طلا در ایران باستان

برخی از محققین معتقدند که اولین بار مصریان سنگهای طلا دار را استخراج کرده اند.یکی از مدارک حکایت از این می کند که معادل حدود سه تن طلا و نقره،سنگهای طلا دار و نقره دار از معادنی در مصر،استخراج شده اند.نظرات دیگری نیز در این مورد ارائه شده است : ویل دورانت در کتاب “مشرق زمین گهواره تمدن” می نویسد:گویا هندیان پیش از سایر ملل به استخراج طلا توفیقی یافته اند.
پیر روسو در کتاب “تاریخ صنایع” می گوید:پنج هزار سال پیش،در کشور سومری ها واقع در بین النهرین،طلا به مراتب بیش از امروز رایج و متداول بوده است.مدارک و شواهدی در دست است که نشان می دهد استخراج طلا و ساختن اشیای طلایی در ایران بسیار قدیمی می باشد.

معادن طلا و نیز تجهیزات لازم برای شستشوی طلا درمعدن موته واقع در بین کاشان و اصفهان کشف شده اند،اما تاریخ دقیق قدمت آثار مکشوفه،مشخص نیست.احتمالا فعالیت های متالورژیکی در موته به ۸۰۰۰ سال پیش برمیگردد.
قدیمی ترین آثاری که کاربرد طلا را نشان می دهد،کاغذهای تورین متعلق به ۱۳۵۰ سال پیش از میلاد هستند.اشیای طلایی به دست آمده معمولا حاوی مقادیری نقره می باشند،چون اشیای ساخته شده از طلا و یا نقره خالص مقاومت مطلوبی ندارند.

طلا برای ساختن زینت آلات و مسکوکات،از دوران باستان تا کنون همواره مورد استفاده قرار می گرفته است.از اواسط قرن یازدهم تا اواسط قرن نوزدهم میلادی،طلا برای تزیین بام،گنبد،گلدسته و تزئینات داخلی و خارجی کلیساها و مساجد به کار رفته است.امروزه اتصالهای دقیق الکتریکی،روکش های طلایی برای حفاظت برخی از آلات و ابزارهای دقیق،قسمت هایی از سفینه های فضایی،لباس فضانوردان و تزئینات و زیور آلات،از طلا ساخته می شود.

مصرف فلزات قیمتی در زمان هخامنشیان و پس از آن در زمان سلوکیان، بسیار زیاد بوده است.سلوکیان طلا را از هند،شمال غربی ارمنستان و قفقاز به ایران می آورده اند.در حفاری های مقابر شوش مربوط به عیلامی ها،اشیای زرین از قبیل گوشواره و گردنبند پیدا شده است.ولی به طور قطع نمی توان گفت که برای ساختن آنها،سنگهای طلا دار مورد استفاده قرار گرفته اند.در گنجینه نفیسی که حدود شهریور ۱۳۶۱ شمسی در بین راه خوزستان – فارس در حاشیه رودخانه ای در ۱۲ کیلومتری بهبهان کشف شد،اشیایی از جمله کتیبه های طلای منقوش،خنجری از آهن با جلد طلا و دکمه های طلایی،پیدا شده است.این آثار احتمالا متعلق به اواخر دوره عیلامی ها و یا اوائل دوره هخامنشیان هستند.هنوز معلوم نیست فلز این آثار،در آن محل تولید و یا از نقاط دیگر به این محل آورده شده است.
نظر به اینکه آثار هنری متعددی از جنش طلا در تپه چراغعلی و یا تپه مارلیک پیدا شده که معروفیت جهانی دارند،لذا به اختصار آثار طلایی در این تپه را مورد بررسی قرار می دهیم.قبل از بررسی،توضیح کوتاهی در مورد تپه مارلیک گیلان بیان می شود.

از زمانی که ایرانیان باستان با دستیابی به فناوری استخراج و ذوب آهن،گام مهمی در جهت پیشرفت و توسعه خود برداشتند؛تا اواسط هزاره اول پیش از میلاد،غرب فلات ایرن شاهد نقل و انتقالات وسیع و ورود اقوام و فرهنگ های جدید بود.اگر چه اطلاعات ما درباره این اقوام مهاجر بسیار اندک است اما کشف آثار گران بها از جنس طلا و نقره و همچنین سلاح و ابزار آهنی و مفرغی،بیانگر اوج هنرمندی مردم ساکن این ناحیه بوده است که ظاهرا از ثروت قابل توجهی هم برخوردار بوده اند.
تپه های مارلیک گیلان یکی از معروف ترین محوطه های باستانی این دوره بوده است.در بالای این تپه ها که در ۱۴ کیلومتری شهرستان رودبار قرار دارند،بیش از ۵۰ گور از سلاطین و سرداران قومی توسط هیات حفاری رودبار در سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۱ شمسی،کشف شده است که داخل همه آنهااشیایی منحصر به فرد مثل پیکره سفالین انسان،گاو کوهاندار و همچنین جام های سیمین و زرین با نقوش قلم زنی بسیار زیبا قرار داشت.
از آنجا که این منطقه و دیگر مناطق باستانی این دوره مثل تپه های املش،کلاردشت و عمارلو در گیلان؛تپه حسنلو در آذربایجان غربی؛تپه زیویه در کردستان و غار کلماکره در لرستان؛ در مسیر ورود آریایی های مهاجر به ایران قرار داشته اند و قدمت آثار به دست آمده مربوط به همان دوران لست،احتمالا ساکنان این مناطق،اجداد مادها و هخامنشیان بوده اند.اما از طرفی،در دست نبودن کتیبه معتبر،باعث شده است باستان شناسان نتوانند به طور قطع درباره هویت واقعی آنها اظهار نظر کنند.

آثار زینتی بدست آمده از تپه مارلیک که از جنس طلا هستند عبارت است از:
گوشواره،انگشتر،موی بند،پیشانی بند،گردنبند،گردن آویز،دکمه،سنجاق،مجسمه های انسان و حیوان و جام های بسیار با ارزش.
جام مارلیک یکی از زیباترین ظروف کشف شده در چراغعلی تپه بوده و از نفیس ترین جامهای جهان است.این جام با ارتفاع ۱۸ سانتیمتر و وزن ۳۱۶ گرم از طلای ناب ساخته شده است.

در این جام،چهار گاو بالدار در حال بالا رفتن از درخت مقدس و یا درخت تزئینی هستند.نکته جالب در ساخت این جام این است که سر گاوها به جای پرچ شدن از خارج،تنها با قلم زنی از داخل و با استفاده از طلای بدنه ساخته شده است.محل نگهداری این جام با قدمت ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال پیش از میلاد مسیح،در موزه ایران باستان است.
جام های متعدد دیگری از طلای ناب در تپه مارلیک پیدا شده است که بر روی آنها به غیر از نقش گاو،رخهایی از بز ،قوچ،گوزن،اسب،شیر،پلنگ،عقاب،انسان و حیوانات دیگر به شکل های تخیلی نیز حک شده اند.این نقش ها ابتدا جنبه تخیلی داشته ولی به تدریج نشانگرتکامل و پیشرفت افکار مذهبی و فلسفه و عقاید بشری بوده است.

از دوره هخامنشی نیز آثار متعددی از طلا و نقره در محل های پراکنده و نیز دو گنجینه نفیس،یکی در کنار رود جیحون و دیگری در شهر همدان،مقر تابستانی آن سلسله کشف شده اند.جام طلایی شیر بالدار کشف شده در همدان، در موزه ایران باستان نگهدار می شود.در این جام دوائر افقی به موازات هم،حکاکی شده و دسته جام به کله شیری بالدار شباهت دارد.این طرح،طرز تفکر قبایل پیش از تاریخ را نشان می دهد و بر این عقیده استوار است که نوشیدن از ظرف هایی که به شکل حیوانات نیرومند هستند،باعث انتقال نیروی آنها به انسان می شود.

معادن طلا در ایران قدیم
اسنادی وجود دارد که در ایران باستان،معادن طلا در نواحی همدان،نزدیکی تبریز،کوه زر حدود دامغان،آستانه نزدیک اراک،موته بین کاشان و اصفهان،شیز نزدیک تخت سلیمان و تکاب،زرشوران در حوالی کردستان،و همچنین در قره داغ نزدیک رود ارس و… وجود داشته است.
از معادن بالا،ممکن است در دوره مادها،معادن طلای همدان مورد بهره برداری قرار گرفته باشد،ولی احتمالا این معادن قبل از آن دوره مورد استفاده قرار نگرفته اند.
در دوره ساسانیان،طلا در ایران زیاد مورد استفاده قرا می گرفته است،بطوری که ظروف و دیگر اشیای طبقه مرفه،همه از طلا و نقره ساخته می شده است.به این جهت می بایستی استخراج معادن طلا در آن دوره رونق داشته باشد.این وضع تا دوره اسلام،ادامه داشته است ولی از آن پس رو به رکود رفته است.
معادن طلای ایران بعد از حمله مغول تا دوره صفویه،مجداد مورد بهره برداری قرار گرفته است اما در دروه صفویه،فعالیت در این زمینه چشمگیر نبوده است.
در دوره قاجاریه،و بویژه در زمان امیر کبیر،معدن طلای موته،مورد بهره برداری قرار می گرفته است.
در موته کارگاه های قدیمی که نشان دهنده استخراج طلا در دوره های گذشته است.در حوزه ای به وسعت ۱۰۰ کیلومتر مربع وجود دارد.کارهای معدنی جدید در موته در سال ۱۳۵۰ شمسی آغاز و پس از ده سال توقف،باز در سال های اخیر مجداد شروع شده است.
یکی از ایتدایی ترین روشهای تخلیص طلا به این صورت است که سنگهای طلا دار را پس از خرد کردن با آسیاب،توسط آب جاری می شویند.رسوبات شن و ماسه که سبک تر از طلا هستند،در عمل شسته شده و طلا به علت سنگینی به صورت خالص باقی می ماند.
آسیاب های متعددی که جهت خرد کردن سنگ های طلا دار بکار می رفته،هنوز در کنار معادن قدیمی وجود دارند.این روش تغلیظ مواد،در دوران باستان خوب شناخته شده بوده است.

طلا در ایران باستان

مطالب مشابه :

طلا در ایران باستان

معدن طلای آق دره تکاب دومین معدن طلای کشور

طلاي اندريان و نحوه ي اكتشاف ان

معرفي معدن طلاي اندريان

شورای اداری شهرستان در میمه برگزار شد

کامنتهای آمریکایی ها ر﻿﻿﻿﻿﻿وی عکسهای یک آمریکایی از ایرا﻿ن

مباحث جغرافیا

جشن ثبت جهاني باغ فين و چهل‌ستون اصفهان برگزار

کامنتهای آمریکایی ها روی عکسهای یک آمریکایی از ایران