روش تحقیق ششم تحلیل محتوا (قسمت دوم)

* طرز کار :

- در مرحله اول باید جملاتی که دارای چند محتوا هستند ، به جملات یک محتوایی تجزیه شوند .

-
از آنجا که ممکن است ، گرایش های تحلیل گر و کدگذار بر روی ارزشیابی و
قضاوت او درباره موضوع مورد داوری تأثیر بگذارد ، باید موضوع داوری با
علائم یا حروف الفبا جایگزین شوند .

حالا نوبت آن می رسد که جهت و شدّت بار ارزشی هر یک از مفهوم های عامیانه و همچنین فعل های بکار برده شده را مشخص کنیم . بدین منظور .

- جهت بار ارزشی با علائم + یا – تعیین و

- شدت بار ارزشی از ۰ تا ۳ ارزیابی می شود .

-
سوالی که اکنون مطرح است ، آنست که در چه مواقعی ما برای بار ارزشی فعل و
با یک مفهوم عامیانه نمره ۳ یا کمتر می دهیم . بدین منظور این قاعده در نظر
گرفته شده است که فعل ها زبان حال عموما” نمره ۳ ، فعل های کمکی نمره ۲ ،
فعل های که رابطۀ فرضی بین موضوع و مفهوم عامیانه برقرار می کنند ، نمره ۱
می گیرند . ( رفیع پور ۱۲۹۰ )

معمول ترین شیوه شاخص سازی در تکنیک تحلیل محتوا بر اساس فرمول زیر انجام می گیرد .*

رک: فرمول اول(آخر متن)

11-2-2-
تحلیل احتمال وقوع: هدف از تحلیل احتمال وقوع ، سنجش کمّی گرایش بیان شده
در یک متن است . بدین معنـی که می خواهیم ببینیم آیا بین مفاهیم بکار برده
شده ، ارتباط تداعی کننده وجود دارد یا نه مثلا” چند لغت آمریکا با کلماتی
نظیر جهانخوار ، دشمن کینه توز که بار ارزشی منفی دارند و تداعی کننده یک
مفهوم منفی هستند ، بطور متقارن بکار برده شده است .

*- طرز کار :

بدین
منظور باید در ابتدا مانند تحلیل کیفی ، طبقات و رده های تحلیل را متناسب
با موضوع مورد مطالعه تهیه نمود ، مانند : دشمنی ، پیشرفت علمی ، قدرت
نظامی ، نابرابری ، تجاوز ، بعد لغاتی که دارای مفهوم مشابه هستند در طبقات
مذکور طبقه بندی شوند . (. رفیع پور ص ۱۳۴ )

۱۲- پایایی اعتبار

شرط
عینیت پژوهشی پایایی مقیاسها و روشها است یعنی ، رسیدن به نتایجی مشابه با
به کارگیر معیارهای تکراری با ابزار یکسان در نمونه مفروض از اطلاعات
پایایی ، کارکرد مهارت ، بصیرت و تجربه رمزگذاری ، صراحت مقوله ها و قواعد
رمزگذاری ، که کاربرد آنها را هدایت می کند ، و درجه عدم ابهام اطلاعات است
. چون ماهیت اطلاعات معمولا” خارج از کنترل پژوهشگر است ، فرصتهای افزایش
پایایی معمولا” به مهارت رمزگذاران ، مقوله ها ، یا هر دوی آنها محدود می
شود .تا هنگامی که در رمزگذاری از ابزاری عینی نظیر کامپیوتر استفاده نشود ،
تحلیل گر نباید قضاوتهای مشترک رمزگذاران اتکا کند . پایایی فردی حدود
توافق رمزگذاران را منعکس می کند .( هولستی ، ۲۱۰ )

تا
آنجا که ممکن است در جریان تحقیق از محققان کمتری استفاده شود تا همگنی
بعد انسانی تحقیق حاصل آید و در صورت تعدد محققان آموزش ببینند که دقیقا”
هر شاخص را در سراسر کار به طرز یکسان اعمال کنند در کار شناخت روائی از
شیوه های گوناگون استفاده می شود یکی از آنها آزمون – آزمون مجدد است و این شیوه در دو صورت اعمال می شود . ( ساروخانی ۲۲۸۰ )

۱- توسط همان محققان با فاصله زمانی 2- توسط محققان دیگر .

در تکنیک تحلیل محتوا قابلیت اعتماد بسیار مورد سوال است
، زیرا برداشت های ذهنی محققان و کدگذاری در هنگام طبقه بندی و همچنین
ارزیابی تأثیر می گذارد . به منظور حذف این تأثیر کوشش می شود تا متن مورد
بررسی پس از طبقه بندی و ارزشیابی مجددا” توسط کدگذاران دیگر طبقه بندی
ارزشیابی می شود و در صورت مطابقت زیاد نتایج تحلیل های در کدگذاری
ارزشیابی و تحلیل آنها پذیرفته شود ( رفیع پور، تکیکهای خاص ، ۱۴۳ )

ضریب پایایی مرکب را می توان با فرمول زیر محاسبه کرد که در آن N نشان دهنده تعداد داوران است . ( هولستی ، ۲۱۳ ) *رک: فرمول دوم

همچنین
شاخص دیگری برای پایایی ، شاخصی است که توسط اسکات به وجود آمده که کاربرد
آن تنها در مورد تعداد مقوله ها در مجموعه مقوله ، بلکه درباره فراوانی
احتمالی نیز صادق است . فرمول اسکات را که ابتدا برای رمزگذاری اطلاعات در
مقوله های اسمی ایجاد شده بود ، به مقیاسهای ترتیبی فاصله ای و نسبی نیز می
توان به کار برد.* رک: فرمول سوم

برای
استفاده از این فرمول ، نخست لازم است درصد توافقهای تصادفی را تعیین کنیم
. این کار با پیدا کردن نسبت عناوین هر مقوله از مجموعه مقوله ها جمع کردن
مجذور آن نسبتها عملی می شود برای مثال

توافق مورد انتظار عبارت است از

۳۲/۰=۲(۳۳/۰)+۲(۱۳/۰)+۲(۲۳/۰)+۲(۴۲/۰)

یعنی
، حتی اگر رمزگذار واحدهای محتوا را به طور تصادفی به مقوله اختصاص داده
باشند ، باید در مورد حدودا” ۳۲ درصد از عناوین توافق داشته باشند ( هولستی
، ۲۱۳ )

اعتبار (validity)

*رک: نمودار

*رک: جدول

اعتبار معمولا” اندازه ای تعریف می شود که ابزار مورد نظر آن چیزی را اندازه گیری کنند که قصد اندازه گیریش را داریم .

اعتبار
مربوط به داده ها ارزیابی این نکته است که روش تحلیل محتوا چقدر معرف
اطلاعاتی است که ذاتی موجود یا پیوسته با آنهاست . اعتبار مربوط به داده ها
غالبا” برای توجیه مراحل تحلیل محتواست اما محدود به همین مراحل نیست ما
اعتبار مربوط به داده ها را به دو نوع تقسیم می کنیم، اعتبار معنایی و
اعتبار نمونه گیری . در تحلیل محتوا هنگامی اعتبار معنایی بالایی به دست می
آید که معانی زبان داده ها یا معانی منبع دریافت کننده یا هر متنی که داده
ها نسبت به آن مورد بررسی قرار می گیرند متناظر باشد . در جایی که فرایند
گردآوری داده ها ساختمند است تکنیکهای تحقیق به ندرت دچار مسئله اعتبار
معنایی می شود .

اعتبار
عملی معطوف به نتیجه ارزیابی میزان مناسب بودن روش در شرایط گوناگون است .
در اینجا مسئله ساخت درونی شیوه عمل نیست . کل موفقیت تحلیل محتوا با نشان
دادن این که نتایج آن با چیزی که مدعی ارائه آن است همبستگی یا همخوانی
دارد تعیین می شود . باز اعتبار را به دو دسته تقسیم می کنیم . اعتبار
همبستگی ، اعتبار پیش بین اعتبار همبستگی میزان همبستگی یافته های بدست
آمده با یک روش و یافته های حاصل از روش دیگر و در نتیجه جایگزین پذیری
آنهاست .

اعتبار
پیش بین میزان همخوانی پیش بینی های حاصل از یک روش با واقعیت هایی است که
به طور مستقیم مشاهده می شود .اعتبار مربوط به فرایند ارزیابی میزان مدل
سازی یا شبیه سازی یا ارائه کارکردی روابط درون متن داده ها از سوی عمل
تحلیل است . در تحلیل محتوا این قسم اعتبار اساسا” مربوط به ماهیت سازه
تحلیلی است که بر اساس تناظری ساختاری – کارکردن معلوم فرایندها و مقوله های تحلیل با نظریه
ها ، مدلها یا شناخت مقبول درباره متن داده ها این سازه تحلیل تصدیق یاد
رد شده است به نظر ما دیگر دلیلی برای تفکیک این نوع اعتبار وجود ندارد
اعتبار معطوف به فرایند به فرایند را اعتبار سازه می خوانیم .( کریپندروف )

$ مرور و خلاصه ی فصل:

تجزیه
و تحلیل محتواهای متون مختلف به زمانی نسبتا” دور برمی گردد ، مرتن و
رورمن معتقدند که این تکنیک در یونان باستان و بعدها در قرن هفتم میلادی در
فلسطین برای استخراج تورات بکار برده شده است .خصوصا” در ایران تجزیه و
تحلیل متون یعنی جزء به جزء کردن و یافتـن ارتبـاط بیـن متـون قرآنی ( =
تفاسیر ) در نظم و نثر فارسی از گذشته های دور رواج داشته است. کار آقای
لاسول نقطه عطفی در راه کاربرد این تکنیک بود که به تصریح در کشور های دیگر
و در زمینه های گوناگون ( نظیر تحلیل نامه ها ، فیلم ها ، خبرها و برنامه
های رادیو و تلویزیون و غیره …) مورد استفاده قرار گرفت و تکامل یافت
.تحلیل محتوا ” به معنای تحلیل علمی پیامهای ارتباطی است چرا که این روش
کاملا” علمی است و با وجود جامع بودن ، از نظر ماهیت نیازمند تحلیلی دقیق و
منظم است.

شرط
عینیت درین تکنیک تصریح می کند که هر مرحله از فرایند پژوهش باید بر اساس
قواعد ، احکام و روشهای مشخص انجام گیرد . حتی ساده ترین و عادی و مکانیکی
ترین اشکال تحلیل محتوا ، به قضاوت پژوهشگر در امر تصمیم گیری درباره
اطلاعاتش نیازمند است و شرط
انتظام درین تکنیک ، هنگامی تحقق می یابد که دایره مشمول طرد محتوا یا
مقوله ها بر طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص گردد . این شرط ، آشکارا ،
تحلیلهایی را که فقط به دنبـال جمـع آوری مؤیدات فرضیه های پژوهشگر است طرد
می کند .

و
شرط عمومیت داشتن نیز، زمانی معنا می یابد که یافته ها با هم ارتباط نظری
داشته باشند اطلاعات توصیفی صرف دربارۀ محتوا ، بدون ارتباط با دیگر
ویژگیهای اسناد یا خصوصیات فرستنده و گیرنده ، پیام ، ارزش چندانی ندارد
.دو شرط کمیت و کیفیت در متون اخیر روش تحلیل محتوا بحث قابل ملاحظه ای را
به خود اختصاص داده اند .بجاست اشاره کنیم که یکی از منابع عمده اختلاف در
تعریف روش تحلیل محتوا این است که ، آیا این روش باید محدود به محتوای
آشکار ” معنای سطحی متن ” باشد ، یا می توان آن را برای تحلیل لایه های
عمیقتر معانی محصور در اسناد به کار برد ؟

محتوای آشکار و پنهان می تواند بر دو سطح مورد ملاحظه قرار گیرد .

اول) شرط عینیت تصریح می کند که فقط آن نمادها و ترکیبهای نمادی که واقعا” در پیام ظاهر می شوند ، باید ثبت شوند ؛

دوم)
” فهم معنای مستمر در متن “یعنی زمانی که پژوهشگر آزاد است از تمام نیروی
تخیل و شهودش برای استنباط نتایج معنادار از اطلاعات استفاده کند . دومین
جنبۀ محتوا آشکار و پنهان ، به چگونگی تفسیر نتایج باز می گردد .

در
مورد زمان به کارگیری روش تحلیل محتوا باید اظهار داشت که کاربردی کلی و
عام ، در مورد همه انواع موارد کلامی، در همه شکلهای ارتباطات دارد.

اما
سه زمینه ی بیشتر مناسب برای تحقیقات تحلیل محتوایی عبارتند از هنگامی که
دسترسی به اطلاعات مشکل است ، هنگامی ضروری است که اجزای نظری معین و مفروض
اطلاعات و زبان موضوع مورد بررسی ، پژوهش مشخص باشد .و نهایتاً روش تحلیل
محتوا ، با وجود مزیتهای فنی خود ، می تواند سودمند باشد ، زیرا حجم مطلب مورد بررسی ، به تنهایی از توانایی پژوهشگر برای انجام پژوهش فراتر می رود .

کاربرد
تحلیل محتوا در تهیه مدلهای عملکردی و همچینین به عنوان یک روش می تواند
به طور معکوس موجبات شناخت اندیشه و سبک یک نویسنده یا شاعر را فراهم سازد و
می توان آن را برای پاسخ دادن به پرسشهای مربوط به عناصر ارتباطی نیز بکار
برد. البته برای توصیف ویژگیهای پیام به پژوهشگر در مورد تاثیر پیام بر دریافت کننده پیام نیز کمک می کند.

تحلیل محتوا مزایا و معایبی نیز دارد.

انواع تحلیـل محتـوا ( تحلیل های کیفی و تحلیل های کمی )

شرایط کلی تحلیل محتوای کیفی :

اول) تعیین چهارچوب تئوریکی

دوم) نـمونـه گیـری

سوم) واحـد محتـوا

و پنج واحد کاربردی در تحلیل محتوا نیز عبارتند ازکلـمه یـا نـماد ، مـوضـوع، شخصیت ، جمله یا پاراگراف ، عنـوان.

در
تحلیل محتوا نیزطبقه ها و واحدهای محتوا می بایست نظیر پاسخ های پاسخ
گویان در تکنیک مصاحبه و یا واحدهای مشاهده در تکنیک مشاهده طبقه بندی شوند
.

تحلیل های کمی :مهمترین شیوه های کمی تحلیل محتوا عبارتند از :تحلیل ارزشیابی وتحلیل احتمال وقوع

پایایی اعتبار

۱- توسط همان محققان با فاصله زمانی 2- توسط محققان دیگر .

و با استفاده از ضریب پایایی مرکب و
فرمول اسکات اعتبار مربوط به داده ها ارزیابی می شود و باید این نکته را
خاطر نشان کرد که روش تحلیل محتوا چقدر معرف اطلاعاتی است که ذاتی موجود یا
پیوسته با آنهاست.اعتبار عملی معطوف به نتیجه ارزیابی میزان مناسب بودن
روش در شرایط گوناگون است و اعتبار پیش بین میزان همخوانی پیش بینی های
حاصل از یک روش با واقعیت هایی است که به طور مستقیم مشاهده می شود.

* نمونه سوال:

۱- تحلیل محتوا به چه معنی است؟

۲- شروط عینیت ، انتظام، عمومیت ،کمیت و کیفیت در یک تحلیل محتوا را توضیح دهید.

۳- انواع تحلیل محتوا را با مثال بررسی نمایید.

۴- بنویسید که چگونه می توان اعتبار لازم برای داده ها را ارزیابی و به دست آورد؟

* منابع بیشتر برای مطالعه :

۱- فیروزان،ت؛ (۱۳۶۰): روش تحلیل محتوا، کتاب آگاه، جلد اول، تهران. نشرآگاه.

۲- محسنی ، نیک چهره؛( ۱۳۵۴): روش تحلیل محتوا، مجله ی دانشکده ، سال اول، شماره دوم

۳- ناصحی، ویدا؛ (۱۳۶۲): روش تحلیل محتوا، نشر دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

* منابع فصل

ببی ، ارل : روش تحقیق درعلوم اجتماعی ، ترجمه رضا فاضل . تهران : سمت، ۱۳۸۱

دووروژه ، موریس : روش های علوم اجتماعی ، ترجمه خسرو اسدی . تهران : امیر کبیر ، ۱۳۶۲

ساروخانی ، باقر : روش های تحقیق در علوم اجتماعی . تهران : پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، ۱۳۸۱

کرلینجر،فرد. آن : مبانی پژوهش در علوم رفتاری ، ترجمه حسن پاشا شریفی و جعفر نجفی زنده . تهران : آوای نور ، ۱۳۸۲

کریپندورف ، کلوس : تحلیل محتوا مبانی روش شناسی ، ترجمه هوشنگ نایبی . تهران : نی ، ۱۳۸۲

کیوی،ریمون و لوک دان کامپنهود:روش تحقیق در علوم اجتماعی ترجمه عبدالحسین نیک گوهرتهران:فرهنگ معاصر۱۳۷۰

نچمیاس،دیویدو جاوفرانکفورد:روش های پژوهش در علو م اجتماعی،ترجمه فاضل لاریجانی و رضا فاضلی تهران:سروش ۱۳۸۱

روش تحقیق ششم تحلیل محتوا (قسمت دوم)

مطالب مشابه :

تحلیل محتوای کمی و کیفی و بررسی تکنیک های خبری در بررسی پوشش مطالب انتخاباتی

تحلیل محتوا

گزارش یک پایان نامه

تکنیک خاص تحقیق

روش تحلیل محتوای کیفی

جزوه کامل تحلیل محتوا

روش تحقیق ششم تحلیل محتوا (قسمت دوم)

مروری بر تعریف تحلیل محتوا

تحلیل محتوا(قسمت پنجم)

دو نمونه تحلیل محتوا(قسمت هفتم)