منطقه و روشهای تعیین آن

منطقه و روشهای تعیین آن

تعریف و مفاهیم منطقه

یکی از پیچیدگی های اساسی در کشورها بین مفهوم منطقه و ناحیه است. در این میان هنوز علوم و رشته های مختلف ماند جغرافیا، معماری، شهرسازی، برنامه ریزی منطقه، علوم اجتماعی، عمران منطقه ای و اقتصاد به تعریف و مفهوم و مقیاس واحدی دست نیافته اند. تعاریف و مفاهیم منطقه و ناحیه در ارتباط با اهداف برنامه ریزی نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورهای جهان متفاوت به کار رفته است. یک ناحیه در یک کشور ممکن است با یک منطقه در کشور دیگر برابر باشد و یا بالعکس هم اسعمال گردد.

در ارتباط با مفهوم منطقه نظریات متعددی ابراز شده است. در واقع میتوان گفت منطقه بخشی از یک کشور است که وحدت آن ناشی از داده های آب و هوایی، گیاهی، ناهمواری، اقتصادی، سیاسی، اداری، فرهنگی باشد.

"هربرتسون" چهار عامل: ویژگی زمین، آب و هوا، پوشش گیاهی، جمعیت و تراکم را معیار تعیین منطقه طبیعی ذکر کرده است. سپس با بررسی ویژگی های مناطق پیرامون در مرکز همه مکانهایی را که مشخصات همگن و مشابه با ویژگی های مرکز داشتند حوزه نفوذ مرکز مورد بررسی به شمار می آورد.

دو روش فوق مبنتی بر تحلیل عوامل جغرافیایی است که در آن ویژگی های فیزیکی عوامل تعیین کنده محیط زیست انسانها به شمار آمده است. امروزه و با پیشرفت دانش فنی و تکنولوژی باید در مفهوم و تعریف منطقه تجدید نظر نمود. بنابراین منطقه را بعنوان بخشی از سرزمین دانست که بیشترین روابط عملکردی و کارکردی میان شاخص ها در آن برقرار باشد. در اصل منطقه از هر دیدگاهی و با هر دیدگاهی و با هر تخصصی تعریف شود باید جنبه های زیر را داشته باشد:

1- بخشی از فضا و سرزمین را شامل می شود.

2- در تعدادی از عوامل و ویژگی های خود وجه اشتراک داشته باشد.

3- دارای روابط عملکردی در شاخص ها باشد.

4- بعد از سطح ملی و بالاتر از سطح شهری قرار گیرد.

منطقه جغرافیایی

گرچه سابقه منطقه به عنوان یک واقعیت به قدمت تمدن بشری است اما مفهوم یابی آن مقدمات برنامه ریزی منطقه ای را فراهم کرد. بررسی نظریاتی که به تاریخ تکامل برنامه ریزی منطقه ای بصورت یک رشته عملی اثر گذاشته است. در فلمرو جغرافیا قرار دارد. بنابراین منطقه را مختص و آمایشگاه علمی جغرافیا میتوان عنوان نمود. منطقه جغرافیایی بسته به معیارهایی که دارد که برای مرزبندی آن بکار می رود، اگر فرضاً در مشخصات طبیعی عواملی همانند شکل زمین، اوضاع اقلیمی، خاک، پوشش گیاه، مبنای مرزبندی قرار می گیرد.

در منطقه جغرافیایی طبیعی اگر ملاک فعالیت های اقتصادی غالب و اصلی باشد منطقه اقتصادی است. اگر عوامل صرفاً فرهنگی مانند زبان، مذهب و غیره منطور باشد منطقه اجتماعی و فرهنگی است. اگر تمام این عوامل به حساب آورده شود منطقه جامع جغرافیایی است.

تعدادی از جغرافیدانان از جمله " استانبری" مناطق جغرافیایی را در مختصات طبیعی خاص توصیف می نماید. مشکل اساسی در جغرافیا حل نشدن مفهوم منطقه و ناحیه است.

منطقه کاربردی

منطقه کاربردی بر حسب و همبستگی کاربردی و متقابل دوسویه اجزاء متشکله آن قابل تعریف است. در واقع منطقه کاربردی یا قراردادی محدوده ای جغرافیایی است که بر اساس سنجه های منتخب، همنواخت یا همگن قابل تشخیص خواهند بود.در روشهای تعیین منطقه قراردادی معیارهاو سنجه های ،اغلب ماهیتی فیزیکی داشتند مانند عوارض زمین ،آب و هوا یا رویش گیاهی ،پس از آن معیارهای اقتصادی مانند نحوه معیشت غالب (کشاورزی یا صنعت) نیز در شناخت و تعیین منطقه به کار گرفته شد. در این دوره تقسیم بندی مناطق بر اساس عوامل فیزیکی به دلیل پایداری بیشتر این عوامل در قیاس با متغیرهای اقتصادی ،ارجح دانسته می شد .در تعیین مناطق قراردادی اقتصادی در سطح ملی ،به طور معمول فعالیت اقتصادی ملاک عمل است . لیکن برای تعیین محدوده اقتصادی یک شهر از معیارهای دیگری مانند سطح درآمد ،نرخ بی کاری ،نرخ رشد اقتصادی استفاده می شود . منطقه کاربردی محدود ه ای جغرافیایی است که در آن نوعی وحدت کاربردی و همبستگی بین اجزاء مشاهد می شود . یک منطقه ،اغلب شامل واحدهای جمعیتی غیر همگن مانند یک مرکز شهری و شهرهای کوچک و روستاهای اطراف آن است که از نظر عملکرد با یکدیگر در ارتباط نزدیک و متقابل اند . ارتباط عملکردی (یا کارکردی) بین واحدهای جمعیتی موجود در هر منطقه به طور معمول و در چهار چوب جریانهای اقتصادی بین این واحدها و با استفاده از سنجه های اقتصادی ،اجتماعی مانند سفر های کاری و یا سفرهای خرید که مراکز اشتغال یا مرکز خرید و فروش را با مرکز سکونتی وابسته پیوند می دهد ارزیابی می شود.

مناطق عملکردی با گره ای ،بر این نظریه استوار است که مردم برای فعالیتهای خود به فضایی نیازمندند .حدالقل ان فعالیتها شامل امور اداری ، اقتصادی ،سیاسی ،تفریحی و اجماعی است. محتوی این موضوع در واقع روابطی است که از این گونه فعالیتهای منتجه میشود و مستلزم و حمل و نقل و یا ارتباط میان جایگاههای مختلف است . در واقع مفهوم گره ای بر تفاوتهای درون منطقه ای تاکید می ورزد.

مفهوم برنامه ریزی

منطقه برنامه ریزی را می توان بر حسب هدفهای برنامه ریزی ،شیوه های پیشنهاد شده ،توسعه مورد انتظار تعریف کرده برای تسهیل در کار ، معمولاً مرزهای اداری که جمع آوری اطلاعات آماری و نیز اجرای برنامه از طریق کانالهای اداری موجود را آسان می کنند به کار گرفته می شود . عیب بزرگ مناطق برنامه ریزی ،ناهماهنگی مرز بندی اداری با مرزبندی های دیگر مانند معیارهای اقتصادی است .به طوری که تصمیمات زیر بنایی را برای این گونه مناطق کم اثر می کند . در این گونه موراد تغییر مرزهای اداری تنها راه حل واقعی است که بندرت عملی است.

اندازۀ مناطق برنامه ریزی با طول مدت برنامه ریزی تغییر می کند ،هر چه مدت برنامه ریزی طولانی تر باشد مناطق بزرگتر خواهند بود. اقدامات کوتاه مدت معمولاً در مناطق نسبتاً همگن مؤثر واقع می شود .

در برنامه ریزی منطقه همگن و منطقه عملکردی ،برای هدف تجربه و تحلیل به میزان قابل توجهی به یکدیگر مرتبط هستند "جان فریدمی" پنج منطقه متفاوت را در مناطق برنامه ریزی ارائه می دهد .1-مناطق هسته ای شامل یک یا چند شهر خوشه ای با حومه های میانی که با داشتن استعداد فراوان برای توسعه ی اقتصادی مشخص شده اند.

2- مناطق مرزی دارای منابع: نواحی تازه سکونت یافته ای هستند که طبیعت غالب آنها کشاورزی است.

3- نواحی انتخابی عقب مانده: نواحی قدیمی هستند که اماکن مسکونی آنها دارای اقتصاد روستایی با ویژگی مهاجرت است.

4- مناطق دارای مسایل ویژه: نواحی هستند که به علت موقعیت مکانی خاص یا مناطق ویژه به نگرش توسعه ای خاص نیاز دارند. حوزه های آبریز رودخانه ها به نواحی مناسب برای توسعه جهانگردی و محدوده های مرزی را به عنوان چند نمونه ذکر کرد.

منطقه همگن

منطقه همگن یا متحدالشکل که به نامهای مناطق همگن نیز خوانده می شود، از نواحی همجواری تشکیل می شود که اختلاف محل به محل درون آن بسیار ناچیز است. این مناطق مرز مشخصی با یکدیگر داشته و تداخلی در آنها مشاهده نمی شود. برای تایین منطقه همگن می توان از عوامل طبیعی، فرهنگی، اقتصادی بهره جست. بای تعیین منطقه همگن که عمدتا براساس به کارگیری روش های قیاسی انجام می گیرد می توان از نمونه های متغیییر زیر بهره جست:

1- ویژگی های بهره برداری از زمین، 2-نوع استفاده از زمین، کشاورزی، جنگل داری و... ، 3-محصولات عمده یا ترکیبی از محصولات عمده، 4-میزان بهره برداری یا اندازه مزرعه، 5-سطح تکنولوژی، 6-ترتیب مالکیت زمین، 7-ویژگی های جمعیتی،رشد و تراکم نرخ زاد و ولد، الگوهای مهاجرتی، 8-نظام شبکه حمل و نقل، 9- خدمات اجتماعی و تسهیلات عمومی(ویژگی های آبرسانی، بهداشتی، آموزشی، برق رسانی)، 10-ساختار اقتصادی، اجتماعی (گروه های اجتماعی و طوایف، الگوی توزیع درآمد، خدمات تصمیم گیرنده، اشتغال در هر بخش، بیکاری) در واقع تقسیم بندی مناطق همگن نوعی مطالعه قابلیت سنجی را می طلبد. علاوه بر این تعیین بالقوه مناطق گوناگون ضوابط عملی زیر توصیه می شود: 1-تولید(حجم،ارزش تولید، سهم در تولید ملی، ظرفیت پذیرش تعداد خانواده در هر واحد ناحیه) 2-توزیع(متوسط و دامنه درآمد خانواده) 3-محیط(حفاظت از منابع طبیعی و محیطی) 4-زمان(زمان لازم برای به ثمر رسیدن تولید، توزیع، قابلیت های محیطی) 5- نیازمندیها(مالی، نیروی انسانی، سازمان) بطور کلی برای تعیین مناطق همگن می توان از متغییرهای متعدد از جمله تحلیل عاملی توسط رایانه استفاده نمود.

منطقه خدماتی

منطقه خدماتی، محدوده ای است که در آن خدمات پستی، حمل و نقل، تجارت داخلی و خارجی و غیره ارائه می گردد.

منطقه شهری

برنامه ریزان شهری با استفاده از مفاهیم منطقه کاربردی و مناطق مختلف اقتصادی-اجتماعی سعی کرده اند به نحوی منطقه شهری را توصیف و تعیین کنند. "دیکینسون" کوشش کرد که محدوده های منطقه شهری را به وسیله تحلیل گسترده توزیع روزنامه تعیین کند. "گرین" از اطلاعات مربوط به مبدا و مقصد و تعداد اتوبوسهای روزانه برای تعیین محدوده حوزه نفوذ شهر بهره گرفت. در واقع ابداع اصطلاح منطقه شهری یا شهر-ناحیه توسط "پاتریک گدس" صورت پذیرفت.

"کریستال" و "لوش" روشهای قیاسی را در این مورد بکار گرفتند و بررسی های خود را بر تحلیل روابط سلسله مراتب واحدهای جمعیتی متمرکز کرده اند. تعریف عام منطقه شهری اغلب چندین مکان شهری را در بر می گیرد و تجسم عینی بدون توجه به مرزهای سیاسی است. می توان گفت منطقه ی شهری عبارتست از منظومه ای از شهرهای بزرگ و کوچک که در یک محدوده جغرافیایی با محدوده سیاسی و اداری معین استقرار یافته باشند و یا منطقه شهری مرکب از تعدادی شهر است که بزرگترین شهر آن مادر شهر یا مکان شهر آن منطقه نامیده می شود. مانند منطقه شهری اصفهان که مرکب از شهر اصفهان در شعاع 60کیلومتری با 29 شهر و تعداد بسیار زیادی روستا، یا منطقه شهری تهران به مرکز تهران متشکل از 14شهر بزرگ و کوچک و تعدادی روستا.

منطقه کانونی

شکل خاصی از منطقه ی عملکردی است که دارای یک منطقه ی کانونی است و در آن نقطه یک برتری و نوعی رهبری منطقه ای وجود دارد. اگر ارتباط و واکنش بین نواحی مختلف یک منطقه وجود داشته باشد و عملکردهای رهبری در یک ناحیه متمرکز باشد آن منطقه کانونی نامیده می شود. در درون نواحی کانونی ممکن است مرکزیت در سطوح متفاوت وجود داشته باشد که در اینجا سطح بندی مراکز کانونی یا رشد مطرح می گردد. در یک منطقه کانونی، نواحی مختلف ممکن است به علل گوناگونی، مرکزیت یک نقطه کانونی را برگزینند و به این ترتیب منظومه های مختلف در داخل یک منطقه کانونی بوجود آید و به آن ساختار منظومه ای بخشد.

منطقه ارگانیک

منطقه ارگانیک منطقه ای است که مردم آنرا با وابستگیهای متقابل که از منافع مشترک برمیخیزند به یکدیگر پیوند دهند.

منطقه قطبی

در منطقه قطبی یک شهر به عنوان قطب یا ایجاد میدان مغناطیسی و حیطه ی نفوذ عمل نموده و تمام فعالیت های منطقه را به خود جذب می نماید.

حوزه نفوذ

حوزه نفوذ یک شهر دارای یک حد کاملا مشخص و قطعی نیست بلکه به صورت طیفی از شدت روابط بین شهر و نقاط اطراف آن مطرح می گردد. هر چه از شهر مرکزی دورتر شویم شدت این روابط کمتر می شود. در مواقعی بسته به شرایط جغرافیایی و ارتباطات و عملکرد حوزه ی یک شهر ممکن است به صورت لکه های جدا از یکدیگر ظاهر شود. حوزه های نفوذ محدوده ای اطراف شهر است که بیشتر ارتباط هملکردی را با شهر اصلی داراست. یا ساکنین آبادیهای واقع در آن برای برخورداری از خدمات شهری (مدرسه، درمانگاه، خرید و فروش، و...) به طور روزمره ناچار به مراجعه به شهر اصلی می باشند. وسعت و شعاع عملکرد حوزه ای نفوذ را نقش شهر، مرتبه شهر در نظام سلسله مراتبی شهر، عوامل جغرافیایی، نظیر ناهمواری یا یکدیگر عوارض طبیعی و سرانجام سهولت دسترسی تعیین می کند. علاوه بر این فاصله ی نزدیکترین شهر بعدی نیز در تعیین حوزه ی نفوذ یک شهر موثر است. اصطلح حوزه ی نفوذ نمایانگر میدان تاثیر و نفوذ خدمات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی یک شهر در روستا، شهر ، شهرکها، بخش ها، شهرهای کوچک مجاور آن است. طبیعی است که این میدان نفوذ با افزایش فاصله تعدیل می گردد و تا رسیدن به مرز یک شهر هم ارز دیگر تقریبا از بین می رود. در تعیین حوزه های نفوذ یک شهر می توان از عوامل زی رکمک گرفت: 1-عرضه کالاهای شهری وتدارک مصنوعات ساخته شده در شهر. 2-ارائهخ خدمات درمانی و بهداشتی مستقر در شهر. 3-خدمات سیاسی و اداری متمرکز در شهر. 4-ارائه سرویس های خدماتی و تعمیراتی موجود در شهر. 5-شبکه ارتباطی و امکانات حمل و نقل مسافری و کالایی.

شایان ذکر است که با توسعه ی ارتباطات ماشینی شدن و سایر وسائط نقلیه روزبه روز از مرزهای سیاسی – اداری و تعیین حوزه های نفوذ شهری کاسته می شود. و نمی توان حوزه های شهری را با مرزهای جغرافیایی معین کرد. شهرها عمدتا دارای حوزه های نفوذعام و خاص و یا حوزه های نفوذ مستقیم متوسط و ضعیف هستند. حوزه های نفوذ عام یک شهر که در ارتباز با شهرهای دیگر باشد ممکن است به تناسب و شدت و ضعف عملکردای متفاوت شهری تحت تاثیر شهرهای دیگر قرار گیرد. اما حوزه نفوذ خاص بیشتر در شعاع نزدیک قرار دارد و مناسبات روزمره و نیازهای متقابل جاری را عمدتا با همان شهر انجام گیرد. در تجربه شهرسازی ایران، اصطلاح حوزه ی نفوذ و ضرورت بررسی آن طی قراردادهای طرح های جامع وزارت مسکن و شهر سازی و مهندسین مشاور منعقد می شد در دهه ی شصت شکل و رواج گرفت.

پسکرانه

اصطلاح پسکرانه به جای واژه ی hinterland به کار می رود برخی از جغرافیدانان معتقدند این اصطلاح را باید برای شهرهای بندری به کار برد. اصطلاح پسکراه یک مفهوم جغرافیایی است و با مرزبندی های اقتصادی- اجتماعی مشخص نمی شود مراد از پسکرانه نواحی اطراف شهر اعم از حوزه های نفوذ یا کشش آنهاست. مانند پسکرانه روستایی یک شهر یا پسکرانه ارتباطی آن.

حوزه ی کشش

در واقع حوزه های کشش شعاع و حوزه ی برد کالاها و خدمات است که با شدت و ضعف نقش شهر و حجم تقاضا چه برای مصرف در حوزه ی شهرها یا مناطق دیگر تعیین می گردد. بازارهای هفتگی، بازار دام، عمده فروشی محخصولات تولیدات صنایع دستی و تبدیلی در تعیین شعاع حوزه های کشش نقش موثری دارند.

تقسیمات کالبدی منطقه

همانگونه که قبلا ذکر شد یک منطقه به عنوان بخشی از یک کشور از نظر طرح ریزی کالبدی به ، خرد منطقه ، ناحیه، منظومه، مجموعه و روستا تقسیم می گردد.

منطقه

با توجه به متغیرها و شاخص های مورد بررسی از یک کشور به صورت مکان منطقه(چند استان)، یا منطقه(یک استان)، تقسیم می شود معمولا منطقه معادل سطح یک برنامه ریزی در ساختار سلسله مراتب فضایی انتخاب می گردد. فرضا چنانچه برنامه ریزی در سطح منطقه (استان) لرستان منظور نظر باشد. شهر خرم آباد به عنوان مرکز استان و سطح اول تقسیمات کالبدری منطقه شناخته می شود. در برنامه ریزی اسکان 90(مکان یابی اسکان تا افق 1390) که سال پایه آن و افق برنامه 1390 می باشد. خرم آباد تا افق طرح همچنان به عنوان مرکز منطقه در سطح استان شناخته شده است که باید به تمام سطوح استان خدمات ارائه نماید. سطح منطقه در برنامه ریزی منطقه ای را می توان معادل 500هزار نفر جمعیت و بیشتر داشته باشد. در سطح منطقه دامنه حداکثر دسترسی 50الی 100 کیلومتر و مرکز منطقه به عنوان مرکز رشد ایفای نقش می نماید.

از نظر رده خدماتی مرکز منطقه باید دارای خدمات عمده فروش و بازارهای اصلی باشد و از نظر توزیعی باید دارای فرودگاه، دانشگاه و بیمارستان تخصصی باشد.

خود منطقه

خود منطقه در تقسیمات کالبدی سطحی پایین تر از منطقه یا استان، علت تقسیم بندی منطقه خود به منطقه به جهت شاخص های همگن است. دامنه نوسان جمعیت در خود منطقه معمولا بین 500هزار الی 250هزار نفر خواهد بود. دامنه حداکثر شعاع دسترسی عمدتا 20الی 50کیلومتر است. که مرکز خود منطقه معمولا شهر دوم استان خواهد بود و به عنوان نقطه رشد ایفاء نقش می نماید.(در استان لرستان، بروجرد). از نظر رده خدماتی خود منطقه باید دارای مراکز تجاری، اداری ، بازارهای محلی، فرمانداری، عمده فروشی و بیمارستان درجه یک باشد.

ناحیه

سطح ناحیه به دلیل همگنی از نظر شاخص های کالبدی در برنامه ریزی ، در سطحی پایین تر از خود منطقه قرار دارد. ناحیه را معمولا می توان معادل یک شهرستان در نظر گرفت. دامنه نوسان جمعیت در ناحیه عمدتا 50هزار تا 250هزار نفر است. دامنه حداکثر شعاع دسترسی در ناحیه را می توان معادل 20 تا 50کیلومتی در نظر گرفت مرکز ناحیه به عنوان مرکز خدمات تلقی می شود و از نظر رده خدماتی، اداری باید دارای فرمانداری باشد. در مرکز ناحیه بیمارستان، فرمانداری، مرکز تلفن و بانک توصیه می شود.

منظومه

منظومه در تقسیمات کالبدی منطقه معادل بخش یا چند دهستان گفته می شود. دامنه نوسان جمعیت منظومه معمولا 1هزار تا 50 هزار نفر برآورد می گردد. دامنه حداکثر شعاع دسترسی آن 10تا 20 کیلومتر است. در مرکز منظومه عناصر توزیعی شامل بخشداری، دهداری، بانک، مرکز تلفن، باجه تلفن و دبیرستان توصیه می گردد.

مجموعه

مجموعه روستایی را می توان معادل یم دهستان طلقی نمود. دامنه نوسان مجموعه از هزار تا ده هزار نفر جمعیت و دامنه حداکثر شعاع دسترسی آن حدود 5 کیلومتر است. مرکز مجموعه روستایی، روستای مرکزی است که دارای رده خدماتی، اداری و از نظر عناصر توزیعی دارای باجه تلفن، باجه پست، خانه بهداشت و مدرسه راهنمایی یم باشد.

روستا

مراکز روستایی پایین ترین سطوح از سلسله مراتب فضایی در مقوله برنامه ریزی است. دامنه نوسان جمعیت هز مرکز روستایی می تواند تا 1000نفر در نوسان باشد. دامنه حداکثر شعاع دسترسی در روستا حدود یک کیلومتر است. از نظر رده خدماتی روستا باید حداقل دارای دبستان باشد.

روش های تایین منطقه

به علت گستردگی منطقه و بسته به نوع آن از معیارها و ملاک های متعدد و مختلفی برای تعیین محدوده و مرزهای آن استفاده می گردد. فرضا در منطقه بندی کاربردی همبستگی و روابط متقابل اجزای متشکله آن مورد نیاز است. یا در منطقه بندی قرار دادی مالک شاخص های عددی و روش تحلیل جریان ها و روش تحلیل جاذبه هاست.

انواع روش های منطقه بندی : منطقه بندی سرزمینی – روش عددی وزن بندی – روش تحلیل جریانها- روش تحلیل جاذبه ای

منطقه بندی سرزمینی

تقسیم یک سرزمین به مناطقی با مرزهای معین را منطقه بندی سرزمینی گویند. اهم معیارهای منطقه بندی سرزمین را به شرح زیر می توان برشمرد: 1-شرایط طبیعی: مانند کوه، دریا، دشت، جنگل و بر این اساس سرزمین ها به مناطق ساحلی کوهستانی، جنگلی و کویری و ... تقسیم می شوند.

2- وسعت کشور: به علت وسعت زیاد، کشورهای بزرگ بید به مناطق کوچکتر تقسیم بندی شوند.

3-درجه همگن جامعه: اختلافات فرهنگی بارز مثل نژاد، زبان و... .

4- شاخص های توسعه اقتصادی که با بررسی نوع شاخص می توان توسعه یافته، در حال توسعه، کم و پر درآمد داشت.

5- تحریک عوامل تولید: منظور عواملی که در تولید دخالت دارند(نیروی انسانی، سرمایه و...)

6- تحرک کالاها: منظور تجارت و بازار کالاها و... .

7- مرزهای سیاسی و اداری.

در منطقه بندی سرزمینی با استفاده از شاخص های جغرافیایی، سیاسی، مذهبی، نژادی، زبانی، اقتصادی، اداری و ... می توان هر سرزمینی را به مناطق گوناگون تقسیم نمود.

روش تحلیل جریانها

در روش تحلیل جریانها، جهت و شدت جریانهای موجود بین یک مرکز جمعیتی و نقاط جمعیتی پیرامون آن تعیین کننده حدود و نفوذ منطقه کاربردی با حوزه های نفوذ است. هر جریان با دور شدن از مرکز از شدتش کاسته و با نزدیک شدن به مرکز دیگر بر شدتش افزوده می شود. با در نظز گرفتن این ویژگی، محدوده یا مرز حوزه نفوذ یک مرکز جمعیتی جایی است که شدت جریان به خداقل خود می رسد. جریان ها از انواع مختلف اند ولی اغلب در برگیرنده فعالیت های اقتصادی متنوعی می باشند. که برحسب گونه (مانند ترافیک، مسافر،کالا یا راه آهن) و یا برحسب هدف( مانند خرید روزانه یا رفت و آمد روزانه به محل کار) طبقه بندی می شود. جریانها ممکن است ماهیتی اجتماعی و خدماتی (مانند تلگراف، تلفن، روزنامه) داشته باشند. بدین ترتیب جریانهای اطلاعاتی و ارتباطی شاخص مناسبی برای نشان دادن فعالیت و تاثیرات متقابل واحدهای جمعیتی به شمار می آیند. فرضا براساس برنامه و فراوانی رفت و آمد اتوبوس از یک مرکز به نقاط اطراف، می توان نمودار جریان های رفت و آمد منطقه را ترسیم کرد و براساس آن حوزه نفوذ کاربردی مراکز شهری یا منطقه کاربردی را مشخص نمود. در روش تحلیل جریانها، موانع طبیعی مانند ارتفاعات، آب و هوای سطحی، محدوده حوزه های نفوذ را می تواند کوچکتر نماید. فرضا برای تعیین حوزه ی نفوذ شهر کازرون براساس این روش می توان متغییرهایی مانند شغل، مراجعه به بیمارستان، آموزش، مراجعه برای خرید عمده(روزانه، هفتگی، سوخت، نفت و ...) با آمارگیری میزان مراجعات و به کمک اطلاعات، حجم و جریانات به شهر را مشخص نمود و آبادی های مراجعه کننده را به هم وصل کرد و بدین طریق محدوده حوزه ی نفوذ این شهر را بدست آورد. همچنین مهندسین مشاور نقش جان پارس با استفاده از آنالیز جریانها، منطقه شهری اصفهان و به شعاع شصت کیلومتری و 5580کیلومتری مربع وسعت مشخص نموده است.

منبع : کتاب اصول و روش های بر نامه ریزی منطقه ای دکتر زیاری

منطقه و روشهای تعیین آن

مطالب مشابه :

حوزه نفوذ و روابط شهرو روستا در کرمان

منطقه و روشهای تعیین آن

شناسایی حوزه نفوذ آقابابا

سه مفهوم مهم

تعریف آبخیزداری و حوزه فعالیت آن

تاثیر نفوذپذیری در پاسخدهی محیط

حوزه نفوذ تاریخی اهر و بازار آن را مراقبت کنیم

شناسایی حوزه نفوذ آقابابا

داده کاوی و تکنیک های آن برای سیستم های تشخیص نفوذ

نفوذ پذیری در محیط های پاسخ ده