معرفی موزه قاجار تبریز (خانه امیر نظام گروسی) قسمت اول

سلسله قاجاریه:

سلسله قاجاریه منسوب است به ایل قاجار، از طوایف قزلباشی که نسب خود را به شخصی به نام قاجار نویان می رسانند. کلمه قاجار مشتق است از قجر، که در ترکی جغتایی به معنی تندرو آمده است. ایل قاجار از زمان امیر تیمور، در حدود گنجه ایروان و قراباغ سکونت گرفته اند.

مقارن حضور شاه اسماعیل صفوی، جمعی از این طوایف به خدمت او درآمدند و به قزلباش پیوستند. شاه عباس اول صفوی آنها را به سه دسته تقسیم کرد و هر سه را در جایی از حدود مرزهای ایران نشاند.

از این میان دسته سوم را در حدود استرآباد در قلعه مبارک آباد که تازه ساخته بود، مقابل ترکمانان سکنی داد. این دسته به تدریج قدرت بسیاری به دست آوردند. ترکان استرآباد خود به دسته "یوخاری باش" (بالا دست) و "اشاقی باش" (پائین دست) تقسیم شدند. در اواخر عهد صفویه، "فتحعلی خان قاجار" از طایفه "اشاقی باش"، به تحریک و امر نادر شاه افشار به قتل رسید. پسرش "محمد حسن خان" بعد از قتل نادر به دعوی سلطنت برخاست و چندی معارض "کریمخان زند" بود و عاقبت کشته شد.

از پسران او "حسینقلی خان جهانسوز" در عهد "کریمخان زند" مدعی تاج و تخت بود و پس از وفات کریم خان، "آقا محمدخان" مدعی تاج و تخت شد و سرانجام "آقا محمد خان قاجار"، پس از 17 سال منازعات مستمر، سلسله قاجار را بنیان نهاد.

*شجره نامه قاجار:

تصویر سمت راست: ناصرالدین شاه غازی خسرو صاحبقران
تصویر سمت چپ: نقاشی سیاه قلم از میرزا تقی خان امیرکبیر به قلم واحد حسین زاده

*تابلوی باسمه رنگی اثر نقاش ایتالیایی سرکوریستی از احمد شاه قاجار:

* تصویر اختر الدوله دختر ناصرالدین شاه و همسر عزیز سلطان در کنار چند تن از خدمه خود:

موزه قاجار و خانه امیرنظام گروسی:

موزهٔ قاجار یکی از موزه‌های شهر تبریز است. این موزه در محل خانهٔ «امیرنظام گروسی» و در محلهٔ ششگلان قرار گرفته‌است. این موزه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی پس از مرمت و بازسازی، به ‌طور رسمی راه‌اندازی شد.

خانه امیرنظام گروسی در دوره ناصرالدین شاه و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی و توسط وی ساخته شده‌ است که در سال ۱۳۷۰ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری شد و با شماره ۱۷۴۹ در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید.

پس از مرمت و بازسازی، بنا با حفظ ویژگی‌های معماری و شاخص‌های سنتی، به عنوان موزه قاجار مورد استفاده قرار گرفت. این موزه در نزدیکی مقبره الشعرای تبریز که مدفن بیش از ۴۰۰ شاعر نامی از جمله شهریار، قطران، اسدی طوسی، فاریابی و ثقةالاسلام است، قرار دارد.

این خانه دارای 1500 متر زیربنا و در دو طبقه ساخته شده است.

در طبقه بالا، دو طنبی وجود دارد که به بنای 16 ستونی زیبایی خاصی می دهد، در طرفین این طنبی ها دالانهایی وجود دارد که به ایوان سرتاسری منتهی می گردد. در طرفین دالانها اتاقهایی وجود دارد که در بال شرقی 4 اتاق و در بال غربی 3 اتاق را به شرح زیر شامل می شود:

تالارهای طبقه اول: تالار سکه، تالار بافته، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار فلزات، تالار موسیقی، تالار خاتم.

در طبقه زیر زمین، در بخش مرکزی حوضخانه وسیعی وجود دارد که با دالانهای طرفین به حیاط و اتاقهای مجاور مرتبط می گردد. در بال شرقی 4 اتاق و در بال شرقی 7 اتاق به شرح زیر وجود دارد:

نام تالارهای زیرزمین: تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامین، تالار معماری و شهرسازی و تالار قفل و تالار فانوس (طبقه زیر زمین طی یک پست دیگر در وبلاگ قرار داده خواهد شد).

شرح طبقه اول:

* ارسی و طنبی های بسیار زیبا:

*درهای چوبی بسیار زیبا:

*سردرهای بسیار زیبا:

*در خصوص 5 تصویر زیر:
این اموال متعلق به خانم "مرحمت مغفوری" بوده که توسط نوه ایشان جناب آقای "غلامرضا مخلص" به موزه قاجار اهدا گردیده است. خانم مغفوری در دوره ناصر الدین شاه قاجار به دنیا آمده و در سال 1338 هجری شمسی فوت نموده اند:

*سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار، در سال 1309 هجری قمری به عراق عجم - چاپ سنگی:

*در قسمت میانی: جعبه جواهر که در زمان ناصرالدین شاه از اسلامبول به ایران آورده شده است.
سکه سمت چپ: سکه پنج تومانی طلا متعلق به دوره احمدشاه قاجار
انگشتر سمت راست: مهر انگشتری عقیق با نوشته "جمیل بن قاسم"، همسر بانو مغفوری

*قباله ازدواج آقای "جمیل ابوالقاسم" و خانم "مرحمت مغفوری" در سال 1321: فاصله بین ازدواج و فوت آن بانوی بزرگوار، 17 سال می باشد. نظر به اینکه در آن زمان دخترها خیلی زود ازدواج می کردند، احتمالاً خدابیامرز خیلی زود فوت کرده اند. خدایش بیامرزد.

سرویس طلای بسیار بسیار زیبا که حکایت از خوش سلیقگی این بانو را دارد:

با تشکر مجدد از نوه ایشان که لطف کرده اند و این اموال ارزشمند را به موزه شهرمان اهدا کرده اند که اکنون در معرض دید عموم قرار دارد.

1- تالار سکه:

شامل انواع سکه های طلای مربوط به شاهزاده های مختلف قجر، همچنین اسکناس ها و تمبرهای گوناگون:

*سکه های چهار ردیف بالا متعلق به دوره آقا محمدخان قاجار می باشد.
سکه های چهار ردیف پائین متعلق به دوره فتحعلیشاه قاجار می باشد.

*سکه های طلا متعلق به دوره فتحعلیشاه قاجار می باشد:

*تصویر اسکناس 100 تومانی در دوره ناصرالدین شاه:

*تمبر متعلق به دوره ناصر الدین شاه قاجار سال 1260:

2- تالار بافته:

*چرخ خیاطی:

*قطعه پارچه زری بافی با نقش بته جقه:

*پارچه پولک و منجوق دوزی شده که این قبیل پارچه ها هرگز از مد نیفتادند و در دنیای امروزی بیشتر به عنوان رومیزی کلاسیک کاربرد دارند.

*عکس یک بانوی ایرانی در اواخر دوره قاجار: به عبارت امروزی عجب دافی بوده.

*تصویر پوشش گروهی از زنان اندرونی کاخ گلستان در دوره مظفرالدین شاه:

* پوشاک دختران در اواخر دوره قاجار: چشم و ابروش خیلی شبیه یک هنرپیشه ایرانیه.

*لباس زنانه از جنس مخمل مربوط به اواخر دوره قاجار متعلق به مرحومه زبیده خانم کلانتری (اهدایی خانم عزیزه کلانتری): خدابیش بیامرزد.با تشکر از خانم عزیزه کلانتری که لطف کرده اند و این اموال ارزشمند را به موزه شهرمان اهدا کرده اند که اکنون در معرض دید عموم قرار دارد.

* روسری با کلیشه اش:

*دو جفت کفش زیبا، کفش عقبی به نوعی پاشنه مخفی داره.

*لباس تشریفات مردانه به صورت کامل (اهدایی خانواده حاج علیلو):
با تشکر از این خانواده محترم که لطف کرده اند و این اموال ارزشمند را به موزه شهرمان اهدا کرده اند که اکنون در معرض دید عموم قرار دارد.

3- تالار چینی:

*خمره چینی با نقوش برجسته:

*خمره چینی با نقش گل و مرغ:

* ته انداز و سرقلیان چینی با تصویر ناصرالدین شاه قاجار

نمونه ای از چینی های ساخت ایران در دوره قاجار:

* گلدان های زیبای چینی با تصاویری از مناظر زیبا:

4- تالار آبگینه:

* ظروف زیبای نگهداری چای خشک:

*شمعدان بلورین با نقش شیر و خورشید:

5- تالار فلزات: نمیدانم چرا ازشون عکس نگرفتم.

6- تالار موسیقی:

*قانون: از سازهای مهم ایرانی است که می توان تمامی صداهای مخصوص موسیقی شرق و به خصوص ایرانی را از آن به دست آورد.

*شرح تصویر زیر، به ترتیب از سمت راست به چپ :

*تار ایرانی: تار از سازهای قدیمی و ملی ایرانیان است و سازی است شهری و بخصوص در دوره قاجار از ارکان موسیقی ایرانی به شمار می رفت.

*توپوز یا ساز عاشیق: موسیقی اصلی عاشیق های آذربایجان با این ساز روایت می شود. از خانواده زهی مضرابی و دارای 9 سیم است. 4 سیم آن قابلیت تولید نغمه را دارند و مابقی به صورت واخوان عمل می کند. نوازنده قوپوز که عاشیق خوانده می شود علاوه بر خوانندگی، شعر نیز می سراید. این ساز به صورت تکنوازی به همراه آواز به کار می رود و در مواردی با ساز بالابان و قاوال (دایره) همراهی می شود.

* تار آذربایجانی

*ساز سمت چپ: دوتار، سازی است ایرانی از خانواده تنبور که بخصوص در میان دراویش بسیار مورد احترام است. دوتار بیشتر جنبه محلی دارد و استفاده از آن در نواحی جنوبی ایران متداول است.