تریتیکاله برای رشته مهندسی کشاورزی

تریتیکاله

مقدمه:

همزمان با آغاز هزاره سوم میلادی و با توجه به جمعیت شش میلیاردی دنیا و رشد روز افزون آن به خصوص در کشورهای در حال توسعه، تامین نیاز غذایی مردم از مهمترین مشکلات فراروی بشر می باشد. لذا اهتمام به افزایش کمی و کیفی تولید محصولات زراعی در همه ی کشورها امری ضروری می باشد. از این رو اکثر کشورهای دنیا قسمت قابل توجهی از بودجه ی سالیانه ی خود را به بخش کشاورزی و تحقیقات مربوطه اختصاص می دهند که در این زمینه تا حدودی به موفقیت های قابل توجهی نیز دست پیدا کرده اند. در کشور ما نیز در برنامه ی پنجساله ی دوم و سوم توسعه الویت به بخش کشاورزی داده شده است ولی به نظر می رسد که تاکنون سیاست های بخش کشاورزی در ارتباط با افزایش تولید محصولات زراعی با موفقیت چندانی همراه نبوده است (قوشچی1379).

در میان گیاهان زراعی غلات از اهمیت ویژه ای برخوردارند و بیشترین تولید و سطح زیر کشت را در مقایسه با سایر گیاهان زراعی در دنیا دارا هستند. عوامل مختلفی همچون سازگاری به شرایط آب و هوایی مختلف، سهولت حمل و نقل و نگهداری آسان و عملکرد نسبتا" مطلوب، غلات را به عنوان یک منبع غذایی عمده برای انسان تبدیل نموده است(امام1383). از طرفی تولید بعضی از غلات جهت تعلیف و تغذیه ی دام صورت می گیرد، بنابراین کشت غلات جهت تامین خوراک دام نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. متاسفانه در ایران تولید و مدیریت گیاهان علوفه ای در مقایسه با سایر گیاهان زراعی چندان

مورد توجه نبوده است و نیز به علت عدم توجه به افزایش کمی و کیفی گیاهان علوفه ای، همواره با کمبود مواد پروتئینی روبه رو بوده ایم. بنابراین اهتمام به کشت محصولات علوفه ای با توجه به نیاز کشور به فراورده های دامی و لبنی ضروری به نظر می رسد. به این منظور باید به دنبال گیاهانی باشیم که علاوه بر بالا بودن میزان عملکرد, دارای کیفیت مطلوبی نیز باشند. یکی از غلاتی که امروزه در دنیا کشت می شود و از این نظر با جو قابل رقابت است تریتیکاله می باشد.

اغلب غلات برای تولید علوفه خشک دارای کیفیت خوبی می باشد. برمه یا علوفه ی خشکی که از یک واحد زراعی غلات نسبت به سایر نباتات علوفه ای تولید می شود خیلی بیشتر است. غلات دارای فاکتورهای متنوعی می باشند که در موقع کمبود علوفه یا عدم رشد بعضی نباتات علوفه ای در اثر عوامل نامساعد رشد امکان کشت و کار و تولید عملکرد علوفه ی متناسبی را به وجود می آورد (کریمی 1379).

تریتیکاله گیاهی زراعی متعلق به غلات با داشتن ظرفبت بالای تولید و تغذیه در تامین بخشی از نیاز علوفه ای کشور نقش مهمی می تواند ایفا می کند(امام 1383). تریتیکاله اولین غله ی ساخته ی دست بشر می باشد که از سی سال گذشته در دنیا تولید تجاری آن آغاز شده است. این گیاه محصولی موفق از تلاقی گندم و چاودار می باشد که از طرفی واجد خصوصیات مطلوب چاودار از جمله رشد سریع و قابلیت تولید در اراضی فقیر و کم بازده و از طرف دیگر دارای خصوصیات برتر کیفی و زراعی گندم می باشد. کاشت تریتیکاله در مناطق مختلف دنیا طی سه دهه ی اخیر بیانگر تطابق و سازگاری آن در محدوده ی وسیعی از شرایط اقلیمی متفاوت است. در آغاز هدف از تولید تریتیکاله جهت تغذیه ی انسان بوده است. ولی به علت پایین بودن کیفیت آرد نانوایی آن در مقایسه با گندم، هم اکنون به عنوان یک گیاه علوفه ای کشت می شود. اعتقاد بر این است که در آینده ی نه چندان دور تریتیکاله می تواند به عنوان یک گیاه علوفه ای موفق معرفی شود. نتایج برسی های انجام یافته در ایران نشانگر این واقعیت است که عملکرد دانه و ماده ی خشک تریتیکاله حدودا" دو برابر جو می باشد. ولی متاسفانه برخلاف سایر نقاط دنیا هنوز در سطح کشور به صورت تجاری اقدام به کشت نشده است(قوشچی1379).

تاریخچه پیدایش و اصلاح تریتیکاله:

تریتیکاله با نام علمی(X Triticosecale witmack) گیاهی است خودبارور با درصد کمی خاصیت دگرباروری، انواع تجاری آن هگزاپلوئید و دارای 42 کروموزوم می باشد. تریتیکاله به طور معمول بیشتر شبیه گندم است تا چاودار (سالمون1977).

تریتیکاله غله جدیدی که به وسیله ی انسان و در نتیجه تلاقی ژنوم های گندم(جنس Triticum) و چاودار (Secale) به وجود آمده است. نام تریتیکاله نیز از ترکیب نام علمی گونه های به وجود آورنده ی آن گرفته شده است. و پیدایش آن به بیش از یک قرن قبل باز می گردد. در سال 1875 شخصی به نام ویلسون گزارشی در مورد هیبرید گندم-چاودار ارائه داد. این گیاه به طور طبیعی غیر بارور بود. نخستین تریتیکاله ی بارور توسط ریمپائو در سال 1888 به وجود آمد. مطالعات اساسی در زمینه ی تریتیکاله را مونتزینگ در سال 1935 در سوئد آغاز کرد. در سال 1937 با کشف و کاربرد ماده ی کلشی سین توسط آیگستی تحول فوق العاده ای در باروری هیبریدهای عقیم گیاهان زراعی به وجود آمد، در نتیجه وقتی که گیاهان حاصل از تلاقی والادین (نسلF1) تحت تیمار کلشی سین قرار گرفتند. کروموزوم ها مضاعف گردیدند و به واسطه ی این پیشرفت تریتیکاله ی بارور تولید گردید (قوشچی1379). از نظر مورفولوژیکی تریتیکاله فیمابین گندم و تریتیکاله است. بوته های آن شبیه گندم و خوشه های آن بلندتر از خوشه ی گندم و چاودار است ولی شکل کلی سنبله شبیه به گندم اما به علت تراکم زیاد سنبلچه بر روی سنبله شبیه به چاودار می باشد. دانه ها مانند چاودار کشیده اما درشت تر از دانه های گندم و چاودار می باشد. به طوری که وزن هزار دانه ی آن 50 گرم می باشد(نورمحمدی1383).

تا اواخر دهه ی 1960 عدم باروری یک دلیل عمده در عملکرد پایین تریتیکاله بود. به این ترتیب که فقط بعضی از گلچه ها در سنبله بارور می شدند. در سال 1968 یک لاین به طور اتفاقی پیدا شد که درجه ی بالایی از باروری گلها مهمترین خصوصیت آن بود. این لاین آرمادیلو نامیده شد که از آن به طور گسترده ای در برنامه های اصلاحی استفاده می شود. کلیه ی ارقام هگزاپلوئید پیشرفته ی کنونی از تلاقی آرمادیلو یا مشتقات آن هستند. باروری مطلوب گلچه ها، همچنین سنبله های طویل وساقه های قوی باعث افزایش عملکرد تریتیکاله هگزاپلویید نسبت به بهترین ارقام گندم نان و دوروم شده است (قوشچی1379).

سطح زیر کشت وتولید جهانی:

نزدیک به سی سال است که تریتیکاله به صورت تجاری در دنیا تولید می شود و هر ساله به سطح زیر کشت جهانی آن افزوده می شود. با این حال در بسیاری از کشورها از جمله ایران تکثیر ارقام مختلف آن یا در مرحله ی آزمایش است یا در مراحل اولیه ی آزمون تولید تجاری

می باشد. مجارستان اولین کشوری بود که در سال1968 اقدام به تولید تجاری تریتیکاله نمود. در سال 1973 حدود 250 هزار هکتار در اروپا و حدود 100 هزار هکتار در امریکاو کانادا زیر کشت این محصول بود. کشت تریتیکاله به عنوان یک گیاه علوفه ای در نواحی مختلف امریکا انحام می شود (سیها 1983). در سال 1981 سطح زیر کشت تریتیکاله به حدود یک میلیون هکتار بالغ گردید که بیشترین تولید متعلق به شوروی بود. و بالاخره این میزان در سال 1991-1992 به 5/2 میلیون هکتار در 31 کشور دنیا رسید (قوشچی1379).

از نظر سطح زیر کشت بیشترین درصد زراعت تریتیکاله مربوط به اروپا(78%) و بعد از آن امریکای شمالی(7%) و بعد از آن افریقا(6%)، امریکای لاتین(5%)، استرالیا(4%) می باشد. انتظار می رود سطح زیر کشت این محصول در دنیا به دلیل دارا بودن دامنه ی سازگاری وسیع، میزان عملکرد بالا و رشد در خاکهای غیر حاصلخیز افزایش یابد، به طوری که بعضی کارشناسان معتقدند با جایگزینی آن در نقاطی از دنیا که کشت گندم و جو در آنها اقتصادی نیست، سطح زیر کشت تریتیکاله در آینده ای نزدیک به حدود 10 میلیون هکتار برسد.

ترکیب شیمیایی و کیفیت غذائی:

ترکیب شیمیایی و کیفیت غذایی آن مشابه گندم و چاودار می باشد. تریتیکاله در مقایسه با گندم، ذرت، برنج، چاودار و یولاف، درصد پروتئین بیشتری دارد(به طور متوسط5/13%). و از نظر اسیدهای آمینه ی ضروری نیز وضعیت مطلوبی دارد. تریتیکاله تا حدودی مواد معدنی بیشتر و میزان ویتامین برابر با گندم دارد. مجموعه ی این عوامل باعث می شود که نسبت به سایر غلات از نظر کیفیت مواد غذایی واجد برتری مشخصی باشد (پایسلی 1998).

تریتیکاله اخیرا" بالا برده است پروتئین را در رژیم غذایی دام. غلظت پروتئین ارقام تریتیکاله در بذر به طور میانگین 9/16% می باشد، در حالی که ارقام گندم، جو، یولاف به طور میانگین5/15% و 2/14% و 5/12% پروتئین در بذر دارند. ولی در حالت کلی به علت بالا بودن عملکرد کل در گندم، یولاف و جو عملکرد بذری و پروتئین بیشتری را نسبت به تریتیکاله تولید کردند (اپلینگر و یانگز1975).

باید خاطر نشان نمود محتوی پروتئین تریتیکاله رابطه ی تنگاتنگی با چروکیدگی دانه و در نتیجه ی عملکرد آن دارد. به طوری که از سال 1968 میزان پروتئین از بالای 17% با عملکرد 2500 کیلوگرم در هکتار به 13% در سال 1973 با عملکرد 8000 کیلوگرم در هکتار رسیده است (قوشچی1379).

سازگاری:

تریتیکاله به دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی متفاوت سازگاری دارد. همین مساله آن را به عنوان یک گیاه شاخص در میان غلات معرفی می کند. تریتیکاله از آنجایی که ارزش غذایی بالاتری از چاودار دارد می تواند جایگزین مناسبی برای چاودار مخصوصا" در نقاطی که کشت گندم امکان پذیر نیست یا عملکرد مناسبی از آن بدست نمی آید، باشد. این امر یک امتیاز اقتصادی مهم در نقاط مختلف دنیا برای این گیاه محسوب می گردد(قوشچی 1379). با توجه به اینکه کشت پاییزه ی جو در مناطق مرتفع کوهستانی و بسیار سردسیر به علت سرمای شدید با مشکل روبه رو می شود، تریتیکاله را به علت برخورداری از ظرفیت بالای تحمل به سرما و سازگاری به شرایط سخت می توان محصولی جایگزین نامید(امام 1383).

در PH کمتر از 5/6 تریتیکاله عملکرد بهتری نسبت به سایر غلات از خود نشان می دهد(امام 1383). از نظر اکولوژیکی تریتیکاله شرایط گرما و خشکی را مانند گندم و چاودار تحمل نمی کند اما تا حدی قادر به تحمل درجه حرارت های پایین می باشد و از این جهت بیشتر در زمین های سنگلاخی و کوهستانی کشت می شود. نسبت به گندم PH اسیدی و غلظت آلومینیوم بالا را بهتر تحمل می کند(عجم نوروزی1383). در خاکهای اسیدی گاهی اوقات بالا بودن منگنز برای گیاهان اثرات سمی دارد ولی لاین های تریتیکاله قادر به تحمل منگنز به غلظت 16 تا 32 پی پی ام که برای غلات دیگر سمی است می باشد (موگویرا و همکاران 1981).

تریتیکاله همچنین راندمان مصرف آب بالایی دارد. در آزمایشی که در سال 1988 تا 1994 در دشت های وسیع آمریکا به منظور انتخاب گیاهان با راندمان مصرف آب بالا برای کشت علوفه و همچنین به منظور سنجیدن ارتباط راندمان مصرف آب و تولید ماده ی خشک بر روی سه گیاه ذرت، ارزن و تریتیکاله صورت گرفت این نتیجه حاصل شد که تریتیکاله و ارزن ماده ی خشک تقریبا" برابری و ذرت کمتر از آنها ماده ی خشک تولید کردند. راندمان مصرف آب ارزن و تریتیکاله 7/8 کیلوگرم به ازای یک میلیمتر مصرف آب بود که نشان می دهد راندمان مصرف آب تریتیکاله بالا می باشد(نیلسن و همکاران 2006).

عواملی که مانع از گسترش سریع کشت وکار تریتیکاله شده اند:

1- حساسیت بالا به جوانه زنی قبل از برداشت( جوانه زنی دانه در سنبله در شرایط مرطوب). 2- بارور نبودن کامل واریته های تریتیکاله.

3- حساسیت به بیماری ارگوت(اپلینگر و یانگز 1975).

4- حساسیت به زنگ ساقه و برگ.

5- ریزش دانه (نوروزی1383).

6- خوابیدگی بوته( ارقام تریتیکاله بلندتر از دانه ریز های دیگر هستند) (اپلینگر و یانگز 1975).

7- چروکیدگی دانه و کمی ظرفیت آرد دهی(45%-50%) نسبت به گندم(65%-70%).

8- حساسیت فوق العاده ی این گیاه به طول روز. تریتیکاله شدیدا" به طول روز های بلند

حساس است(نوروزی 1383).

9- خرمن کوبی بذر تریتیکاله سخت تر است (اپلینگر و یانگز 1975).

10- تریتیکاله نسبت به سایر دانه ریزها رسیدگی در آن دیرتر صورت می گیرد (اپلینگر و یانگز 1975).

مراحل رشد تریتیکاله:

تجمع ماده خشک:

در مراحل اولیه رشد افزایش وزن خشک ناچیز می باشد. ولی با ادامه ی رشد وزن گیاه طی زمان افزایش می یابد. مراحل نمو هر یک از بوته های غلات از جوانه زدن شروع و با تولید پنجه، رشد ساقه و ظهور سنبله ادامه پیدا می کند و به پر شدن دانه و رسیدن منتهی می گردد. این افزایش رشد با فرا رسیدن مرحله ی رسیدگی و با تکمیل رشد متوقف می شود. شرایط اکولوژیکی رشد از مهمترین عوامل تولید ماده ی خشک می باشد،معمولا" حداکثر وزن خشک تقریبا" دو هفته پیش از برداشت بدست می آید. در ارقام قدیمی تر غلات تجمع ماده ی خشک در مراحل اولیه ی رشد سریع تر از ارقام کنونی است، اما در ارقام کنونی تجمع ماده ی خشک در مراحل زایشی سریعتر صورت می گیرد. تجمع ماده ی خشک تریتیکاله طی دوره ی رشد رویشی شبیه چاودار و از گندم سریعتر می باشد وطی مرحله ی شبیه گندم و از چاودار سریعتر است. به این ترتیب تریتیکاله در طول دوره ی رشد واجد برتری هایی نسبت به والدین خود می باشد (کوچکی و بنایان اول 1373).

تجمع ماده خشک تریتیکاله معمولا" تا مرحله ی رسیدگی نهایی ادامه دارد، سریعترین تجمع ماده ی خشک در مرحله ی طویل شدن ساقه صورت می گیرد. حداکثر ماده ی خشک برگها در مرحله ی طویل شدن ساقه بدست می آید و بعد از آن کاهش می یابد. حداکثر تجمع ماده ی خشک در مرحله ی تشکیل سنبله صورت می گیرد و تا مرحله ی رسیدگی شیری ادامه می یابد. کاربرد ازت، فسفر، پتاس، ماده ی خشک برگها و سرعت تجمع ماده ی خشک را افزایش می دهد (امام و نیک نژاد1373).

توسعه سطح برگها:

سطح برگ عمل دریافت نور و گازکربنیک در جریان فتوسنتز را بر عهده دارند. از آنجایی که سرعت گسترش سطح برگ، تعیین کننده ی سرعت افزایش ظرفیت فتوسنتز در گیاه می باشد لذا دارای اهمیت بسزائی است. اندازه و گسترش شاخص سطح برگ به عوامل زراعی واقلیمی متعدد و همچنین عوامل بیولوژیکی همچون اختلاف ارقام، نوع پنجه زنی و ارتفاع بوته بستگی دارد. امروزه معرفی ارقام جدید و پر محصول و بهبود تکنولوژی زراعی به میزان قابل توجهی بر مقدار شاخص سطح برگ ارقام فعلی غلات اثر داشته است (کوچکی و بنایان اول 1373).

در آزمایشی بر روی 5 رقم تریتیکاله و مقایسه آن با گندم و چاودار زمستانه در چکسلواکی مشخص گردید که مثدار شاخص سطح برگ در حدود 7 تا 10 متغیر است و الگوی کامل توسعه ی شاخص سطح برگ از لحاظ مقدار بین چاودار و گندم زمستانه قرار دارد. ماکزیمم شاخص سطح برگ در نیمه ی دوم ماه می(اوایل خرداد) حاصل می شود و جهت حصول به حداکثر شاخص سطح برگ نیاز به دمای پایین و بارندگی زیاد می باشد. دوام سطح برگ تریتیکاله نسبت به گندم بیشتر است. عملکرد تریتیکاله به جهت دارا بودن سطوح بالای جذب

کننده ی انرژی خورشیدی از طریق پهنک برگ پرچم و همچنین قسمت های زیرین ساقه و سنبله حائز اهمّیت است. مطالعه ی تریتیکاله در دو تیمار حرارتی 28و21 درجه سانتیگراد با رطوبت نسبی 45% و 17/22 درجه ی سانتیگراد با رطوبت نسبی 75% مشخص ساخت که عملکرد ماده ی خشک بالا در تیمار حرارتی کمتر ناشی از اندازه و دوام بیشتر سطح برگها می باشد (قوشچی 1379).

پنجه زنی:

پنجه زنی تشکیل ساقه های ثانوی در گیاه می باشد. پنجه هایی که تولید سنبله می کنند با تفاوت هایی در عملکرد کل سهیم می باشند. همچنین در نتیجه ی پنجه زنی، گیاه به نحو مطلوبتری از فضا استفاده می کند. پتانسیل تولید پنجه در غلات بسیار زیاد است. با شروع ساقه رفتن پنجه زنی متوقف می شود(نورمحمدی 1383). بنابراین عواملی که باعث طولانی شدن دوره ی رشد رویشی می شوند، پنجه زنی را تحریک می کنند. تعداد پنجه ها پس از رسیدن به حداکثر خود کاهش می یابد. میزان کاهش پنجه ها بر حسب رقم متغیر است. در ارقامی که پنجه های بیشتری تولید می کنند پنجه ها به طور سریعتر و با تعداد بیشتری از بین می روند. مدت پنجه زنی تریتیکاله در دماهای پایین طولانی است، این امر موجب توسعه ی بهتر سنبله ها می گردد. در آزمایش با مطالعه ی تریتیکاله، گندم، یولاف و جو مشخص گردید که تریتیکاله نسبت به سایر غلات مورد مطالعه دارای ظرفیت پنجه زنی کمتر است. به این ترتیب بهبود عملکرد در تریتیکاله بیش از اینکه در نتیجه ی افزایش ظرفیت پنجه زنی باشد ناشی از افزایش تعداد دانه در سنبله است. ظرفیت پنجه زنی در جو بالاتر از تریتیکاله است، ولی با وجود بالا بودن ظرفیت پنجه زنی در جو اغلب پنجه های موجود بارور نیستند، در نتیجه بخش عمده ای از توان گیاه صرف رشد رویشی پنجه های نابارور شده که عملا" نقشی در عملکرد دانه ندارند، لذا عملکرد دانه ی جو به میزان قابل توجهی کمتر از تریتیکاله می باشد(قوشچی 1379).

رشد دانه:

انتقال مطلوب مواد فتوسنتزی در دوره ی پس از گرده افشانی موجب دستیابی به عملکرد دانه ی بالا در غلات می گردد. رشد کلی دانه ی غلات را می توان در سه مرحله توصیف نمود. الف) تجمع آهسته ی ماده ی خشک در مدت 10 تا 15 روز بعد از گرده افشانی. ب) رشد سریع از 15 تا 35 روز بعد از گرده افشانی. ج) کاهش سرعت رشد دانه که تا مرحله ی رسیدن کامل ادامه دارد (کوچکی و بنایان اول 1373).

برسی 5 رقم تریتیکاله جهت ارزیابی تغییرات فیزیولوژیکی مشخص نمود که رسیدگی فیزیولوژیکی 25 روز بعد از گلدهی مشاهده می شود، در این مرحله محتوای رطوبتی بذر 40% تا 45% و در مرحله ی رسیدگی نهایی به 11% تا 18% کاهش می یابد. درمرحله رسیدگی فیزیولوژیکی محتوای نشاسته 5/58الی 5/60 درصد وقوه نامیه 83 الی 92 درصد میباشد (قوشچی 1379). در مرحله ی رسیدگی فیزیولوژیکی (24 تا 26 روز بعد از گرده افشانی) حداکثر جوانه زنی، حداکثر ماده ی خشک و حداکثر ویگور گیاهچه بدست آمد (بیشنوی 1974). با مطالعه به روی دورقم تریتیکاله گزارش شد که رطوبت دانه از 78 درصد در خلال 6روز اولیه بعد از گلدهی سریعا" به 15 درصد در30 روز بعد از گلدهی میرسد و حداکثر وزن خشک و قوه ی نامیه بذور 24 تا26 روز بعد از گلدهی بدست می آید. افزایش زود هنگام دما در تریتیکاله موجب کاهش شدید پر شدن دانه و در نتیجه پایین آمدن وزن تک دانه می گردد در حالی که وجود دمای مطلوب سبب افزایش دوره ی پر شدن دانه و همچنین افزایش میانگین سرعت پر شدن دانه، در نتیجه بالا رفتن وزن تک دانه می گردد. تریتیکاله بعد از رسیدگی فیزیولوژیکی نسبت به گندم معمولی و دوروم آهسته تر خشک می شود. همچنین ارقامی از آن که دانه های چروکیده دارند از سرعت و مدت کمتری در تجمع ماده ی خشک دانه نسبت به دانه های چاق برخوردار می باشند.

با مطالعه بر روی شش رقم تریتیکاله و برسی روند تجمع ماده ی خشک دانه ی آنها نشان داده شد که در ارقام تریتیکاله حداکثر وزن تک دانه حدودا"40 روز بعد از گلدهی بدست می آید. ارقامی که دارای حداکثر وزن تک دانه هستند بیشترین عملکرد دانه را نیز به خود اختصاص می دهند. بالا بودن وزن تک دانه حاکی از انتقال بهینه ی مواد فتوسنتزی در جریان پر شدن دانه ها می باشد، بدین لحاظ این ارقام نسبت به سایر ارقام دارای عملکرد مطلوبی می باشند (قوشچی 1379).

اجزای عملکرد:

عملکرد دانه تریتیکاله را می توان به سه قسمت تقسیم نمود که عبارتند از; 1- تعداد سنبله در واحد سطح 2 – تعداد دانه در سنبله (تعداد دانه در سنبلچه*تعدادسنبلچه در سنبله)3 - وزن تک دانه. برسی اجزای عملکرد در تریتیکاله میزان تاثیر و سهم هر یک از اجزای را در عملکرد نهائی مشخص می سازد.با مطالعه به روی تریتیکاله های هگزاپلوئید واوکتا پلوئید در 8 کشور جهان مشخص گردیده است که تعداد دانه در سنبله به طور مشخصی در هگزاپلوئید نسبت به اوکتا پلو ئید ها افزایش پیدا می کند. در ارقام تریتیکاله تعداد دانه در سنبله اهمیت بیشتری نسبت به وزن تک دانه دارد. تحقیقات به روی خصوصیات سنبله و عملکرد دانه تریتیکاله در شرائط اب هوائی مدیترانه نشان داد که تعداد سنبله در هر گیاه و تعداد دانه در هر سنبله از مهمترین اجزائ عملکرد هستند. رشد گیاه بعد از سنبله رفتن و طول سنبله ها نسبت به چاودار بیشتر می باشد و تولید سنبلچه ها و گلچها ها با کاربرد زود هنگام ازت در پایان پنجه زنی افزایش می یابد. فرانکویس و همکاران اظهار داشتند که کاهش عملکرد دانه بیشتر بعلت کاهش در تعداد سنبله هاست تا کاهش در وزن هرسنبله و یا وزن تک دانه(فرانکویس و همکاران 1988). استانکوفسکی(1994) با آزمایشی به روی سه رقم تریتیکاله در تراکم های متفاوت گزارش نمود که کاهش عملکرد به ترتیب در نتیجه کاهش در تعداد پنجه های بارور، تعداد دانه در سنبله و وزن تک دانه است، همچنین تغییرات در سنبله ساقه ی اصلی نسبت به پنجه ها بیشتر می باشد. بنابراین با برسی اجزای عملکرد شش رقم تریتیکاله نتیجه گرفت در میان اجرای عملکرد، تعداد دانه در سنبلچه بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه دارد. از آنجایی که تعداد دانه در سنبلچه در ارقام مختلف مربوط به باروری گلچه در سنبله و انتقال بهینه ی مواد فتوسنتزی می باشد، بنابراین توجه به انتخاب ارقامی که از نظر توارثی دارای درصد بالایی از باروری گلها و انتقال مطلوب مواد فتوسنتزی به سنبله ها هستند از نظر افزایش عملکرد دانه در ارقام حائز اهمیت است(قوشچی1379).

عملکرد:

تحقیقات سیمیت در ارتباط با برنامه های اصلاحی به طور عمده در جهت بهبود پتانسیل عملکرد و گسترش تیپ های زراعی برای افزایش دامنه ی سازگاری این محصول بوده است. نخستین آزمایش مقایسه ی عملکرد تریتیکاله در سیمیت به سال1968 انجام شد. در این آزمایش عملکرد نژادهای برتر حدود 2400 کیلوگرم در هکتار بود. در همان زمان تولید بهترین ارقام گندم برابر با 5400 کیلوگرم در هکتار بود یعنی بیش از دو برابر عملکرد تریتیکاله، با ورود ارقام جدید همچون آرمادیلو در آزمایشات بین المللی 1970-1971عملکرد تریتیکاله با دوبرابر افزایش به حدود 85% بهترین گندم شاهد رسید. در فصل زراعی 1978-1979 تحت شرایط مشابه تولید، عملکرد تریتیکاله های برتر به حدود 8500 کیلوگرم در هکتار رسید. در همین سال تولید بهترین ارقام گندم حدود 8000 کیلوگرم در هکتار بود، بنابراین در طی 11 سال پتانسیل عملکرد تریتیکاله با بهترین ارقام گندم قابل مقایسه گردید. در آزمایشات سال 1990-1991 عملکرد تریتیکاله به 9700 کیلوگرم در هکتار بالغ گردید(قوشچی1379).

تریتیکاله به عنوان یک گیاه بهاره عملکرد برابری با گندم، جو و یولاف در مرحله ی خمیری داشت. علاوه بر این نتایج نشان می دهد که تریتیکاله میزان پروتئین خام و نیز عملکرد علوفه ای برابری با گندم و جو یولاف بهاره داشت (سیها1983).

نتایج تحقیقات نشان می دهد که واحد گرمایی و تششع خورشیدی بالا در عملکرد بذری تریتیکاله تاثیر زیادی می گذارد و باعث افزایش عملکرد می شود (پوری1985).

متوسط عملکرد تریتیکاله در خاکهای اسیدی و اراضی مرتفع مناطق حاره به طور مشخصی بیش از گندم نان، دوروم و رقم شاهد محلی می یاشد. مقایسه ی تریتیکاله با سایر غلات نیز نشان دهنده ی عملکرد برتر تریتیکاله است. در آزمایشات مقایسه ای سیمیت که بین تریتیکاله و یولاف انجام گرفت، عملکرد دانه ی تریتیکاله به 8900 کیلوگرم در هکتار و کاه آن به 16000 کیلوگرم در هکتار رسید در حالی که عملکرد دانه ی یولاف تنها به 3200 کیلوگرم در هکتار و کاه آن به 18000 کیلوگرم در هکتار می رسید. همچنین طی مطالعاتی به روی تریتیکاله، گندم، جو، چاودار، یولاف مشخص گردید که عملکرد علوفه ی سبز و خشک تریتیکاله به طور مشخصی بیش از سایر گونه های غلات می باشد.

مشکلات موجود در تولید تریتیکاله:

الف) چروکیدگی دانه:

دانه های رسیده ی تریتیکاله برخلاف گندم چروکیده به نظر می رسند. چروکیدگی دانه در برخی ارقام یک مشکل کیفی است که باعث کاهش وزن مخصوص و کاهش بازدهی آرد آن به خصوص در مقایسه با گندم می شود. پس از عمل لقاح، رشد دانه ابتدا طبیعی به نظر می رسد ولی هنگامی که به مرحله ی برداشت نزدیک می شود، در اندوسپرم فرورفتگی هایی مشاهده می شود. هنگام برداشت، زمانی که رطوبت دانه به حدود 14% می رسد پدیده ی رسیدگی به طور کامل مشهود است. در این حالت اندوسپرم دانه ی تریتیکاله بر عکس اندوسپرم گندم نان و دوروم شفافیت خود را از دست می دهد و کدر می شود. لذا در دانه های چروکیده تغذیه ی جنین به علت کمبود مواد غذایی موجود در اندوسپرم به خوبی صورت نمی گیرد و میزان جوانه زنی کاهش می یابد. همچنین مشخص شده است که بین میزان چروکیدگی و درصد جوانه زنی دانه ها رابطه ی مستقیمی وجود دارد. همانطوری که اشاره شد علت چروکیدگی دانه ها، فرورفتگی لایه ی خارجی اندوسپرم است، این فرو رفتگی از ضخیم شدن و فرورفتگی پارانشیم و اپیدرم بین دو سلول ناشی می شود و در نتیجه سبب بی نظمی و بدفرمی لایه ی آلورون شده که در نهایت موجب تشکیل سطوح چروکیده در دانه ها می شود. همچنین عنوان شده است که چروکیدگی دانه از فروریختگی کامل سلولهای لوله ای پریکارپ ناشی می گردد. این سلول ها نیز توسط اندوسپرم در حال رشد تحت فشار قرار می گیرند. هنگام از دست دادن رطوبت، پریکارپ چروکیده شده و در نقاط مشخصی از لایه ی آلورون جدا می شود. سطح بیرونی پریکارپ قابل مشاهده است و در نتیجه به دانه حالت چروکیدگی می دهد. پدیده ی چروکیدگی دانه موجب شده است که وزن مخصوص ارقام تریتیکاله به طور معمول بین 58-76 کیلوگرم در هکتولیتر متغیر باشند. بهترین

ارقام تریتیکاله وزن مخصوصی برابر با 72-76 کیلوگرم در هکتولیتر دارند در حالی که وزن مخصوص بهترین ارقام گندم به بیش از 80 کیلوگرم در هکتولیتر می رسد. البته امروزه با استفاده از تکنولوژی های برتر وزن مخصوص تریتیکاله های بهاره را به بیش از 78 کیلوگرم در هکتولیتر رسانده است و پیشرفت در بهبود کیفیت دانه ها به تدریج در حال انجام می باشد (قوشچی 1379).

ب) خوابیدگی بوته:

کاهش در عملکرد غلات به ویژه تریتیکاله در اثر ورس رخ میدهد (داهنوس و همکاران 1982). تریتیکاله در ابتدای تولید و گسترش با مشکل خوابیدگی مواجه بود. به طوری که در سال 1971 در سیمیت به منظور اجتناب از خوابیدگی، ازت به میزان 50 کیلوگرم در هکتار توصیه می شد در حالی که در همان آزمایش کاربرد ازت به مقدار 150 کیلوگرم در هکتار برای گندم امری عادی بود. محققین انتظار داشتند با بهبود مقاومت به خوابیدگی، عملکرد را افزایش دهند، لذا با انتقال ژن پاکوتاهی از گندم به طور گسترده ای در کاهش ارتفاع و بنابراین کاهش خوابیدگی در ارقام تریتیکاله استفاده کردند. از طرف دیگر به علت پابلندی ارقام چاودار و وجود خوابیدگی در آنها سعی شد در تلاقی بین گندم و چاودار، از ارقامی که دارای صفت پاکوتاهی هستند استفاده شود. در نتیجه ی این فعالیت ها بهبود مقاومت به خوابیدگی در ارقام تریتیکاله بدست آمد. مقاومت به خوابیدگی در تریتیکاله ترکیبی از کاهش در ارتفاع گیاه همراه با ساقه های قوی می باشد. تریتیکاله های امروزی تقریبا" همان مقدار ازت را که برای گندم به کار می رود بدون اینکه دچار ورس شوند دریافت می کنند. لذا مشکلی به نام خوابیدگی در اکثر ارقام مشاهده نمی شود و از این نظر محدودیتی در تولید تریتیکاله وجود ندارد (قوشچی1379). گزارش شده است که اتفون کاهش داده است ورس را در تریتیکاله وقتی که به میزان 28% کیلوگرم در هکتار در مرحله ی بوتینگ مصرف شده است. و به این وسیله عملکرد قابل برداشت را افزایش داده است (داهنوس و همکاران 1982).

ج) جوانه زنی قبل از برداشت:

از دیگر مشکلات موجود در تولید تریتیکاله جوانه زنی قبل از برداشت، به ویژه در نواحی مرطوب می باشد (سالمون و هلم 1985). بذور تریتیکاله اغلب دارای مقادیر بالای آنزیم آلفا- آمیلاز می باشند. وجود مقادیر زیاد آلفا- آمیلاز موجب تشدید جوانه زنی قبل از براشت می شود. البته فعالیت آنزیم آلفا- آمیلاز در مراحل نهایی رشد و برداشت به شدت از شرایط زراعی و جوی تاثیر می پذیرد. همزمان با افزایش فعالیت آلفا- آمیلاز جوانه زنی قبل از برداشت افزایش می یابد. این مشکل به ویژه در مناطق حاره که احتمالا" رسیدگی توام با بارندگی های فراوان است محسوس تر می باشد. همچنین فعالیت آنزیم آلفا-آمیلاز در ارقام با دانه های چروکیده بیش از ارقام با دانه های چاق می باشد. از این نظر جوانه زنی قبل از برداشت با چروکیدگی دانه ها در ارتباط مستقیم می باشد. تریتیکاله یکی از حساسترین غلات به جوانه زنی قبل از برداشت است. این گیاه ممکن است بدون بارندگی قبل از برداشت جوانه بزند(امام1383).

منابع:

امام، ی. 1383. زراعت غلات. انتشارات دانشگاه شیراز.

امام، ی.، م، نیک نژاد. 1373. مقدمه ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه شیراز.

نور محمدی، ق.1383. زراعت غلات. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

کوچکی، ع.، م، بنایان اول. 1373. فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

کریمی، ه. 1379. زراعت و اصلاح گیاهان علوفه ای. انتشارات دانشگاه تهران.

قوشچی، ف. 1379. تریتیکاله نخستین غله ی ساخته دست بشر. انتشارات کارنو. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین. 76 صفحه.

نوروزی، ح. 1383. جزوه ی درسی زراعت غلات. دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان.

تریتیکاله برای رشته مهندسی کشاورزی

مطالب مشابه :

کشاورزی

کشاورزی

تحقیق کشاورزی - همه چیز درباره یونجه

دانلود مقاله انگلیسی رایگان کشاورزی ارگانیک با ترجمه جدید 93 pdf ppt

تریتیکاله برای رشته مهندسی کشاورزی

مهندسی کشاورزی

طرحهای آماری

مقاله: علت , آموزش و ترویج کشاورزی