لیمــو تــرش

لیموترش، میوه‌های رسیدۀ گیاه C. Limonum از خانوادۀ Rutaceae است که دارای روغن فرار می‌باشد.

نامهای گیاه:

نام لاتین: Citrus Limonum

Syn: C. Pseudolimon tanaka, Citrus medica var limonum.

فارسی: لیموترش

انگلیسی: Hill lemons, Galgal, Lemon, Lime tree

فرانسه: Citron

آلمانی: Zitronenbaum, Citronen baum, Lemonien baum

ریخت شناسی: درختی است کوچک و به ارتفاع 4 تا 5 متر که ریشه قوی، منشعب و به رنگ سفید مایل به زرد دارد. ساقۀ آن راست، دارای شاخه‌های خاردار (مخصوصاً در انواع نیمه وحشی) و برگهایش متناوب، شفاف، به رنگ سبز مایل به زرد، دندانه‌دار یا کامل است. از مشخصات برگ آن این است که دمبرگی با بالهای باریکتر از برگ نارنج و پرتقال دارد. گلهای آن متعدد، دارای بوی ضعیف و شامل گلبرگهائی با سطح داخلی سفید رنگ است. میوه‌اش به رنگ زرد روشن (پس از رسیدن) دارای پولپ ترش‌مزه و مطبوع و محتوی دانه‌هائی با طعم بسیار تلخ می‌باشد. در زیر بافت بشره پوست لیموترش، کیسه‌های بزرگ و فراوان محتوی اسانس معطر جای دارد.

اندام داروئی: اندام داروئی گیاه را میوه آن تشکیل می‌دهد.

دامنۀ انتشار: در اروپا، آسیا و مناطق گرم کاشته می‌شود ولی بیشتر لیموترش دنیا در حال حاضر از منطقه سیسیل ایتالیا و کالابر به دست می‌آید. در ایران ارقام مختلف آن کاشته می‌شود. نوعی که در شمال می‌روید «تغان» نامیده شده و در جنوب ایران هم به مقدار وسیعی کاشته می‌شود.

اجزاء متشکله: اسانس لیموترش که از فشردن قسمت خارجی پوست لیموترش تازه بدست می‌آید حاوی 92ـ95 درصد از ترپن‌های مختلف است. قسمت اعظم آن را لیمونن همراه با فلاندرن، کامفن، پی‌نن تشکیل می‌دهد. بوی مطبوع اسانس لیمو مربوط به وجود سیترال است که به مقدار 4ـ7 درصد در آن یافت می‌شود. بعلاوه دارای ژرانیول آزاد، لینالول، سیترونلول و به مقدار کم از آلدئید نونیلیک و اسید آنترانیلیک است.

خواص درمانی: اختصاصات درمانی لیموترش زیاد است و از آن در اسپانیا و بعضی از کشورها برای درمان بیماریهای بیشماری استفاده بعمل می‌آید (1). لیموترش، دارای اثر زیاد کننده فعالیت گلبول سفید خون در دفاع از بدن است، مقوی قلب، سیستم عصبی و سمپاتیک می‌باشد. اثر مدر، ضد رماتیسم و نقرس، آرام‌‌کننده، ضد اسکوربوت، رقیق ‌کنندۀ خون، تصفیه کنندۀ خون، ضد سم و بند آورندۀ خون است. پوست لیموترش، مقوی و بادشکن و دانه‌های آن ضد کرم و تب‌بر است. در چین از اسانس لیموترش بعنوان آنتی‌بیوتیکی برای معالجۀ تیفوس، مننژیت و سایر باکتریا باسیلی استفاده می‌شود ولی در مصرف آن نباید زیاده‌روی کرد.

در استعمال خارجی در رفع گریب، سینوزیت، آنژین، التهاب مجرای گوش، خونروی از بینی، التهاب مخاط دهان و زبان، آفت، ورم پلک و کناره آزاد آن (Blepharites)، ضایعه ناشی از سرمازدگی که بیشتر در انگشتان و پاشنه پا حاصل می‌شود. زخمهای عفونی، شکنندگی ناخن‌ها، رفع چربی صورت و تأمین لطافت پوست، دست مؤثر است.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: در بیماریهای عفونی مختلف (ریوی، مربوط به روده و ...)، مالاریا، بی‌اشتهائی، آب آوردن شکم، روماتیسم و نقرس، رفع رسوبات ادراری، سوء هاضمه، بلع هوا، واریس، چاقی، یرقان، استفراغ، نارسائی کبد و لوزه‌المعده، بالا بودن فشار خون، هموفیلی، خونروی‌ها (رعاف یا خون‌آمدن از بینی)، خونرویهای معده و روده، وجود خون در ادرار، دیسانتری، تیفوئید و شکم روش اثر مفید ظاهر می‌کند.

اثرات فارماکولوژیکی: این دارو با افزودن بر متابولیسم چربی‌ها در بدن سبب کاهش ذخیره چربی بدن می‌شود. اسانس لیمو با مکانیسم نامشخص سبب فعال شدن سیستم ایمنی ذاتی می‌شود. بخارات اسانس لیموترش، اثر میکروبهای مولد بیماری مننگوکوک را در مدت 15 دقیقه، باسیل تیفوئید (ابرت) را حداقل در یک ساعت، پنوموکوک را در مدت یک تا سه ساعت، استافیلوکوک طلائی را در 20 دقیقه و استرپتوکوک را در 3 تا 12 ساعت خنثی می‌نماید. اسانس لیموترش اثر باسیل ابرت را در 5 دقیقه، استافیلوکوک را در 5 دقیقه، باسیل لوفلر (مولد دیفتری) را در 20 دقیقه خنثی می‌نماید. محلول 2/0 درصد آن از تکثیر باسیل سل جلوگیری می‌کند. بررسی‌های ارزنده Charles Richet نشان داد که وارد کردن حداقل چند قطره لیموترش در صدف خوراکی در مدت 15 دقیقه لااقل 92 درصد باکتریهای آن را از بین می‌برد. انواع لیموترش معمولی و لیمو عمانی از روزگاران پیشین همیشه از نظر قابلیت پیشگیری بیماری اسکوروی که ناشی از کمبود ویتامین C می‌باشد شهرت جهانی داشته است. ویتامین C موجود یک ضد اکسید کنندۀ قوی است که اثر عمیقی بر روی سلولها دارد. از جمله جلوگیری از ظهور تغییرات سلولی در جهت سرطانی شدن و همچنین از پیری سلول‌ها جلوگیری می‌کند. روغن لیموترش نیز در کشتن قارچها مؤثر است. پکتین موجود در الیاف گیاهی پولپ لیموترش نیز در کاهش کلسترول اثر زیادی دارد. در پژوهشی در مورد پیدا کردن انواع گیاهان ضد انگل (کرمهای گرد و نخی) از طبقه نماتودها بعمل آمده عصاره لیموترش آثار قابل ملاحظه‌ای داشته است.

مــراجع:

1. Valnet J.A. Therapie, P. 178-84, (1980).

2. زرگری. ع. گیاهان داروئی. انتشارات دانشگاه تهران. جلد اول، 1368: 488.

3. میرحیدر، ح. معارف گیاهی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. جلد دوم. 1372، 205.