داستان دیه و حق بیمه شخص ثالث

افزایش قیمت دیه که در روزهای گذشته مطرح و البته براساس آخرین خبرها قوه قضائیه فعلا آنرا اجرا نخواهد کرد. اما دلایل مطرح شدن افزایش قیمت دیه برای بسیاری جالب بود.
افزایش قیمت شتر یکی از دلایل افزایش قیمت دیه اعلام شد. برای ساکنین شبه جزیزه عربستان و اطراف آن در هزار و چهارصد سال پیش شتر حیوان بسیار مهمی بود آنقدر مهم که واحد شمارش آن متفاوت بود. تعداد شترها متعلق به یک فرد نشانی از ثروت وی بود و در روایتهای تاریخی آن زمان (قبل و بعد از اسلام) بارها به شتر به عنوانی واحدی برای مهریه زنان یا پرداخت جریمه و خسارت اشاره شده است. چنین حیوان مهمی برای چنان جامعه ای میتوانسته معیاری برای تعیین خسارات انسانی نیز باشد و اشاره به آن به عنوان واحدی برای تعیین قیمت دیه دور از عقل نیست. اما اکنون بیش از هزار سال گذشته است و بخصوص آنکه ممکن است ما در جوامع و کشورهای دیگر با موقعیتهای جغرافیایی و زیستی متفاوت باشیم. همچنین مشخص است است که حتی امروز نیز ارزش شتر مثلا در عربستان یا امارات یا حتی ایران متفاوت با مناطقی مثل سیبری یا مناطق شمالی اروپا یا آمریکا باشد و به نظر نمی رسد که معقول باشد که معتقدم باشیم ارزش انسان ساکن این مناطق با یکدیگر متفاوت است. انتخاب شتر و معادل کردن صد شتر با دیه انسان مسئله ای بوده که سابقه آن به حتی قبل از دوران بعثت پیامبر اسلام میرسد و بعدها پیامبر نیز همانرا تایید کرده بود. طبیعی بود که با گسترس اسلام به دیگر کشورها چالشی در این زمینه ایجاد شد و معادلهای دیگری نیز برای دیه تعیین شد. دویست گاو یا هزار گوسفند دو معیار دیگر بودند و مشخص است که همواره قیمت صد شتر با هزارگوسفند با هم برابر نیست و حتی این مسئله مطرح شده بود که دیه اهل بادیه یا شترداران براساس شتر و اهل روستا یا دامپروران براساس گاو یا گوسفند حساب شود. همچنین معیار دیگری براساس فلزات گرانبها مشخص شد که هزار مثقال طلا یا ده هزار مثقال نقره است.(که اینجا نیز مشخص بود که این معادلها نمی توانستند همیشه با هم برابر باشند) . با حضور اسلام در جوامع شهر نشین و تحولات اقتصادی جهان اسلام انتخاب طلا و نقره به واحدی برای تعیین دیه ساکنین شهر بسیاری جدی تر شد. در فقه شیعه نیز روایاتی از امامان در زمینه انتخاب طلا برای تعیین قیمت دیه وجود دارد.
در اقتصاد کنونی که تحولات اقتصادی بسیار بسیار سریعتر از حتی دویست سال پیش اتفاق می افتد شاهد تغییر قیمت طلا براساس روز هستیم و حتی با نگاهی به قیمت طلا در چند سال اخیر شاهد افزایش یا کاهش ناگهانی ارزش طلا در مدت بسیار کوتاهی هستیم. بنابراین شاید در دنیای امروزی بایستی طرحی نو در انداخت .
سوالی که مطرح است این است که براستی دیه برای چیست؟ به عنوان جریمه یا بازدارنده؟ به عنوان هدیه ای برای مصالحه بین مقصر و خسارت دیده؟ و یا برای جبران و تامین مالی خسارت دیده؟
اگر دیه را به عنوان جریمه یا بازدارنده در نظر بگیریم آیا مثلا افزایش دیه از 45 میلیون به 90 میلیون ناگهان باعث می شود مثلا فردی در تصادفات رانندگی کشته نشود؟ یا مثلا در دعوا فردی باعث مرگ یا خسارت جسمی فرد دیگری نشود؟ شخصا بعید میدانم این افزایش قیمت باعث کاهش خسارات جسمانی شود بخصوص آنکه در برخی موارد مانند تصادفات رانندگی معمولا اراده خاصی برای ایجاد جراحت یا خسارتی جانی وجود ندارد.
دیه به عنوان مصالحه نیز واقعا با یک دستور تغییر نمی کند و این بیشتر ارتباطی بین خسارت دیده و مقصر است و چه بسا خسارت دیده حتی با قیمت کنونی نیز راضی نشده و خواستار مبلغ بیشتری باشد.
در مورد دیه به عنوان ابزاری برای جبران و تامین مالی خسارت دیده یا بازماندگان مقتول میتوان بیشتر بحث کرد. بطور مثال فردی (مثلا مهندس، دکتر یا تاجری) که در طول سالیان اخیر درآمد بالایی داشته و سطح زندگی متفاوت و هزینه های بالاتری دارد و به دلیل خسارتی که دیده دیگر فوت شده یا امکان کار . کسب درآمد ندارد با فردی که در چند سال اخیر زندگی خود درآمد کمی داشته و هزینه های زندگی اش کمتر است باید خسارت یکسانی دریافت کنند ؟ این قضیه آنقدر منطقی است که در بیمه های کار و بازنشستگی و... در نظر گرفته می شود . مسائل مشابهی در مورد سن خسارت دیده نیز مطرح است.
حال اگر فلسفه دیه جبران خسارت مالی است چرا نباید انتظار داشت که در دنیای امروزی و در تعیین جبران خسارت این مسئله نادیده گرفته شود؟
البته از دیدگاه پزشکی و درمانی همه با هم برابرند. همه درد می کشند و زمانی برای درمان لازم دارند اما اگر منظور دیه تامین هزینه ها و خسارت حاصل از درمان است که در این شرایط دیه بایستی براساس پیشرفتها و هزینه های پزشکی صورت گیرد.

دیه همچنین تاثیر مستقیمی بر روی بیمه شخص ثالث دارد چرا که این شرکتهای بیمه هستند که در نهایت خسارتی که گاهی برابر دیه کامل است پرداخت میکنند و از طرفی صاحبان خودرو بایستی سالیانه حق بیمه پرداخت کنند و این مسئله در ایران اجباری است. افزایش قیمت دیه تاثیر مستقیمی بر افزایش هزینه بیمه خواهد داشت و البته مواردی که در قوانین و شرایط بیمه در کشور سوال برانگیز است. بطور مثال شاید بیشترین مرگ بر اثر تصادفات برای سرنشینان موتور اتفاق می افتد و آنها در وسیله ای ارزان با کمترین حفاظت جانی هستند (بگذریم از آنکه بسیاری از رانندگان موتور به ساده ترین قوانین مثل گذاشتن کلاه و... هم اهمیت نمی دهند) . حال همین دارنده موتور در مقایسه با دارنده خودرویی که هزینه بیشتری برای حفظ جان خود کرده است خودرویی با ترمز مناسب و کیسه هوا و بطور کلی خودرویی با درجه ایمنی بالاتری دارد هزینه بیمه کمتری پرداخت میکند.
همچنین در حالیکه هزینه بیمه براساس دیه کامل مرد محاسبه می شود در صورت ایجاد خسارت جانی در صورتی که صدمه دیده زن باشد آنوقت شرکتهای بیمه خسارت را براساس دیه زن محاسبه و پرداخت میکند. مورد دیگر ماههای حرام است در دوره تاریخی خاصی افزایش قیمت دیه در ماههای حرام باعث کاهش جنگها و درگیرها بوده است چه بسا این مسئله در دنیای امروز و در درگیرهای که به ضرب و شتم ختم می شود معنا داشته باشد اما در مورد تصادفات رانندگی هرگز نمی تواند بازدارنده باشد در ماههای حرام که مردم کمتر رانندگی نمی کنند! یا مثلا اگر ایام تعطیلات نوروز که بیشترین سفرهای بین شهری صورت گرفته و آمار تصادفات بالاتر است در یکی از ماههای حرام باشد پرداخت کننده دیه باید مبلغ بالاتری پرداخت کند و در کل و همانطور که اشاره شد افزایش دیه در ماههای حرام حداقل در تصادفات رانندگی کارکرد بازدارندگی ندارد و چه بسا باعث پیچیده شدن محاسبه قیمت بیمه شود.
حرف آخر آنکه اگر دیه را به عنوان معیاری برای حقوق انسانها در قوانین کشور بدانیم و از آنجا که تاریخ اسلام نیز نشان از هماهنگ شدن و تعیین معیار دیه براساس شرایط اقتصادی و اجتماعی دارد لازم است در دنیای کنونی و در زمان حاضر نگاهی دقیق تر به آن داشته و شرایط کشور و جامعه را در تعیین دیه یا حتی شکل و نحوه پرداخت آن در نظر بگیریم.

داستان دیه و حق بیمه شخص ثالث

مطالب مشابه :

ابهام در محاسبه قیمت شتر

داستان دیه و حق بیمه شخص ثالث

پرورش شتر؛ ترفند عجیب مدیرعامل بیمه آسیا برای کاهش نرخ دیه!

جدول محاسبه نرخ دیه سال ۱۳۹۲

قیمت دیه کامل در سال ۱۳۹۴ اعلام شد

بررسی نرخ دیه در ده سال گذشته

مبلغ دیه در سال 1394 + بررسی مبلغ دیه از بعد اقتصادی

نرخ دیه کامل و برخی از دیه ها....

نرخ دیه در 10 سال گذشته چقدر گران شد؟

نقدی بر دیه