یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان

24 سال از مرگ شاعر بزرگ دیار توس گذشت

یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان

محمدرضا سرسالاری-چهارم شهریور ماه هرسال یادآور فقدان یکی از بزرگترین شاعران معاصر، «مهدی اخوان» ثالث است که به همین بهانه علاقمندان و اهالی ادبیات وشعر بر سر مزار او در شهر توس گرد هم جمع می شوند ویاد و خاطره این سترگ مرد ادبیات خراسان را گرامی می‌دارند. امسال هم مثل سال گذشته این مراسم بدون یار و دوست همیشگی اخوان یعنی «محمد قهرمان» برگزار می شود و به این لحاظ در این دو سال سالگرد اخوان به نوع و طعمی تلخ، ویژه شده است. «مهدی اخوان ثالث» متولد 1307در مشهداست. پدرش از اهالی یزد بود که در جوانی به مشهد کوچیده بود و به شغل داروهای گیاهی و سنتی اشتغال داشت. بسیار اهل شعر و ادب بود و فرزند را بر خلاف موسیقی که از آن منع می‌کرد، بسیار در شعر و ادبیات تشویق می‌کرد. اخوان فارغ التحصیل هنرستان صنعتی شد و بعدها در کسوت آموزگار در شهر ورامین به کار مشغول شد. اما علاقه او به شعر باعث شد که به انجمن ادبی خراسان راه پیدا کند و با بزرگان شعر روزگارش از نزدیک مراوده داشته باشد. یکی از استادانی که اخوان ثالث از او به نیکی یاد می‌کند استاد «نصرت منشی باشی» شاعر خراسانی است که خود اخوان در مورد او چنین می گوید؛ "در خراسان وقتی که تازه به شاعری رو کرده بودم-سال های 23-24)به یک انجمن ادبی دعوت شدم که استاد کهنسالی به نام نصرت منشی باشی در صدرآن بود. هروقت شعر مرا می شنید می‌پرسید تخلصتان چیست؟ او واجب می دانست که هر شاعری تخلصی داشته باشد و من نام دیگری نداشتم، سرانجام خودش نام (امید) رابه عنوان تخلص بر من نهاد...."

امید در قصیده سرایی و اساسا شعر کلاسیک ایران بسیار چیردست بود و به شیوه استادان کهن خراسانی و به طور خاص منوچهری می سرود که البته اثر انگشت خود او در تمامی آثارش به وضوح نمایان است.

نقل قولی از او به این مضمون وجود دارد که" به جایی رسیدم که دیدم حرف هایی که میخواهم بزنم در قالب های سنتی جای نمی‌گیرد" و دست و پا گیری وزن های معمول و قافیه و ردیف های تکراری را بهانه کرد و از تعریف های تازه ای که نیما از قالب ، پیشنهاد کرده بود بهره گرفت و شعر نیمایی را به جایی رساند که تمام پیش بینی هایی که ملک الشعرا بهار و دیگر بزرگان در مورد او کرده بودند را جامه عمل پوشانید و به حقیقت پیوند داد. اخوان فقط پیشنهاد های نیما را در شکستن قالب های سنتی پذیرفت و با استنباط ها و استشهادهای خراسانی خود چنان زبان سخته و کهن را در قالبی جدید پیچید که هر علاقمند با ذوقی را به تحیر و تحسین وا داشت.

اخوان در مسیر کار خود تنها به برخورداری از خزانه غنی و گران بهای گذشتگان اکتفا نکرد و با ابداع ترکیبات نو و بدیع به زبانی فخیم و استوار دست یافت که کمتر کسی حتی با نیت تقلید هم نمی توانست به آن زبان نزدیک شود و بدون شک او در آینده های دور هم به عنوان یکی از ستون های استوار و بدون جایگزین در ادبیات ایران ماندگار خواهد ماند. (هوراس) شاعر کلاسیک ایتالیا و روم قدیم در جایی گفته است :"زبان مانند درختان بیشه ای است که مجموعه ای از برگ ها ی کهنه و تازه دارد )و زبان شعر امید به راستی تلفیقی از کلمات کهن و نویی است که با سلیقه و قدرت خاصی کنار هم استخدام شده اند که به حق فقط از بزرگی مثل اخوان ساخته است.

شعر حماسی ایران با بزرگانی مثل فردوسی آغاز شده است واساسا این گونه شعری در ترکیب ها و واژگانی شکل می گیرد که در بستر زبانی که قرار گرفته اند مختصات و همسویی با محتوای مورد نظر شاعر را داشته باشند و به نظر می رسد با تغییر سبک ها از خراسانی به ترکستانی و عراقی و هندی و دیگر سبک های اصلی و فرعی دیگری که به وجود آمد شاید فرصت این عرض اندام را به شاعری نداد که این گونه با زبان حماسه در قالب مضامین انسانی و اجتماعی با مخاطب سخن بگوید اما امید در روزگاری که جدال بر سر کهنه و نو بودن زبان بین شاعران کم مانده بود تلفات جانی به بار بیاورد چنان با ذوق و استعداد سرشار خود زبان را به آرایه ها و صنایع بدیع لفظی و معنوی درآمیخت که جواب بسیاری از منتقدان هر دو قشر را میداد و عجیب است که در میان هر دو نحله فکری برای خود جایگاه ویژه ای داشت.اخوان گاهی به همین زبان و فضای حماسی ،طنزی تلخ را هم می آمیخت وچنان در این گونه گرایش، قدرتمند ظاهر می شد که گاهی خواننده حرفه ای هم بین استنباط بین طنز و حماسه مردد می ماند شاید شعر های (قصه شهر سنگستان) و( آن گاه پس از تندر) از دفتر (از این اوستا) و شعر (آخر شاهنامه) از دفتری به همین نام از شاخص ترین شعرهایی باشد که با این رویکرد سروده شده است

شعر اخوان همیشه متهم به نسبت های ناروایی بوده که خواسته یاناخواسته ،دانسته یا ندانسته به این شعر تاخته ودر ذهن مخاطبین عادی شعرتشکیک هایی را گاه به وجود آورده که اتفاقا بسیاری از این هجمه ها هم نا عادلانه وهم ناجوانمردانه بوده است .تعداد معدودی از منتقدین ،شعر اخوان را سیاه و یا در تناقض با فلسفه می دانند و معتقدند که از این دو منظر شعر امید آنچنان هم امید وارانه به هستی نمی نگرد واستنباط های شاعر، برای کلیت هستی پاسخ نیازهای بشر را نمی دهد .واستناد بسیاری از این عزیزان به شعرهایی نظیر (کتیبه)است که البته نظر بزرگواران روی چشم . اما قابل ذکر است که شعر اخوان هم اساسا چنین ادعایی را ندارد و اصلا هیچ شاعری در تاریخ شعر جهان ادعای اصلاح تمام جهان بشری را بایک فلسفه واحد ندارد. طبیعی است که هر شاعری با فلسفه پرورش یافته خود به لوکیشن های شعری خود نزدیک می شود و قرار نیست شاعری بزرگ آن هم از نوع مهدی اخوان ثالث با استنتاج های دیگران و فلسفه بافی هایی که ربطی به دنیای رومانتیک شاعرانه ندارد ،شعر بگوید .واین که اخوان جهان را سیاه می بیند به هیچ وجه این گونه نیست .اخوان سیاه نمی بیند اما بنا بر آن دارد که به تمام سیاهی های دنیا ی پیرامونش بتازد وازاین جهت و برای نیل به این هدف مجبور به تبیین ،تفسیر وتشریح تاریکی است وشایسته است که بین این دو مقوله تفاوت و تخالف گذارده شود .

اخوان یکی از بسیار هنرمندانی است که در دامان سرزمینی به بلندای خراسان ظهور کرده و نامش مانند بزرگانی که در این خطه ادب خیز پرورش یافته اند، برای همیشه در تالار افتخارات این سرزمین ثبت و ضبط خواهد شدو خراسان به فرازمندی مردانی چون او برای همیشه سرافراز خواهد ماند .حال چه نوشته ای مثل این نوشته وچه مراسمی مثل سالگردی که هرسال بر مزار او برگزار میشود در شان او باشد یا نباشد. و اصلا برای تاریخ پر شکوه این مرز و بوم اهمیت ندارد که تندیسی که بر روی مزار او هر روز سایه می اندازد اصلا و ابدا شبیه اخوان نیست بلکه تاریخ ادبیات ایران او را همیشه روی چشم وقلب خود خواهد گذاشت و خدماتی که او به زبان وادب پارسی نموده را همیشه پاس خواهد داشت.

مهدی اخوان ثالث در چهارم شهریور 1369 از میان ما کوچید وبرای همیشه داغش را به دل روزگار گذاشت. روحش شاد و یادش گرامی.

یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان

مطالب مشابه :

مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت دوم )

محمد رضا حسینی مود

توضیحی كوتاه در مورد تات های خراسان شمالي

مختصری در مورد کوراوغلو

مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت چهارم )

مطالبي در مورد خراسان جنوبي ( قسمت اول )

مطلبی در مورد خراسان جنوبی

شعر چیست ؟دکتر ضیا موحد

یادی از اخوان؛ «امید» شعر خراسان

شعر نو در خدمت شعر کلاسیک