خراطی در مهرجرد

خراطی شیوه ای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً به وسیله ی دستگاه خراطی اشیایی نظیر وسايل ريسندگي ، شعربافي ،قلیان، گهواره، پایه ی ميز، دستگيره هاي سماور ، وسايل مختلف ساخته و پرداخته می شود.

. محصولات توليد شده خراطي شامل: انواع چرخهاي ريسندگي مثل چرخ ريسي ، چرخ ماسوره وَر كُني ، شانه كاربافي و وسايل كاربافي- وسايل بكار رفته در موتابي – زيلوبافي – كمان حلاجي ماكو كاربافي ، و ... مي‌باشد.

خراطی چوب از جمله صنایعی بوده كه در گذشته رونق زیادی داشته ولی به مرور زمان از اهمیت و رونق آن كاسته شده است.

امروزه به دليل صنعتي شدن ريسندگي ديگر نيازي به ساخت چرخهاي ريسندگي دستي وجود ندارد. و نيز نابودي مشاغلي مانند موتابي ، زيلوبافي ، حلاجي كه هر كدام از اين هنرهاي دستي وسايل مورد نياز خود را از خراطي تهيه مي نمودند خراطي جايگاه خود را از دست داده است. به قول خود خراط به وقت احتياج از مهمترين مشاغل زمان قديم به حساب مي آمده است اما امروزه فقط از نظر تزئيناتي مثل ساخت برخي از چرخهاي ريسندگي كاربرد دارد.

چرخ خراطی یکی از ابزار کار این صنعت است که از یك تیرک افقی چوبی به طول 120 سانتیمتر که دهنه اصلی کار را تشکیل می دهد و دارای سوراخ های متعددی به منظور تعریف دهنه کار می باشد و دو لنگه که دارای سر میخ های آهنی به نام مرغک بر روی دو تیرک سوار می شود، تشکیل گردیده که یکی ثابت و دیگری متحرک می باشد. اجزای تشکیل دهنده دستگاه پل، کمانپل تیرک چوبی است که بر روی دهنه کار قرار گرفته و وظیفه آن نگهداشتن پای هنرمند جهت مهار مغار برای فرم دهی اثر می باشد. وظیفه کمان و زه ایجاد حرکات چرخشی در اثر می باشد.

انواع مغار جهت تراش و فرم دهی به اثر، انواع مته جهت سوراخ كردن و خالی كردن داخل كار و همچنین انواع سوهان جهت صاف و صیقلی كردن سطح كار به کار می روند. چاقو نیز جهت تراش سطح كار مورد استفاده قرار می گیرد.

تیشه جهت كندن چوب اضافی از سطح كار، چكش برای تثبیت اجزای قطعات و گیره برای محكم نگه داشتن شئ مورد نظر و سندان _ اره دستی _ انبر دست از دیگر اجزای تشکیل دهنده این دستگاه هستند.

این هنر در حال حاضر به دلیل حضور ماشین آلات صنعتی خراطی جز هنرهای در حال انقراض ميبد به حساب می آید. درحال حاضر تنها شخصی كه به این هنر مشغول می باشد، استاد رضا طحاري مهرجردي است و ایشان در كارگاهی محقر با امكانات ابتدایی مشغول فعالیت خراطی می باشد.

مراحل تولید در کارگاه های خراطی به قرار ذیل می باشد:
۱) انتخاب نوع چوب در ارتباط با کالاهای تولیدی.
۲)برش چوب بوسیله ی اره دستي و رنده.
۳)بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی(تخته زيگاه) و گرد کردن آن و یا اصطلاحا به صورت نیمه کاره در آوردن آن توسط كمانه و تيغ تراش.
4)تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت آن توسط سمباده .

5) رنگ آميزي كار با رنگهاي طبيعي

ابزار و اشياء وابسته. شامل:1- اره- تيشه ،چكش: براي بريدن چوب در اندازه هاي مورد دلخواه بكار مي رود.

2- سوهان يا سنگ ساب:جهت تيزنمودن تيغه هاي تراشكاري بكار مي رود.

3- تيغه تراش ، ميخ كش: از تيغه تراش جهت تراشيدن چوب و شكل دادن به آن استفاده مي شود و ميخ كش نيز بيرون آوردن ميخ از درون برخي از چوبهاي قبلاَ استفاده شده بكار مي رود.

4- كمانه از يك چوب بلند كه متصل به يك دسته چوبي كه براي تنظيم نمودن چوب و يك بند رود كه از روده تابيده شده گوسفند تهيه شده و به دور چوب خراطي پيجيده مي شود.

5- مته خراطي : كه در اندازه هاي مختلف براي تراشكاري كار خراطي بكار مي رود به نوعي كار مته هاي دلر امروزي را انجام مي دهند.

6- تخته زيگاه(دستگاه اصلي خراطي): تشكيل شده از چهار عدد چوب كه دو تاي آن داراي مرغكي مي باشد كه نگهدارنده چوب جهت چرخش و تراش مي باشد . و چوب ديگر كه به فاصله هاي مشخصي سوراخ شده تنظيم كننده دستگاه جهت نگهداشتن چوبهاي كوچك و بزرگ حداكثر يك متر مي باشد و روانه گفته مي شود. قطعه چوبي كه روي دستگاه زيگاه قرار مي گيرد پيشگاه گفته شده و جهت قرارگيري تيغه تراش جهت خراطي مي باشد.

7- رنگهاي مورد استفاده: 3 نوع رنگ در خراطي مورد استفاده قرار مي گيرد :1- رنگ مشكي كه در قديم گياه اشتك (ته بوته كتيرا) را با دوده هاي جمع شده در ته ساج نان پزي مخلوط مي كردند و پس از جوشاندن سفت شده و به رنگ مشكي كه در خراطي استفاده مي شده است در مي آوردند. اما امروزه از قير منجمدشده در اين كار استفاده مي كنند. 2- گل ارمني : گل سرخي مي باشد كه خاك آن از كوه جمع آوري مي كنند. 3- سرنج : مواد آن از نوعي سنگ بدست مي آيد.

رنگهاي مورد استفاده در خراطي چنان از دوام و ثباتي برخوردار مي باشد كه بعد از حدود صد سال هنوز جلاء و زيبايي خود را دارا مي باشد.

، چاقو، ، مته ي دستي، ، گيره، انواع مته، شفره، دستگاه يا چرخ خراطي...

8- چوب در انواع مختلف: گردو ، توسكا، سنجد و....

تاريخچه و قدمت :امروزه نمونه هاي خراطي را در نقش برجسته هاي تخت جمشيد كاخ داريوش برجا مانده است. كه نشان از ديرينگي اين هنر دستي مي باشد.

خراطي در ميبد قدمت ديرينه داردبه طوري که در حال حاضر دستگاههاي كاربافي و موتابي با قدمت 100 ساله وجود دارد كه با هنر خراطي تزئين شده است. قدمت هنر خراطي در ميبد به طور دقيق مشخص نيست ولي تلاش مي‌شود با ثبت اين هنر ظريفه آن را براي نسل‌هاي آينده حفظ کرد.

تاثير موضـوع مطرح شده بر مـوارد اجتماعي- اقـتصادي- فرهـنگي- جغرافـيايـي- كالبدي و .....

اين هنر در ابعاد گسترده زندگی روزمره مردم قديم حضور مستمر داشته و از واجبات روزمره بوده است . چرا كه اكثر مشاغل به نوعي با خراطي سركار داشته اند. اما امروزه با ماشيني شدن كارها ديگر نيازي به خراطي در ميبد نمي باشد. و اين هنر در حال فراموشي مي باشد.

امروزه خراطي در ميبد جنبه تزئيني داشته و وسايلي كه سفارش داده مي شود توسط افراد خاصي مي باشد.

استادکاران :

1-محمدحسن خراط طحاري مهرجردي(فوت نموده اند)

2- رضا طحاري مهرجردي (خراط)