کلیات بلایا

تالیف : خلیل جاسم پور

کارشناس امداد و نجات جمعیت هلال احمر اهواز

2-1- انواع بلاها و نتايج آنها

1-2-1- بلاهاي طبيعي در اوضاع اضطراري (Natural disasters)

بلاي طبيعي اصولاَ تغييري است در شرايط محيطي كه سبب گسسته شدن روند زندگي طبيعي مردم و قرار گرفتن آنها در معرض عناصر مضر و خطرناك محيطي مي شود و مي توان آن را به نحو زير تعريف كرد : (( بلاهاي طبيعي عملي از طبيعت است با چنان شدتي كه و ضعي فاجعه انگيز ايجاد كند و در اين وضع شيرازه زندگي روزمره ناگهان گسيخته شود و مردم دچار رنج و درماندگي شوند و در نتيجه به غذا ، پوشاك ، سرپناه ، مراقبتهاي پزشكي و پرستاري وساير ضروريات زندگي و به محافظت در مقابل عوامل و شرايط نامساعد محتاج گردند.)) در اينجا منظور از وضع اضطراري موقعيتي است كه در اثر يك بلاي طبيعي كه بشر در ايجاد آن نقشي ندارد - و يا حادثه اي مهم كه ممكن است غير عمد توسط انسان ايجاد شده باشد- پديد مي آيد. منابع عادي خدمات بهداشتي و امدادي يا ملي كافي نباشند و براي مقابله با ان وضع بايد از منابع اضطراري محلي و ملي و بين المللي كمك گرفته شود مي توان گفت كه وضع اضطراري وجود دارد. بلاياي طبيعي يا ناگهاني اند : مانند زلزله ، بهمن ، آتشفشان ، امواج عظيم دريايي ، رانش زمين ، سيل ، طوفان ، سرما و گرماي شديد . و يا تدريجي اند : مانند خشكسالي ، قحطي و بيماريهاي واگیردار .

بلاياي طبيعي را مي توان از گسترده ترين نگراني بشر تلقي كرد. بر اساس برآوردهاي منتشر شده از سوي سازمانهاي جهاني ، طي 20 سال گذشته بيش از 3 ميليون نفر در اثر بلاياي طبيعي در جهان در گذشته اند و زندگي بيش از يك ميليارد نفر شديداَ تحت تاثير قرار گرفته است. آثار و عواقب يك فاجعه طبيعي ‏، صرف نظر از نوع آن ، مي تواند تا مدت طولاني پس از وقوع حادثه باقي بماند.

بلاها را بر حسب منبع ايجاد آنها مي توان به طريق زير تقسيم بندي كرد :

1- بلاهايي كه در اثر عوامل جوي ايجاد مي شوند مانند : طوفانها (تند باد ، گردباد ، گردبادهاي دريايي و كولاك برف ، موج سرماي سخت ، موج گرماي سخت ، خشكسالي كه احتمالاَ به قحطي منجر شود.)

2- بلاهايي كه ناشي از تغييرات سطح زمين هستند مانند: سيل ، بهمن ، ريزش كوه و.......

3- بلاهاي ناشي از تكان يا جابجايي قسمت هاي مختلف قشر زمين ، مانند: زمين لرزه ، آتشفشان و......

4- سوانحي مانند ريزش بناها ( سد،تونل ، ساختمان ، معدن و...) انفجار ، آتش سوزي ، تصادفات وسايل نقليه ، غرق كشتي ، تصادف قطار ، ورود سموم به شبكه آبرساني و......)

2-2-1- بلاياي ساخت بشر (Human-made disasters)

بلايا و يا وضعيت اضطراري كه دليل اصلي و مستقيم وقوع آن ها اعمال شناخته شده بشر خواه عمدي و خواه سهوي باشد. اين قبيل بلايا ، غير از بلاياي فني ، شامل وضعيتي است كه جمعيت غيرنظامي متحمل تلفات جاني و خسارات مالي به خدمات زير بنايي و وسايل امرار معاش ،به دليل وقوع جنگ و يا مبارزات داخلي و يا ساير مناقشات مي شود. در بسياري موارد مردم مجبور مي شوند خانه و زندگي خود را ترك كرده و تعداد گروههاي اجتماعي پناهندگان و آوارگان افزايش يابد.

3-2-1- بلاياي فني ( Technological disasters)

وضعيتي كه بر اثر آن تعداد زيادي از مردم ، اموال و تاسيسات زير بنايي و با فعاليتهاي اقتصادي مستقيماَ و به وضع نا مطلوبي تحت تاثير حوادث عمده صنعتي از قبيل رويدادهاي آلوده كننده شديد ، تصادفات هسته اي ، سقوط هواپيما ( در نواحي پرجمعيت) آتش سوزي گسترده و يا انفجار قرار مي گيرند.

تعيين اهميت هر بلا :

1- تلفات و صدمات جاني انسان و حيوانات اهلي

2- قطع خدمات عمومي : برق ، گاز و ديگر سوخت ها ، ارتباطات ، آب آشاميدني ، شبكه فاضلاب ، مواد غذايي ، بهداشت و ....

3- از بين رفتن يا آسيب ديدن اموال عمومي و شخصي

4- انتشار بيماريهاي واگير

۵- اختلال در فعاليتهاي عادي

3-1- اقدامات اضطراري

1-3-1- اقدامات پيش از وقوع بلا

اقداماتي كه آمادگي و توانايي جامعه را در موارد زير تضمين مي كند شامل :

الف) پيش بيني و اقدامات پيشگيرانه در مقابل يك تهديد قريب الوقوع (در صورتي كه هشدار قبلي امكان پذير باشد)

ب) پاسخ به مقابله با اثرات بلايا با تربيت و انجام دادن به موقع و موثر عمليات نجات ، كمك رساني و ساير كمكهاي مناسب بعد از وقوع بلا

اقدامات انجام گرفته قبل از بروز بلا بستگي به قابليت پيش بيني و تكرر بلاها دارد كه شامل:

1- ارزيابي منابع پيش بيني در زمينه تعداد كاركنان ، مواد و ارايه خدمات

2- ايجاد سيستم اعلام خطر به موقع براي هشدار اوليه مي تواند خسارات جاني را به ميزان قابل ملاحظه اي تقليل دهد ، زيرا امكان مي دهد كه مردم به موقع به مكان امني منتقل شوند.

3- بسيج جامعه بايد از تمام منابع موجود استفاده كامل كند ، لذا بايد بسياري از سازمانهاي دولتي ، شهرداري ، ارگانها ، مقامات محلي ، سازمانهاي امداد و توده مردم وظيفه اي به عهده داشته باشند.

4- تهيه نقشه هاي آسيب پذيري مناطق مختلف كشور

5- تهيه نقشه هاي آسيب پذيري مراكز خدمات رساني بهداشتي و درماني و مقاوم سازي آنها در برابر بلايا

6- تدوين و برنامه ريزي دقيق قبلي ، برخورد با تمام خطرات شامل طرح بهترين شيوه ارايه خدمات بهداشتي

و درماني و افزايش توان مراكز به مردم آسيب ديده ، طرح بهترين روش جمع آوري مواد زايد جامد ، فاضلاب و تهيه و توزيع آب سالم در مواقع بحران ، ايجاد شبكه هماهنگي ، تعيين تصميم گيرندگان اصلي ، ارايه روش مناسب براي حوادث شيميايي در مواقع بحران و...

7- ذخيره سازي منابع براي مواقع اضطراري

8- افزايش آگاهي مردم و مشاركت ملي ( تمرين و آموزش برنامه ملي آمادگي در برابر بلايا ) متناسب با شرايط جامعه و درنهايت يك جامعه آماده و آگاه

9- در طول دوره آماده باش ، برنامه هايي براي تخليه محل و يا اقدامات ديگر وجود داشته باشد.

10- آموزش به مسئولين و گروههايي از مردم كه در معرض خطرند.

11- ايجاد رويه ها و استاندارد ها

12- تدارك سازماني و برنامه هاي عملياتي كه بعد از وقوع بلا بايد به كار گرفته شود.

13- ايمن كردن منابع اشاعه

14- آموزش گروههاي مداخله

15- آمادگي در مقابل بلايا بايد با قوانين مناسب و استاندارد كشور بلا زده پشتيباني شود.

16- زيان ها و اثرات پيش بيني شده احتمالي تعداد تلفات جاني و مقدار خسارات وارده به اموال و اختلال در خدمات اساسي و فعاليت هاي اقتصادي پيش بيني شده بر اثر وقوع يك خطر خاص طبيعي يا ساخت بشر

17- كاهش خطر احتمالي در دراز مدت

2-3-1- اقدامات هنگام وقوع بلا

دوره فعال بلا ممكن است از چند ثانيه ( زمين لرزه) تا چند روز ( سيل) به طول انجامد ، لذا اقداماتي كه در اين دوره بايد انجام داد بسته به مورد فرق مي كند و ممكن است شامل اين فعاليتها باشد :

الف) تخليه

ب) نجات اشخاص مجروح و بي پناه

ج) مراقبت از مجروحان ( كمكهاي اوليه و كمكهاي پزشكي )

د) يافتن و دفن جنازه هاي افراد و لاشه حيوانات تلف شده

ه) مبازه با حريق

3-3-1- اقدامات پس از وقوع بلا

طي دوره پس از ختم خود بلا تا پايان عمليات امداد ( كه بايد هر چه زودتر با عمليات بازسازي دنبال شوند ) اقدامات زير را بايد انجام داد :

الف) ادامه نجات و مراقبت از قربانيان حادثه ب) برقراري مجدد ارتباطات ج) عمليات امداد ( تهيه سرپناه ، غذا و......)

د) بررسي ، گزارش و ارزيابي ميزان خسارات و تلفات

ه ) تعميرات فوري

4-1 – جابه جايي جمعيت

زماني كه جابه جايي بي اختيار و يا سازمان يافته جمعيتي رخ مي دهد ، نيازهاي اضطراري به تامين امداد همگاني احساس مي شود ، اهالي آسيب ديده ممكن است به نقاط شهري كه سرويس ها و امكانات آن ها با تعداد جمعيت مطابقت ندارد، عزيمت و درنتيجه موجب افزايش مرگ و مير بروز بيماري مي گردند، به طوري كه پس از وقوع سيل 1974 داكا در بنگلادش ، حدود 60 هزار مورد مرگ و مير اضافي در اين شهر رخ داده است ، چنانچه تعداد بي شماري از اماكن و منازل در اثر وقوع حوادث طبيعي ويران و تخريب گردد،جابه جايي عظيم مردم به سوي شهرها و در جستجوي سرپناه با كمك بستگان و دوستان آنان صورت مي گيرد ، بررسي هاي انجام شده درباره اسكان زلزله زدگان نيكاراگوئه در شهر ماناگورا در 23 دسامبر 1972 نشان مي دهد كه 80 تا 90 درصد از تعداد 200 هزار نفر اهالي جابه جا شده اين شهر در منازل بستگان و دوستان خود سكني گزيده و 5 تا 10 درصد در پاركها و ميادين و مابقي در مدارس و ساير ساختمانها اقامت نموده اند.

ساعات نخست ، يا در بعضي مواقع طي روزهاي اول ، پس از وقوع از بلا مهمترين وظيفه عبارت است از پيدا كردن و نجات دادن اشخاص مجروح ، پير و عليل و كساني كه به دلايل ديگر قادر به فرار از موقعيت هاي خطرناك نيستند . وظايفي چون مهار كردن آتش ، تخليه آشغال از مسير عبور به منظور تسهيل رفت و آمد ،بيرون آوردن جنازه ها و....با

عمليات جستجو و نجات را به عهده دارند. گرچه عمليات نجات معمولاَ توسط امدادگران جمعیت هلال احمر ، مامورين آتش نشاني ، پليس ، ارتش و....اداره مي شود ولي امكان دارد ماموران بهسازي نيز در اين فعاليتها شركت كنند. تخليه و نجات اغلب با هم انجام مي گردند و اين امر مستلزم فعاليت شديد همه اشخاص دست اندركار است.براي كمك به كارخانه ها و تخليه ، كاركنان بايد با دستگاه ها و شيوه هاي ارتباطات و حمل ونقل محوطه آسيب ديده آشنا باشند. هنگام عمليات جستجو براي جلوگيري از وخيم تر شدن حال قرباني و به خطر افتادن ايمني شخص نجات دهنده بايد احتياطات لازم به عمل آيد. هنگام انتقال افراد به محل هاي موقت ، اقدامات بهداشتي چنداني نمي توان انجام داد. بنابراين سفر بايد حتي الامكان كوتاه باشد. وسايل نقليه بايد حداقل براي سالخوردگان و اشخاص عليل تهيه شود ولي اكثر افراد بايد فاصله تا محل زندگي موقت را پياده طي كنند. بايد به آنان يادآوري كرد كه به اندازه احتياج غذا ، آب و لباس مورد نياز را همراه خود بياورند.با وجوداين در بسياري از موارد اين امر امكان پذير نيست. به خصوص هنگامي كه راه طولاني باشد از اين رو بهتر است كه تامين غذا و آب در ايستگاه هاي ثابت در طول مسير انجام گيرد.

5-1- تخليه

تخليه عبارت است از انتقال اهالي از خانه هايشان به محلي امن ، در خارج از منطقه اي كه مورد تهديد بلاياي طبيعي است.تخليه به موقع وسيله موثري در تقليل تلفات انساني است و مستلزم كوشش سازمان يافته تمام جامعه مي باشد. در برنامه ريزي قبل از بروز بلا بايد نزديكترين محل هاي ايمن كه مي توان مردم را به آن ها منتقل كرد، معين شوند. نظر به اين كه عمليات تخليه براي مردم مشكلات و سختي هاي فراوان در بر دارد و نيز نظر به عدم رغبت مردم به ترك خانه و كاشانه ( مگر اين كه احساس كرده باشند كه خطر فاجعه واقعي است ) بايد دلايل قانع كننده به مردم ارايه كرد كه احساس كنند بلا در شرف وقوع است. هنگامي كه مردم در راه هستند و هنگام استقرار در اماكن جديد ، مردم احتياج به غذا ، پوشاك ، سر پناه ، مراقبت هاي پزشكي و حداقل تسهيلات بهسازي دارند.

6-1- حمل و نقل

وسايل نقليه صحرايي از نوع جيپ يا لندرور ، كاميون ، قايق ، چرخ بال ، هواپيما و.... وسايل بسيار مفيدي براي بسيج نيروي انساني و تجهيزات و لوازم هستند. وسايل نقليه حداكثر استفاده از كاركنان فني موجود را ميسر مي سازند. و در نتيجه تعداد كاركنان مورد نياز را كاهش مي دهند. از اين گذشته ، سرعت عامل مهمي در عمليات اضطراري است و اين عامل از طريق استفاده از وسايل نقليه كافي قابل حصول است. توصيه مي شود كه مامورين بهسازي و مهندساني كه در قسمت هاي طراحي و سرپرستي قرار دارند با وسايل كافي حمل و نقل مجهز شوند. همچنین مامورین کمکی حرفه ای که کار آنها در بیش از یک محل است احتیاج به وسیله نقليه دارند. براي انتقال سريع تجهيزات و لوازم بايد به تعداد كافي كاميون تهيه شود. تعداد وسايل نقليه مورد نياز به عوامل زيادي بستگي دارد. به طور تقريب پنج وسيله نقليه از نوع جيپ يا لندرور ، دو كاميون با ظرفيت سه چهارم تن و يك كاميون با ظرفيت 3 تا 4 تن براي عمليات بهسازي جهت 10 هزار نفر كفايت مي كند. گاهي ممكن است قايق و هواپيما نيز مورد نياز باشند كه بايد از طريق سازمان امداد تهيه شوند.

کلیات بلایا

مطالب مشابه :

فصل دوم : كليات اسكان

دستور العمل اسکان اضطراری

اسکان اضطراری و اردوگاه

کلیات بلایا

مانور زلزله و اسکان اضطراری در شهرستان اردستان برگزار شد

اسكان اضطراري و سرپناه موقت