نقش خانواده ، مدیران ، معلمان وهمسالان در گسترش فرهنگ انسان ساز نماز بین دانش آموزان.

تشکر و قدردانی

اینجانب علی عرفانی معاون پرورشی مجتمع عاشورا در ابتدا لازم می بینم که از همکاری و مشارکت بی دریغ و صمیمانه والدین ، معلمین و دانش اموزان مرکز تقدیر و تشکر نمایم ،نتایج وتغییرات مثبت حاصل از اجرای طرح ،هدیه ای ناچیز تقدیم به والدین و مربیان گرامی است .

چکیده

با توجه به اینکه مسأله اخلاق و تربیت دینی خصوصا تقویت فرهنگ نماز در نوجوانان و جوانان از نظر اجتماعی و آموزشی و از دیدگاه دین مبین اسلام بسیار حائز اهمیت است و بنده نیز نسبت به خواندن نماز و عمل کردن به تعالیم دینی خصوصاً در زمینه ی دانش آموزان حساسیت ویژه داشته ام و با عنایت به اینکه اینجانب معاون پرورشی بودم و همواره یکی از دغدغه های من و والدین دانش آموزان ضعف رشد دینی و اسلامی دانش آموزان و عدم حضور حد اکثری دانش اموزان در نماز بود و بار ها شاهد رفتار های نادرست و ناشایست از برخی دانش اموزان بودم بر آن شدم تا با شناسایی مشکل عدم حضور چشمگیر دانش اموزان در نماز و مناسبت های مذهبی ، راه های متفاوتی را برای حل این مشکل و تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان استفاده نمایم و اقداماتی انجام دادم از جمله تهیه تعدادی عکس از وضع نامطلوب و مطلوب در شاء ن دانش آموزان در نماز ، تدوین پرسش نامه های نظر سنجی و گرفتن نظر دانش آموزان در هر دو شرایط قبل از اجرای طرح و بعد از اجرای طرح ، نظرخواهی از همکاران ووالدین دانش اموزان به طریقه پرسشنامه و مصاحبه در رابطه با این موضوع، بردن دانش اموزان به مسجد محل و اماکن مذهبی شهر ، تشکیل جلسه شورای اولیاء و مربیان و استفاده از تخصص ها و تجارب والدین دانش اموزان و همچنین تشکیل جلسات همفکری با معلمین و مشاوره.و با توجه به شواهد موجود و وقت اندکی که در این راه در اختیار داشتم نسبت به اجرای طرح اقدام کردم در اجرای طرح از روش های تربیتی غیر مستقیم بصورت ترکیبی استفاده نمودم ودر این بین از سایر معلمین و والدین در اجرای کامل طرح است استفاده نمودم همچنین مشاهده تغییرات رفتاری دانش اموزان قبل از اجرای طرح و در زمان اجرای طرح در قالب جلسه های مشاهده ی 8 دقیقه ای در موقعیت های اجرای مناسبت های دینی مذهبی در مدرسه و مسجد محل انجام شد و نتایج در قالب نمودار تنظیم و تجزیه و تحلیل شد . اما پس از بررسی و تجزیه و تحلیل داده ها نتایج حاصل از اجرای طرح با موفقیت نسبی همراه بود که شواهد پیوست شده بیانگر این تغییرات ونتایج است . برای اعتبار یابی طرح از نظر همکاران و والدین دانش اموزان و بررسی مستندات و شواهد موجود سود جستم

کلید واژه : فرهنگ نماز، ارزش های دینی ، دانش آموزان

مقدمه وتوصیف وضعیت موجود و تبیین مسئله

اینجانب علی عرفانی مدت 14 سال است که در مدارس به کسوت مقدس معلمی ، مربی ومعاون پرورشی و آموزشی مشغول به خدمت هستم مدرسه ای که هم اکنون در آن مشغول به خدمت هستم مرکز مجتمع عاشورا در شهرستان اسدآباد واقع در روستای بهراز می باشد

با مطالعاتی که داشتم، دریافتم که مقطع ابتدایی زیر بنای مقاطع دیگر تحصیلی می باشد و پایه و اساس تربیت دینی دانش اموزان در مقطع ابتدایی ریخته می شود لذا بهترین سن برای یادگیری نماز و ایجاد فرهنگ نماز در بین دانش اموزان همین مقطع ابتدایی است

با توجه به شواهدی که داشتم وبر طبق گزارش هایی که از والدین و معلمین دریافت نمودم مشاهده نمودم که بعضی از دانش اموزان نماز خواندن شان موسمی و فصلی است. مثلاً در فصل خاصی مثل ماه مبارک رمضان یا ایام ماه محرم و صفر، نمازشان را می خوانند و بقیه ماههای سال را با نماز وداع می گویند. و یا بعضی فقط به چند تا از نمازهای واجب عمل می کنند و نماز صبح را اصلاَ نمی خوانند. یا فقط هنگامی که در محیط مدرسه هستند گاهی اوقات بطور اتفاقی در نماز شرکت می نمایند .

با بررسی هایی که انجام دادم دریافتم که اکثر والدین و معلمین از این شکایت دارند که بخش عظیمی از نوجوانان ودانش اموزان که بهترین و مهمترین، قشر جامعه محسوب می شوند از ضعف اعتقادی رنج می برند. در کتب درسی خوانده اند که خدا و قیامتی هست و مسائل دینی تا حدودی به آنان گفته شده ودرباره ی فرایض دینی ونماز زیاد مطلب خوانده است و لیکن به باور و یقین نرسیده است. اصول اعتقادی را بصورت مستدل و متقن فرا نگرفته بلکه اصول را چون فروع مقلدانه باور دارد. تعالیم دین را با انگیزه و اعتقاد انجام نمی دهد و بیش از آنکه با درایت و بینش همراه باشد با احساس و عاطفه با امور دینی برخورددارد. این ضعف درعقیده و عدم استواری آن برپایه منطق موجب می گردد که وقتی به دوره ی جوانی پای نهاد نسبت به مسائل دینی آن اهمیت خاص را قائل نباشد و یا پای بندی کامل به تعالیم دینی را نداشته باشد.

در جلسه شورای امر به معروف و نهی از منکر آموزشگاه وضعیت میزان حضور دانش اموزان در نماز و جایگاه نماز در بین دانش اموزان مورد بررسی قرار گرفت و در این جلسه بنده را مسئول تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان خصوصا دانش اموزان پایه پنجم نمودند و بنده هم در اولین گام به بررسی راههای انجام شده درگذشته بمنظور تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان پرداختم و اطلاعات و مستندات لازم را جمع آوری نمودم .

مرحله اول تشخیص و برنامه ریزی

اولین مرحله شامل شناسایی راههای تقویت فرهنگ نماز و برنامه ریزی برای اقدام در جهت تقویت عملی فرهنگ نماز در بین دانش اموزان است.
این مرحله شامل سه گام به شرح زیر است::

الف -گام مقدماتی:

در اولین گام برای شواهد 1 دانش اموزان پرسشنامه ای تهیه کردم و با طرح 5 سؤال به دانش آموزان نظرات ایشان را راجع به خواندن نماز و بدزبانی نکردن و رفتارهای ناشایست پرسیدم و شواهدی تهیه کردم. اما متاسفانه پاسخ های ایشان بسیار مایوس کننده بود اما پرسشنامه بعدی را مدتی بعد از اجرای طرح در اختیار بچه ها قرار دادم که پاسخ های آن ها تا حدودی نسبت به پاسخ های پرسش نامه اول متفاوت و منطقی تر بود و تعجب من را برانگیخت و نسبت به اجرای کامل طرح امیدوار شدم و با حمایت مسئولین و کارشناسان تربیتی ،معلمین و درنظر گرفتن شرایط موجود

نمونه های ویژه و عملی رفتار دینی دانش اموزان را که منظورنظر من است و مایل به بهبودی آن در دانش اموزان هستم را مشخص نمودم

1-حضور دانش اموزان در نماز جماعت مدرسه

2- توانمند سازی دانش اموزان براجرای عملی فرائض دینی خصوصا نماز

3- با افزایش اگاهی دانش اموزان،انتظارات دینی خود را از ان ها افزایش دهم

4-توانمند سازی دانش اموزان در تشخیص فضیلت ها و کمال ها و دوری از انجام گناه

5-ایجاد علاقه و خود آموزی در انجام نماز و تعالیم دینی بین دانش اموزان

6-تقویت احساس رضایتمندی در بین دانش اموزان با خواندن نماز اول وقت
ب -گام آماده سازی شرایط برای اقدام پژوهی:

در این بخش به درک و بررسی شرایط موجود پرداخته و ضمن تماس با مسئولین مربوطه شرایط لازم برای اجرای طرح تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان را فراهم نمودم .

ج -گام تدوین طرح اقدام پژوهی:

در این طرح جنبه اصلی مورد نظرمن تقویت فرهنگ نماز و شعائر دینی در بین دانش اموزان است

1- تعریف وضعیت مطلوب:

الف - دانش اموزان در انجام نماز اول وقت کوتاهی نکنند

ب-به انجام فرائض و واجبات دینی حتی در هنگام مسافرت و میهمانی پایبند باشند

ج- دانش اموزان کم تر مورد هجوم اعتقادات سست غیر اسلامی و وهابیت قرار گیرند

د- دانش اموزان با علاقه فراوان به مسائل اعتقادی و اخلاقی پاسخ دهند و همچون یک جوان مسلمان با ایمان به پدر و ماد و مربی و همسالان احترام بگذارند.

2- تعریف وضعیت موجود:

بسیاری از مدیران و معلمان از این شکایت دارند که به رغم اندرزهای دینی و اخلاقی وداستان هایی که در رابطه با اهمیت فریضه ی نماز در کتب درسی دانش آموزان گنجانیده شده است و سخنانی که در خلال برنامه های صبحگاهی یا سایر مراسم مدرسه برای آنان ایراد می شود و وجود اشعار و جملات زیبایی که با خط خوش بر در و دیوار مدرسه برای جلب توجه شاگردان نوشته می شود ، رفتارهایی مانند تقلب ،دروغگویی ،نماز گریزی، بی اعتنایی به مقررات ،خشنونت و پرخاشگری و عدم انجام فرائض دینی وبی نمازی در بسیاری از مدارس مشاهده می شود.

در هنگام نماز اکثر دانش اموزان بجای خواندن نماز یا با دوستان خود به صحبت و بازی کردن می پردازند و یا در سر کلا س می نشینند و به فعالیت های دیگر می پردازند .

دروغ گفتن ،بدزبانی ، فحش دادن و بی احترامی به همسالان برای این گروه از دانش اموزان امری عادی شده است ، به پدر ومادر خود و دیگران احترام نمی گذارند . پوشیدن لباسهای تنگ، کوتاه و نازک برای انان عادت شده است .

3- شیوه های گرد آوری داده ها :

الف-مشاهده ر فتار دانش اموزان

ب-مصاحبه با دانش اموزان و همکاران

ج- تدوین پرسشنامه ویژه دانش اموزان

د- بررسی اسناد و مدارک موجود

و-برگزاری جلسات توجیهی همکاران

ن-یادداشت های روزانه معلمین از رفتار های دینی و اجتماعی دانش اموزان

ک-فرم های نظر سنجی

خلاصه یافته های اولیه :

پس از بررسی های اولیه و صحبت های انجام شده با معلمین و والدین دانش اموزان و مشاهده ی رفتار دانش اموزان و بررسی گزارش های سال های گذشته در خصوص رفتنار های دینی دانش اموزان مدرسه ، برخی از علل کم توجهی دانش اموزان به انجام فریضه نماز به شرح ذیل می باشد :

1 ـ محیط خانواده و بی توجهی والدین 2 ـ عدم آگاهی و بینش کافی از فریضه نماز 3 ـ سستی و تنبلی 4 ـ مجالست با دوستان ناباب 5 ـ فساد اخلاقی 6 ـ تزاحم نماز با کارهای شخصی 7 ـ غرور و تکبّر8 ـ تسویف (واگذار کردن کار به آینده) 9 ـ ضعف اعتقادی 10-عدم پایبند ی کامل معلمین و والدین در ادای نماز اول وقت 11- عدم آگاهی دانش اموزان از نتایج عملی خواندن نماز خصوصا ایجاد روحیه نشاط و شادابی در افراد نماز خوان

مرحله دوم اقدام برای رفع مشکل

اقدام های بهینه برای تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان برگزیده شده است و به اجرا در آمده به شرح ذیل می باشد .( ضمنا روشها واقدام های بهینه درجلسه های توجیهی برای اعضای شرکت کننده معلمین و والدین در اجرای طرح کاملاً شفاف و صریح بیان شده است )

برای تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان از روشهای تربتی ذیل به صورت ترکیبی استفاده نمودم

روش تربیت تقلیدی ،روش تربیت تلقینی، روش تربیت غیر مستقیم روش تربیت الگویی ،روش تربیت عملی ،به کارگیری زبان مثبت ، تقویت بصری وآموزش مسئولیت پذیری

حال در این قسمت به شرح برخی از روشهای تربیتی که استفاده نمودم می پردازم :

الف-استفاده از روش تقلید ورزی وارائه ی الگو

درجلسه شورای معلمین این نکته را یاد آورشدم که با توجه به تقلیدورزی شدید فرزندان و دانش آموزان، باید همه ما کاملا مواظب گفتار و رفتار خود باشیم. برای نمونه، یکی ازمربیان ورزش به علت زانو درد به هنگام ورزش کردن، زانوبندی را به پای چپ خود می بندد. پس از سپری شدن چند جلسه آموزشی و تمرین ورزشی، متوجه می شود که برخی از شاگردان وی بدون داشتن هیچ گونه زانو دردی هنگام ورزش کردن، زانوبندی را به پای چپ خویش و حتی پای راستشان هم می بندند، و این مساله نشان می دهد که رفتارمربیان، حتی به طور ناخواسته، تا چه میزانی می تواند مورد تقلید متربیان و فراگیران قرار بگیرد و بر آنان تاثیر بگذارد.درروش تربیت تقلیدی، دانش اموزان به مربی و همسالان خود نگاه می کنند و رفتارهای خوب و بد آن ها را تقلید می نمایند حال با توجه به اینکه بیشتر یادگیری های دانش اموزان از طریق تقلید و ارائه ی الگو است لذا من بعنوان ولی دانش اموز با ید سعی نمایم دروغ نگویم ، با دیگران با احترام رفتار نمایم از کلمات ناشایست استفاده ننمایم و در نماز جماعت شرکت نمایم و به حقوق دیگران احترام بگذارم و .....

ب--تلقین مثبت از خود

به دانش اموزان آموختم که تلقین مثبت از خود داشته باشند چرا که حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز این روش را مورد توجه قرار داده و می فرماید: «اگر بردبار نیستی، خود را همانند بردباران نما; زیرا بسیار اندکند کسانی که خود را به گروهی همانند می کنند و یکی از آنان نمی شوند». هم چنین حضرت امام خمینی قدس سره می فرمایند:«یکی از چیزهایی که برای انسان مفید است تلقین است... یک مطلبی که باید در نفس انسان تاثیر بکند، با تلقینات و تکرارها بیشتر درنفس انسان نقش پیدا می کند.» لذا دانش آموزان با تلقین مثبت در خود و دیگران زمینه تقویت آموزه های دینی وترویج فرهنگ نماز را در خودودیگران افزایش می دهند .در تربیت تدریجی دانش اموزان ، نباید از همان ابتدا انتظار داشته باشیم که دانش اموز مثلا تمام ماه رمضان را بطور کامل روزه بگیرد بلکه با توجه به توانایی و شرایط دانش اموز ابتدا تعالیم دینی را بطور عملی به نحوی به او عرضه نماییم که علاقه مند به روزه گرفتن شود و حداقل نصف روز روزه بگیرد و به تدریج با افزایش اگاهی دانش اموز،انتظارات دینی خود را از او افزایش دهیم .

ج- بکارگیری روش های غیر مستقیم :

با توجه به بررسی هایی که انجام دادم فهمیدم که استفاده از روش های غیر مستقیم آموزش تعالیم دینی و اخلاقی تاثیر بسزایی در تقویت تربیت دینی و اخلاقی دانش اموزان دارد . آموزش غیر مستقیم وضو به آن پیرمرد از سوی امام حسن و امام حسین علیهما السلام و تاکید فراوان روان شناسان بر این روش، و گفته هایی; هم چون «الکنایة ابلغ من التصریح » کنایه و غیر مستقیم گویی از صراحت و مستقیم گویی رساتر است » و مثل معروف «به در بگو تا دیوار بشنود»، بر به کارگیری روش غیر مستقیم در تعلیم و تربیت تاکید می ورزد.لذا من به عنوان یکی از اولیای دلسوز ومسئول ، در آموزش تعالیم دینی بیشتر از روش های غیر مستقیم استفاده می نمایم استفاده از شعر، قصه، خاطره، شرح حال دیگران، معما، فیلم، نمایش و مانند اینها را در جریان آموزش استفاده نمودم ونتیجه گیری از مطالب مطرح شده در روش های غیر مستقیم، به عهده خود مخاطبان و فراگیران قرارمی دهم ، گاهی اوقات مربی از خود دانش اموزان یا یکی از والدین درخواست می نماید که یک قصه یا شعر جالب آموزشی را برای بقیه بخواند و دانش اموزان درمورد نکات اخلاقی و دینی شعر و داستان به بحث و تبادل نظر بپردازندو در درک ارزش های دینی به روش مشارکتی به تبادل نظر بپردازند مثلث مشارکت در این روش سه ضلع دارد که در یک سمت مربی و در سمت دیگر دانش اموز و در سمت دیگر والدین قرار دارند که حاصل مشارکت وتعامل این سه ضلع تقویت بهتر ارزش های دینی خصوصا ترویج نماز است زیرا وقتی که دانش آموز عملا با والدین ومربی در انجام فرایض دینی مشارکت داشته باشد یادگیری عمیق تر و تاثیر پذیر تر خواهد بود.یکی از روش ها مؤثر در تعلیم و تربیت فراگیران، روش الگویی است. خداوند بزرگ در قرآن کریم روش الگویی را مورد توجه قرار داده و الگوهای پسندیده، مانند پیامبر خداصلی الله علیه وآله و حضرت ابراهیم علیه السلام و یاوران او و زن فرعون را معرفی می کند و هم الگوهای ناپسند; مانند زن حضرت نوح و زن حضرت لوط (10) را به همین منظور نشان می دهد. پس نکته مهم برای ما مربیان، معلمان و والدین این است که به متربیان و فراگیران، در تشخیص فضیلت ها و کمال ها و مصادیق آن، جهت دهیم و به آنها یاری رسانیم تا در دام بت ها و مدها الگوهای نامناسب گرافتار نشوند و به سوی الگوهای مناسب و شایسته روآورند. در ادامه الگوی مناسب را به دانش اموزان معرفی می نماییم و از دانش اموزان می خواهیم که از رفتار و کردار و زندگی پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع) الگو بگیرند.نماز اول وقت را فراموش ننمایند . تا گرفتار مصایب و مشکلات نگردند و مورد احترام سایرین قرار بگیرند.

د-تربیت عملی

به اولیا و مربیان تاکید نمودم تا تربیت عملی را باید در اولویت کار های خویش قرار دهند چرا که یکی از مهم ترین روش های مطلوب تربیتی «روش عملی » است که متاسفانه ما کمتر به آن عمل می کنیم. خدای بزرگ در قرآن کریم می فرماید: «آیا مردم را به کار نیک فرمان می دهید و حال آنکه خویشتن را فراموش می کنید؟» هم چنین امام صادق علیه السلام می فرمایند: «مردم را با اعمالتان، نه فقط با زبان هایتان ، به سوی خدا فرا بخوانید.» طبق آماری که برخی از روان شناسان ارائه داده اند حدود 80 درصد یادگیری از راه چشم بوده و فقط 13 درصد از راه گوش انجام می شود. یا در ضرب المثلی آورده اند: «یک تصویر گویاتر از هزار کلمه است.» و مولانا نیز گفته است: آنکه یک دیدن کند ادراک آن سال ها نتوان نمودن از زبان پس، عمل و رفتار مربی که زیر ذره بین چشم و دستگاه تصویر برداری دانش اموز است، می تواند تاثیر ژرف و شگرفی در تعلیم و تربیت او داشته باشد; زیرا دانش آموز گفته های مربی را پیش از آنکه بخواهد از وی بشنود، می خواهد در اعمال و رفتار او ببیند و این درس بزرگی است که مربی خود فرا می گیرد: بزرگی سراسر به گفتار نیست دو صد گفته چون نیم کردار نیست از سوی دیگر، اگر دانش اموزان بین گفتار و رفتاراولیا تناقض و تعارض مشاهده کنند، همین امر باعث می شود تا نسبت به همه گفته ها و نظام فکری - عملی اولیا بی اعتماد گردند و در نتیجه در نظام فکری - عملی خود نیز دچار اختلال سر در گمی شوند و در دل یا بر زبان بگویند: سعدیا گر چه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید به سخندانی نیست گفتار و دستورهای مربی واولیاوقتی اثر بخش خواهد بود که در برخورد با دانش اموزان ،زبان مثبت به جای زبان منفی به کار رود . مثلاً به جای عبارتی مانند به صف نماز دیر نیایید، می توان گفت که به موقع بیایید.کلمات و پیامهایی که بیانگر ارزشهای اخلاقی دینی مورد نظرما است ، در نقاط مختلف مدرسه و خانه در معرض توجه دائم دانش آموزان قرار دادم و در فرصتهای مختلف درباره ی آنها صحبت نمودم کلماتی مانند احترام ، همکاری ، درستی ، تفاهم ، بخشش و عفوو جملاتی مانند نماز انسان را از کناه باز می دارد .به پدر و مادر خود احترام بگذارید را به عنوان ارزشهای مهم در مدرسه و خانه با حروف درشت در تابلوهای متعدد و در سراسر نقاط دیگر نصب نمودم. تا همواره در معرض دید دانش آموزان باشد و باعث یادگیری بصری دانش اموزان گردد. سعی می نماییم برنامه تربیت دینی و اخلاقی دانش آموزان انعطاف پذیر باشدو تحمیلی و جزئیات آن از بیش تعیین شده نباشد وتعالیم فوق را متناسب با توانایی های دانش اموز ،شرایط مدرسه و فرهنگ دانش اموزان ومنطبق بر مشارکت عملی والدین منطبق می سازیم . مثلا در فرهنگ مردم خراسان ، والدین دانش اموزان دوستدارند با لباس محلی نماز بخوانند وهمچنین دانش اموزان هم کم کم علاقه مند به خواندن نماز با لباس محلی می گردند ، وما هم در نقش اولیا دانش اموزان نباید ،لباس رسمی رابه دانش آموزان تحمیل نماییم

یکی از مسائل مهم، جذب نوجوانان به نماز وانجام فرائض دینی رفتن به مسجد است. از خانواده ها خواستم تا فرزندان شان را به خواندن نمازو رفتن به مسجد هدایت کنند و همراه خودشان آنها را به مسجد بیاورند. حال و هوای مسجد نیز در هدایت دانش اموزان به خواندن نماز مؤثر است، برای مثال رفتار و گفتار پیش نماز و روحانی مسجد تأثیر گذار است؛ مجموعاً تمام اینها دست به دست هم می‌دهند و ما باید آنها را تشویق کنیم تا واقعاً بچه‌هایمان به مساجد بیایند و آن الگوها را از مسجد بگیرند. محتوای عالی دادن به دانش آموزانی که به مسجد می ایند ، در رو آوردن آنان به مسجد مؤثر است.

ازتوانمندی های والدین در جهت برگزاری کلاس های آموزش عملی نماز استفاده نمودم که این گامی موثر در ترویج فرهنگ نماز بین دانش آموزان بود .

مرحله سوم مشاهده به منظور نمایان ساختن میزان تغییرات انجام شده جهت رفع مشکل

در این مرحله به گردآوری شواهد درباره تأثیر استفاده از شیوه های تربیتی فوق در تقویت فرهنگ نماز و شعائر دینی پرداختم. برای این منظور رفتار دانش اموزان را مورد مشاهده قرار دادم و همچنین با تدوین پرسش نامه هایی میزان تاثیر روش های فوق را در تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان مورد بررسی قرار دادم با مشاهده ی نمودار های ستونی و جداول ثبت رفتار های دانش آموزان متوجه تغییرات ذیل شدم :

نمودار ب – تاثیربکارگیری روش های تربیت ترکیبی غیر مستقیم در تقویت فرهنگ نماز و تعالیم دینی دانش اموزان

نمودار ج. استفاده از تقویت کننده های مثبت کلامی (افرین ،احسنت ،مرحبا تو دانش اموز خیلی خوبی هستی ، خداوند بچه های نماز خوان را دوست دارد ) و تقویت کننده های غیر کلامی ( جایزه ، گرفتن شکلات ، شرکت در برنامه های اردویی و بازدید ها و گردشهای علمی تفریحی ، در تقویت فرهنگ نماز و فرائض دینی .

نمودار د- استفاده از تقویت کننده های منفی ( محروم شدن از تغذیه رایگان ، محروم شدن از فعالیت ورزشی در زنگ ورزش ) برای حضور بیشتر دانش اموزان در صف نماز و تقویت فرهنگ نماز در بین دانش اموزان .

با مشاهده و ثبت رفتار های دانش اموزان در نمودار های ستونی فوق در طول اجرای طرح که حدود 40 نوبت مشاهده بود ابتدا میزان مشارکت و حضور دانش اموزان را ضمن بکارگیری روش های تربتی غیر مستقیم (11 نوبت ) ثبت نمودم (نمودار ب) و با نمودار ستونی قبل از اجرا طرح ( نمودار (الف ) که طی 7 جلسه مشاهده رفتاری دانش اموزان ثبت شده است مقایسه نمودم

در نمودار الف رفتار های مثبت ( احترام به دیگران ، بد زبانی نکردن ، نماز خواندن و دروغ نگفتن ) دانش اموزان تقریبا کمتر از حدنرمال مورد نظر ما یعنی پایین تر از 60درصد قرار دارد .

با بررسی داده های نمودار( ب ) درصد فراوانی رفتار های مثبت که از سوی دانش اموزان به وقوع پیوسته است بالای 55 درصد است .

در ادامه به مدت 11نوبت میزان تاثیر استفاده از تقویت کننده های مثبت کلامی و غیر کلامی را در تقویت نماز و انجام تعالیم دینی در دانش اموزان به ثبت رساندم (نمودار ج) سپس طی 11 جلسه دیگر میزان تاثیر استفاده از تقویت کننده های منفی را در افزایش میزان مشارکت دانش اموزان در انجام واجبات دینی و نماز بررسی و ثبت نمودم (نمودار د)

مقایسه نمودار های فوق نشان می دهد که پس از استفاده از روش های تربیتی ترکیبی و روش های مثبت تقویت رفتار های دینی دانش اموزان ، میزان حضور و مشارکت دانش اموزان در انجام نماز و تعالیم دینی بیشتر شده و رفتار های ناشایست انها کمتر شده است اما پس از قطع روشهای ترکیبی و تقویت مثبت و استفاده از روش های منفی ، متوجه تغییرات محسوس در کاهش حضور دانش اموزان در نماز جماعت مدرسه شدم و بر آن شدم که به جای روش های منفی ، از روش های تربیتی غیر مستقیم بصورت ترکیبی در تقویت فرهنگ نماز در بین دانش آموزان استفاده نماییم

در ادامه با معلمین و والدین شرکت کننده در طرح در خصوص میزان تاثیر بکار گیری روش های تربیتی عملی و روش های تربیتی غیر مستقیم بر افزایش حضور دانش اموزان در نماز و انجام تعالیم دینی توسط دانش اموزان مصاحبه نمودم که نتایج ذیل حاصل شد

الف - دانش آموزان با علاقه بیشتری مسائل اعتقادی و اخلاقی را یاد گرفتند

ب- خواندن نماز برای دانش اموزان دلنشین تر شده بطوری که نوعی نیاز وابستگی در انجام فرایض دینی در دانش اموزان ایجاد گشته و دانش آموزان نسبت به گذشته با شور و شوق بیشتری در نماز شرکت نمودند و با اجرای طرح ،انجام فرایض دینی برای نو آموزان لذت بخش تر از گذشته است.

ج- برگزاری جلسات هم اندیشی بین والدین ومربیان باعث رشد آگاهی والدین و مربیان شد و سبب شد تا والدین و معلمین با آگاهی و بصیرت بیشتری در امر تقویت فرهنگ نماز و ارزش های دینی و اسلامی دانش اموزان با مدرسه مشارکت داشته باشند.

د- استفاده ازتوانمندی های والدین و معلمین در جهت برگزاری کلاس های آموزش عملی نماز ، زمینه ترویج فرهنگ نماز بین دانش اموزان را فراهم نمود.

ت- حضور مستمر اولیا و مربیان در مناسبت های مذهبی نظیر جشن تکلیف ، نماز جماعت ومناسبت های اسلامی دیگر در کنار دانش آموزان ،از یک سو موجب پویایی ونشاط دانش آموزان در انجام تکالیف دینی شده و از سوی دیگر زمینه آموزش عملی فرائض دینی و تقویت فرهنگ نماز در دانش آموزان را فراهم کرد .

مرحله چهارم تحلیل و تعدیل

شواهد تأثیر اجرای روش های تربیتی ترکیبی را مورد تحلیل قرار دادم. بر اساس نتایج این تحلیل موارد ذیل گزارش می گردد.

همانطور که قبلا ذکر شد مسئله اقدام پژوهی ، تقویت فرهنگ نماز و شعائر دینی در بین دانش اموزان خصوصا دانش اموزان پایه های بالاتر بودکه من برای رسیدن به این هدف از روش های مختلف تربیتی بصورت ترکیبی با همراهی والدین دانش اموزان و همکاری سایر معلمین سود جستم

برای تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها 5 سوال را مطرح نمودم .

1-چه عواملی باعث شده است که دانش آموزان کمتر به خواندن نماز اهمیت دهند

2-چه کسانی می توانند من را در بهبود وضعیت موجودو تقویت فرهنگ نماز یاری رسانند

3-از چه روش ها و متد هایی در تقویت فرهنگ نماز دربین دانش آموزان استفاده نماییم که بهترین نتیجه ی ممکن حاصل شود

4-از کجا و چه زمان می توانم فرهنگ خواندن نماز و رعایت شعائر اسلامی را در اذهان دانش اموزان نهادینه نمایم .

5-اقدامات انجام شده تاچه حد توانسته فرهنگ خواندن نماز و رعایت شعائر دینی از سوی آنان را فراهم نماید .

با توجه به شواهد (1) و تفسیر نمودار های ستونی فوق و خطی پیوست نتایج ذیل حاصل شد .

الف - علل کم توجهی دانش اموزان به نماز و تعالیم دینی 1 ـ محیط خانواده و بی توجهی والدین 2 ـ عدم آگاهی و بینش کافی از فریضه نماز 3 ـ سستی و تنبلی 4 ـ مجالست با دوستان ناباب 5 ـ فساد اخلاقی 6 ـ تزاحم نماز با کارهای دیگر 7 ـ غرور و تکبّر8 ـ تسویف (واگذار کردن کار به آینده) 9 ـ ضعف اعتقادی 10-عدم پایبند ی کامل معلمین و والدین در ادای نماز اول وقت 11- عدم آگاهی دانش اموزان از نتایج عملی خواندن نماز است که در این بین وقتی معلمین و والدین کار های مثبت و سازنده مثل نماز خواندن دانش آموزان را مورد تقدیر قرار ندهند کم کم این رفتار های مثبت رو به خاموشی رفته و دانش آموز از خواندن نماز فاصله می گیرد

ب- با بررسی شواهد موجود ، برای اشاعه ی فرهنگ نماز وفرائض دینی در بین دانش اموزان ضرورت انجام جهاد مشارکت جویانه و خیرخواهانه اولیا دانش آموزان برای یاری رساندن به نظام تعلیم و تربیت، احساس می شود زیرا بر طبق مستندات موجود آن گروه از دانش اموزان که تحت آموزش های تربیتی چند جانبه از سوی معلمین ، والدین و هم سالان و فن آوری های نوین آموزشی (نمایش فیلم های اسلامی مذهبی ) قرار گرفتند در اجرای واجبات دینی و خواندن نماز مقید تر بودند .

ج-با بررسی مستندات موجود بهترین روش تربیتی روشی است که بیشترین تاثیر را در تقویت فرهنگ نماز و فرائض دینی بگذارد و و موفقیت این روش تنها در سایه همکاری متقابل والدین مربیان و دانش اموزان است در این بین بکار گیری روشهای تربیتی ترکیبی به همراه تقویت کننده های مثبت رفتاری بیشترین تاثیر را در افزایش دفعات وقوع رفتار های مثبت در بین دانش اموزان داشته است .

د- با مراجعه به مستندات موجود دریافتم که محیط پیرامون دانش اموزان جامعه، فرهنگ، حکومت و به خصوص مدرسه تأثیر بسزائی در یادگیری فرائض دینی و فریضه ی نماز در کودک دارد اما خانواده از جایگاه ویژه ای برخوردار است و فرزندان از سالهای نخستین زندگی خود از طریق الگو پذیری از والدین به یادگیری می پردازند.و والدینی که به انجام احکام اسلامی پایبندبودند و با مدرسه در تقویت ارزش های دینی تعامل و مشارکت داشتندفرزندانشان بیشتر به خواندن نماز مقید بودند .

احمد شوقی از شاعران معروف و مشهور مصری است او میگوید: «یتیم کسی نیست که والدینش او را از غم زندگی رها کرده و او را ذلیل و خوار گذاشته باشند بلکه یتیم کسی است که برای او مادری باشد که بی قید و بند باشد و یا پدری که مشغول مسائل دنیایی.»

شواهد موجود نشان داد که تقویت فرهنگ نماز از همان سنین آغازین زندگی کودک از محیط خانواده آغاز و در محیط مدرسه و جامعه ادامه می یابد والدین درمحیط خانه و مدرسه باید تلاش نمودند که آموخته های مذهبی کودکان با تجارب و احساسات خوشایندی شکل بگیرد. سعه صدر، ابراز احساس رضایتمندی،گرایش به این احساسات مذهبی را برای کودکان گوارا ساخت . مشاهده رفتار اطرافیان (به خصوص والدین) انگیزه ای قوی و غنی برای یادگیری و آموزش فرزندان شده است

ر-بامقایسه و تحلیل نمودار های فوق و نمودار های خطی پیوست دریافتم زمانی که دانش اموزان تحت آموزش روش های تربیتی ترکیبی قرار گرفتن بعد از گذشت 11 جلسه تغییر محسوسی در رفتار های دینی آنان مشاهده شد و هنگام خواندن نماز جماعت در مدرسه ، خود دانش آموزان به علاقه فراوان فرش ها را درحیاط مدرسه پهن می کردند و ملزومات لازم را برای خواندن نماز هم نوعان خویش فراهم می نمودند اکثر دانش اموزان هنگام حضور والدین و مربیان در صف نماز با میل و رغبت بیشتر ی در نماز شرکت می نمودند دانش آموزان بیشتر به هم احترام می گذاشتند و به هم دیگر کمک می کردند

ارزیابی و تحلیل شواهد (2)

پس از جمع آوری اطلاعات و اسناد لازم و صحبت با معلمین پس از اجرای طرح و مشاهده دقیق رفتاری دانش اموزان و جمع بندی پرسش نامه ها و بررسی نمودار ها در پیوست های 1 و 2 تاثیر اقدام و طرح اجرا شده را مثبت ارزیابی نمودم و تعیین اعتبار طرح با توجه به مستندات موجود و نظر سنجی در قالب مصاحبه و پرسش نامه با معلمین ، والدین و دانش اموزان صورت گرفت و نشان داد که اجرای طرح فوق در صورت حمایت مسئولین و تامین شرایط و امکانات لازم و همچنین همسو بودن آموزش های خانه و مدرسه در راستای اجرای طرح فوق می تواند به سایر مدارس تعمیم داده شود و سایر مراکز آموزشی از نتایج این طرح در راستای تقویت فرهنگ نماز در بین فراگیران سود جویند .

تجدید نظر و ارائه نتایج:

در پایان پس از بررسی میزان موفقیت طرح اقدام پزوهی با توجه به مستندات و شواهد موجود ، در مجموع اجرای طرح با تغییرات مثبت در دانش اموزان همراه بود ودر ادامه با نظرخواهی از معلمین و والدین دانش اموزان در جلسات جداگانه ، معایب و محدودیت های اجرای این طرح مورد بررسی قرار گرفت که عمده ی این محدودیت ها به شرح ذیل است

1- کمبود وقت

2- عدم استقبال همه ی معلمین و والدین

3- عدم آگاهی والدین از تاثیرات مثبت اجرای طرح

4- عدم وجود امکانات و فضای مناسب برای اجرای برنامه های تربیتی دینی دانش اموزان

پیشنهادات

1- برای موفقیت حداکثری طرح، می بایست زمینه همکاری و مشارکت همه ی والدین و معلمین مدرسه و کلیه مسئولین زیربط را فراهم نمود . و با ارائه ی برنامه ای منظم و منسجم زمینه رابطه ای صمیمانه بین والدین ومدرسه ایجاد گردد.

2- استفاده ازتوانمندی های والدین در جهت برگزاری کلاس های آموزش عملی نماز ، گامی موثر در افزایش مشارکت آنان با مدرسه و در نهایت منجر به ترویج فرهنگ نماز بین فرزندانشان خواهد شد.

3- افزایش سطح آگاهی والدین نسبت به تاثیر مشارکت آنان در تقویت فرایض دینی و ترویج فرهنگ نماز با برپایی جلسات مستمر آموزش خانواده

4- برای موفقیت بیشتر طرح ، بازدید دانش اموزان از مساجد واماکن تاریخی مذهبی و اماکن مقدس همراه با آموزش عملی نماز وفرائض دینی پیشنهاد می گردد.

نتیجه‌گیری: در حقیقت میبایست نماز را سرود توحید و یكتاپرستی، سرود حفظ شخصیت انسان، سرود پاكی و فضیلت و سرود صلح و صفا با همه‌ی
بندگان نیكوكار خدا نامید. سرودی كه همه‌ی مسلمانان روزی ۵ بار باید بخوانند تا:
یاد خدا و ملكات عالی انسان همواره در آن‌ها زنده بماند.
1. از انحراف از راه راست، مصون بمانند.
2. از آلودگی به شرك در امان باشند.
3. از خود باختگی در برابر زیبایی‌ها مصون باشند.
4. از مرعوب شدن در برابر قدر‌ های خودكامه مصون باشند.
5. از ناسازگاری با بندگان نیكوكار خدا جدا باشند و از مفاسد دیگر روحی مصون بمانند.
6. نماز به آدمی نشاط معنوی خاص می‌دهد و از پژمردگی و افسردگی جلوگیری می‌كند.
درست مانند سرودی كه سربازان، صبح و شام می‌خوانند تا روح سلحشوری در آنان زنده بماند، یا سرودی كه پیشاهنگان می‌خوانند تا روح نیكوكاری در آنان تقویت شود.
«اقم الصلوة ان الصلوة تنهی عن الفحشاء والمنكر و لذكر الله اكبر و الله یعلم ما تصنعون. عنكبوت/۴5»
علاوه بر آثار روحی و معنوی كه برای نماز گفته شد دیدیم كه علم بسیاری از آثار جسمی آن را نیز برای ما ثابت كرده و هرچه بر علم و دانش ما افزوده می‌شود بیشتر به آثار خوب آن پی می‌بریم بخصوص به آثاری كه خیلی از كشورهای قدرتمند جهان بدنبال آن‌اند مثل افزایش روحیه‌ی مردم هم برای كار و حضور در جامعه، هم برای زندگی سالمتر، افزایش سلامتی مردم كه یكی از بزرگترین دغدغه‌های جوامع امروزیست و... كه همگی اینها هم از نظر اقتصادی، هم اجتماعی، هم معنوی و دنیوی و اخروی به نفع ما می‌باشند چون كسی كه سالم زندگی كند بهترین خدمت را به دیگران و خود كرده است و مهمتر اینكه خدا از او راضی خواهد بود، بنابراین یك انسان عاقل و دانا خود را از این همه بهره بی‌نصیب نمی‌سازد، چنین انسانی می‌تواند پلكان كمال را یكی پس از دیگری بسرعت بالا رود و به اوج خوشبختی برسد.
این بود بیان اجمالی از آثار و نتایج اقامه نماز برای نمازگزاران، نه تنها جوانان بلكه همه با دانستن چنین اطلاعاتی درباره نماز به سمت آن جذب می‌شوند، هرچه از طرق مختلف آموزشی بیشتر آموزش داده شود گرایش جوانان هم بیشتر خواهد شد و آموزش در جهتی یاشد كه برای جوان جذاب باشد مانند مسایل مربوط به آرامش و... بنابراین با دانستن بیشتر درباره نماز كمتر كسی از آن روی برمی‌گرداند و یا آن را سبك می‌شمارد.

بارالها!
به حق محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین توفیق درك حقیقت نماز و گرایش بیشتر بسمت آن را به ما عطا بفرما.

منابع :

1-قران مجید

2- نهج البلاغه

3- مقدسی پور ، علی ؛ اصول و روشهای آموزش مفاهیم دینی به کودکان ، ماهنامه معرفت ، شماره 75

4- باهنر ، ناصر ؛ آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد ، شرکت چاپ و نشر بین الملل ، پاییز 1380

نقش خانواده ، مدیران ، معلمان وهمسالان در گسترش فرهنگ انسان ساز نماز بین دانش آموزان.

مطالب مشابه :

نمونه هايي از تقديم و تشكر براي صفحه تقديم پايان نامه

نامه سرگشاده به پدران و مادران…

نامه نویسنده Play time خطاب به والدین

مقاله کودکان تیزهوش تقدیم به پدران و مادران عزیز

تقدیم به خانم سیفی معلم پایه ی ششم من

نقش خانواده ، مدیران ، معلمان وهمسالان در گسترش فرهنگ انسان ساز نماز بین دانش آموزان.

شبکه های اجنماعی