قبل از طراحی محله مطالعه مطلب زیر لازم است.

مقدمه اي بر اصول طراحي سايت هاي مسکوني

۰ مراحل اصلي طراحي يک سايت مسکوني

يکي از عوامل مهم و موثر در شکل و طرح هر سايت درک درست و کامل از نيازها و اميال دقيق افرادي است که طرح براي انها تهيه مي شود . مسلما طبيعت طرح با توجه به عواملي چون بخش خصوصي يا دولتي بودن توسعه ، سطوح در امدي افراد ساکن و امکان توسعه ( بر حسب استقرار در ناحيه مرکزي ، يا حاشيه شهر و يا روستايي بودن آن ) تغيير مي يابد . گرچه هر سايت با توجه به خصوصيات ويژه خود نياز به برخوردي خاص دارد ، اما مي توان عناصر و اصولي کلي – به نحوي که براي تمامي موارد مشترک باشد – جستجو نمود و به بررسي اهم آنها پرداخت .

در چهار چوب فرايند مرحله اي طراحي سايت ، مي توان مراحل طراحي يک سايت مسکوني را به تفصيل به صورت زير مجددا تنظيم نمود :

- تنظيم اهداف و سياستهاي طراحي کالبدي

- تعيين فضاها – کاربردهاي مورد نياز در سايت

- تعيين ابعاد فضايي

- تصميم گيري در مورد نسبت بين واحدهاي مسکوني با ابعاد گوناگون

- تعيين استانداردهاي تراکم مسکوني

- گونه بندي طراحي کل يک محله مسکوني

- گونه بندي طراحي يک واحد همسايگي

- گونه بندي طراحي يک بلوک شهري

- گونه بندي طرح يک بن بست

- گونه بندي نحوه اتصال ساختمانها

- ترکيب گونه بندي معابر و گونه هاي بلوک شهري

۰ تنظيم اهداف و سياستهاي طراحي :

پايه هر قضاوتي در مورد يک طرح کالبدي ، نحوه تطابق آن طرح است با حيات ساکنين آن و در مورد يک سايت – محله مسکوني – تطابق مورد نظر مفهوم « قابل سکونت » مي يابد : يعني قابل سکونت از تمامي جهات براي تمامي گروههاي سني ، نژادي و فرهنگي ساکن ، قابليت سکونت در ارتباط با « استانداردهاي طراحي » که – مي تواند هم کمي و هم کيفي باشد – قرار مي گيرند . يک « استاندارد کمي » يعني بعنوان مثال مقدار فضايي که بر حسب هر واحد مسکوني يا بر حسب هر خانوار مورد نياز است . يک « استاندارد کيفي » يعني به عنوان مثال حفظ يا ايجاد شرايط محيطي ، بصري يا زيستي مناسب چون حفظ درختان يا ايجاد فضاي سبز و يا حفظ يا ايجاد منظر و ديد مناسب .

۰ تعيين فضاها – کاربردهاي مورد نياز در سايت

در هر طراحي کالبدي ، در هر سطحي چون واحد همسايگي ، محله ، شهر – مي بايست فضاهاي مورد نياز و ابعاد فضايي آنها مورد توجه قرار گيرند . يک سايت مسکوني معمولا متشکل است از فضاي باز و بسته مسکوني ، شبکه معابر دروني ، مرکز يا مراکز تجاري و خدماتي در سطح سايت و فضاي باز عمومي . مسلما بر حسب نياز ، فضاهايي از اين مجموعه کاسته ( چون مراکز تجاري – خدماتي و فضاي باز عمومي ) و يا افزوده خواهند شد ( چون فضاي توقف وسايل نقليه ، ايستگاه وسايل نقليه عمومي و غيره ) . ابعاد فضايي هر مقوله با توجه به عواملي چون اندازه جمعيت ساختماني سني و جنسي جمعيت و مقررات و استانداردهاي فضايي پيشنهادي تعيين مي گردند .

۰ تعيين استاندارد تراکم مسکوني – تراکم تجاري / اداري:

- شاخص تراکم مسکوني :

تراکم معياري کمي است که امکان مقايسه ، داوري و کنترل هرگونه توسعه اي را فراهم مي آورد اما قادر به تعيين نوع استفاده از فضا نمي باشد و يکي از ارکان اصلي برنامه ريزي و طراحي شهري در تعيين رابطه عملکردي ما بين زمين و مصارف گوناگوني که براي تملک زمين با يکديگر در رقابت اند .

- انواع تراکم:

- تراکم جمعيتي کل : اين شکل تراکم با استفاده از فرمول زير محاسبه مي شود:

نفر تعداد کل جمعيت ساکن =تراکم جمعيتي کل

هکتار مساحت کل ( هکتار )

- تراکم مسکوني ناخالص : اين شکل تراکم معمولا براي يک محله يا ناحيه شهري مورد استفاده قرار مي گيرد و از رابطه زيرقابل محاسبه است :

واحد تعداد واحد مسکوني در محله يا ناحيه شهري = تراکم مسکوني ناخالص هکتار مساحت ناخالص محله يا ناحيه شهري ( هکتار )

- تراکم مسکوني خالص : اين شکل تراکم معولا در سطح بخشي از يک شهر ، يک سايت ، يک محله ، يک مجموعه خاص مسکوني ، يک يا تعدادي بلوک مسکوني مورد استفاده قرار مي گيرد و از رابطه زير قابل محاسبه است :

واحد تعداد واحد مسکوني موجود در ناحيه مورد نظر = تراکم مسکوني خالص هکتار مساحت خالص ناحيه مورد نظر ( هکتار )

۰ اصول کلي طراحي واحدهاي همسايگي :

- عناصر اصلي طراحي واحدهاي همسايگي

طرح شبکه شطرنجي

طرح سلسله مراتبي

- گونه بندي طرح يک بلوک شهري

طرح صليبي

طرح انگشتي

طرح خوشه اي ساده

طرح خوشه اي مخلوط

- گونه بندي طرح بن بست

کوچه هاي بن بست

- گونه بندي نحوه اتصال ساختمانها

گونه بندي نحوه اتصال ساختمانهايي با طبقات کم و متوسط

الگوي مجزا ( منفصل )

الگوي نيمه مجزا ( نيمه منفصل )

الگوي متصل

- تنوع طرح گونه متصل

طرح زنجيره اي

طرح پاسيو ( مدل مديترانه اي )

۰ ترکيب گونه بندي معابر و گونه بندي طرح بلوک شهري

ترکيب شطرنجي با گونه انگشتي و خوشه اي

ترکيب طرح بن بست با ساختمانهاي رديفي

ترکيب طرح حياط با گونه خوشه اي

۰جهت و فاصله بين ساختمانها

در رابطه با نور آفتاب و نور روز هدف به حداکثر رسانيدن مقدار نور نفوذي در واحد مسکوني مي باشد . به عنوان يک قانون کلي ، طرحي که کوششي در جهت به يک خط درآوردن جلو خان ساختمانهاي مسکوني در يک جهت تقريبي شمال به جنوب نمايد ، مناسب تر از طرحي است که در جهت شرق به غرب قرار دارد : بدين صورت هم جلو و هم عقب ساختمانها نورمي گيرند ، يکي در صبح و ديگري در ظهر و بعد از ظهر . جهت گيري ساختمان ها برحسب نور در مکان ساختمانهاي بلند مرتبه و توسعه هاي بالا تراکم بالا اهميت پيدا مي کند ، زيرا در اين موارد بلوک هاي رديفي که معمولا فقط داراي يک کريدور مرکزي بوده و هر واحد مي تواند فقط يک جبهه رو به نور داشته باشد . بطور کلي ، نور روز و نور آفتاب که يک واحد دريافت مي کند تحت تاثير فضا و فاصله بين ساختمانها قرار دارد : دريافت نور کامل زماني امکان پذير است که يک خط ديد با زاويه 25 درجه از افق وجود داشته باشد . فضاي مورد نياز بين ساختمانها به نحوي که نور روز کافي تامين گردد .

۰ فاصله محرميت

رعايت فاصله محرميت يکي از اصول مهم طراحي شهري مي باشد . در حدود 5 / 21 متر حداقل فاصله قابل قبول براي محرميت پنجره به پنجره است . اين فاصله در مورد معابر يا فضاي باز خصوصي که عابرين در سمت ساختمان مورد نظر داراي ديدي تار از پنجره هاي طبقات بالاتر بوده و عابريني که معبر پياده سمت مقابل ساختمان مورد نظر که با وجود دارا بودن ديد مستقيم تر ، در حدود 14 – 13 فاصله دارند نيز قابل قبول است .

فاصله محرميت : حداقل قابل قبول فاصله محرميت از پنجره تا پنجره برابر21 متر است .

در صورتي که مابين ساختمانهاي مسکوني هيچ فضاي عبور عمومي وجود نداشته باشد ، مناسب ترين فاصله بين دو ساختمان حداقل 0 / 21 متر مي باشد .

فاصله 0/ 21 متر ، که فاصله مناسب بين ساختمانها تلقي مي شود ، فاصله اي است که شکل بدن انسان محو و اعمال انساني غير قابل تشخيص مي شوند و بنابراين فاصله است که در آنمحرميت فردي حفظ مي شود .

فاصله محرميت : فردي که در منتهي اليه فضاي باز خصوصي هر قطعه قرار داشته باشد ، مي بايست حداقل در فاصله 11 – 5 / 10 متري ساختمان مقابل قرار گيرد .

در صورت امکان فاصله اي برابر 18 متر از پنجره هر ساختمان تا ديوار حد فاصل قطعات مي بايست در نظر گرفته شود .

فاصله محرميت : فردي که در منتهي اليه فضاي باز خصوصي هر قطعه قرار داشته باشد مي تواند در فاصله مطلوب 18 متري از ساختمان مقابل قرار گيرد .

در صورتي که طول قطعات کم باشد ، ابتکارات طراحي مي توانند تا حدي جايگزين کمبود فاصله گردند ، به نحوي که پنجره هاي طبقات فوقاني واحدها بالاتر از خط چشم در وضعيت ايستاده بوده و حصار حد فاصل قطعات دراي ارتفاعي بيش از حد متوسط انسان باشد .

فاصله محرميت : جايگزيني ابتکارات طراحي

۰ دستورالعملهاي کلي طراحي معابر در محلات مسکوني

يک سايت مسکوني مي بايست عاري از هرگونه ترافيک عبوري باشد .

معبر اصلي با زيرگذر پياده

معبر پخش کننده

معبر دسترسي

معبر پياده و فضاي باز

مدرسه

تجاري

تجزيه و تفکيک ترافيک

طرح معابر مي بايست به نحوي باشد که انتخاب راهي ميان بر از ميان محله مسکوني را تشويق ننمايد .

از طراحي معابر طولاني و مستقيم که امکان استفاده به عنوان زمين مسابقه را بدهد ، مي بايست پرهيز نمود .

در يک محله مسکوني مي بايست تا حد امکان تقاطع ها حذف گردند . بخصوص هنگاميکه دو معبر از يک رتبه همديگر را قطع نمايند . به طور کلي تقاطعهاي T شکل ترجيح دارند .

ما بين تقاطع ها مي بايست فاصله لازم در نظر گرفته شود . يک فاصله مناسب بين تقاطعهاي همجوار در حدود 45 متر پيشنهاد مي شود .

۰ راههاي گوناگون حل مشکل تقاطع معابر سواره هم عرض

در صورت اجتناب ناپذير بودن وجود تقاطع هاي هم عرض ، مي بايست با توسل به ابتکارات طراحي از خطرات احتمالي ترافيک کاست . راه حلهاي ممکن عبارتند از :

الف – ايجاد بن بست

ب – کاهش عرض مفيد يک معبر سواره و اختصاص فضاي اضافي به توقف گاه و فضاي سبز

ج- کاهش عرض تقاطع و اختصاص فضاي اضافي به فضاي سبز

د – ايجاد ميدان گاه در تقاطع

ه – ايجاد تفاوت بين عرض معابر بر حسب نيازهاي حرکتي و شدت حرکت

و – تفکيک جهات حرکت

۰ اصول کلي طراحي توقفگاه خودرو در محلات مسکوني

افازيش مالکيت خودروي شخصي داراي اين تاثير بر اهداف طراحي شهري بوده که تا حد امکان از تعداد خودروهاي متوقفي که درسطح يک محله مسکوني پراکنده مي گردند بکاهد ، گرچه ساکنين ، توقف در حاشيه معابر را در طول روز ترجيح مي دهند و براي خودروهاي خدماتي اينگونه توقف ها بناچار و اجباري است .

مضار توقف خودور در حاشيه معابر سواره

الف – ايجاد خطر براي کودکان

ب – ممانعت از جمع آوري زباله و نظافت خيابانها و ساير فعاليتهاي خدماتي در سطح محله

ج – ايجاد آلودگي هوا در محله مسکوني

د – کاهش ظرفيت معبر سواره

ه – تحديد جريان ترافيک در ساعات اوج به ميزان بيش از 50 درصد

۰ نياز به فضاي توقف در محلات مسکوني

با وجود مضار توقف خودرو در حاشيه معابر ، در صورتيکه پيش بيني توقف زيادي در حاشيه معابر مي شود ، مي بايست مسير جداگانه اي براي توقف در نظر گرفته شده و تعبيه شود : فضايي به عرض 5 / 2 متر و مصالحي سبکتر از مصالح معبر اصلي و با طولي در حدود 6 متر که صرفا براي منظور مورد نظر مورد استفاده قرار گيرد .

تخصيص فضاي توقف در يک محله مسکوني بر حسب نرخ مالکيت خودرو متفاوت است و تغيير مي نمايد . در محلاتي که ساکنين از گروه درآمدي بالاتري بوده و درنتيجه داراي نرخ مالکيت خودروي بالاتري باشند ، دو فضاي توقف براي هر واحد مسکوني باضافه يک محل توقف در حاشيه معبر سواره براي ملاقات کنندگان به عنوان حداکثر نياز به فضا در نظر گرفته مي شود .

۰ راه هاي گوناگون برخورد با مشکل توقف خودرو در يک محله مسکوني

به منظور برخورد با مشکل توقف خودرو دريک محله مسکوني و در صورت غير قابل اجتناب بودن آن براي کاهش خطرات ترافيکي ، راههاي زير پيشنهاد مي شود :

الف – ايجاد ميدانچه هاي خاص حرکت پياده

ب – ايجاد مسيرهاي خاص حرکت پياده

ج – ايجاد ميدانچه هاي خاص توقف خودرو

د – ترکيب ميدانچه خاص توقف خودرو و ميدانچه خاص حرکت پياده

۰ دستورالعملهاي طراحي فضاهاي توقف در يک محله مسکوني

در محلات مسکوني پر تراکم با ساختمانهاي تک واحدي امکان ايجاد توقف گاههاي عمومي موجود مي باشد . اين گونه فضاها مي بايست داراي شرايط زير باشند :

الف – به خوبي زه کشي شده باشند .

ب – محفوظ باشند .

ج – داراي مکان مناسبي منشعب از معبر پخش کننده قرار داشته باشند .

د – داراي زواياي مناسب ديد در تمامي جهات لازمه باشند .

۰ مکان يابي مراکز تجاري – رفاهي

خدمات تجاري به اضافه ساير خدمات مورد نياز در سطح يک محله مسکوني معمولا مراکز محلات را تشکيل مي دهند ، هر چند که به هر حال فعاليت غالب اين گونه مراکز تجاري مي باشد .

مناسب ترين مکان استقرار مرکز يک محله مسکوني در رابطه با توان بالقوه تجاري که خود تا حد زيادي به حوزه نفوذ مراکز موجود بستگي دارد ، تعيين مي شود . بنابراين در هنگام مکان يابي يک مرکز محله مي بايست به نکات زير توجه نمود :

الف – اندازه جمعيت محله

ب – خصوصيات سني جمعيت محله

ج - ظرفيت خدمات موجود در محله

د – موجودي تسهيلات حمل و نقل عمومي

قبل از طراحی محله مطالعه مطلب زیر لازم است.

مطالب مشابه :

پایان نامه های طراحی شهری دانشگاه تهران

نوشهرگرایی، توسعه محله سنتی (TND)

پایان نامه معماری - طراحی مرکز همایش های مشهد با رویکرد اصول پایدار در معماری ایران

منابع مطالعاتی درس معماری 5 (طراحی مجموعه مسکونی)

مراحل اصلی طراحی یک سایت مسکونی

قبل از طراحی محله مطالعه مطلب زیر لازم است.

مراحل اصلی طراحی یک سایت مسکونی

اصول سازماندهی فضا در شهرهای ایران و واحد های مسکونی:

"موضوعات آلبوم‌های بیان معماری 2 و مبانی طراحی 2 ، درک و بیان محیط ، مقدمات طراحی 1 "

طراحی یک سایت مسکونی