هجری قمری قوای انگلیس از طریق خرمشهر وارد خوزستان شد و تا اهواز پیش آمد و به آنش هر دست یافت. پس از سال هزار و دویست و هفتاد سه هجری قمری که جنگ انگلیس با ایران روی داد تا پایان حکومت ناصرالدینشاه که چهل سال طول کشید در خوزستان جنگی روی نداد. در این زمان عشایر عرب به چند بخش تقسیم شده و هر بخش شیخی جداگانه داشت که حاج جبار خان نامآورتر از دیگران بود و پس از جنگ انگلیس فداکاریهایی از خود نشان داده بود، توسط ناصرالدین شاه به رتبه سرتیپ اولی ارتقاء یافت. پس از او پسرش شیخ خزعل جانشین پدر شد و با کشتن برادر زمام امور را به دست گرفت. این مرد که با حمایت انگلیس سراسر استان خوزستان را به چنگ آورده بود. انگلیسها عثمانیها را از خوزستان بیرون کردند و رشته اختیار سراسر خوزستان را به دست گرفتند. در خرمشهر ، اهواز و شوش سپاه مستقر ساختند و در هر یک از شهرهای شوشتر و دزفول اداره سیاسی یا کنسولگری و عدلیه دایر کردند و در همه جا ادارههای پست و تلگراف را به دست گرفته و سرپرستی آنها را به مأموران خود واگذار کردند. از سال 1332 تا 1339 هجری قمری این وضع پایدار بود و شیخ خزعل نیز خود را امیر خوزستان (عربستان) میخواند. در دوران رئیس الوزرایی رضاشاه سپاهی از شیراز به بهبهان، سپاهی از اصفهان و سپاه سومی از بروجرد عازم سرکوب شیخ خزعل در خوزستان شد. پس از جنگی کوتاه شیخ خزعل شکست خورد و با فرستادن پیامی به رئیس الوزرا امان خواست و بدین وسیله عمر یکی دیگر از حکام محلی به سود قدرت یافتن دولت مرکزی به پایان رسید.

جاذبه های طبیعی استان خوزستان

سواحل زيبای خليج فارس در جنوب و كوه‌های بلند و برف‌گير در شمال و خاور جلگه‌ی پست و گرم خوزستان، چشم‌انداز و اقليم‌های متفاوتی در چهار سوی استان خوزستان فراهم آورده و یکی از زیباترین مناطق طبیعی ایران را رقم زده است. خوزستان یکی از باستانی ترین و تمدن خیزترین ناحیه های جهان بوده و جزو كهن ترين سرزمين های متمدن بشری محسوب می شود. آفتاب دل نشین، آب فراوان، خاک مرغوب و مردمانی سخت کوش سبب شده اند؛ این منطقه یکی از پرحاصل ترین نقاط ایران شده و لقب «زرخيز» را از آن خود نماید. تنها رودخانه قابل کشتی رانی ایران؛ با جلوه های بالای جهانگردی در این منطقه واقع شده است. سواحل زيبای خلیج فارس، باتلاق‌ها، نيزارها، جلگه‌های پست و گرم، اقليم متفاوت، تالاب ها و دریاچه های متعدد؛ تضاد آشكاری را در محدوده‌ی استان خوزستان به وجودآورده و موجب غنا و تنوع چشم گير جاذبه های طبیعی در این منطقه شده است. خوزستان هستی و عظمت خود را به رودخانه های متعددی كه در این سرزمین جاری اند؛ مدیون است. کارون به عنوان معروف ترین رودخانه در جغرافیا، ادبیات و تاریخ ایران در محدوده ی این استان جاری است. كرخه به عنوان یكی از چهار منطقه طبیعی كشور شناخته شده است كه از نظر زیست محیطی ارزش فراوانی دارد. بر اثر تنوع آب و هوا و نوع خاک، برخی از مناطق خوزستان را جنگل‌های تنک و بوته‌زار، درختچه‌ و درختان پوشانيده است. سواحل رودخانه كرخه پوشیده از جنگل است. مسیر رودخانه دویرج نیز پوشیده از درختان جنگلی به خصوص گز است. ناحیه خرم شهر از جیزیه تا بند قیر، با بوته های كوتاه و بیشه های گز و بید مجنون پوشیده است. در فصل بهار در بیش تر نقاط خوزستان؛ گل های وحشی چون شب بو، لاله، شقایق، یاس و نرگس می رویند. در نرگس زار وسیع و پرگل بهبهان بیش از پنج نوع نرگس می رویند. در خليج فارس بيش از 200 نوع ماهی وجود دارد كه از نظر تنوع و ذخيره پروتیين از بهترين و كم نظيرترين ذخاير حيات وحش كشور به حساب می‌آيند. چشم انداز زندگی انواع پرندگان دریایی در سواحل، تالاب ها و بیشه زارهای این منطقه؛ مناظر بدیع و کم نظیری را به وجود آورده اند.

آب و هوای خوزستان

استان خوزستان به طور کلی دارای آب و هوای نیمه صحرایی و دارای تابستان های خشک و مه آلود است. خوزستان و سواحل مجاور آن از مناطق گرم دنیا هستند كه بی تردید در نواحی عم عرض خود از نظر میزان گرما کم نظیراند. چنان كه متوسط گرمای سالانه آن از 24 تا 28 درجه سانتی گراد تفاوت دارد. تیر و مرداد گرم ترین ماه های این منطقه و دی و بهمن، خنک ترین ماه های سال در خوزستان اند که البته این خنکی برای اهالی مناطق سردسیر ایران در این ماه ها گرم و دل پذیر است. استان زیبای خوزستان در ماه های سرد سال منطقه ای آرام و دوست داشتنی برای طبیعت گردان به شمار می رود. به لحاظ آب و هوایی می توان استان خوزستان را به سه ناحیه ی سردسیر، گرم و خشک و معتدل تقسیم نمود. ناحیه سردسیر: هوای این ناحیه در زمستان ها بسیار سرد و نزولات جوی بیش تر به صورت ریزش برف بوده و میزان بارندگی در این ناحیه از دیگر نقاط استان بیش تر است كه گاه تا 500 میلی متر می رسد، این ناحیه شامل ارتفاعات شمالی و شمال خاوری است.ناحیه گرم و خشک: این ناحیه شامل جلگه ها و دشت های جنوب و جنوب باختری ایران است كه وسعت آن بیش تر از نواحی معتدل و سرد بوده ولی به علت عبور رودخانه های پر آب و دایمی، از امكانات زیستی، كشاورزی و اقتصادی نسبتا مساعدی برخوردار است.
ناحیه معتدل: این ناحیه به صورت نوار نسبتا باریكی بین دو ناحیه بالا كشیده شده و شامل نواحی كوه پایه ای و جلگه های نسبتا مرتفع شمال خاوری می شود.بادهای منطقه ی خوزستان معروف هستند. این بادها در اثر تغییرات فشار هوا در فصل های مختلف سال به وجود می آیند. برخی از این بادها منظم فصلی هستند و برخی دیگر بادهای محلی. بادهای منظم فصلی در اثر فشار هوا در فصل های مختلف سال به وجود می آیند و بادهای محلی در اثر عوامل محلی چون: باد، کوه، دریا و دره. باد شمال که از جریان های مدیترانه ای است و در 9 ماه سال به طور خشک می وزد یکی از بادهای معروف این منطقه است. باد نشی که دارای ابر و باران محلی است در زمستان و پاییز می وزد. باد شرجی که حالتی خفقان آور به وجود می آورد از جنوب باختری در زمستان تا اواسط بهار می وزد. چون معمولا مرطوب و گاهی توام با ابر و مه است، ‌سبب بارندگی می شود.بادسور نیز در تابستان در بیابان های خوزستان به خصوص پیرامون دزفول می وزد. این باد آن قدر شدید و داغ است كه اگر كسی در بیابان باشد، از شدت گرمای آن تلف می شود. چنان چه كسی در هوای آزاد باشد و باد سور به صورتش بوزد، صورت او را بریان می كند و به شكل لكه های ماه گرفتگی در می آورد.بادسموم یا سام از عربستان می وزد و همیشه مقداری خاک و شن همراه دارد و به علاوه حین عبور از روی خلیج فارس، رطوبت زیادی در خود ذخیره می كند.بادچعب در تابستان یک الی سه روز از خاور به باختر در جریان است. وزش آن نسبتا شدید بوده و برای گندم و چلتوک زیان دارد.رطوبت نسبی در خوزستان در اثر وجود بادهای شمالی كه از داخل می وزد ‌در وسط روز كاهش می یابد، و در مواقعی كه به طور اتفاقی باد از جنوب جریان می یابد، رطوبت به سرعت بالا می رود.

رودخانه های استان خوزستان

خوزستان هستی و عظمت خود را به رودخانه های متعددی كه در این سرزمین جاری اند مدیون است. خوزستان علاوه بر دارا بودن زمین های حاصل خیز و رسوبی نظام آبیاری منظمی نیز دارد به طوری كه این سرزمین از دیر باز به واسطه ی وجود این رودخانه ها موقعیت مهم و بزرگی داشته است. رودخانه هایی كه در دشت خوزستان جریان دارند؛ نه تنها از نظر اقتصادی بلکه به لحاظ گردشگری نیز دارای اهمیت بسیار اند. این رودخانه ها که منشاء آن ها كوهستان های بختیاری، لرستان و فارس هستند، از شمال و خاور به سوی جنوب باختری سرازیر شده و جلگه خوزستان را به منطقه حاصل خیز و آبادی تبدیل كرده اند.
مهم ترین رودهای خوزستان برای همه ایرانیان نام آشنا هستند. رودخانه بزرگ کارون که نام آن از جغرافیا فراتر رفته و وارد اشعار و نوشته های ادبی شده؛ تنها رودخانه قابل کشتی رانی ایران لقب گرفته است. این رودخانه از چشمه سارهای دامنه كوه های ونک و زرد كوه بختیاری سرچشمه گرفته و به نام آب كوهرنگ از دره ی باختری زرد كوه به سوی جنوب باختری روان می شود. پس از ورود به دریاچه سد كوهرنگ قسمتی از آب آن توسط تونلی كه در شكم كوه كاركنان حفر شده، به سرچشمه زاینده رود می ریزد. سواحل کارون در سراسر ایران معروفیتی مثال زدنی دارد. آب های کارون برای ایرانیان یادآور آبادانی، جنگ، حماسه، خاطره، سازندگی و امنیت است. کارون تنها یک عارضه ی جغرافیایی نیست کارون یک خاطره ی تاریخی و احساسی نیز هست که هر ایرانی را به یاد هشت سال حماسه ی شجاعانه ی مردان و زنان ایران زمین می اندازد. اروند روددیگر رودخانه ی نام آشنای این خطه است که در شهرستان های خرم شهر و آبادان جاری است و یكی از رودخانه های مرزی ایران و عراق است.رودخانه زهره نیز در شهرستان های بهبهان و بندر ماهشهر، ممسنی و گچ ساران در استان های خوزستان، فارس و كهگیلویه و بویر احمد جاری است. رودخانه جراحی یا مارون در شهرستان كهگیلویه، بهبهان، رامهرمز و بندر ماه شهر جاری است. سایر رودخانه های استان خوزستان عبارتند از:

رودخانه های نهر بهره ، نهر گاهی و شاهور در شهرستان اهواز رودخانه های مرغاب آب سرحوش، آب سوسن، آب شلا، ابوالعباس، اعلا، ‌دره دراز (مه دلی)، بولاراس، صیدوان، لیراب و رامهرمز در شهرستان ایذه. رودخانه های آب بید، آب چم چولی، آب دز، آب زالكی، آب سرخ، آب ممک‌، آب میره، سرخاب، روفایه، گلال آب یفید، گلال مورت، لیوس، آب گورو و بختیاری، شورلالی و گلال در شهرستان دزفول. رودخانه های آب دره نج، ابوالفارس، تلخ، دره یم خركن، دره سلیمانی،گزین، گوپال، مارون، لیراب، سمه، سوردزگیلی و ماله در شهرستان رامهرمز و رودخانه های آب بركه،‌ آب پیدا، آب چگامن، آب دره كولا، آب كیارس، آب كگارس، سبز آب، تیریفی، تینا، هركش و… در شهرستان مسجد سلیمان و رودخانه شور شوشتر و نهر شادگان در شادگان.

چشمه های آب گرم و معدنی در این خطه از جمله مهم ترین جاذبه های طبیعی به شمار می آیند. چشمه عین خوش، چشمه آب معدنی دهلران، چشمه آب معدنی گراب، چشمه سی زنگر، چشمه و حوض گلگیر از جمله مهم ترین چشمه های آب معدنی این استان محسوب می شوند که در شهرستان های مختلف پراکنده شده اند

خوزستان از نظر پستی و بلندی به سه منطقه ی كوهستانی، جلگه ای و ساحلی تقسيم می شود. درارتفاعات شمالی به خاطر پوشش جنگلی و پوشش گياهی مشخص، زندگی بر محور دام داری بنا شده است. منطقه جلگه ای در جنوب و باختر خوزستان قرار گرفته است. جلگه ی خوزستان بر سطح فرسايش رسوبات دوران سوم گسترش يافته و هنوز تپه هايی از ساختمان گذشته آن ها در اطراف اهواز به چشم می خورد. قسمت بزرگی از اين جلگه از آبرفت های رود های كارون، كرخه و جراحی به وسعت 41 هزار كيلومتر مربع تشكيل شده است. اين جلگه با شيب ملايم، به سوی جنوب تا سواحل خليج فارس امتداد دارد. قسمت كوهستانی خوزستان در شمال و خاور آن قرار دارد. اين كوهستان جزو بخش جنوبی زاگرس است كه ارتفاعات آن به تدريج به سمت جلگه كاهش می يابد و به وسيله ی رودخانه ها قطع می شود. امتداد اين چين خوردگی ها، شمال باختری - جنوب خاوری است كه به تدريج اين محور به سمت جنوب متمايل می شود. نواحی ساحلی در جنوب خوزستان عموما بسيار كم عرض و باريک هستند. خوزستان از نظر پستی و بلندی به سه منطقه ی كوهستانی، جلگه ای، ساحلی تقسیم می شود. ارتفاعات شمالی با پوشش جنگلی و پوشش گیاهی مشخص ، زندگی را بر محور دام داری ایجاب می كنند.
منطقه جلگه ای جنوب و باختر خوزستان: جلگه خوزستان بر سطح فرسایش رسوبات دوران سوم گسترش یافته است كه هنوز تپه هایی از ساختمان گذشته آن در اطراف شهر اهواز به چشم می خورد. قسمت بزرگی این جلگه از آبرفت های رود های كارون، كرخه و جراحی، وسعت 41 هزار كیلومتر مربع تشكیل شده است. این جلگه با شیب ملایم ، به سوی جنوب تا سواحل خلیج فارس امتداد دارد. قسمت كوهستانی در شمال و خاور خوزستان: این كوهستان جزو بخش جنوبی زاگرس هستند كه ارتفاعات آن به تدریج به سمت جلگه كاهش می یابد و به وسیله رودخانه ها قطع می شود. امتداد این چین خوردگی ها، شمال باختری – جنوب خاوری است كه به تدریج محور چین خوردگی ها به سمت جنوب متمایل می شود. نواحلی ساحلی: این نواحی در جنوب خوزستان بیش تر بسیار كم عرض و باریک اند در طول ساحلی آن بنادر فعال خرم شهر، آبادان، امام خمینی (شاهپور و ماهشهر) قرار دارند.
برخی از ارتفاعات مهم بالای 2500 متر کوه های نیمه جنگلی است. جنوب و باختر استان خوزستان زمین های جلگه ای است كه بر سطح فرسایشی رسوبات جوان دوره ترشیاری گسترش یافته است و هنوز تپه هایی از ساختمان گذشته آن در اطراف اهواز به چشم می خورد. قسمت بزرگی این جلگه، از آبرفت های رود كارون، كرخه و جراحی تشكیل شده است. این جلگه با شیب ملایمی به سوی جنوب تا سواحل خلیج فارس امتداد دارد. شمالی ترین نقطه آن حوالی دزفول است. قسمت جنوبی آن از زمین های بسیار پست و سطحی تشكیل شده كه از تاثیر جزر و مد دریا به وجود آمده است. خاک این قسمت بسیار شور است.

حیات وحش

حيات وحش يک كشور نيز مانند ديگر ذخاير طبيعى از ارزش هاى زيادى برخوردار است و داراى منافع و اهميت هاى خاص خود است. جانوران يک منطقه ضمن ايجاد تعادل طبيعى و بيولوژيک در آن منطقه از ارزش هاى علمى و تفريحى زيادى نيز برخوردار هستند. با پیشرفت تكنولوژی و افزایش امكانات صیدصنعتی، شیلات از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. خلیج فارس از لحاظ داشتن انواع ماهی ها و جانوران دریایی در ردیف غنی ترین دریاهای جهان است و از این جهت منبع سرشاری است. چند نوع از معروف ترین ماهی های خوراكی و غیر خوراكی كه در آب های خلیج فارس از جمله آب های كرانه های خوزستان به سر می برند به شرح زیر است:ماهی های خوراكی شامل: ماهی قباد، راشكو، حلوا سفید یا زبیدی، شوریده، حلواسیاه، شهری، دختر ناخدا، گوارزیم، ‌كیش‌، برادرراشگو و مومغ .ماهی های غیر خوراكی شامل : اره ماهی، پمپک، ماهی لقمه، ‌اسب ماهی، میگو نیز به مقدار زیاد در آب های سواحل خوزستان به خصوص هندیجان یافت می شوند. انواع میگو در كرانه های خوزستان صید می شوند و یكی از مواد اولیه بسیار ارزنده جهت كارخانه های كنسروسازی است. جز ماهی و میگو در آب های خلیج فارس انواع كوسه، دلفین (پی سو) خرچنگ دریایی به نام گبوب، لاک پشت دریایی، عروس دریایی (دل)، ماهی مركب (خساک) زندگی می كنند. اگرچه از يک صد سال پيش به اين طرف ديگر اهالی اطراف رودخانه‌ها، هورها و كوه پايه‌ها چندان وحشتی از شيرها و پلنگ‌ها ندارند و جانوران گوشت خواری از اين دست كمياب شده‌اند ولی هنوز گوشت خوارانی چون گرگ، گربه وحشی،‌ دله يا عروسک، گوركن، عسل خوار و كفتار در اطراف بيشه‌ها، رودخانه‌ها و دره‌های اطراف كوه‌ها وجود دارند و ممكن است كسانی در لابه لای درخت‌های بادام كوهی، بلوط، توت اين نواحی بتوانند سنجاب‌های ايرانی دم بلند، پرمو، دم فرفر و بدن قرمز حنايی را ببينند كه در حال بيرون آمدن از حفره يكی از درخت‌ها هستند. گربه تيغی يا تشی جونده ايرانی و نيز انواع موش‌های سياه و موش‌های دوپای 5 انگشتی و سه انگشتی، خرگوش وحشی در گوشه و كنار اين استان دیده می شوند.

دریاچه های متعدد، رودخانه ی کارون، تالاب ها و هورهایی چون: هورالعظيم، باتلاق‌ها و نيزارها به علاوه ی سواحل زیبای خلیج فارس در جنوب و كوه‌های بلند و برف‌گير در شمال و خاور جلگه‌ی بسيار پست و گرم خوزستان همراه با مناطق حفاظت شده ی متعدد و غنی مهم ترین مناطق توریستی – طبیعی خاص این استان را تشکیل می دهند.

جاذبه های تاریخیو معماریاستان خوزستان

استان خوزستان یکی از نواحی تمدن خیز و کهن جهان بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است. هر یک از شهرستان های این استان دربرگیرنده بناهای تاریخی و معماری شگفت آوری هستند که نمایان گر تمدن و هنر مردمان این سرزمین در گذشته های دور است. بناهای منحصر به فردی از دوره های مختلف تاریخی در این ناحیه باقی مانده که از با ارزش ترین میراث های تاریخی ایران و جهان به شمار می روند. چغازنبیل معروف ترین و مهم ترین اثر تاریخی – معماری این منطقه است که در شهرستان شوش ساخته شده است. زیگورات در قرن 13 پیش از میلاد به صورت معبدی مطبق ساخته شده که هم اکنون دو طبقه ی آن پا برجاست و به علت شگفتی اعجاب آور خود در سال 1979 میلادی از سوی سازمان یونسکو به عنوان میراث فرهنگی جهانی ثبت شد. اکروپل، آپادانا و شهر شاهی نیز هر یک بازمانده های شهرهای باستانی منطقه ی شوش هستند. آرامگاه دانیال نبی و قلعه های قدیمی نیز از مهم ترین آثار منطقه ی باستانی شوش اند که هر یک نمایان گر هنر و تاریخ درخشان این خطه در روزگار خود است. شهر قدیمی جندی شاپور (اولین مرکز دانشگاهی ایران) و پل ساسانی (با 14 دهانه ی اصلی و 12 دهانه ی فرعی) نیز از مهم ترین و قدیمی ترین آثار شهرستان دزفول در این استان به شمار می روند. از شاخصه های تاریخی – هنری منطقه ی ایذه؛ می توان به سنگ نگاره های عیلامی، نگارکندها و نوشت کندها اشاره نمود. تاریخ اهواز نیز ریشه در تمدن های عیلامی اشکانی و ساسانی دارد. پل سفید اهواز (پل معلق)، پل سیاه(پل پیروزی) و خانه ها و عمارت های قدیمی از جمله آثار با ارزش تاریخی منطقه ی اهواز به شمار می آیند. ویرانه های شهر ساسانی لور و ویرانه های شهر ایلامی زعفران دشت در شهرستان اندیمشک نیز از دیگر آثار دیدنی و با ارزش استان خوزستان است. آثار متعدد دوره های ساسانی، عیلامی و اسلامی در منطقه ی رامهرمز نیز حکایت از تمدن دیرینه این ناحیه دارد. تل گسر و تل برمی به همراه قلعه های بزرگ یزدگرد و داودختر نیز از مهم ترین آثار تاریخی و معماری رامهرمز محسوب می شوند. هم چنین بنای فیلیه درخرم شهر، مسجدهای جامع شهرهای مختلف، بازارهای قدیمی، قلعه های تاریخی، بازمانده شهرهای باستانی و آرامگاه های قدیمی متعدد دیگری در استان خوزستان پراکنده شده اند که یادآور دوره های باستانی بوده و هر بیننده را متوجه هنر، توانایی، خلاقیت، معماری و تمدن ایرانیان باستان می نماید.

مسجد لب خندق دزفول

اين بنا در شهر دزفول واقع شيده و از مساجد بزرگ و قديمی شهر است. بنای کنونی مسجد مربوط به دوره قاجاريه وبعد از آن است و مشتمل بر سردر صحن نسبتا وسيع ايوان گلدسته شبستان هايی با پوشش طاق و گنبد بر روی پايه های آجری و تزیينات کاشی کاری است. قديمی ترين تاريخ موجود در بنا سال 1177 هـ.ق است و مربوط به سنگ قبری است. آثار تاريخ دار بنا مورخ 1322 هـ.ق است و مربوط به تعميرات و تزیينات آن است.

مقبره علی بن مهزیار اهوازی

مقبره علی بن مهزیار اهوازی در خز علیه( خرم کوشک) واقع است. این مقبره بارها خراب وتعمیرشده است. برخی می گویند شاید این مقبره، مسجد یا مقام علی بن موسی الرضا(ع) باشد که در سفر خراسان ساخته شده است ، اما روایات دیگر حاکی از این است که علی بن مهزیار اهوازی یکی از یاران نزدیک حضرت محمد تقی (ع) است که روایت دوم صحیح است.

مقبره حضرت سید عباس

مقبره سید عباس موسوی در روستای سید عباس عبدالخان شهرستان اهوازدر کنار جاده اهواز - دزفول واقع است. مقبره دارای دو گلدسته وگنبد بسیار زیبا است که با کاشی های آبی آسمانی به سبک بسیار زیبایی کاشی کاری شده اند. مقبره در محوطه ای حدود یک هکتار بنا شده است. در حال حاضرساختمان و تأسیسات جنبی محوطه آن ادامه دارد. پیرامون مقبره سالن های بزرگی برای اقامت زوار ساخته شده است

موزه شوش

بنای موزه شوش با نمای آجری و حدود 550 متر زير بنا در ميان باغی رو به روی آرامگاه دانيال پيغمبر در شهر شوش قرار دارد. اين بنا ددر سال 1342 هـ.ش تاسيس شد و بنای آن همزمان با شروع حفاری های شوش و با به کار گيری بخش زيادی از آجرهای به دست آمده از کاوش های شوش و چغازنبيل ساخته و در سال 1345 هـ.ش گشايش يافت.

پل دزفول

پل قديم دزفول با بيش از 1740 سال قدمت و مربوط به دوره ساساني است. اين پل به منظور عبور ارابه‌هاي جنگي در جنگي به نام «اپودا» بين «والرين» روم و شاپور اول ساخته شده بود.

گورستان زرتشتیان اهواز

در کوهستان های خاور اهواز دخمه هایی در دل کوه تراشیده شده اند که مدفن زرتشتیان اهواز دردوران پیش از اسلام بوده است. وضع موجود دخمه ها چنین می نماید که آن ها ابتدا معبد بوده اند وبعدها به مدفن مردگان تبدیل شده اند. نظیر این دخمه ها در کوه های شوشتر ورامهرمز دیده می شوند.

آرامگاه يعقوب ليث صفاري دزفول

قدمت آرامگاه يعقوب ليث صفاري ، به دوره سلجوقي تا قاجار مي‌رسد و در روستاي 10 كيلومتري دزفول(سمت راست جاده دزفول)شوشتر واقع شده است.بنا احتمالا آرامگاه شاه ابوالقاسم، سردار نامي ايران، يعقوب ليث صفاري، است كه در شهر جندي‌ شاپور وفات يافته است. آرامگاه با گنبد مضرس ساخته شده و با توجه به مرمت‌هاي مختلف، قديمي‌ترين قسمت آن مربوط به دوره سلجوقي است.

شهر لورساساني اندیمشک

شهر لورساساني در محدوده انديمشك واقع شده كه تا قرون وسطي آباد بوده ولي پس از آن ويران شد.

روستاي شمي ایذه

اين روستا در دهستان شمي شهرستان ايذه واقع شده در فاصله 9 كيلومتري اين روستا آثار باستاني بسيار زيبا و مشهوري نظير مجسمه‌هاي بزرگ برنزي، سنگ هاي مرمري، گورهاي باستاني، از دوره پارت‌ها كشف شده است. برخي از اين مجسمه‌ها و اشيای به دست آمده جزو شاهكارهاي ريخته گري و فلز گدازي است. گورستان شمي نيز به دوره ساسانيان مربوط است.

معبد چغازنبیل شوش (هفت دروازه گشوده ميان زمين و آسمان (

عيلامی ها در سرزمين كهن ايران؛ از قديمی ترين حكومت های جهان هستند كه آثار تمدنی آن ها نیز در كشور بر جای مانده است . معبد چغازنبيل که شگفتی معماری و تاريخ ايران به شمار می آید نیز به همين دوره مربوط است. پروفسور پوپ، خاور شناس قديمی، چغازنبيل را قديمی ترين بنای ايران باستان می داند كه با ابعاد حيرت انگيزی كه دارد، قابل مقايسه با اهرام مصر است. این بنا در پيشينه اجتماعی ايران ، مكانی است كه آدمی در گام های آغازينش با ساختن آن خواسته است ميان زمين و آسمان برای خود جايی تدارك ببيند، در چغازنبيل عواطف شديد مذهبی را نيز می توان جستجو كرد. چغازنبيل ، در حقيقت بخشی از يك شهر قديمی است كه اونتاشگال ، پادشاه عيلامی آن را بنا كرده است . قدمت بنای هرمی شكل مربوط به سال 1250 ق . م است . در اين شهر كهن كه در نزديكی شهر شوش امروزين قرار دارد. غير از اين معبد، 11 معبد ديگر همراه 2 زيستگاه سلطنتی و 3 قصر وجود داشته است . شهر 4 دروازه داشته است . معبد چغازنبيل هم 7 طبقه 7 دروازه داشته است كه آخرين طبقه آن به خدای (اينشوشيناك ) تعلق داشته و در همان زمان از سوی آشور بنی پال ويران شده است و از ميان رفته است. به همين سبب ، از ارتفاع اصلی آن كاسته شده و اينك تنها 25 متر از آن به يادگار مانده است .
نكته قابل توجه و شگفت آن اين است كه هيچ كدام از معابد ، زيرزمين خالی ندارد، يعنی بر روی يک ديگر قرار نگرفته اند . اين معبد بنای چهار گوشی است كه هر طبقه بدون اين كه روی طبقه ديگر بر پا شده باشد. به طور مستقل از كف زمين شروع می شود و هيچ كدام روی يك ديگر قرار ندارند و فشاری بر ديگر طبقات وارد نمی كند . از اين رو می گويند زيگورات چغازنبيل ، فضايی آسمانی است و نمی خواهد با سطح زير زمين پيوند و يا وابستگی خاص داشته باشد و از سوی ديگر، بيان گر آن است كه بنای اين ساختمان از نظر خواسته ، سليقه ، تجربه و ابداع ، نمونه ای منحصر به فرد است .اولين بار در سال 1269 بحث درباره اين ساختمان تاريخی مطرح شد و پژوهش هايی برای شناخت ساختمان آغاز شد، تا اين كه به سال 1325 رومن گير شمن فرانسوی ماموريت يافت دور «اونتاش » يا «شهر شاهی » را با روش علمی و باستان شناسی مورد تحقيق و پژوهش قرار دهد. در خاك برداری های انجام گرفته وضعيت زيگورات چغازنبيل تا حدودی مشخص شد . در اين ساختمان 7 طبقه در 4 جهت ، پلكان هايی قرار گرفته است كه طبقات مذكور را به هم پيوند می دهد اما نه به صورتی كه بتوان مستقيما به طبقه هفتم رسيد . بلكه برای رسيدن به آخرين طبقه می توان از پاگردهايی استفاده كرد كه طبقات هفتگانه را به هم متصل می كند و در ضمن ، تنها پلكان جنوب باختری است كه به وسيله 83 پلكان ارتباط طبقه همكف را با طبقه سوم فراهم می كند. در تمام مدتی كه زيگورات آباد و مورد استفاده بوده است، با استفاده از راه پله به اين اتاق ها دسترسی داشته اند . اين اتاق ها سقف بلند و ديوارهای سفيد شده دارند و از درون آن ها ميخی سفالی و لعاب دار و نيز سفال های مربع شكل به دست آمده است كه نشان می دهد اين فضا محل نگه داری تحفه ، هدايا و نذورات قديمی بوده است . ديوارهای معبد بيش تر از خشت خام ساخته شده است كه آن ها را با ملات گل و آهك و قير با هم پيوند داده اند و نمای آن ها را با آجر پخته تزيين كرده اند. در ساختمان معبد به فاصله هر 10 رديف ، يك رديف آجر كتيبه دار جای گرفته است كه نوشته آن به خط ميخی عيلامی است. از شگفتی های اين ساختمان بی نظير، شيوه بديع آب رسانی آن بوده است. آب رسانی بدين صورت بوده است كه مهندسان و معماران عيلامی آب رودخانه دز را كه سطح آن بيش از 60 متر پايين تر از شهر اونتاش قرار گرفته است . به وسيله كانالی به طول 50 كيلومتر از محلی به نام «پای پل » تا پشت دروازه شهر حفر كرده اند و به نزديكی معبد رسانده اند. برای صاف كردن آب گل آلود آن ، آب را از مخزنی با ملات قير انبار و پس از تصفيه با اصول علمی با كانا ل های مخصوص به شهر و محوطه زيگورات می آورده اند . در اطراف اين معبد، كاخ های سلطنتی و مقبره پادشاهان عيلامی قرار داشته است كه از آن همه آثار، در حال حاضر 3 آرامگاه زيرزمينی با تاق های آجری قوسی شكل باقی مانده است. در اين محل اشيای تارخی قابل توجهی كشف شده است كه علاوه بر موزه ملی ايران، زينت بخش موزه های بزرگ جهان است.

جاذبه هایاجتماعیاستان خوزستان

جاذبه های اجتماعی استان خوزستان؛ بخش دیگری از دیدنی های این استان را تشکیل می دهند. هر يک از جوامع ايرانی؛ دارای جاذبه های اجتماعی خاص خود هستند. عرب ها، لرها و برخی از اقوام ایرانی که در این استان پهناور زندگی می کنند؛ دارای جشن ها و آداب و رسوم مختلف و نظم و قوانين خاصی هستند که برای مردم دیگر جالب و دیدنی است. مراسم اعياد مذهبی و ملی که در این استان برگزار می شوند، ، مراسم عروسی و عزا، نوع لباس پوشیدن و جشن های محلی از جمله مواردی هستند که دارای نظم خاصی بوده و جزو آداب و رسوم مردم استان خوزستان به شمار می آیند. شيوه معيشت و زندگی خاص عشاير، لباس های محلی و صنایع دستی عشایر عرب، لر و ... که در محدوده ی این استان زندگی می کنند، غذاهای محلی که با توجه به شرایط آب و هوایی تهیه می شود و در بین مردم معمول است، شيرينی های خانگی و خوراک های تابستانی و زمستانی از جمله جاذبه های اجتماعی مناطق مختلف استان خوزستان محسوب می شوند. این استان در لایه های مختلف اجتماعی خود از جاذبه های اجتماعی کم نظیری برخوردار است که برای دوست داران جاذبه های اجتماعی جالب توجه است.

عشایراستان خوزستان

عشایر خوزستان در محدوده های شمالی این استان پراکنده شده اند. برخی از تیره ها و طایفه های کوچ نشین از استان لرستان، استان ایلام و عشایر بختیاری به همراه عشایر عرب خوزستان از مهم ترین عشایر منطقه خوزستان به شمار می آیند. توضیح مفصل درباره ی عشایر استان های یاد شده در قسمت مربوط به خود آورده شده است. (مراجعه کنید به عشایر استان لرستان؛ عشایر استان ایلام و عشایر استان چهارمحال و بختیاری).
عشایر عرب از جمله ایلات بومی استان خوزستان به شمار می آیند. آن ها دارای زندگی، آداب و رسوم و لباس های خاص خود هستند. آن ها به معتقدات خود پای بند بوده و روابط ایلی و قومی را بسیار پاس می دارند. لباس مردان عرب بیش تر به رنگ های سفید، کرمی و قهو ه ای است. دشداشه لباسی مخصوص مردان است که تا روی انگشتان پاها آویزان بوده و لباس راحت وجاداری است. چفیه که برای محافظت از گرما به کار می رود نیز به رنگ های گوناگون وجود دارد و مورد استفاده مردان عشایر عرب است. لباس زنان عشایر عرب نیز از جاذبه های این قوم به شمار می رود. زنان حجابی کامل، شایسته و در خور تحسین دارند. مقنعه با لبه های ریشه دار و پیراهن بلند چین دار که حمایلی از پارچه های نازک رنگی برآن آویزان است، همراه با شلواری معمولی. رنگ لباس های زنان عرب، همانند لرها به سن آن ها بستگی دارد. به عبارت دیگر از رنگ لباس زنان عرب می توان حدود سنی آن ها را تشخیص داد. رنگ های شاد و تند مخصوص جوانان و رنگ های سفید و ملایم مخصوص مسن تر هاست. مسکن عشایر عرب را سیاه چادرها تشکیل می دهند. سياه چادر و بافت آن از صنایع دستی مخصوص عشایر است که در قشلاق و ييلاق مورد استفاده آنان قرار می گیرد. برای بافت سياه چادر از موی تابيده شده بز، استفاده می شود. دار آن به صورت افقی بر روی زمين قرار گرفته است و بافته ها به صورت نوار های بلند هستند كه بعدها هر نوار را به هم می دوزند. معمولا هر سياه چادر از 4تا 5 قطعه نوار بافته شده تشكيل شده و بعد از به هم وصل كردن نوار ها، سياه چادر آماده است . عشایر عرب از صنایع دستی مخصوص خود برخوردارند که بیش تر؛ بافته های حصیری با درخت خرماست و به عنوان کالایی خودمصرفی تهیه می شود. دیدن زندگی ساده ی عشایر عرب در کنار تاسیسات عظیم و تکنولوژی پیش رفته ی پالایشگاه نفت آبادان یا پالایشگاه نفت مسجد سلیمان به راستی تضادی دیدنی است.

جشن ها و آیینهایاستان خوزستان

مردم خوزستان تمام عیدهای ملی و مذهبی را جشن می‌گیرند. اهالی شوشتر، دزفول، و ... علاوه بر عیدها، جمعه‌ی آخر ذیحجه را هم جشن می‌گیرند.لباس نو می‌پوشند و به تفریح‌گاه‌ها می‌روند، زیرا پس از آن ماه های محرم و صفر را عزادارند. در گذشته به رقص و پای كوبی می‌پرداختند و شب تا صبح در فضای باز و محوطه‌های باز به سر می‌بردند و بر این باور بودند كه آن شب ستاره‌ی زهره به ستاره ی مشتری می‌رسد و ك

خوزستان -

مطالب مشابه :

نام جاهای دیدنی خوزستان

شوشتر

همسایه ها

منطقه گردشگری رباط یکی از زیباترین روستاهای خوزستان

پیش شماره ها و کدتلفن استان خوزستان کد جدید استان 061

اخبار هواشناسی استان

کتاب ذبیح الله نوشته اقبال سحر در کتابخانه رفیع شهر هویزه نقد و بررسی شد

خوزستان -

پیشینه خوزستان وظلم به بختیاریها

پاسخ به یک سوال...