زنان شاغل آسيب پذيرترند

دکتر سيدسيامک رسولي نژاد siarasouligmail.com

    اهمیت موضوع سلامت و ایمنی شغلی بانوان از دیرباز شناخته شده است. اگرچه باتوجه به شدت و میزان مخاطرات در ارتباط با بیماری ها و آسیب های شغلی زنان، اطلاعات کمی در دسترس قرار دارد، با وجود این امروزه همگان بر این موضوع باور دارند که عوامل متعدد اجتماعی بر زندگی و سلامتی بانوان شاغل و افراد خانواده آنها تاثیرگذار است. به رغم اهمیت شایان توجه مقوله های اجتماعی، هدف اصلی و اولیه این مقاله بررسی مختصر مفاهیم مربوط به ایمنی و سلامت شغلی بانوان است.
    درحال حاضر شاهد افزایش روزافزون تعداد زنان شاغل در جامعه هستیم، این روند رو به رشد، لزوم حفظ و ارتقای سطح سلامت شغلی آنان را از نقطه نظر کارفرمایان و مسئولان بهداشتی کشور به یک نیاز و ضرورت اساسی مبدل ساخته است.
    زنان اغلب در مشاغلی با حقوق، قدرت و کنترل کمتر روی وظایف مربوطه، کار می کنند. البته در سال های اخیر اشتغال زنان در کارهای مردانه نیز بیشتر شده است. همواره باید به این نکته توجه داشت که اشتغال زنان در محیط خارج از خانه اغلب با انجام وظایف خانه داری و غیره در داخل منزل نیز همراه است، بنابراین می توان اذعان داشت که درصورت مشابهت شغلی خاص بین یک زن و مرد، به دلیل وظایف خانه داری و... فشار کاری و استرس های آن در زنان بیشتر از مردان است.
    جدای از وظایف و مسئولیت های چندگانه زنان اگر شیوه های حمایتی اجتماع، داخل منزل و محل کار کافی نباشد، بر استرس زنان نیز افزوده خواهد شد. عقیده کلی و رایج عصر حاضر این است که اگر محیط کار عاری از عوامل آسیب رسان باشد، زن و مرد هر دو می توانند به صورت ایمن کار کنند، مخاطرات شغلی ویژه زنان از لحاظ بارداری و دوران شیردهی و اثرات سوء بر جنین و نوزاد از اهمیت بسزایی برخوردار است و شایسته است که به طور خاص به آنها نیز پرداخته شود.
    مخاطرات شغلی
    مخاطرات شغلی زنان (و مردان) در محل کار را می توان اغلب به انواع زیر تقسیم بندی کرد:
    الف – مخاطرات فیزیکی (مثل سروصدا، استرس حرارتی، استرسورهای ارگونومیکی، پرتوهای یون ساز و غیریون ساز و غیره)
    ب – مخاطرات شیمیایی (مثل حلال ها، فلزات سنگین، آفت کش ها، داروها و غیره)
    ج – مخاطرات بیولوژیکی (مثل ویروس ایدز، هپاتیت های B و C، ویروس سایتومگالوویروس و غیره)
    د – مخاطرات روحی و روانی (مثل استرس، خشونت در محیط کار و غیره)
    علاوه بر عوامل فوق می توان به شیوه و الگوهای کار مثل نوبت کاری (شب کاری و غیره) و عوامل محیطی و سازمانی نیز به عنوان مخاطرات شغلی زنان اشاره کرد.
    مخاطرات فیزیکی
    سروصدا: شایع ترین آلاینده فیزیکی محیط کار است و در اغلب محل های کار از قبیل صنایع نساجی، ادارات، بیمارستان ها و غیره وجود دارد. این عوامل بسیار شایع باعث افت شنوایی می شود. افت شنوایی در اثر سروصدا به نوبه خود باعث اختلال در درک صوت، به ویژه کلام همکاران می شود. گاهی در این نوع کم شنوایی ها اختلال در درک اصوات با فرکانس بالا رخ می دهد. این عارضه درنهایت باعث اختلال در ارتباط بین فردی شده و احتمال رویداد حوادث شغلی را بالا می برد. امروزه اگرچه اطلاعات کافی درمورد امنیت شنوایی در مواجهه با سروصدا وجود دارد، ولی یافته های زیادی درمورد سروصدا و اثر آن بر سلامتی زنان در دسترس نمی باشد. درعین حال گفته می شود که مواجهه مزمن با سروصدای زیاد باعث ازدیاد حوادث کاری، افزایش غیبت از کار، اثرات روحی – روانی و آثار سوء بر تولیدمثل می گردد. امروزه باتوجه به مورد آخر مطالعاتی بر روی اثر سروصداي هواپیماها بر دوران بارداری شامل تولد زودرس، وزن کم موقع تولد و نواقص مادرزادی می گردد.
    استرس حرارتی: مواجه شدن با گرما یا سرمای بسیار شدید، به ترتیب باعث گرمازدگی حاد یا افت دمای بدن می شود که هریک به نوبه خود می تواند زندگی فرد را به خطر اندازد. امروزه زنان بیشتری داوطلب کار در چنین شرایطی می شوند، مثل صنعت تولید فراورده های غذایی و آتش نشانی. جالب آنکه تحقیقات درمورد کار در گرما و سرما بیشتر درمورد مردان صورت پذیرفته، مثل کار در معادن، ریخته گری ها و غیره و ذکر این نکته مهم است که نتایج اخیر به راحتی قابل تعمیم به کارگران زن نمی باشد.
    ارگونومی: ارگونومی علم تناسب بین محیط و فعالیت های کار و خصوصیات فیزیکی و توانایی های فرد شاغل است. امروزه مخاطرات ارگونومیکی حاصل از "زور آوردن زیاد از حد در انجام کار" و "حرکات تکراری و پشت سرهم" از دیدگاه انسانی و اقتصادی هزینه زیادی را به نیروی کار تحمیل کرده است. به طور مثال در سال 1996 اعلام شد که هر ساله 332 هزار عارضه اسکلتی – عضلانی در اثر حرکات تکراری و پشت سرهم در ایالات متحده آمریکا رخ می دهد.
    عوارض گردنی و ناراحتی های استخوانی – عضلانی اندام فوقانی از عمده ترین عوارض شغلی محسوب می گردند. راه جلوگیری از این عوارض – طراحی (یا طراحی مجدد) مناسب محل کار و متناسب کردن نیازهای کار با توانایی های فردی است. امروزه اغلب ایستگاه های کاری برای مردان طراحی شده و ازاین رو باتوجه به ابعاد کوچک تر و توانایی های فیزیکی کمتر بانوان، دور از انتظار نیست که اغلب محل های کاری برای زنان نامتناسب یا حتی غیرایمن باشد.
    امروزه بسیاری از زنان از کامپیوتر استفاده می کنند که این کار خود موجب بروز خستگی عضلانی، اختلالات اسکلتی – عضلانی (مثل نشانگان تونل مچ دستی، التهاب تاندون ها)، استرس و ناراحتی های چشمی در اثر رویارویی با مانیتور می شود. طراحی محل کار و اجرای سیاست ها یا روش های مختلف کاری (مثل تعداد استراحت یا وقفه های بین کار) نیز در بروز علایم مؤثرند. با طراحی بهتر صندلی کار، تطابق بیشتر ایستگاه کاری و گنجاندن زمان ها و استراحت های بیشتر می توان از بسیاری از این عوارض جلوگیری کرد. بیماری نشانگان تونل مچ دستی زمانی رخ می دهد که عصب مدیان در ناحیه مچ دست دچار فشردگی گردد که عامل آن اغلب اجرای حرکات تکراری و زورآوردن های زیاد از حد است.
    عارضه دیگر این بخش، کمردردهای شغلی است. این عارضه به ویژه در پرستاران شایع است، درحالی که کمردرد شغلی در مردان بیشتر در مشاغل مکانیکی و رانندگان کامیون مشاهده می شود. بار تحمیل این عارضه نیز بسیار زیاد است و شامل مراقبت های پزشکی، اقدامات تشخیصی، محدودیت های کاری و فقدان ساعات کاری مفید می شود.
    لیزر در مشاغلی چون خدمات بهداشتی و درمانی، تحقیقات و آزمایشگاه ها و برخی صنایع تولیدی وجود دارد.
    مواجه شدن بیش از حد با با پرتوهای یون ساز مثل پرتوهای ایکس باعث بروز سرطان، نواقص مادرزادی یا مشکلات دیگر ژنتیکی می شود. پرسنل خدمات بهداشتی و درمانی، کارکنان آزمایشگاه و برخی از کارکنان بخش های تولیدی در مواجهه با این پرتوها هستند.
    مخاطرات شیمیایی
    در این بخش توجه خاصی درمورد آثار سوء موادشیمیایی بر تولید مثل و جنین انسان وجود دارد، مانند حلال های آلی و مواد شیمیایی شایع در محیط کاری که برای تمیز کردن یا چربی زدایی مورد استفاده قرار می گیرند.
    احتمال می رود مواجهه با حلال ها بروز سقط های خودبه خودی، زایمان زودرس، تولد نوزادان کم وزن، بروز سرطان های بافت نرم، ریه، حنجره و خون را افزایش دهد.
    پرسنل خانم شاغل در بخش های کشاورزی، باغداری، جنگلداری و تجارت آفت کش ها با این مواد مواجه هستند، مواجهه با آفت کش ها خطر بروز عوارض دستگاه عصبی مرکزی، قلبی عروقی، تنفسی، اختلال عملکرد کبد، سرطان خون و ریه، بروز کم خونی و التهابات پوستی را افزایش می دهد.
    مخاطرات بیولوژیکی
    منشا این مخاطرات منابع انسانی، حیوانی و گیاهی اند. امروزه توجه خاصی به عفونت های منتقله از راه خون شده است، بیماری هایی مانند ایدز و هپاتیت های B و C که عمدتاً از راه ورود سرسوزن آلوده به پوست یا مواجهه با ترشحات آلوده از طریق مخاطهای (چشم، دهان و غیره) سرایت می کنند.
    درحال حاضر محافظت و پیشگیری از این قبیل بیماری ها علاوه بر پرسنل شاغل در واحدهای درمانی و بهداشتی درمورد نیروهای پلیس، آتش نشانان و نگهبانان نیز مورد تاکید قرار دارد.
    بیماری سل و به ویژه نوع مقاوم به درمان آن از مخاطرات عمده پرسنل بهداشتی درمانی، خدمات اجتماعی و کانون های اصلاح و تربیت است.
    مخاطرات روحی – روانی
    خشونت علیه زنان در محیط های کار از مقوله های مهم اجتماعی در برخی از کشورها و از جمله کشور آمریکا است. زنان شاغل که مورد تهدید جانی قرار می گیرند، بیشتر در مشاغلي چون خرده فروشی، فروشندگی، اداری، خدماتی (مثل پرسنل شاغل در بخش امنیت عمومی) و واحدهای اجرایی کار می کنند. کارگران زن سیاه پوست و پرسنلی که با پول سروکار دارند بیشتر مورد تهدید قرار می گیرند. علاوه بر آدم کشی و قتل مقوله های مهمی چون استرس های روحی، آزار و اذیت و تبعیض در محیط کار از دیگر موضوعات مطرح در این بخش به شمار می آیند.
    الگوهای کاری و محیط کار
    نوبت کاری چه به صورت کار در ساعات عصر و شب به صورت دایم و چه به صورت چرخشی، آثار سوئی بر سلامتی خواهد داشت. این عوارض در پرسنلی که نوبت کاری چرخشی دارند، شدیدتر می باشند. از عوارض نوبت کاری می توان به این موارد خستگی، سوزش سردل، یبوست، افسردگی، تمایل به سوء مصرف دارو، آسیب پذیری درمقابل سوانح و حوادث، افزایش شیوع بیماری های عروق کرونری قلب و اختلالات تولید مثل، عدم بهبود بیماری ها و عوارض مزمن و... اشاره کرد.
    طراحی محیط کار
    طراحی محل کار و استفاده از وسایل محافظت فردی از دیگر موضوعات مهم در مقوله سلامت شغلی زنان است. طراحی محل کار باید به گونه ای باشد که زنان با قدرت کمتر و ابعاد بدنی کوچک تر از مردان بتوانند به راحتی و بدون رویداد عوارض در آنجا کار کنند. سال ها قبل وقتی مشکلی برای کارگری به وجود می آمد، این تفکر وجود داشت که باید کارگر را عوض کرد، ولی امروزه معتقدند که باید عوامل خطر را از محیط کار حذف کرد. بنا بر چنین عقیده ای امروزه کاری کرده اند تا یک زن حامله هم بتواند به کار خود ادامه دهد یا با وجود آمدن عارضه یا بیماری به سرعتً درصدد حذف عامل آن برمی آیند.
    در چنین شرایطی زنان به حکم زن بودن و احتمال حاملگی، از بیکارشدن ترس و واهمه ای ندارند. وسایل محافظت فردی مانند دستکش، ماسک، گوشي، عینک، کلاه و غیره باید علاوه بر دردسترس بودن کاملاً با ابعاد بدن نیز متناسب باشند، چرا که در غیر این صورت به خوبی عمل نمی کنند. امروزه طراحی غالب این وسایل در ابعاد و اندازه های مردانه صورت می گیرد و ازاین رو باید از کارایی حداکثر وسایل درمورد زنان اطمینان حاصل کرد.
    غیبت از کار
    زنان بیشتر از مردان به پزشک مراجعه و از کار غیبت می کنند، علت این مساله تا حدودی به وظایف چندگانه آنان مربوط می شود. مراقبت از بیماران و فرزندان در خانه دلیل قابل قبولی برای این موضوع است. از طرفی زنان بیشتر از مردان به موضوع سلامتی اهمیت می دهند و به دنبال ظهور اولین علایم بیماری، زودتر به پزشک مراجعه می کنند، درحالی که مردان به علایم اولیه اغلب بی توجه اند و دیرتر مراجعه می کنند، درواقع مردان در هنگام مراجعه به پزشک اغلب بیمارتر از زنان مشابه خود می باشند. تفاوت های بین زن و مرد را باید به خوبی شناخت و باتوجه به آنها برای هریک متناسب با توانایی و استعدادشان برنامه کاری تدوین کرد. به طور مثال در سن 20 سالگی یک زن متوسط 65 درصد قدرت یک مرد متوسط را در بلند کردن بار دارد، همچنین در همین سن قدرت او در کشیدن و هل دادن اجسام یا بار 75 درصد مرد متوسط است. در سن 55 سالگی و در شرایط یکسان از نظر جثه اعداد فوق به 55 درصد تنزل پیدا می کنند.
    البته ذکر این نکته نیز ضروری است که زنان قفقازی از نظر جثه از مردان آسیای دور بزرگ ترند یا زنان جوان از مردان پیر قوی ترند در کل ظرفیت تنفسی زنان 11 درصد و میزان هموگلوبین آنها 10 تا 15 درصد کمتر از مردان است.
    سطح پوست آنان نسبت به حجم خون در گردش بالاتر، میزان آب بدن نسبت به وزن کمتر و بدن آنها دارای چربی بالاتری نسبت به مردان است و نکته آخر اینکه تا به حال هیچ مدرک مستندی دال بر اختلاف کارایی بین مرد و زن ارائه نشده است.
    * متخصص طب کار و بیماری های شغلی

زنان شاغل آسيب پذيرترند

مطالب مشابه :

ایمنی حریق ppt

سيستم مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي (Powerpoint)

پاورپوینت ایمنی در كار با ماشينهاي دوار.PPT

ارگونومی ابزار آلات .ppt

عوامل موثر بر ایمنی در کارگاه های ساختمانی ایران

کمر دردهای شغلی

risk assessment (ارزیابی ریسک)

زنان شاغل آسيب پذيرترند

کلمات ورودی برای ورود به سایت

شعار روز جهانی ایمنی و بهداشت کار 2013 بر پیشگیری از بیماریهای شغلی تاکید می کند