پرورش ماهی

● مقدمه

رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند. زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست. ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست. بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است.

تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین می شود، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید می شود. انرژی خورشید بوسیله گیاهانی که برای ساختن کربوهیدراتها ، انرژی مصرف می نمایند، به غذا تبدیل می گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیتهای خود مورد استفاده قرار می دهند.بنابراین گیاهان به عنوان تولید کنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده اند، که این مواد به صور دیگر تبدیل می گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می گیرد.

● ترکیبات آلی مورد نیاز ماهیها

▪ پروتئینها

پروتئینها ترکیبات آلی پیچیده ای هستند که از واحدهای اسید آمینه ساخته شده اند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می سوزند. منابع گیاهی و غالبا حیوانی در تأمین پروتئین مصرفی ، در جیره غذایی مصرفی ، تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان گنجانده می شود.

▪ چربیها

این مواد از واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب تشکیل می شوند . اطلاعات در مورد جزئیات نیاز ماهی به چربی در دست نیست، لذا در غذاهای ویژه مصنوعی اهمیتشان در درجه دوم قرار دارد.

▪ کربوهیدراتها

این مواد شامل گروه وسیعی از مواد شامل قندها ، نشاسته و سلولز هستند. این مواد غالبا در تغذیه مصنوعی ماهیانی بکار می روند که از طریق آنزیم آمیلاز ، قادر به بهره وری از محصولات گیاهی هستند.

▪ ویتامینها

تیامین که در غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیر ترش (Yeast) و بافت حیوانی یافت می شود و کمبود آن باعث کمی رشد و تشنجها است.

پیریدوکسین ، که در خمیر ترش ، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خونی ماهی را به دنبال دارد.

اسید اسکوربیک که در سبزیجات و بافت حیوانی موجود و کمبود آن باعث خونریزی بافتها می شود.

ویتامین A در روغن ماهی موجود و از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی تأمین می شود.

ویتامین D از طریـق تأثیر نور ماوراء بنفـش در پوست ماهی ساخته می شود و کمبود آن اختلال در فرآیند استخوان سازی را باعث می شود.

ویتامین E و ویتامین K در بافت گیاهی و سبزیجات موجود و کمبود آنان باعث کم خونی و اختلال در انعقاد خون می گردد.

● استحصال تخم و بچه ماهی

در صنعت تکثیر و پرورش آبزیان ، واژه تخم یا بچه ماهی به مراحل جوانی حیوان مورد استفاده جهت ماهی دار نمودن استخرهای پرورش ماهی اطلاق می گردد. تهیه و تأمین بچه ماهی در زمینه پرورش ماهیان تحت تأثیر وجود اختلافی مهم بین رفتار تخم ریزی گونه های مختلف ماهیان قرار دارد. به عبارت دیگر برخی از انواع ماهیان آب شیرین از روی میل در استخرهای پرورش ماهی تخم ریزی می کنند و تأمین تخم به راحتی صورت می گیرد و برخی در کارگاه تخم ریزی می کنند.

بهترین نوع ماهی شناخته شده که به سهولت در استخر تخم ریزی می نمایند ، ماهی تیلاپیا است.

نوع دیگری از سیستم تکثیر ماهیانی که در آب شیرین استخرها به حد بلوغ و تخم ریزی و بهره برداری می رسد ماهی قزل آلا است. البته وجه تمایز آن با ماهیان دیگر آب شیرین ، در استفاده از استخرهای بتونی بوده که ویژه اینگونه ماهیان است. در صورت عدم استفاده از این گونه استخرها لازم است در شرایط حوضچه تخم ریزی ماهیان قزل آلای مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طریق وارد آوردن فشار بر روی بدن ماهی تخم کشی صورت و سپس تخمهای بارور شده را به خارج از حوضچه (استخرهای غیر بتونی) هدایت کرد.

● آب

منـشاء آب شـیرین جـهت پرورش ماهیان ، بارندگی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی محل تغییر می کند. چشمه ها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمین بوجود آمده اند که جهت پرورش و تکثیر ماهیان مورد بهره برداری قرار می گیرند. گاهی نیز از هرز آبهای جمع شده در زمینهای شیب دار با منشاء باران در تکثیر و پرورش استفاده می گردد. مردابها ، دریاچه ها و رودخانه ها منابع ذخیره هرز آبها هستند. برای یک استخر پرورش ماهی ، نیازمند یک مقدار آب اولیه جهت آبگیری متناسب با حجم مورد نیاز استخر هستیم. مقدار آب مورد نیاز برای پرورش ماهی در آبهای شیرین از مجموع عوامل زیر تعیین می گردد:

▪ حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهی

▪ تلفات نفوذی در طول دوره پرورش ماهی

▪ تلفات تبخیری در طول دوره پرورش ماهی

در صورتی که کل آب شیرین مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعی از سال برای تأمین آب استخر کافی نباشد، ساختن یک مخزن ذخیره آب ، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبی ، آب را جهت زمان خشکسالی و کم آبی ذخیره و استفاده نمایند. اگر استخر به شکل مربع مستطیل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نیاز برآورد می شود. ارتـفاع × عــرض × طــول کــه تـعــیین ارتــفاع از طــریــق تـخـمین میانگین عمق آب صورت می گیرد که به صورت ارتفاعات مختلف سطح استخر قابل استحصال است .

● کارگاههای پرورش ماهی

مدیریت اینگونه استخرها مستلزم تأمین آب کافی و هنر ایجاد شرایط مطلوب محیطی لازم برای حداکثر رشد و حداقل میزان مرگ و میر جمعیت ماهیان موجود در استخر است. ورود آب به استخر از طریق یک ورودی تحت کنترل انجام می گیرد که هدف از آن تأمین جریان مرتب و قابل تنظیم آب ممانعت از فرار ماهیان و جلوگیری از ورود گونه های نامطلوب به داخل استخر می باشد. ایـن آب از طـریق یـک خروجی قابل کنترل به نام مانک (Monk) از استخر خارج می گردد و به تولید کننده امکان می دهد که هر گونه لایه آب موجود در کف استخر را که احتمالا کیفیت آن پایین آمده و بایستی با آب تازه تعویض گردد را تخلیه سازد.

● دستورالعملهای عمومی در رویه پرورش ماهیان آبهای شیرین

در این خصوص پرورش دهندگان ماهی می توانند از محیطهای آبی و تسهیلاتی استفاده کنند که برای پرورش ماهی کپور و دیگر گونه های ماهی آبهای شیرین مناسب ترند ، تا برای ماهیان قزل آلا و فنون این کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رایج است.

ایجاد استخرهای ماهی در اصل رویه ای از آب زدایی و کنترل منظم مناطق باتلاقی با استفاده از سدهای ساده که به تدریج استخرهایی مناسب تولید ماهی در کنار آن ایجاد شد، ریشه گرفته است. از لحاظ فنی کلیه گونه های ماهی آب شیرین را می توان پرورش داد و این بسته به انتخاب بازار است. در ذیل برخی از مسایلی که در رویه های پرورش و تکثیر ماهیان آب شیرین باید بدانها توجه داشت مد نظر قرار می گیرد.

▪ ضد عفونی استخر

استخرها که در اندازه های متفاوتی هستند (از ۱۰۰ متر مربع برای تخم ریزی گرفته تا بیش از ۱۰ هکتار برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر می شوند و یا بوسیله پشته های خاکی ساخته می شوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولا بوسیله سیستم (مانک) صورت می گیرد. بهترین و ارزان ترین روش ضد عفونی استخرها خنگ گذاشتن و به آیش درآوردن آن است.

▪ تخم ریزی

بطور معمول ماهیان آب شیرین در دمای حدود ۲۲ درجه سانتیگراد تخم ریزی می کند و استخرهای تخم ریزی در آغاز ماه مه ، هنگامی که حرارت آب به سرعت زیاد می شود، آماده می گردند. در استخرها بذر علف افشانده می شود یا گیاهان دیگر امکان رویش می یابند، بطوری که رستنیهای مناسب موجود باشد، تا تخمها به آنها بچسبند.

استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالی هستند امـا درست قـبل از تخم ریزی از آب پر می شوند و فرصت گرم شدن می یابند. آنها تنها وقتی مورد استفاده قرار می گیرند که درجه حرارت آبشان بالای ۱۸ درجه سانتیگراد باقی بماند. ماهیهای تولید مثل کننده آب شیرین در دسته هایی شامل ۲ نر و یک ماده انتخاب می شوند. نرها به سادگی شناسایی می شوند.

به این ترتیب که وقتی که حفره شکمی آنها به آرامی فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج می شود. ماده ها در این زمان به واسطه حفره شکمی متورم و منفذهای برجسته قابل تشخیص اند. ماهی کپور معمولا در ۴ سالگی بالغ می شود ، گرچه نرهای آن می توانند زودتر بالغ شوند. دسته های ماهیان بلافاصله بعد از آب گیری استخر ، وارد آن می شوند و تخم ریزی بعد از حدود ۳۶ ساعت صورت می گیرد.

ماده ها روی گیاهان مرکز استخر تخم می ریزند و هر ماهی حدود ۰۰۰ر۱۰۰ تخم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن تولید می کند. ماهیهای تولید مثل کننده را پس از تخم ریزی بلافاصله از استخر بیرون می آورند تا تخمها را نخورند.

▪ مراحل لاروی

معمولا تخم ماهیان آب شیرین از جمله کپور پس از گذشت ۱۰۰ درجه روز (یعنی ۴ روز در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد) سرباز می کند. لاروها به طول ۵ میلیمتر هستند و تنها یک کیسه غذایی کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازی استخر تخم ریزی یا نزدیک به این زمان ، استخرهای نوزاد پروری بزرگتر از استخرهای تخم ریزی هستند و باید حدود ۱.۲ متر عمق داشته باشند. این استخرها اختصاصا برای تولید لارو بکار می روند و باید تنها حاوی مواد غذایی در چنان اندازه و کیفیتی باشند کـه مـناسب تـغذیه لاروهـا بـاشند.

▪ کنترل بیماری

کنترل بیماری تا حد زیاد مسئله ای است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتی الامکان باید در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالین یا سود سوزآور ضد عفونی گردند. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد بزرگ تر و جدا نگاه داشته شوند.

ماهیان باید به خاطر انگل ها یا سایر علائم بیماری بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحا حداقل ماهی یک بار بطور کامل معاینه شوند و اگر بیماری آنان محرز گردید، سریع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهیان تولید مثل کننده اهمیت فراوانی دارد تا در درجه اول موجب انتقال بیماری به مزرعه نشوند.

▪ کنترل شکارچیان

کنترل شکارچیان (عمدتا پرندگان و حشرات آبزی) ، بیشتر با پیشگیری از ورود آنان تا نابود ساختن آنها باید فراهم گردد. گرین هاوسها واقعا در مقابل شکارچی مقاوم هستند. مسئله عمده دیگر بویژه در اواخر فصل که گرمای آب بیشتر و محصول ماهی موجود در آب بالاست. آلودگی استخر بوسیله خود ماهیان می باشد.

در این حالت اکسیژن مورد نیاز ضایعات دفع شده از ماهی ، و همچنین مصرف اکسیژن توسط ماهیان در حال رشد ، سبب کاهش میزان اکسیژن محیط می گردد. برای مقابله با این موضوع می توان آب را در طول شب که میزان اکسیژن در پایین ترین حد خود است، هوا داد یا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخیر با اتلاف حرارت آب همراه است.

پرورش ماهی

مطالب مشابه :

کلیاتی در مورد پرورش ماهی

پرورش ماهی

ساخت آکواریوم و پرورش ماهی

آموزش پرورش ماهی