دکتر میرزا علی‌اکبر خان نفیسی ( ناظم الاطبا کرمانی )
دکتر میرزا علی‌اکبر خان نفیسی مشهور و ملقب به ناظم‌الاطباء کرمانی (تولد ۱۷ ربیع‌الثانی۱۲۶۳هجری قمری در کرمان، درگذشت ۲۶ ذیقعده۱۳۴۲هجری قمری برابر با نهم خرداد ماه سال ۱۳۰۳ خورشیدی در تهران) پزشک، ادیب و دانشمند ایرانی و از برجسته‌ترین پزشکان ایرانی اواخر عهد قاجار محسوب می‌شود و پزشک مخصوص دربار مظفرالدین شاه و مؤثر در امضای فرمان مشروطیت بوده‌است.
وی در تأسیس چند مریضخانه به سبک اروپایی در تهران و مشهد و... نقش اصلی داشته و از بنیانگزاران نخستین مجلس حفظ‌الصحة در تاریخ ایران به شمار می‌آید.
تألیفات پزشکی وی متعدد بوده و در زمینه‌های غیرپزشکی نیز شاخص‌ترین اثر او فرهنگ لغت بزرگ و چهارجلدی است که با عنوان فرهنگ ناظم‌الاطبا مشهور است.
زندگی
دکتر میرزا علی‌اکبر نفیسی (ناظم‌الاطبا) در ۱۷ ربیع‌الثانی سال ۱۲۶۳ ه.ق. در کرمان متولد گردید. پدرش میرزا حسن طبیب کرمانی بود که مانند نیاکانش به طبابت اشتغال داشت. نیاکان او، اعضای خاندان نفیسی‌های کرمان از چند قرن قبل در این شهر به علم طب اشتغال داشته‌اند و نسب آنها به حکیم برهان‌الدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی از معروف‌ترین پزشکان قرن نهم هجری و پزشک دربار الغ بیک بن شاهرخ بن تیمور گورکانی می‌رسیده‌است.
وی تحصیلات مقدماتی خود را در کرمان به پایان رسانید و مقدمات علوم و فنون طب را نزد پدر و سایر اطبای آن دوران فرا گرفت، اما به خاطر ذوق و استعداد فطری که در وجود او بود، بیشتر مایل به فرا گرفتن حکمت الهی و فلسفه بود. حاکم وقت کرمان یعنی محمداسماعیل خان وکیل‌الملک معروف به وکیل‌الملک اول چون استعداد و لیاقت شخصی و خانوادگی «میرزا علی‌اکبر خان نفیسی» را برای فرا گرفتن علم طبابت می‌دانست، او را برای آموختن این علم ترغیب نمود.
در ۱۲۸۲ ه.ق. در نوزده سالگی به تهران آمد و با جدیت تمام در دارالفنون به تحصیل علم طب پرداخت و چنان استعداد و علاقه‌ای در این کار از خود نشان داد که پس از اندک زمانی به دستیاری و معاونت استادان خود برگزیده شد و در سال ۱۲۸۵ ه.ق. ضمن تحصیل در دارالفنون برای طبابت در فوج مهندسی قشون انتخاب گردید.
در سال ۱۲۸۸ ه.ق. که قحطی و امراض گوناگون شهر تهران را فرا گرفت، دکتر علی‌اکبر خان نفیسی برای درمان بیماران خدمات و مجاهدات بسیاری کرد و مدت چهارماه در بیمارستان دولتی طهران مشغول خدمت به فقرا و نیازمندان بود. وی در سال ۱۲۸۹ ه.ق. از طب فارغ‌التحصیل گردید.
در سال ۱۲۹۰ ه.ق. ناصرالدین شاه قاجار پس از بازگشت از سفر اول خود به اروپا در صدد برآمد که بیمارستانی به سبک اروپایی در تهران تأسیس کند و برای این کار «میرزا علی‌اکبر خان نفیسی» را انتخاب نمود. وی تا سال ۱۲۹۸ ه.ق. مسئولیت این بیمارستان را که به مریضخانه دولتی شهرت یافت بر عهده داشت و به همین دلیل لقب حکیم باشی گرفت.
ضمناً وی در سال ۱۲۹۳ ه.ق. در تشکیل نخستین مجلس حفظ‌الصحة که در تهران تشکیل شده بود، ایفای نقش کرد.
در سال ۱۲۹۸ ه.ق.، وی به عنوان طبیب مخصوص به همراهی حاج میرزاحسین خان مشیرالدوله معروف به سپهسالار که به حکومت خراسان و تولیت آستان قدس رضوی برگزیده شده بود، به مشهد رفت و پس از تشرف به آستان مبارک رضوی، حسب دستور «سپهسالار» بیمارستان رضوی را که رو به ویرانی می‌رفت با اصول و اسلوب بیمارستانهای اروپایی بازسازی و تأسیس نمود، به طوری که به پاس خدماتش در این سفر و مأموریت به دریافت نشان و حمایل سرتیپی نایل آمد.
در سال ۱۳۱۵ ه.ق.، میرزا علی‌اکبر خان نفیسی ناظم‌الاطبا مدرسهٔ شرف را پایه‌گذاری کرد و تا سال ۱۳۲۳ ه.ق.، نه تنها بدون دریافت پاداش مالی آن را به شیوهٔ اروپایی اداره می‌نمود بلکه بیشتر مخارج آن را شخصاً پرداخت می‌کرد.
خانواده
ناظم‌الاطبا در آغاز همسری از خاندان دولتشاهی اختیار کرد که در جوانی درگذشت و از او دو فرزند ماند: یکی در کودکی درگذشت و دیگری علی‌اصغر نفیسی نخستین وزیر بهداشت ایران شد. همسر دوم او نیز در جوانی درگذشت و فرزندی به جا نگذاشت. همسر سوم جلیل‌الدوله از خاندان خواجه نوری بود و از جانب مادر دخترزادهٔ میرزا فتح‌الله نوری برادرزادهٔ میرزا آقاخان نوری. جلیل‌الدوله چهار پسر و سه دختر داشت که نخستین آنان سعید نفیسی بود.
آثار
وی گذشته از آن که مدت پنجاه و هفت سال تمام، شب و روز به فنّ خود یعنی مداوای بیماران اشتغال داشته و حتی این وظیفه را تا پایان عمر خویش که علیل و ناتوان شده بود، ادامه داده‌است، هرگاه که فراغتی حاصل می‌کرد در فن خویش یا فنون دیگر به تألیف و ترجمه (از زبان فرانسوی) نیز می‌پرداخت. از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتابی در علم تشریح (این کتاب که نخستین کتاب «ناظم‌الاطبا» و نخستین ترجمهٔ او از زبان فرانسه می‌باشد، بنا به یادداشت صفحهٔ نخست آن در شب ۲۴ ربیع‌الاول سال ۱۳۰۵ ه.ق. در قریهٔ شاه رضا از قرای قمشه و هنگام توقف او در اصفهان به پایان رسیده و سایر تألیفات و ترجمه‌های او، همگی بعد از این تاریخ تدوین شده‌اند.)
- کتابی در پاتولوژی و کلینیک جراحی
- رساله‌ای در فیزیک
- رساله‌ای در جراحی
- رساله‌ای در تراپوتیک
- رساله‌ای دیگر در تشریح
- دو رساله در سوء هضم
- مذاکرات (کتابی بنا بر روش کتاب aide-memoire، اثر «دکتر کورلیو» طبیب فرانسوی، که ناظم‌الاطبا این کتاب را در سال ۱۳۰۷ ه.ق. به پایان رسانیده‌است.)
- پزشکی‌نامه (کتاب بسیار بزرگی است در ۹۵۷ صحیفه به قطع رحلی بزرگ، در علم تراپوتیک و ماتیرمدیکال که تألیف آن در ماه رمضان ۱۳۱۴ ه.ق. به پایان رسیده‌است و برای مدت‌ها کتاب مورداستفادهٔ پزشکان و داروسازان ایرانی در اواخر عهد قاجار و اوایل عصر پهلوی بوده‌است.)
- نامهٔ زبان‌آموز(صرف و نحو زبان فارسی)
- رساله در آخرین دورهٔ بروز وبا (ناظم‌الاطبا این رساله را در آخرین سال بروز وبا یعنی به سال ۱۳۲۳ ه.ق. نوشته و در همان زمان این رساله چاپ شده‌است، اما در عنوان آن برای ترویج و تشویق یکی از شاگردان خود، چنین نوشته‌است: «مختصر رساله ایست در شرایط حفظ صحت و احتراز از سرایت امراض مسریه و مداوای وبا که بر حسب دستورالعمل این بندهٔ درگاه، «علی‌اکبر طبیب»، جناب میرزااسدالله جلیل‌الاطباء نوشته‌اند.»
اما شاخص‌ترین اثر وی در زمینهٔ علوم غیرپزشکی، کتاب بزرگ فرهنگ نفیسی معروف به فرهنگ ناظم‌الاطبا می‌باشد که شامل چهار جلد بزرگ و مشتمل بر حدود ۲۶۰۰۰ لغت فارسی و تازی می‌باشد و او تا آخرین روزهای عمر خود مشغول تدوین آن بوده‌است.
شرح حال ناظم الاطباء از قول اقبال یغمایی:
نخستین رئیس مدرسه شرف، میرزا علی اکبر خان ناظم الاطبای بزرگ، مردی بسیاردان و آزادهای پاک سرشت و مهربان بود. وی به پیشرفت فرهنگ صادقانه عشق میورزید، حقشناسی را سزاست که شرححال او اندکی یاد شود:
در هفدهم ربیع الثانی سال ۱۲۶۳ در کرماناظمن به دنیا آمد. پسر میرزا حسن طبیب کرمانی است.علوم مقدماتی متداول زمان خود را در زادگاهش فرا گرفت. در نوزده سالگی ((((۱۲۸۲) از کرمان به تهران آمد و در مدرسه دار الفنون به تحصیل علوم جدید پرداخت. در کسب دانش چندان کوشش کرد که پس از یک سال«سوریان» ارشد دستهای از شاگردان مرتبهء دوم،و در اتاق اول طب دستیار معلم شد و شاگردان علم تشریح میآموخت. پیش از پایان یافتن تحصیل، به سبب ورزیدگی و تبحری که یافته بود، علی قلی خان اعتضاد السلطنه وزیر علوم وی را به طبابت فوج مهندسی مأمور کرد و میرزا علی اکبر خان چنان کاردانی و شایستگی نشان داد که همه ابر او آفرین خواندند. در سال ۱۲۸۹ از طب دارالفنون فارغ التحصیل شد و سال بعد ریاست مریضخانه دولتی [بیمارستان سینای امروز. نیمروز] را یافت. به پاداش خدمتهای بزرگ و شایانی که کرد منصب سرهنگی و نشان و حمایل گرفت.چون علی قلی میرزا اعتضاد السلطنه در شب عاشورای سال ۱۲۹۸ درگذشت و علی قلی خان مخبر الدوله جانشین او شد، میرزا علی اکبر از ریاست مریضخانه دولتی استعفا کرد و همراه حاجی میرزا حسین خان سپهسالار، که به امر شاه حاکم خراسان شده بود،به مشهد رفت. به خواهش وی دار الشفای آستان مقدس حضرت رضا را،که جز نامی از آن نمانده بود،ترمیم و آماده خدمت مردمان کرد و شاه به پاداش،منصب و نشان و حمایل سرتیپی بدو داد.
میرزا علی اکبر خان،پس از وفات حاجی میرزا حسین خان،که روز بیست و یکم ذی حجهء سال ۱۲۹۸ اتفاق افتاد (در مشهد مقدس در پنجاه و هفت سالگی) به سبب اندوهی گران که از مرگ چنان مردی بزرگ و روشن بین و مصطح و وطنخواه در دلش جا گرفت،به تهران آمد و همان سال به خواهش شاهزاده مسعود میرزای ظل السلطان، حاکم اصفهان،به اصفهان رفت.اما چون مصاحبتش را موافق طبع خویش نیافت،برخلاف رضای او به تهران بازگشت و از خدمت دیوان و دیوانیان تبری جست و به مطالعه و تألیف و ترجمه روی آورد. ناصر الدین شاه، که بیش از پیش از شایستگی و کاردانی و حذاقت وی در پزشکی آگاه شده بود، به اصرار تمام او را در ردیف نزدیکان و خاصان خویش درآورد، و میرزا علی اکبر خان، تا روزی که شاه به دست میرزا رضا کرمانی کشته شد (بعد از ظهر روز جمعه هفدهم ذی قعده سال ۱۳۱۳) در سفر و حضر همراه او بود و مقام و عزت شایسته داشت.
از آن پس نیز طبیب مخصوص مظفر الدین شاه شد.نوشته‌اند که روزی که فرمان مشروطیت را برای توشیح به دربار برده بودند،مظفر الدین شاه بر اثر دارویی که به کار برده بود، ناگهان حالش به وخامت گرایید. طبیب آلمانی شاه اظهار داشت که بر اثر خوردن دوای زهرآگین و زیانبخش حالش بد شده و شاید به عمد آن دوای ناسازگار را بدو خوراندهاند. شاه از شنیدن گفته پزشک آلمانی سخت خشمگین شد و کس را جرأت آن نماند که در آن حال نامی از مشروطیت بر زبان آورد. میرزا علی اکبر خان ناظم الاطبا،فداکاری بینظیری از خویش نشان داد. او بر جان خود نیندیشید و به منظور رفع بد گمانی شاه باقی مانده دوا را،که هنوز در شیشه بود،به یک دم آشامید و بلافاصله،بیآنکه شاه و درباریان ظنین شوند،پادزهر به او خوراند و خود نیز بکار برد.اندک اندک اثر داروی زیانخیز زایل شد و حال شاه به بهبود گرایید و ساعتی بعد فرمان مشروطیت را به ارادت تمام و خشنودی امضاء کرد.
ناظم الاطبا یکی از اعضای شایسته و پرتوان و پرکار انجمن معارف بود. وی این سمت را به خواهش امین الدوله صد راعظم [علی خان در سال ۱۳۱۶. نیمروز] پذیرفته بود، و آن وقت که انجمن اداره مدرسه نوبنیاد شرف را بدو واگذار کرد،با اینکه تعهد این کار وی را از کسب درآمد کافی مشروع پزشکی باز میداشت،به خاطر تعلق خاطر شدیدی که به پیشرفت معارف داشت، تمکین کرد و به کار پرداخت و در تشویق مردمان به دادن اعانه و افزایش اعتبار و رونق مدرسه کوشش بسیار کرد. ناظم الاطبا چند کتاب سودمند در علم فیزیک و شیمی و تشریح و پزشکی و درمانشناسی از زبان فرانسوی ترجمه کرد،یا تألیف فرمود و چون تا آن زمان کتاب درست و مفید و مناسبی برای شاگردان مدارس ابتدایی تهیه و طبع نشده بود،کتابی به نام«تعلیمات ابتدایی»برای شاگردان کلاس اول و دوم ابتدایی تألیف کرد و در سال ۱۳۱۷ قمری به چاپ رسانید.این کتاب،که در سال ۱۳۲۰ و بار دگر در سال ۱۳۲۷ قمری تجدید چاپ شد،چند سال تنها کتاب درسی همه مدارس و مورد قبول معلمان و استفاده شاگردان بود. علاوه بر این،ناظم الاطبا کتابی مفید به نام«نامه زبان‌آموز»درباره دستور زبان فارسی و مطالب دیگر تألیف و چاپ کرد.اما ارجمندترین آثار این دانشمند پرمایه فرهنگ فارسی اوست که مشتمل بر کلیه واژههای فارسی و ۹۹۵۵۲ لغت عربی جمع، و معانی درست و دقیق آنها آورده شده است.ناظم الاطبا تا زنده بود (روز دوشنبه بیست و ششم ذی قعده سال ۱۳۴۲ برابر نهم خرداد سال ۲۴۸۳) به تألیف و ترجمه اشتغال داشت و در تمام دوره عمرش به اعتقاد تمام از معارف و دوستداران آن پشتیبانی و بدین کار و نیت مباهات می‌کرد.
بر نوشته‌های یغمایی باید چند کلمه نیز بیافزاییم که فرهنگ فارسی جناب ناظم الاطباء با نام‌های فرنودسار یا فرهنگ نفیسی مشهور است که پس از وفاتش توسط فرزندش سعید نفیسی به چاپ رسید. مقبره این پدر و پسر هردو در ایوان آیینه بقعه سرقبر آقا قرار دارد و همین نشان می‌دهد که جایگاه این پدر و پسر نزد جامعه ایرانی تا چه حد قریب بوده است.
مطالب مشابه :
چگونه با اکسل چاق یا لاغر شویم؟!!!!!!
اما روشی که استاد عزیزمون فرمودن برگرفته از کتاب رژیم لاغری دکتر کرمانی سایت دکتر کرمانی.
انواع راه های لاغری به زبان دکتر کرمانی
روش های کاهش وزن به نقل از سایت دکتر کرمانی: 1- رژيمهای غذائی: در حال حاضر پنج روش رژيم غذايی
برنامه ی جدید خودمممممممم(مرسی دکتر کرمانی و مشاور محترممم)
مـحبـــ ـا در مسیر سلامتی - برنامه ی جدید خودمممممممم(مرسی دکتر کرمانی و مشاور محترممم
از سخنان دکتر کرمانی
مـحبـــ ـا در مسیر سلامتی - از سخنان دکتر کرمانی - داشتن انگیزه و اراده جهت سلامت روح و جسم
دکتر میرزا علی‌اکبر خان نفیسی ( ناظم الاطبا کرمانی )
بیوگرافی - دکتر میرزا علی‌اکبر خان نفیسی ( ناظم الاطبا کرمانی ) - سعی کردم تو این وبلاگ
برچسب :
سایت دکتر کرمانی