سواد رسانه اي در دو حيطه رسانه هاي آموزشي وارتباط جمعي

از زماني كه وسايل و ابزارها ورسانه ها به كمك آموزش آمدند مفهوم تكنولوژي آموزشي شكل گرفت. رسانه ها كه كار انتقال مفاهيم و وظيفه واسطه گري را در امر آموزش به عهده گرفتند جزء لاينفك اجزاي ورودي سيستم هاي آموزشي شناخته شدند. رسانه آموزشي ابزاري است براي ارائه آموزش به فراگير و طبيعتاً جزئي از فرايند آموزش و تكنولوژي آموزشي محسوب مي شود(فردانش /1390).

در اوايل قرن بيستم كه رويكرد معرفت شناسي اثبات گرايي(Positivism) يا رواشناسي رفتار گرايي (Behaviorism)حكم فرما بود تعريف تكنولوژي آموزشي به مفهوم استفاده از ابزارها و وسايل سمعي وبصري و رسانه ها در فرايند آموزش بود لذا بعد سخت افزاري بيشترتاكيد مي شد اما با ظهور رويكردهاي معرفت شناسي جديد تعبيري(Interpretative) وانتقادي(Critical) يا رواشناسي شناخت گرايي (Cognitivism)وسازنده گرايي(Constructivism) مفهوم تكنولوژي آموزش نيز به بعد نرم افزاري تغيير يافت و شامل روشها ودستورالعملها با استفاده از يافته هاي علمي براي حل مسايل آموزشي اعم از طرح اجرا وارزشيابي در برنامه هاي آموزشي گرديد.(فردانش/1390).

با اين وجود وسايل سمعي بصري و رسانه ها در فرايند آموزش نقش مهمي داشته ودارند و در اين زمينه فيلمها واسلايدهاي زيادي توليد شده اند وابزارها ورسانه هاي جديد در آموزش وپرورش به خدمت گرفته شده اند.رسانه ها در انتقال دانش و مفاهيم به دانش آموزان سهم زيادي دارند و دانش آموزان مطالب درسي را با توجه به فراهم آوردن زمينه هاي قابل مشاهده كردن مفاهيم،تمثيلات،قوانين وقواعد علوم ورياضيات بهتر و سريعتر نسبت به روشهاي سنتي سخنراني وگچ وتخته ياد مي گيرند.

تحقيقات زيادي در خصوص كاربرد رسانه هاي آموزشي وتاثيرات آنها انجام شده ونقاط ضعف وقوت آنها تبيين شده است.يكي از نتايج بدست آمده اين است كه رسانه ها به عنوان وسيله انتقال محتوا فرقي باهم ندارند و متخصصان آموزشي توصيه مي كنند در زمينه اصول انتخاب رسانه از رسانه هاي ارزان و ساده در فرايند آموزش استفاده شود.(فردانش/1390).عكس العملهاي شناختي دانش آموزان در مواجهه با رسانه هاي آموزشي متفاوت هستند.يكي از آنها گرايش وعلاقه است.اگرگرايش دانش آموز به يك رسانه مثبت باشد در اثر درگيري ذهني بيشتر سبب يادگيري بيشتر مي شود.ديگري تلقي دانش آموز از ميزان سهولت يا صعوبت يادگيري از يك رسانه است.هرقدر دانش آموز احساس كند در هنگام يادگيري از طريق يك رسانه دشواري بيشتري وجود دارد ميزان يادگيري او بيشتر مي شود و برعكس .مثلاً يادگيري از طريق تلويزيون كه همراه تفريح واستراحت ونسبتاً سهل است ميزان يادگيري كاهش مي يابد.(فردانش/1390).با گسترش فن آوري و توليد انبوه رسانه هاي مختلف واستفاده عمومي از آنها ، امكان استفاده از تكنولوژي آموزشي در خانه ها فراهم گرديده است.ابزارهايي مانند تلويزيون ، رايانه،دستگاههاي پخش صدا وتصوير و وسايل كمك آموزشي كه امكان استفاده آسان از انواع فيلمها و نرم افزارهاي آموزشي از طريق سي دي ، دي وي دي ، فلش موريها ، برنامه هاي آنلاين، كتب ومقالات الكترونيكي(e.book)، شبكه هاي تلويزيوني آموزشي را فراهم نموده اند. اما در خصوص ميزان اثربخشي آنها در فرايند آموزشي نظرات مختلفي وجود دارد كه ناشي از بازخورد ارزشيابي استفاده از رسانه هاست.

كاربرد رسانه هاي آموزشي در مدارس و خانه و خارج از مدرسه وهمچنين وسايل ارتباط جمعي [4] هريك به نوبه خود نقاط ضعف زيادي براي دور شدن از اهداف آموزشي وتربيتي دارند ومي توانند بسيار مخرب باشند ولي فلسفه وجودي همه آنها فراهم آوردن فضاي مطلوب براي آموختن بهتر و زيست بهتر انسانهاست و بايد همه چيز در مسير تحقق اهداف متعالي وترقي انسانها قرار گيرد.

رسانه هاي آموزشي كه در خارج از مدرسه استفاده مي شوند شايد نتوانند رسالت آموزشي خود را در چارچوب اهداف برنامه درسي به نحو احسن انجام دهند زيرا اختيار فرايند يادگيري در دست فراگير است ونظام ياددهي –يادگيري به شكل ناقصي انجام شود.فراگير مي تواند به هر بهانه اي يادگيري را تعطيل نمايد ويا به شكل مطلوبي انجام نشود.وقتي در كلاس درس از cd و اينترانت يا هر نوع رسانه ديگر كه بصورت محدود وكنترل شده استفاده مي شود همه دانش آموزان با تكرار مطالب وگوش دادن به آنها وفعاليتهاي آموزشي ديگر در فرايند ياددهي- يادگيري مشاركت مي كنند. اما استفاده دانش آموز از رسانه هاي آموزشي در خانه مانند cd ، رايانه كه به تنهايي انجام مي شود ممكن است حوصله اش سر رفته و به سراغ چيزهاي جذاب ديگر مانند cd هاي حاوي كارتون وبازيهاي مجازي، سايتهاي گوناگون اينترنت و شبكه هاي تلويزيوني وماهواره اي كه به آساني در دسترس او قرار دارند برود.

رسانه هاي آموزشي در خارج از مدرسه در جاي ديگري نيز كاربرد دارند. بسياري از دانش آموزان بعد از وقت مدرسه در آموزشگاهها وكانونهاي فرهنگي وهنري مختلف نيز حضور مي يابند كه آموزشهاي تكميلي را دريافت مي كنند و يا ساير آموزشهايي كه جزء برنامه هاي مدرسه اي نمي باشد مانند كلاسهاي تقويتي ،كنكور، كلاسهاي هنري تجسمي وآوايي، زبان و... را ياد مي گيرند. بنابراين محتوا ، روشهاي تدريس ، فضاي آموزشي ، نوع رسانه هاي آموزشي ، مقررات حاكم برآنها ممكن است متفاوت باشند وحتي با اهداف آموزش رسمي و برنامه درسي نيز زاويه داشته باشند.

با گسترش فن آوري در عصر اطلاعات و ارتباطات، آشنايي همه مردم و بخصوص دانش آموزان با انواع مختلف ابزارها و رسانه ها براي زندگي بهتر ضرورت پيدا كرده است. ديگر سواد خواندن ونوشتن در دنياي امروز كافي نيست و براي بهره مندي از تكنولوژي هاي مدرن ورفع احتياجات روزمره ، لازم است نه تنها سواد رايانه اي ورسانه اي به معناي كسب مهارتهاي لازم جهت استفاده از آنها را كسب كرد بلكه توانايي تحليل محتواي رسانه ها،تفسير وتبيين اهداف رسانه ها،داشتن رويكرد انتقادي ونقش فعال وتوليد اطلاعات نو را نيز بايد بدست آورد .

در كنار وسايل ورسانه هاي آموزشي كه بيشتر در مراكز آموزشي كاربرد داشته ودارند ، رسانه هاي ارتباط جمعي هستند كه كاركردهاي متفاوتي دارند و مي توانند در خانه و محل زندگي ،كلاسها ومحيطهاي آموزشي ودر اجتماع ومحلهاي عمومي حضور بالفعل داشته باشند. كاربردهاي رسانه هاي ارتباط جمعي بيشترجنبه اطلاع رساني، سرگرمي ، فرهنگي واجتماعي-سياسي دارند (سواد رسانه اي و تاثير آن بر تعليم وتربيت كودكان ونوجوانان/1390)والبته كاربردهاي آموزشي هم مي توانند داشته باشند كه فرايند آموزشي آنها در كنترل و چارچوب سيستم آموزشي نبوده وممكن است برخلاف اهداف آموزشي و برنامه هاي درسي مدرسه اي باشند كه به آنها برنامه هاي درسي پنهان يا معكوس [5] هم مي گويند.

پس مي توان از اينجا به تفاوت رسانه هاي آموزشي ورسانه هاي ارتباط جمعي پي برد.رسانه هاي آموزشي بيشتر در چارچوب نظام آموزشي بكار گرفته مي شوند اما رسانه هاي ارتباط جمعي اگر جنبه آموزشي را در نظر بگيريم ممكن است در كنترل نظام آموزشي نبوده و تاثيرات منفي و نتايج بر عكس داشته باشد.

گسترش روز افزون رسانه ها وايجاد دهكده جهاني و تاثيرات مختلف رسانه ها بر زندگي مردم و بخصوص نظام آموزشي كشورها و پديدار شدن مشكلات متعدد بحث سواد رسانه اي نيز مطرح گرديد.

تاریخچه پیدایش سواد رسانه ای به سال ۱۹۶۵ باز می گردد. مارشال مک لوهان [6]اولین بار در کتاب خود تحت عنوان "درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان"، این واژه را بکار برد و نوشت : زمانی که دهکدۀ جهانی تحقیق یابد، لازم است انسان ها به سواد جدیدی بنام سواد رسانه ای دست یابند.قبل از او "تئوری سواد رسانه ای شناختی" توسط جیمز پاتر (متولد ۱۹۵۸ در انگلستان )مطرح شده بود.مفهوم سواد رسانه اي با شروع تحلیل فیلم هاي روز در دپارتمان های دانشگاهی سراسر ایالات متحده و انگلستان همزمان با رشد رويكردهاي معرفت شناسي انتقادي نضج يافت.

اصطلاح سواد رسانه اي بيشتر در نظام آموزشي كاربرد دارد. زيرا اكثر مخاطبان رسانه ها كودكان ونوجوانان هستند كه در مقابل هجمه اطلاعاتي رسانه ها آسيب پذيرترند وبرنامه هاي درسي را تحت الشعاع قرار مي دهند براي همين آموزش سواد رسانه اي اهميت پيدا كرده است.

بنابراين سوادرسانه ای، مهارتی است که لازم است دانش آموزان درکناراستفاده ازرسانه ها و به خصوص اینترنت به عنوان یک رسانه تعاملی،به آن مجهز شوند.استفاده از رسانه هابدون داشتن سوادرسانه ای، می تواند با اثرات نا مطلوبی همراه باشد.به ویژه آنکه با فاصله اطلاعاتی و مهارتی بین جوانان با والدین از یکسو وتنوع وتخصصی شدن رسانه های جدید، لزوم ارتقای مهارت های سوادرسانه ای دو چندان می شود.

سوادرسانه ای می تواند همچون یک ناظر هوشمند و درونی شده، رژیم مصرف رسانه ای جوانان راتنظیم کند.معمولا وقتی تاثیرات نامناسب انواع رسانه ها مانند برنامه های رسانه ای غیرمجاز،بازی های رایانه ای،شبکه های ماهواره ای برون مرزی ، استفاده نابجا ازاینترنت و...بر جوانان به صورت افت تحصیلی، مشکلات اخلاقی و رفتاری و آسیب های اجتماعی آشکارمی شود، به راه های درمانی اندیشیده می شود.درحالی که بهتر است این گروه را به ابزارنیرومندتری به نام سوادرسانه ای مجهز سازیم تاخود به کمک والدین و سایر منابع مفید،فعالانه دست به گزینشگری وپالایش بزنند و رژیم مصرف رسانه ای خود را تنظیم و کنترل کنند.

آموزش سواد رسانه اي در ساير كشورها:

پیشگامان عرصه آموزش سواد رسانه ژاپن و کانادا می باشند که برای حفظ فرهنگ خود از کشورهای همسانه و جلوگیری از تحریف و تغییر در آنها اقدام به این کار کردند. در کشور کانادا از زمان کودکی در کتابهای درسی به آنها آموزش می دهند که این آموزش ها برای حفظ هویت ملی خود در برابر کشور همسایه آمریکا است.

در کشور ژاپن برای اینکه که فرهنگ و تمدن خود را از نفوذ بازدارد ابزارها و منابع زیادی را در اختیار مردم و نخبگان خود قرار داده است تا به هر صورتی در دو سطح اول به مردم خود نشان دهند که چطور می توان یک واقعیت رو وارونه نمایش داد که باور پذیر باشد و با گوشه ای از آن را به نفع خود تحریف کرد و با این آموزش ها قدرت استدلال و تجزیه و تحلیل مردمشان را ببرند و دوم اینکه فرهنگ خود را در قالب های مختلف رسانه ای فیلم و کارتون صدا بازی های رایانه ای و ... هم به مردم خود و هم جهانیان نمایش دهند.

پروژه های سواد رسانه ای در کشورهای گوناگون به لحاظی چند با هم تفاوت دارند; ازجمله تفاوت در بستر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی موجود در بین کشورهای جهان اول و سوم.بسیاری از کارگاه ها و برنامه های سواد رسانه ای آمریکا حمایت گرانه و تدافعی هستند.آن ها تلاش دارند، مصرف کننده را در برابر پیام ها و تصویرهای اغواگران و برنامه های تفریحی، خبری و تبلیغی رسانه ها واکسینه کنند.در استرالیا بر جنبه های زیبایی شناسانه و معنی شناسی تأکید دارند. در بریتانیا و کشورهای آمریکای لاتین با زیر ذره بین بردن صنعت رسانه ای، سلطه ی کشورها و دولت را برای نیل به تواناسازی مصرف کنندگان رسانه، برجسته می سازند...

کشورهای دیگر هم در این زمینه از قافله عقب نمانده و رشد خوبی داشته اند; از جمله زلاندنو،شیلی،هند،اسکاتلند،آفریقای جنوبی،ژاپن، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و اردن.جالب اينكه ایالات متحده که در این زمینه از دیگران دیرتر وارد گود شده بود،هم اکنون در زمره ی کشورهایی است که سرمایه گذاری هنگفتی در این رشته کرده است.

منابع:

-فردانش،هاشم(1390)،مباني نظري تكنولوژي،تهران:سمت

-پژوهشكدهتحقيقاتاستراتژيك،گروهپژوهشهايفرهنگيواجتماعي (1387).سواد رسانه اي و تاثير آن بر تعليم وتربيت كودكان ونوجوانان،تهران

-فراستخواه،مقصود(1390).برنامه درسي مستور ومعكوس در آموزش وپرورش امروزي ايران،آيين شماره32 و33 ،تهران

[1] - Media Literacy

[2] -instructional technology or educational technology

[3] - instructional media

[4] -mass communication media

[5] -Hidden Curriculum

[6] -marshall mcluhan

سواد رسانه اي در دو حيطه رسانه هاي آموزشي وارتباط جمعي

مطالب مشابه :

بیوگرافی هنرآموزان

زنداني اردكان پس از 13سال حبس از مردم ياري خواست

ضوابط و استانداردهای طراحی کتابخانه ܓܨܓ

شوراي مدرسه هنرستان فني و حرفه اي آيت ا… بهاري

سواد رسانه اي در دو حيطه رسانه هاي آموزشي وارتباط جمعي

طرح اوقات فراغت اداره تبليغات اسلامي جوانرود خاتمه يافت

خدمات ويژه جانبازان 50 تا 69 درصد و خانواده آنها

اوقات فراغت چیست؟