بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهرهای کوچک

بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهرهای کوچک (مطالعه مورد شهر گرمدره)
(طی سالهای 92-85)
مهدی ناصری مقبل، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی های شهری جدید

چکیده:
توسعه فیزیکی شهر فرآیندی است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در ابعاد افقی و عمودی و در طول زمان از نظر کمی و کیفی افزایش می یابد. هدف از این پژوهش، بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهر گرمدره در فاصله زمانی سالهای 85 – 92 می باشد. با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی مسئله مورد نظر پیگیری شده و داده های تحقیق عمدتاً از روش میدانی (مصاحبه و پرسشگری و پیمایشی) جمع آوری شده است. و نظر به اینکه داده های پرسشنامه ای تحقیق در مقیاس طیف لیکرت یعنی رتبه ای می باشد، در همین راستا از ضریب همبستگی رتبه ای اسپرمن استفاده شده است. این ضریب میزان همبستگی رابطه ای میان دو متغییر ترتیبی را نشان می دهد و به عبارت دیگر متناظر ناپارامتری ضریب همبستگی پریسون می باشد. که در ادامه پژوهش نتایج حاصل از تحقیق مطرح شده. بعد از گردآوری داده از نرم افزار spss برای تحلیل داده ها استفاده شده است. در این پژوهش پرسشنامه ای در رابطه با موضوع تهیه و بین 400 نفر از شهروندان شهر گرمدره توزیع شد. در بین متغیرهای موثر در توسعه فیزیکی شهر وجود راههای ارتباطی و مواصلاتی بیشترین تاثیر را در روند توسعه فیزیکی شهر داشته است.
واژه های کلیدی:
توسعه فیزیکی شهر – گسترش فضایی – شهر گرمدره – متناظر ناپارامتری – ضریب همبستگی اسپرمن

1- مقدمه
1-1- طرح مسئله:
توسعه فیزیکی گرمدره
توسعه فیزیکی شهر، فرآیندی پویا و مداوم است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهت های عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابند و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به تنسیق فیزیکی متعادل و موزون فضاهای شهری نخواهد انجامید و در نتیجه سامانه های شهری را با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد ساخت (فردوسی، 1384 : 18) توسعه و عمران در مناطق مختلف شهری، روستایی و صنعتی که در بستر طبیعی قرار دارد همواره نیازمند مطالعه ی دقیق می باشند (ثروتی، 1387 : 14)
در مطالعه ی فیزیکی شهرها باید عوامل و موانع طبیعی و انسانی را مطالعه و ارتباط و تاثیر متقابل این پدیده ها بر یکدیگر و بر توسعه شهر بررسی شود. زیرا عدم شناخت و آگاهی لازم از این محدودیت ها و عدم رعایت حریم مناسب آنها، باعث هدایت و گسترش شهر در جهت این موانع می شود که در نهایت شهر و فضاهای شهری را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. گسترش بی رویه شهرها یک مشکل جهانی است و پیش بینی می شود تا سال 2025 افزون بر 65 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند که این عامل توسعه فیزیکی را گسترش می دهد (kaya, 2006 : 19)
شهرها در گذشته توسعه فیزیکی پایداری را در خود تجلی ساخته بودند. به طوری که با توجه به محدودیت های اکولوژیک نظیر آب، توسعه متناسب و سازگار با طبیعت صرفه جویی در منابع، استفاده از مواد و مصالح، ابداع روزشهای موثر مناسب برای ادامه حیات. نظیر قنات و بادگیر به رشد و توسعه خود ادامه می دادند اما در شهرسازی امروزی با تبعیت از الگوی کلاسیک و پیروی کوکورانه از الگوهای کلیشه ای، توسعه شهری وضع ناپایداری را پیدا کرده است.
در دهه های اخیر عناصر سیاست گذاری به توسعه هر چه بیشتر لگام گسیخته شهر کمک نموده و باعث شده است که ارش زمین کیفیت مسکن و دیگر فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی اشکال متفاوتی از شهرنشینی را به وجود آورند. گروهی از عناصر سیاست گذاری موثر در توسعه فیزیکی شهرها که دارای امتیازات و ویژگی های خاصی هستند عبارتند از به وجود آمدن اشتغال، رفاه اجتماعی، پیشرفت های فرهنگی و علمی و اقتصادی (حسین زاده دلیر، 1381: 33) هم اکنون تقریبا بیش از نیمی از مردم جهان در شهرها به سر می برند. پیشبینی ها نشان می دهد که با نرخ رشد فعلی، جمعیت کشور در سال 1400 به 130 میلیون نفر خواهد رسید. که حداقل به 2 برابر مساحت کنونی برای گسترش شهرها نیاز است. (امین زاده، 1379) گسترش شهرنشینی و توسعه شهری زمینه را برای دخالت ژئومورفولوژی در امور شهری فراهم کرده است.
در واقع هدف ژئومورفولوژی شهری، درک متقابل آثار فرایند های شهری و ژئومورفولوژی در نهایت خدمت به مردم و رفاه آنهاست (مقیمی، 1385، : 4-5) با نگاهی به روند توسعه فیزیکی شهرها، به ویژه در نیمه دوم قرن حاضر معلوم می شود که زمین قابل سکونت تحت تاثیر عواملی چون ازدیاد جمعیت (رشد طبیعی و مهاجرت از روستا به شهر)، ادغام روستاها در بافت فیزیکی شهرها، گستردگی و پرشماری واحد های تولیدی، خدماتی و مسکونی، تغییر الگوی مصرف زمین، زمین خواری و سوء مدیریت شهری با آهنگی سرسام آور کاهش می یابد (محمد زاده، 1386، : 94) رانتهای بساز و بفروشی و فروش تراکم های هدف دار، ناتوانی در ارائه خدمات شهری یکدست و یک وزن به تمامی مناطق شهری، تخریب و زیرساخت و ساز بودن اراضی زراعی با ارزش و سرسبز داخل و پیرامون شهرها، تمرکز نقدینگی و سرمایه های مردم در بخش زمین، ساختمان و بساز بفروشی آن، ادغام سکونت گاه های روستایی در اندام کالبدی شهرها.
اگر چه هر یک از موارد یاد شده به تنهایی و یا به یکجا عامل اثرگذار در روند گسترش فضایی و فیزیکی شهرها بوده است و به طبع خود بازخوردهای مثبت و یا منفی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی – الولوژیکی به همراه داشته ولیکن در شهر گرمدره مجموعه این عوامل در کنار هم گاه به صورت علت و گاه به صورت معلول شکل دهنده ماهیت و ساختاری بوده اند که ماحصل آن شهر گرمدره (واقع در استان البرز) را به شکل امروزی در آورده است.
(پژوهشهای جغرافیایی، شماره 63، 1387)
از عوامل فیزیکی دیگر در توسعه فیزیکی شهرهای کوچک، تغییر کاربری ها و تبدیل آنها به کاربری مسکونی است که به نوبه خود تاثیر مستقیمی در روند توسعه فیزیکی دارند.
شهر گرمدره یکی از شهرهای مهم استان البرز محسوب می شود که از قاعده ی توسعه فیزیکی مستثنی نبوده، میزان رشد جمعیت و توسعه فیزیکی این شهر در جهت افقی و نیز گسترش مداوم ساخت و سازهای شهری سبب از بین رفتن مزارع کشاورزی و باغات اطراف و داخل شهر شده است. در این مقاله ویژگی های روند توسعه شهر البته از لحاظ فیزیکی بررسی می شود. (نشریه جغرافیا، مظفری، غلامعلی، 1378، : 20 تا 11)

1-2- اهمیت و ضرورت
شناخت عوامل موثر در گسترش و توسعه فیزیکی شهرهای کوچک به درک چگونگی رشد و توسعه ی شهری کمک شایانی می نماید. در این رشد بررسی نشان داده می شود که چه عواملی در نقش جاذبه های شهری موجب رشد افقی و فیزیکی شهرها می شود و بالعکس عامل دافعه ی بخش های دیگر شهری که از رشد فیزیکی به هر دلیلی جا مانده اند را مشخص می کند و این امر ضرورت انجام این پژوهش را روشن می سازد.

1-3- اهداف
با وجود مقالات علمی و مطالعات گسترده ای که در زمینه شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر رشد و توسعه فیزیکی شهرهای کوچک در کشور صورت گرفته و تفاوت هایی که در علل پیدایش این امر در شهرهای مختلف با ویژگی های متفاوت انسانی و طبیعی صورت یافته ها را مصمم می سازد که به دنبال یک راهکار مناسب برای توازن سازی و نعادل بخشی به این امر باشیم تا توسعه شهری به صورت تک محور تنها زمینه ی فیزیکی اتفاق نیفتند. بلکه به نوعی همه جانبه باشد.

1-4- پیشینه پژهش
ظهور و پیدایش علوم مرتبط با شهرسازی و برنامه ریزی شهری باعث پسترش و نشر افکار و تئوری های مختلف در زمینه ی شهر و توسعه ی شهری شده است. همر هویت در زمینه توسعه فیزیکی شهر اعتقاد دارد که تفاوت های اقتصادی و اجتماعی در ساختارهای جمعیتی و کالبدی، موجب ساخت الگوی قطاعی شهر می شود. چاسنی هارس و ادوارد اولمن با الگوپذیری از نظریات این دو محقق، مدل ساختاری چند هسته ای شهر را که زیر بنای کاملا جغرافیایی داشته و بر اساس اختلاف در مورفولوژی و توپوگرافی زمین تنظیم شده را ارائه داده اند (فرید، 1373، : 147 – 145)
ویلیام هرد نیز با تکیه بر اهمیت راههای ورودی و خروجی به شهر، گسترش اصلی شهر را در امتداد این راهها می داند. (شکویی، 1376، 170-154)
لوئیز مامفورد نیز با تکیه بر گسترش شهر 6 مرحله فرض می کند.
در مرحله اول یا ائوپولیس شهر کلیتی متکی بر کشاورزی، مرحله دوم پا پولیس شهر واحد کوچکی با فعالیت های بازرگانی و تجاری خود، در مرحله سوم یا متروپلیس شهر به نهایت رشد می رسد، مرحله چهارم یا مگاپلیس شهر به شکل پیچیده ای گسترش و توسعه یافته است، مرحله پنجم یا تیراپولیس شهر از لحاظ تجاری، بازرگانی به زوال می رسد، مرحله ششم یا نگروپولیس شهر به بدترین وضع می رسد. هاروله مه یر جغرافیدان آمریکایی در علل پیدایش ساختار چند هسته ای و رشد شهر به عامل استفاده از اتومبیل که باعث توسعه حومه نشینی و گسترش فیزیکی شهر می شود تاکید دارد ( شکویی، 1376، : 170-154)
در ایران نیز یداله فرید در سال 1373 با ارئه نظریه پیوند شهری، پیوند اراضی اطراف هسته آغازین شهرهای ایران و پیوند روستاها و شهر را در توسعه فیزیکی موثر دانست.
(پور احمد، یدقار، حبیبی، 1382، : 17)
حنفی در سال 1378 روند توسعه فیزیکی شهر مراغه را مطالعه کرده و اظهار می نماید که گسترش شهر به صورت افقی اتفاق افتاده، توسعه عمودی در شهر وجود ندارد و الگوی توسعه فیزیکی شهر مشابه توسعه ستاره ای است. نصیری در سال 1380 روند توسعه فضای شهر ملایر را بررسی نموده و دریافته که الگوی حاکم بر بافت امروزی شهر، الگوی شعاعی – سطرنجی است و توسعه شهر به سمت شمال غرب می باشد. محققین دیگری چون زنگی آبادی با بررسی شهر کرمان، ابراهیم فر (1372) بررسی شهر اردبیل، مهبود (1375) بررسی شهر نیشابور، کرم زادگان (1380) با بررسی شهر آستارا، پژوهشهای متعددی در زمینه روند الگوی توسعه شهر انجام داده اند.
مرادی دولت آبادی نیز در سال 1383 به بررسی روند توسعه فیزیکی شهر کامیاران پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مهمترین علت گسترش و توسعه شهر ناشی از مهاجرتهای بی رویه روستائیان به شهر و همچنین جاده ارتباطی سنندج – کرمانشاه بوده است.

1-5- سوال ها و فرضیه ها
سوالهای تحقیق به شرح زیر می باشد:
1- کدام متغیرها بیشترین تاثیر را در امر توسعه فیزیکی شهرها دارند؟
2- در توسعه فیزیکی شهرها عوامل انسانی موثرترند یا عوامل طبیعی و ژئوفورلوژی؟
برای پژوهش مذکور فرضیه هایی به شرح زیر مطرح است:
بنظر می رسد بین هر یک از عوامل و انگیزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مواصلاتی و ارتباطی، جغرافیایی و آب و هوایی (اقلیمی) ... با توسعه فیزیکی شهر گرمدره ارتباط معناداری موجود است.
بنطر می رسد واگذاری زمین و اعطای تسهیلات و امکانات بوسیله دولت در شهر گرمدره از عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهر محسوب می شود. (1373)

1-6- روش تحقیق
در این پژوهش از روش پیمایشی استفاده شده و از این طریق می توانیم رابطه بین متغیرهای تحقیق را مورد بررسی قرار دهیم و از آنجایی که روش پیمایشی قابلیت تعمیم پذیری دارد می توانیم نتایج تحقیق را به کل جامعه تعمیم دهیم. ابزار ما پرسشنامه که از مهمترین ابزارها است می باشد. و تعداد نمونه خود را به طور تصادفی انتخاب می کنیم. البته بین مردم و یا همان جامعه آماری شهر گرمدره. نمونه 400 تایی را به صورت تصادفی انتخاب می کنیم و سپس با جمع آوری اطلاعات داده ها را برای پردازش و تجزیه تحلیل به نرم افزار spss می دهیم و از آزمونهای اماری پارامتری یا ناپارامتری استفاده می کنیم.
1-7- معرفی متغیر ها و شاخصها
در این پژوهش متغیرهای اقتصادی، راههای مواصلاتی و ارتباطی، کمبودهای خدماتی و فضایی، عملکردهای مدیریت شهری و مردمی، انگیزه های اجتماعی، مسائل فرهنگی و خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی مورد ارزیابی قرار گرفته و بصورت مدل تحلیلی در شکل شماره 1 آورده شده است.

1-8- محدوده و قلمرو پژوهش
گرمدره شهری است در استان البرز، این شهر در بخش مرکزی از توابع شهرستان کرج واقع شده و در کیلومتر 21 جاده مخصوص تهران – کرج می باشد.
این شهر که در سالهای اخیر از رشد مطلوبی برخوردار بوده است دارای آب و هوای مناسبی می باشد حریم این شهر از شمال به ارتفاعات البرز و از جنوب به باغهای سرسبز و زمین های مستعد کشاورزی محدود می شود. و سایر نقاط نیز کاربری های صنعتی و مسکونی دارد. جمعیت این شهر در سال 1385 برابر 12827 نفر بوده اما هم اکنون حدود 23 هزار نفر می باشد. شهر گرمدره از سال 1383 بنا به تصویب هیات وزیران به شهر ارتقاع یافته. این شهر در مسیر تغییر جهت بادهای موسوم به بادهای غربی قرار گرفته است و به طور میانگین حدود 5 درجه متوسط دمای این شهر کمتر از دمای کرج می باشد. به لحاظ مهاجر پذیر بودن، تنوع قومی و در بر داشتن جمعیت هایی از سراسر ایران، به این شهر لقب کرج کوچک نیز داده اند. (محراب رجبی، البرز نامه، : 87)

عملکردهای مدیریتی و مردمی:
1.     خواسته های مردمی
2.     عملکرد شهرداری
3.     عملکرد شورای شهر
4.     مشارکت مردم در امور شهری
متغیر های اقتصادی:
1.     میزان درآمد
2.     سطح اشتغال
3.     وجود کارخانجات متعدد
4.     ارزانی قیمت زمین
5.     مسکن مهر
6.     تبدیل کاربری از کشاورزی به مسکونی
7.     تبدیل از روستا به شهر
8.     نزدیکی به کلانشهرهای کرج و تهران

انگیزه های اجتماعی جمعتی:
1.     جمعیت جوان
2.     قومیت های متفاوت
3.     تعلق به آشنایان
4.     رضایتمندی

راه های مواصلاتی و ارتباطی:
1.     راه آهن تهران – آذربایجان
2.     جاده مخصوص کرج
3.     خط متروی تهران – کرج
4.     اتوبان تهران – کرج
5.     راه های اصلی و فرعی متعدد

مسائل فرهنگی:
1.     حفظ ارزشها
2.     تبعیت از فرهنگ های جدید
3.     رسیدن به آرزوها

کمبودهای خدماتی و فضایی:
1.     امکانات بهداشتی و درمانی
2.     امکانات تجاری و مرکز خرید
3.     امکانات تفریحی
4.     امکانات آموزشی
5.     امکانات ورزشی
خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی:
1.     خاک مناسب
2.     دمای مناسب
3.     رطوبت
4.     آب زیرزمینی
5.     شیب مناسب

عوامل توسعه فیزیکی شهر گرمدره

شکل 2: مدل تحلیلی متغیرهای موثر بر توسعه فیزیکی شهر گرمدره
2- مفاهیم، دیدگاه ها، مبانی نظری
2-1- مفاهیم
توسعه فیزیکی نابسامان و بی رویه شهرها یکی از مشکلات شهر و شهر نشینی در دوران معاصر میباشد. این امر در دهه های اخیر علاوه بر آنکه ساختار شهرها را دگرگون ساخته و نقش پذیری شهرها تاثیر فراوانی داشته و سازگاری آینده توسعه شهر را مبهم ساخته.
توسعه فیزیکی نابسامان و بی رویه شهرها یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی در دوران معاصر میباشد. این امر در دهه های اخیر علاوه بر آنکه ساختار شهرها را دگرگون ساخته، بر نقش پذیری شهرها تاثیر فراوان داشته و سازگاری آینده توسعه فیزیکی شهرها را مبهم ساخته است.
توسعه فیزیکی در شهرهای شمالی ایران به دلیل ویژگیهای جغرافیایی و تراکم انسانی و نیز رشد جمعیت و مهاجرتهای روستایی همواره با دگرگونی در ساختار شهر همراه بوده و در شکل گیری توسعه نامتوازن شهری اثر فراوان داشته است. (علی قاسمی، 1390)
گسترش فضایی شهر با ساختمان سازی مرتفع بدون هیچ ترددی چشمگیرترین نمود رشد کنونی شهری است. بیشتر شهرهای موجود طی قرون متمادی گسترش کندی داشته اند. در حالی که امروزه کلیه فضاهای شهری کم و بیش به سرعت گسترش می یابند.

2-2- دیدگاه نظری
در سال 1955 ارنست برگس در راستای توسعه فیزیکی و فضایی شهر شیکاگو مدل دوایر متحدالمرکز را ارائه کرده و در زمینه شهر و توسعه شهری بررسی نموده است که به تاثیر آب و هوا بر توسعه و تکامل جمعیت شهر اشاره دارد و معتقد است در توسعه فیزیکی شهر فرایند پخشایش کاربری ها روی داده و در نتیجه آن افراد و گروه ها جا به جا می شوند و توسعه شهری روی می دهد. ( به نقل از شماعی و پور احمد)
در ادبیات برنامه ریزی شهری توسعه شهری غالبا از انگیزش کالبدی – فضایی مورد بررسی قرار میگیرد. و الگوها و راهکارهای متعددی در این رابطه ارائه شده است. لی و دیگران معتقدند که در شهرهای امروزی از نگرش پایداری، از بعد فیزیکی بهره مند می شوند، ما نیازمند راهبردهای اجرایی برای حل انبوهی از مشکلات چون: ترافیک شدید، آلودگی های محیطی، کاهش فضاهای عمومی، کمبود مسکن مقرون به صرفه، تباهی هاشیه های قدیمی و پر اکشن شهری هستیم.
درک فرآیند توسعه شهری در برنامه ریزی توسعه شهری و مدیریت شهری پایدار نقش تعیین کننده ای است.
هاوس معتقد است توسعه شهری فرآیندی است موثر از عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی و جمعیتی که در طول تاریخ مراحل مختلفی را طی کرده است. (وایت هاوس 1369)
مشهدی زاده معتقد است توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی می توان به معنی تغییرات در کاربری زمین و سطح تراکم، جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراقت و ... تعریف کرد. (مشهدی زاده 1374)
بسته به نوع توسعه، توسعه شهری شامل گسترش ابعاد فیزیکی و تغییرات در عملکردها می شود سابقاً در مورد توسعه شهری به تغییر در فضا، همچون افزایش ابعاد فیزیکی محیط ساخته شده اشاره می شد. اخیرا در مباحث توسعه شهری به تغییر در فعالیت های اصلی کاربری زمین همچون مسکونی و تجاری اشاره می شود.
رشد شهر به طور گسترده به نیروی اقتصادی متکی است. چونکه ناحیه شهری همواره مرکز فعالیت های تخصصی است. و بنابراین اندازه شهر به مقدار کالاها و خدمات تهیه شده برای صادرات بستگی دارد. مطابق نظریه اقتصاد پایه ای رشد یک شهر بستگی به صادرات یک شهر دارد و رشد شهری به طور گسترده بر پایه صادرات وابسته است. پول بدست آمده به وسیله فعالیت های صادراتی موجب تولیدات کالاها و نیازهای خدماتی جمعیت شهری می گردد. (زیاری 1389)
از نگرش جغرافیایی شهری به نظر می رسد که به اصطلاح مناسب برای فرآیندی که طی آن کالبد شهری رشد می کند و هم فعالیت ها و کاربری های شهری در این فرآیند دچار تحول می شوند و نیز در محیط اطراف تغییراتی ایجاد می شود. توسعه کالبدی – فضایی می باشد. این اصطلاح در برگیرنده توسعه فیزیکی و کالبدی شهر و هم تغییر و رشد کاربری ها و تغییرات سرانه های شهری و نیز در برگیرنده مصرف فضای غیر شهری اطراف شهر برای توسعه شهری است. پس چنانچه در تعریف توسعه شهری از نگرش جغرافیایی شهری مطرح شد فضا و فعالیت اصلی ترین عناصر هستند. رشد شهر مطابق فضا و جهت 2 نوع تقسیم بندی توسعه شهری است. (زیاری 1389)

با توجه به این که فرضیه تحقیق بررسی وجود رابطه بین شش متغیر مستقل "اقتصادی"، "عملکرد های مدیریت شهری و مردمی"، "کمبود های خدماتی و فضایی"، "انگیزه های اجتماعی و مسائل فرهنگی"، "راه های مواصلاتی و ارتباطی" و "خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی" با متغیر وابسته "توسعه فیزیکی شهر گرمدره" می باشد ، و نظر به این که داده های پرسشنامه ای تحقیق در مقیاس طیف لیکرت یعنی رتبه ای می باشد؛ در همین راستا از ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن استفاده شده است. این ضریب میزان همبستگی رابطه ی میان دو متغیر ترتیبی را نشان می دهد و به عبارت دیگر متناظر ناپارامتری ضریب همبستگی پیرسون می باشد. که در ادامه نتایج حاصل از تحلیل داده های بدست آمده تحقیق در قالب جداول زیر آورده شده است.
1- رابطه همبستگی بین وضعیت عوامل اقتصادی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
ما به بررسی عوامل اقتصادی و نقش و اهمیت آن در توسعه فیزیکی شهر گرمدره پرداخته ایم. بعد از جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل نتایج زیر حاصل شد. همانطور که در جدول (1) دیده میشود ضریب همبستگی بین دو متغیر عوامل اقتصادی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره در سطح معنی داری قابل قبول 0.250 می باشد. که این عدد به وجود رابطه معنی دار بین این دو متغیر اشاره دارد .
جدول1: ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
    توسعه فیزیکی شهر                                          گرمدره
عوامل اقتصادی
0.250
0.00
منبع : یافته های تحقیق
2- رابطه همبستگی بین وضعیت راه های مواصلاتی و ارتباطی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
ما به بررسی راه های مواصلاتی و ارتباطی و نقش و اهمیت آن در توسعه فیزیکی شهر گرمدره پرداخته ایم. بعد از جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل نتایج زیر حاصل شد همانطور که در جدول (2) دیده میشود ضریب همبستگی بین دو متغیر درآمد و توسعه فیزیکی شهر گرمدره در سطح معنی داری قابل قبول 0.318 می باشد. که این عدد به وجود رابطه معنی دار بین این دو متغیر اشاره دارد. بنابرین وضعیت راه های مواصلاتی و ارتباطی که یکی از متغیرهای معرفی شده تحقیق است بر روی توسعه فیزیکی شهر گرمدره تاثیر گذار خواهد بود.
جدول2: ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
راه های
مواصلاتی و ارتباطی
0.318
0.00
منبع : یافته های تحقیق
3- رابطه همبستگی بین کمبودهای خدماتی و فضایی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
ما به بررسی کمبودهای خدماتی و فضایی و نقش و اهمیت آن در توسعه فیزیکی شهر گرمدره پرداخته ایم. بعد از جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل نتایج زیر حاصل شد همانطور که در جدول (3) دیده میشود ضریب همبستگی بین دو متغیر کمبودهای خدماتی و فضایی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره در سطح معنی داری قابل قبول 0.187 می باشد. که این عدد به وجود رابطه معنی دار بین این دو متغیر اشاره دارد .

جدول3: ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره

کمبودهای
خدماتی و فضایی
0.187
0.00
منبع : یافته های تحقیق
4- رابطه همبستگی بین عملکردهای مدیریتی و مردمی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
     ما چنین فرض کردیم که بین دو متغیر عملکردهای مدیریتی و مردمی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره کشاورزان رابطه مثبت و معنی داري وجود دارد. همانطور که در جدول 4 دیده می شود، بین این دو متغیر در سطح معنی داری صفر که زیر 0.05 می باشد به میزان 0.249 رابطه همبستگی دارد.

جدول4 : ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
عملکردهای
مدیریتی و مردمی
0.249
0.00
منبع : یافته های تحقیق
5- رابطه همبستگی بین انگیزه های اجتماعی و فرهنگی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
ما به بررسی انگیزه های اجتماعی و فرهنگی و نقش و اهمیت آن در توسعه فیزیکی شهر گرمدره پرداخته ایم. بعد از جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل نتایج زیر حاصل شد همانطور که در جدول (5) دیده میشود ضریب همبستگی بین دو متغیر انگیزه های اجتماعی و فرهنگی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره در سطح معنی داری قابل قبول 0.099 می باشد. . که در مورد این دو متغیر نیز می توان صحت وجود رابطه معنادار بین این دو متغیر را تایید کرد.
جدول5: ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
انگیزه های
اجتماعی و فرهنگی
0.099
0.00
منبع : یافته های تحقیق
6- رابطه همبستگی بین خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره
ما به بررسی خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی و نقش و اهمیت آن در توسعه فیزیکی شهر گرمدره پرداخته ایم. بعد از جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل نتایج زیر حاصل شد همانطور که در جدول (6) دیده میشود ضریب همبستگی بین دو متغیر خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی و توسعه فیزیکی شهر گرمدره در سطح معنی داری قابل قبول 0.250 می باشد.
جدول6 : ضریب همبستگی اسپیرمن

ضریب همبستگی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
خصوصیات
جغرافیایی
0.288
0.00
منبع : یافته های تحقیق
همانطوریکه در جداول فوق دیده می شود، متغیر توسعه فیزیکی شهر گرمدره با شش متغیر مستقل تحقیق رابطه معنادار دارد. بنابرین می توانیم با بررسی نتایج ارائه شده در جداول فوق صحت فرضیات تحقیق را تایید کنیم
بررسی مقایسه میانگین سطح عوامل اقتصادی
آزمون مقایسه میانگین، به مقایسه میان گروه ها می پردازد و به ما می گوید که بین گروه ها از لحاظ آماری تفاوت معني داری وجود دارد یا خیر. آزمون های مقایسه میانگین به دودسته تقسیم می شوند: 1-آزمون های پارامتریک 2-آزمون های ناپارامتریک..دراین تحقیق برای مقایسه میانگین دو گروه مستقل از آزمون t مستقل وهمچنین برای مقایسه سه گروه ویا بیشتر از آزمونf   یا ANOVA استفاده می شود.

1- سطح عوامل اقتصادی (ضعیف یا قوی)
یافته های بدست آمده از آزمون t مستقل نشان می دهد که بین شرکت کنندگانی که از لحاظ سطح اقتصادی ضعیف و شرکت کنندگانی که قوی هستند، تفاوت معنی داری در میانگین وجود ندارد (جدول4-61).
جدول 4-61- نتایج بررسی مقایسه میانگین میزان توسعه فیزیکی شهر گرمدره با توجه سطح عوامل اقتصادی
متغیر
میانگین
df       t
P
ضعیف
        47/0
106   011/1 -
       569/0
قوی
        72/0

**    : معنی داری در سطح01/0 خطا       *: معنی داری در سطح05/0 خطا

2- عملکردهای مدیریتی و مردمی
یافته های بدست آمده از آزمونANOVA نشان می دهد که بین شرکت کنندگان مورد مطالعه از لحاظ نوع عملکردهای مدیریتی و مردمی (ضعیف و متوسط و قوی ) تفاوت معنی داری در میانگین توسعه فیزیکی شهر گرمدره وجود ندارد   (جدول4-62).

جدول 4-62-نتایج بررسی مقایسه میانگین میزان توسعه فیزیکی شهر گرمدره با عملکردهای مدیریتی و مردمی
سطوح متغیر
میانگین
انحراف معیار
F
P
ضعیف
59/0
497/0

متوسط
50/0
577/0
592/0
622/0
قوی
50/0
577/0

**    : معنی داری در سطح01/0 خطا       *: معنی داری در سطح05/0 خطا
- رگرسیون خطی چندمتغیره         در مجموع هدف اصلی از کاربرد رگرسیون چند متغیره این بود که ترکیب خطی از متغیرهای مستقلمان را به گونه ای ایجاد کنیم که حداکثر همبستگی را با متغیر وابسته مان نشان دهد. در نتیجه از این ترکیب خطی می توانیم در جهت پیش بینی متغیر وابسته وضعیت توسعه فیزیکی شهر گرمدره ، و اهمیت هر یک از متغیرهای مستقل تحقیق در پیش بینی مورد نظر ارزیابی کنیم.
پاسخ دادن به سوالات تحقیق از طریق ساختن یک معادله خطی به شکل عمومی زیر انجام می شود:
Y = b0 + b1x1+ b2x2 + b3x3 + b4x4 + b5x5 + b6x6 + e
كه در آن نقش هر یک از متغیرها در زیر آورده شده است:
Y: توسعه فیزیکی شهر گرمدره
x1 : اقتصادی
x2 : عملکرد های مدیریت شهری و مردمی
x3 : کمبود های خدماتی و فضایی
x4 : انگیزه های اجتماعی و مسائل فرهنگی
x5 : راه های مواصلاتی و ارتباطی
x6 : خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی
e : خطاهای تصادفی یا مانده ها
و ضرایب b0 و b1 و b2 وb3   و b4 و b5 و b6 شیب هر یک از متغیرهای تعریف شده در معادله رگرسیون یا به عبارتی ضریب میزان اهمیت متغیرها و سهم آنها در تبین متغیر وضعیت معیشتی هستند. که با روش کمترین مربعات برآورد میشوند و در ادامه مقدار هر یک به دست آورده خواهد شد.
در صورتی می توانیم از رگرسیون خطی استفاده کنیم که متغیر وابسته باید دارای توزیع نرمال باشد.به همین منظور برای سنجش نرمال بودن توزیع متغیر وابسته توسعه فیزیکی شهر گرمدره از آزمون x2 کای اسکوایر استفاده کرده ایم که نتایج آن در جدولی به صورت زیر خلاصه شده است.

جدول 7: آزمون کای اسکوایر
متغیر
کای اسکوایر
درجه آزادی
سطح معنی داری
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
132.309
9
0.003
منبع : یافته های تحقیق
همانطور که در جدول 7 مشاهده می شود برازش X2 در سطح معنی داری قابل قبول 0.003 است. یعنی متغیر توسعه فیزیکی شهر گرمدره دارای توزیع نرمال بوده و نماینگر برازش مناسب مدل است .
      . در ادامه نتایج مربوط به تحلیل های رگرسیونی این تحقیق آورده خواهد شد. که خلاصه آن در جدول 8 آورده شده است

جدول 8 : نتایج تحلیل رگرسیونی
متغير وابسته
متغير مستقل
سطح معنی داری
ضریب رگرسیونی بتا
تولرانس
R2adj
F
توسعه فیزیکی شهر گرمدره
اقتصادی
0.01
0.108
0.777
0514
2.568
عملکرد های مدیریت شهری و مردمی
0.062
0.258
0.809
کمبود های خدماتی و فضایی
0.008
0.369
0.976
انگیزه های اجتماعی و مسائل فرهنگی
0.023
0.399
0.899
راه های مواصلاتی و ارتباطی
0.038
0.054
0.681
خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی
0.012
0.421
0.891
منبع : یافته های تحقیق
R2 تعدیل شده به مجذور ضریب همبستگی چندگانه معروف می باشد. این ضریب میزان تبیین واریانس و تغییرات متغیر وابسته توسط مجموعه متغیرهای مستقل را نشان می دهد. در جدول 8 این آماره 0.514 می باشد که نشان می دهد، شش متغیر مستقل تحقیق توانسته 51.4 درصد تغییرات متغیر وابسته مان را پیش بینی کند.
      مقدار F نشان دهنده آن است که آیا مدل رگرسیونی تحقیق مدل مناسبی است یا خیر. تشخیص این موضوع با معنی داری F در سطح خطای کوچکتر یا بزرگتر از 0.05 امکان پذیر است. که عدد معنی داری F در این تحقیق 0.051 بدست آمده که نشان می دهد این آماره با مقدار بدست آمده 2.568 معنادار است و گواه از قدرت6 متغیر مستقل تحقیق در تبیین میزان تغییرات و واریانس متغیر وابسته توسعه فیزیکی شهر گرمدره می باشد.
        در تحلیل نتایج جدول رگرسیونی (جدول 8) از ضریب بتا Beta استفاده می کنیم. ضریب بتا عددی بین 0-1 است، بدین صورت که هرچه قدر ضریب بتا به یک نزدیکتر باشد رابطه قوی تری بین متغیر مستقل و وابسته وجود دارد.
       همانطور که در جدول 8 دیده می شود، ضریب بتا برای متغیر شرایط جغرافیایی و اقلیمی بیشترین مقدار در بین متغیرها (ضریب بتا 421.) را کسب کرده است. که نشان می دهد در این این شش متغیر، متغیر شرایط جغرافیایی و اقلیمی بیشترین تاثیر را در تبیین و پیش بینی توسعه فیزیکی شهر گرمدره دارد. بعد از آن متغیر کلیدی انگیزه های اجتماعی و مسائل فرهنگی در سطح معنی داری 0.023 با ضریب 0.399 بیشترین تاثیر را داشته است. کمبود های خدماتی و فضایی از عوامل دیگر تاثیر گذار در توسعه فیزیکی شهر گرمدره می باشد که در سطح معنی داری 0.008 ضریب بتای 0.369 که نشان دهنده رقم خوبی در پیش بینی توسعه فیزیکی شهر گرمدره است. در تهایت معادله رگرسیونی این تحقیق به صورت زیر خواهد شد
Y =3.019 + 0.369X1 + 0.399X2 + 0.108X3 + 0.258 X4 + 0.054 X5 + 0.421X6 + 0.850
بنابرین در این قسمت توانستیم با نشان دادن ضرایب بتا برای هر متغیر مستقل به سوالات مطرح شده در تحقیق پاسخ دهیم.
4- نتیجه گیری
منطقه مورد مطالعه در فرآیند توسعه فیزیکی خود در چند دهه اخیر رشد سریعی را پشت سر گذاشته که در نتیجه منجر به تغییر کاربری اراضی، عدم تناسب ویژگی های اراضی با اصول شهر سازی، افزایش مهاجرت و به تبع آن رشد جمعیت شده است. این تحقیق با سناخت و بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهر گرمدره سعی نموده با بیان متغییرها و عوامل موثر در روند توسعه را مطرح کند.

5- پیشنهادات:
به منظور یکپارچه یازی توسعه شهر گرمدره موارد زیر پیشنهاد می شود.
1- ایجاد تعادل بین شهرهای کوچک و متوسط و بزرگ در سطح استان در جهت متعادل نمودن سیاستهای برنامه ریزی توسعه یکپارچه در سطح استانی.
2- کنترل و جهت دادن به روند ساخت و سازها و مدیریت بیشتر از سوی مسئولان شهری جهت توسعه مثبت و همه جانبه شهر.
3- یکی از عوامل مهم گسترش فیزیکی رشد جمعیت است کنترل موثر است برای ایجاد اشتغال بیشتر.
4- افزایش فضاهای خدماتی بر اساس نیازهای شهروندان.
5- ایجاد امکانات بهداشتی – درمانی – بیمارستانی جهت رفاه حال شهروندان.
6- اختصاص سرانه های بیشتر آموزشی – فرهنگی به شهر.
7- ایجاد زیرساختهای تفریحی – ورزشی بیشتر جهت گذراندن اوقات فراغت اهالی شهر.
8- کنترل مهاجرت های بی رویه از نوع فصلی – دائمی به شهر گرمدره.

منابع و ماخذ:
1- پوراحمد احمد,يدقار علي,حبيبي كيومرث (1382): بررسی روند الگوی توسعه شهری سنندج با استفاده از GIS و RS، نشریه هنرهای زیبا، شماره 16، ص 15 – 32
2- پور احمد، احمد و شماعی، علی (1380): اثرات توسعه فیزیکی شهر سزد بر جمعیت بافت قدیم شهر، مجله نامه علوم اجتماعی، شماره 18
3- ثروتی، محمدرضا، (1383): تنگناهای طبیعی توسعه شهر لار (جنوب استان فارس)، فصل نامه جغرافیای سرزمین، سال اول، شماره 21، 4 صفحه
4- ثروتی، محمد رضا و خضری، سعید و رحمانی، توفیق (1388) بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 67، ص 13 – 29
5- شکویی، حسین (1376) جغرافیای شهری، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه پیام نور
6- فریر، یدالله (1373): جغرافیای شهر شناسی، چاپ سوم، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز.
7- حسین زاده دلیر، کریم، نشریه علوم انسانی، شماره 21، ص 33
8- مظفری، غلامعلی (1387): نشریه جغرافیا ص 11-20
9- مهندسین مشاور شارمند (1382): بررسی مسائل توسعه شهری منطقه 5 شهرداری تهران، جلد دوم (مطالعات سازمان قضایی و سیمای شهری) تهران، معاونت شهرسازی و معماری، ص 216 – 1
10- فردوسی، بهرام (1384) امکان سنجی و کاربرد سیستم پشتیبانی تصمیم گیری در توسعه فیزیکی شهر، نمونه موردی سنندج، پایان نامه ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
11- نگارش، حسین (1382) کاربرد ژئومورفولوژی در مکان گزینی شهرها و پیامدهای آن، نشریه جغرافیا و توسعه، سال اول شماره 1 صص 133-147
12- علمی زاده، هیوا (1382) کاربرد ژئومورفولوژی در توسعه و محدودیت کرج، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 71 صص 67-63
13- حکمت نیا، حسن، میرنجف موسوی (1385) کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و منطقه ای، علم نوین یزد
14- علی نژاد طیبی، کاووس (1389) تحلیل مکانی – فضایی مکان گزینی مراکز درمانی شهر رشت، گیلان و توسعه فیزیکی آن. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، پایان نامه ارشد جغرافیا.
15- باباپور ورجاری، هودا (1389) تحلیل مکانی – فضایی مکان گزینی مراکز درمانی شهر رشت، گیلان و توسعه فیزیکی آن. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، پایان نامه ارشد جغرافیا.
16- حبیبی، کیومرث، احمدپور (1384) توسعه کالبدی – فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS کردستان انتشارات کردستان، چاپ اول
17- بدر، رضا (1379) استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعه فیزیکی شهر رضی، تهران، دانشگده تربیت مدرس تهران، پایان نامه ارشد جغرافیا
18- روستایی، شهرام، جبازی (1386) ژئومورفولوژی شهری، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
19- صفاری، امیر (1387) قابلیت و محدودیت های ژئومورفلوژیکی کلان شهر تهران به منظور توسعه و ایمنی پایان نامه دکتری دانشگاه تهران.
20- محمدزاده، رحمت (1386) بررسی اثرات زیست محیطی توسعه شهری منطقه 5 شهرداری تهران، جلد دوم، معاونت شهرسازی و معماری صص 21-1

21- Chapin F Stuart J. and Kaiser Edward J. 1985: urban Land use Planning, university of Illinois, Press urban and Chicago.
22- Hiras Kar G. K. 1989: Fundamental of Town Plannings, Published by O. P. Kapur For Danpat Rai & Sons, Dehli.
23- Zeaiean Firouzabadi, Parviz and E, Ghanavati 1386 Digital Approaches for chang Detection in urban Envirinment, Department of Geography, Faculty of Human Siences. Teacher Traning university. Tehran.
24- Anderson, Joch R. 2002, Risk in rural deve lopment challenges for mamagersand policy makers. Rural Development Department, wordl Bank.
25. Hall, R. H. 1992, organizations, structures, processes, and out comes, new Jersey, Prentice.
26- Levi, Strauss, C. 1969 Provision of urban Infrastucture through land subdivision controlin Thailand, HSD Research Paper no. 26, Asian Institute Technology, Bangkok.
27- Arcger, R, W, (1991) Orovision of urban infrastructure through Land subdivision controlion Thailand, HSD Research paper no. 26, Asian Intitute Technology, Bangkok.
28- J.A.G.Jaeger et al.sutibility criteria for measures of urban spraw e cological in dicators to (2010) 397 – 406
29- kaya. S , curan , p.j (2006) monitoring urban growthon the European side of the Istanbul metropolitan area. 18-25
30- batisane, n , yarnal , b (2008). Urban enpansion in center country, applied geography Doi: 10, 1016 , j. apgeog. 2008 , 08 , 07

بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهرهای کوچک

مطالب مشابه :

نقش مدیران در پیوند خانواده ، مدرسه و جامعه در ابعاد مسایل دینی ، اجتماعی و اقتصادی

نتايج پرسشنامه در مورد توسعه پايدار شهر تهران

جغرافیای اقتصادی و اهمیت آن در (برنامه‏ریزی)توسعه

عوامل موثر بر جذب مشتری در بانک ها - دانلود

مختصري در باره اقتصاد آموزش

میزان تاثیر صنعت قالی بافی در توسعه اقتصادی روستا

193- پرسشنامه رساله دکتری با عنوان بررسی آثار اقتصادی تحقیقات بادام در ایران

بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی شهرهای کوچک