مفهوم «همکاری» به عنوان مولفه«سرمایه اجتماعی» در قرآن

هو العالم

«و لقد یسّرنا القرآن لِلذکر، فَهَل مِن مُدَّکِر»

«و قرآن را برای تذکر انسان آسان ساختیم، آیا کسی هست که پند گیرد و متذکر شود؟»

مفهوم «همکاری» به عنوان مولفه

«سرمایه اجتماعی» در قرآن

ابوالفضل سیاهپوش

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اجتماعی- جامعه شناسی 89

استاد راهنما: جناب آقای دکتر مهدی خلف خانی

پاییز1389

مفهوم «همکاری» به عنوان مولفه «سرمایه اجتماعی» در قرآن

چکیده:

بدنبال پاسخ به این سئوال هستیم، آیا مفهوم «همکاری» که یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی است در قرآن مجید نیز مصادق دارد؟ آیا بطور کلی در این کتاب ارزشمند الهی از مفاهیم «سرمایه اجتماعی» نیز آیاتی هست؟

در پژوهشی که انجام گرفت متوجه شدیم:

1- «سرمایه اجتماعی» دارای 3 عنصر اصلی است که عبارتند از:

الف) روابط فرد با دیگران

ب) شبکه ها و سازمان هایی جهت ایجاد ارتباط

ج) داشتن دید مشترک و ارزش های مشترک با دیگران

2- محورهای «ارتباط» در قرآن نیز دارای 4 مولفه می باشند که عبارتند از:

الف) ارتباط میان انسان و خدا

ب) ارتباط میان انسان با خویشتن

ج) ارتباط میان انسان با طبیعت

د) ارتباط انسان با سایر انسان ها

در این تحقیق تمام دقت ما بر روی چهارمین نوع رابطه یعنی رابطه ی بین انسانها در قرآن مجید متمرکز گردید. زیرا با مفهوم «سرمایه اجتماعی» مطابقت دارد. انسانها در جامعه 6 نوع همکاری و تعامل با یکدیگر دارند که عبارتند از:

الف) ارتباطات خانوادگی ب) ارتباطات اجتماعی ج) ارتباطات اقتصادی

د) ارتباطات اعتقادی ح) ارتباطات علمی و) ارتباطات سیاسی

در مورد هر یک از این 6 نوع ارتباط که ذکر شد چندین واژه در قرآن آمده است که به اختصار به 14 مورد که بیشتر با مفهوم عملی اصطلاح «همکاری» تقارب دارد اشاره ای نموده ایم.

این 14 مفهوم عبارتند از: تعاون- عقود- ولایت- مسجد- نماز جماعت و جمعه- زکات- جهاد- امر به معروف و نهی از منکر- انفاق- قرض الحسنه- مشورت- صدقه- وقف- ایثار

در این تحقیق اول مفهوم «سرمایه اجتماعی» سپس محورهای ارتباط در قرآن و بدنبال آن 14 واژه مرتبط با اصطلاح «همکاری» توضیح داده شده اند.

در نهایت با توجه به سئوال اصلی تحقیق و فرضیه آن نتیجه گیری مستدلی ذکر شده است.

کلید واژه:

سرمایه اجتماعی- تعاون- روابط- همکاری

مقدمه:

از عمر علوم اجتماعی و از زمانی که اولین محققین این رشته علمی به صورت رسمی و سازمان یافته شروع به تحقیق و نظریه پردازی نمودند کمتر از 200 سال می گذرد. در مجموع یکی از جوان ترین رشته های علمی محسوب می شود. این در حالی است که خداوند متعال در بیش از 14 قرن قبل مسائل متعدد اجتماعی را در قرآن به وضوح بیان نموده است.

در بیش از صدها آیه پیرامون موضوعات مختلف اجتماعی از پایین ترین سطح اجتماع یعنی خانواده تا بالاترین سطوح جوامع بشری دستورالعمل و شیوه نامه عملی عنوان شده است.

در تفسیر بعضی از آیات و احادیث ائمه (ع) صراحت بیان شده که عالم مطلق که علمش احاطه بر تمام جوانب روحی، جسمی، اخلاقی، روانی و اجتماعی بشر دارد، تمام احتیاجات او را پیش بینی و برای راهنمایی او هدایت نامه ای صادر نموده است و هیچ امری نیست که در قرآن به آن اشاره نشده باشد. فقط باید جهت گیری تحقیقات مخصوص در گروه علوم انسانی به سمت قرآن هدایت شود. آنگاه مشخص خواهد شد که مسلمانان با پشتوانه عظیم «نور مبین» دارای چه فرهنگ و تمدن غنی هستند.

مشکل اساسی در این ارتباط صراحتا در قرآن در آیه30 سوره مبارکه فرقان آمده است.آنجا که می فرماید:« پیامبر (در روز قیامت از روی شکایت) می گوید: پروردگارا، قوم من این قرآن را رها کردند. »

« هِجر » جدایی با عمل، بدن ، زبان و قلب را شامل می شود.

رابطه میان انسان و کتاب آسمانی، باید دائمی و در تمام زمینه ها باشد، زیرا کلمه «هِجر» در جایی به کار می رود که میان انسان و آن چیز کم رابطه باشد. بنابر این باید تلاش همه جانبه داشته باشیم تا قرآن را از مهجوریت در آوریم و قرآن را در همه ابعاد زندگی، محور علمی و عملی خود قرار دهیم تا رضایت پیامبر عزیز اسلام (ص) را جلب کنیم.

نظریه سرمایه اجتماعی را می توان در واژه « روابط » خلاصه کرد. اعضای جامعه با برقراری تماس با یکدیگر و پایدار ساختن آنها قادر به همکاری با یکدیگر می شوند. انسان ها از طریق مجموعه ای از شبکه ها به هم متصل می شوند و تمایل دارند که ارزش های مشترکی با سایر اعضای این شبکه داشته باشند. با گسترش شبکه ها آنها نوعی دارایی را تشکیل می دهند که می توان آن را به عنوان سرمایه مورد ملاحظه قرار داد. در مجموع بدیهی است که هرچقدر افراد بیشتری را بشناسید و هرچقدر دید مشترک بیشتری به آنها داشته باشید، شما سرمایه اجتماعی غنی تری دارید. بنا براین می توان گفت« سرمایه اجتماعی» دارای 3 مولفه است: 1- روابط با دیگران 2- شبکه ها و سازمانهایی جهت ایجاد ارتباطات 3- داشتن دید و ارزشهای مشترک با دیگران

از طرف دیگر «محورهای ارتباط» در قرآن عبارتند از:

1- ارتباط بین انسان با خدا 2- ارتباط انسان با خویشتن

3- ارتباط انسان با طبیعت 4- ارتباط انسان با سایر انسانها

در مقوله « سرمایه اجتماعی » با « ارتباط فرد با دیگران » از منظر قرآن مواجه خواهیم شد. ارتباط فرد را با دیگران در شش حوزه مطالعه نموده ایم:

1- ارتباطات خانوادگی 2- ارتباطات اجتماعی 3- ارتباطات اقتصادی

4- ارتباطات اعتقادی 5- ارتباطات علمی 6- ارتباطات سیاسی

ضرورت تحقیق: انجام این تحقیق از آنجا در جامعه فعلی ما ضرورت دارد که موضوع « همکاری » به عنوان یکی از مفاهیم سرمایه اجتماعی با رویکرد توجه به آیات قرآن مجید می تواند باعث بالابردن میزان « همکاری و تعاون » در بین مردم کشورمان شود.

ناگفته پیداست متاسفانه در جامعه ما ( که خود را منتسب به اسلام و قرآن می داند ) میزان « همکاری و مشارکت » مردم در امور مختلف بسیار پایین است. از طرف دیگر برای دست یابی به توسعه پایدار و همه جانبه تحقق عملی مولف های «سرمایه های اجتماعی» بسیار ضروری است. در این میان توجه به مسئله « همکاری » به جهت آنکه در قوام بخشیدن و تحقق سایر موضوعات اجتماعی نقش اساسی تری ایفا می کند ضرورت بیشتری دارد.

اهداف تحقیق:

هدف ما از انجام این تحقیق آن است که بدانیم آیا مفهوم «همکاری» به عنوان یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی در قرآن مجید نیز بیان شده است؟ و آیا در این کتاب الهی مفاهیم مرتبط با واژه «همکاری» عینیت دارد؟ زیرا معتقدیم این گونه تحقیقات نتایج زیر را به همراه خواهد داشت:

1- به خروج قرآن از مهجوریت کمک خواهد نمود.

2- قرآن را بیش از پیش در زندگی فردی و اجتماعی بشر وارد و دخیل و به حل مشکلات جامعه و بهبود وضعیت حیات اجتماعی انسان کمک نماید.

3- این امکان را فراهم می نماید تا با استناد به آیات کتاب مبین ، ثابت نمائیم پیش از آنکه مفاهیم مطرح شده در موضوعات مختلف علوم اجتماعی (همچون مولف های سرمایه اجتماعی) توسط اندیشمندان این علم بیان گردد ، در قرآن به وضوح به آنها اشاره و ابعاد مختلف آن با زیباترین تعابیر و مثال ها تبیین و تشریح شده است.

بیان مسئله : آیا ارتباط و انطباقی بین مفهوم « همکاری » ( از مولفه های سرمایه اجتماعی ) با مفاهیم آیات نورانی قرآن مجید وجود دارد و برای آن مصادیق قابل ذکری می توان یافت ؟

فرضیه:

به نظر می رسد با توجه به آنکه قرآن مجید جامع علوم است و مفاهیم متعدد اجتماعی در آن ذکر شده ، بتوان مفهوم « همکاری » یا واژگان مترادف آن را در مصحف شریف یافت.

تعریف مفاهیم:1

تعاون: هم پشت شدن- یکدیگر را یاری کردن- یاری کردن بعض قوم بعض دیگر را .

همکاری: هم پیشگی- شرکت در کاری.

روابط:جمع رابطه، علاقه و آنچه بدان چیزی رابه چیزی بندند. علاقه و وصله.

سرمایه اجتماعی: معمولا به درجه ای از اعتماد، هنجارهای همکاری و شبکه ها و انحمن ها در جامعه تفسیر شده .

چارچوب نظری:

به منظور آنکه مشخص شود، آیا مترادف واژه «همکاری» در قرآن مجید مفاهیمی وجود دارد؟ ابتدا مفهوم سرمایه اجتماعی با توجه به نظرات رابرت پاتنام به اختصار توضیح، سپس مفاهیمی از قرآن مجید که بیانگر مفهوم «همکاری» در زمینه های مختلف می باشد را تشریح نمودیم. حال ابتدا سرمایه اجتماعی، سپس مباحث قرآنی مطرح و در نهایت نتیجه گیری به عمل آمده است.

سرمایه اجتماعی چیست و چرا اهمیت دارد؟2

نظریه سرمایه اجتماعی به طور ذاتی بسیار ساده است. ایده محوری آن را می توان در واژه «روابط» خلاصه کرد.

اعضای جامعه با برقراری تماس با یکدیگر و پایدار ساختن آنها قادر به همکاری با یکدیگر می شوند و به این طریق چیزهایی را کسب می کنند که به تنهایی قادر به کسب آنها نمی باشند و یا با دشواری بسیار موفق به کسب آنها می شوند. انسانها از طریق مجموعه ای از شبکه ها بهم متصل می شوند و تمایل دارند که ارزشهای مشترکی با سایر اعضای این شبکه داشته باشند با گسترش شبکه ها آنها نوعی دارایی را تشکیل می دهند که می توان آن را به عنوان نوعی سرمایه مورد ملاحظه قرار داد. این سرمایه، همان قدر که در زمینه اولیه خود مفید است، می تواند در سایر زمینه ها هم مفید باشد. در مجموع بدیهی است که هر چقدر افراد بیشتری را بشناسید و هرچقدر دید مشترک بیشتری با آنها داشته باشید، شما سرمایه اجتماعی غنی تری را خواهید داشت.

شبکه ها چگونه باعث انجام کارها می شوند؟3

سازمان های جدید از طریق قوانین اداره می شوند. برای اتخاذ و اعمال تصمیمات رویه هایی پذیرفته شده وجود دارند و معمولا مسئولیت ها نسبت به موقعیت تعریف می شوند تا نسبت به فرد. اما هنگامی که افراد می خواهند کاری را انجام دهند، بیشتر آانها به این رویه ها و مسئولیت ها رسمی توجهی نمی کنند و به افرادی مراجعه می نمایند که آنها را می شناسند. تصمیمات مهم اغلب دارای مقداری مخاطره و عدم قطعیت هستند، اگر شخصی به دنبال یک شغل جدید باشد یا بخواهد شغلی را به کسی واگذار نماید، اگر به دنبال شخصی برای تعمیر اتومبیل خود باشد یا بخواهدکسی ماشین لباسشویی اش را تعمیر کند، استفاده از رویه های رسمی، تضمین کننده موفقیت نمی باشند. برای انجام این کارها، افراد اغلب ترجیح می دهند که از نظام رسمی صرف نظر کنند و به افراد آشنا مراجعه نمایند. تماس با دوستان مورد اعتماد، فامیل یا آشنایان اضطراب کمتری را در بردارد تا روبروشدن با نظام های اداری و اغلب روش اول سریع تر انجام می پذیرد ونتیجه مطلوب تری را هم ارائه می دهد. بنابراین شبکه های افراد واقعا مهم هستند. همان طور که گفته اند، آنچه می دانید مهم نیست. آنهایی را که می شناسید مهم هستند. البته دقیق تر این است که هم آنچه می دانید و هم آنهایی را که می شناسید مفید می باشند.

اگر افراد برای کمک به شما احساس تکلیف نکنند، صرف شناخت آنها به شما کمکی نخواهد کرد. اگر افراد درصدد کمک به یکدیگر هستند می بایست نسبت به این کار احساس مطلوبی داشته باشند،این بدین معناست که آنها باید تا حدی احساس مشترک نسبت به همدیگر داشته باشند. اگر آنها دارای ارزش های مشترکی باشند، بیشتر تمایل به همکاری برای نیل به اهداف مشترک خواهند داشت. نظام های رسمی- ترکیبی از قوانین سلسله مراتبی و نظم غیرشخصی- اغلب برای کنترل کردن افزایش بیش از حد همکاری غیررسمی متقابل تلاش می نمایند، زیرا این مساله می تواند منجر به ایجاد اشکالی از تبعیض غیر مستقیم نسبت به سایر افرادی که متعلق به هیچ حوزه نفوذی نیستند، بشود.

رابرت پاتنام، عالم سیاسی امریکایی، می تواند مدعی سهم زیادی از مردمی کردن اصطلاحی شود که قبل از وی مبهم بود و وی آن را از حالت انتزاع، در نظریه اقتصادی و اجتماعی، نجات داد.

به طور خلاصه پاتنام سرمایه اجتماعی را به شکل زیر تعریف کرده است:

ویژگی هایی از سازمان اجتماعی چون اعتماد، هنجارها و شبکه ها که می توانند کارایی جامعه را از طریق تسهیل کنشهای تعاونی بهبود دهند.

ارکان «همکاری»در دیدگاه فیلد جان:

1- احساس تکلیف نسبت به دیگران 2-احساس رضایت از کمک به دیگران

3- داشتن احساس ( ارزش های) مشترک با دیگران 4- داشتن اهداف مشترک با دیگران

سرمایه اجتماعی در یک نگاه:4

سرمایه اجتماعی دامنه کاربرد و پژوهش بالقوه گسترده ای دارد واز ملاحظات نظری، تاریخی، و فلسفی در رشته های مختلف علوم اجتماعی (همچون جامعه شناسی، مردم شناسی، اقتصاد و تاریخ)، مسائل روش شناختی مرتبط با کارهای میدانی گرفته تا ایجاد شاخص های مناسب برای شرایط مختلف، مشکلات حوزه های مختلف همچون بهداشت، خانواده ، آموزش، سیاست گذاری، سازمان های غیر دولتی، تصمیم گیری های جمعی، تامین اجتماعی ، و همچنین طیف وسیعی از شرایط تجربی که می توان به مطالعه سرمایه اجتماعی در آن پرداخت یعنی شهرها، روستاها، کشورها و فرهنگ های مختلف را در بر می گیرند.

به اختصار می توان گفت که اگر سرمایه فیزیکی چیزی است که در ساختمان، زمین یا تجهیزات مولد وجود دارد، سرمایه مالی چیزی است که یک فرد در بانک دارد(پول)، و سرمایه انسانی چیزی است که در ذهن وجود دارد (آموزش و مهارت های مختلف)، سرمایه اجتماعی چیزی است که در روابط یا شبکه های خود با دیگر افراد داریم.سرمایه اجتماعی با متغیرهای شناخته شده جامعه شناختی همچون اعتماد، آگاهی، نگرانی درباره دیگران و مسائل عمومی، مشارکت در مسائل عمومی، و انسجام و همبستگی گروهی و همکاری، ارتباط دارد.

محورهای چهارگانه ارتباط در قرآن:5

قرآن کریم دارای محوریتی است یعنی مجموعه مطالب قرآن کریم حول محور «ارتباط» قرار دارد و به تعبیری روح پیام کلام الهی و قرآن را ارتباط تشکیل می دهد و ارتباطی که قرآن در مجموعه مطالب خود یعنی 6232 آیه طرح می کند، دارای چهار مولفه است و هیچ مطلبی را نمی توان یافت که از این چهار مولفه خارج باشد.

1- اولین ارتباط میان انسان وخداوند است:

این موضوع بخش عظیمی از آیات قرآن را تشکیل می دهد. معرفی این بحث و زدودن ابهام های آن و بیان این که انسان موجودی سرگردان و متحیر نیست بلکه از مستوای بلند و با پدیده ای به نام هبوط پا بر زمین گذارده است و سیر و حرکتی دارد و برای حرکت او نقطه پایانی نیز در نظر گرفته شده است.بنابر تعلیم قرآن راهکارهایی که این حرکت را برای ما میسور و ممکن می سازد، چیزی جز تعلیم و تربیت نیست یعنی اولین و اخرین راهکار همین است که از آن به عبودیت تعبیر می شود. پس عبودیت شاخصه اول ارتباط انسان و خداوند سبحان است و عبودیتی که قرآن معرفی می کند مبتنی بر دو پایه و اساس، معرفت و محبت است.

2- ارتباط دوم انسان رابطه با خویشتن است:

«آیا در نفوس خودتان نمی نگرید ؟ » ( ذاریات21 )

این مقوله نیز بسیار گسترده است. خداوند شیوه آشنایی آدمیان با خویشتن را معرفی می کند و به هر تقدیر این گله و ناله ای است که همواره در طول تاریخ گوش شنوای بشریت این نغمه را شنیده و همچنان نیز طنین افکن است که:

ای کاش بدانمی که من کیستمی سرگشته به عالم از پی چیستمی

گر مقبلم آسوده و خوش زیستمی ورنه به هزار دیده بگریستمی

این صدای رسای بوعلی هنوز در گوش جان ها شنیده می شود.این که بشر از دیرباز سعی داشته تا خود را بشناسد و با فرصت ها و تهدیدها در مورد خود آشنا باشد. داده ها و ستاده ها را جمع بندی و نتیجه گیری کند و از شخصیت خود بهره وری درستی بنماید. راهکار این قسمت در قرآن کریم بدون شک تزکیه و تهذیب است.

3- سومین رابطه ارتباط انسان و جهان پیرامون اوست و به بیانی دیگر رابطه آدمیان و جهان طبیعت.

این قسمت نیز از همان فصل های سربسته و نگشوده قرآن است که ما مسلمانان تاکنون بدان توجهی ننموده ایم. ارتباط انسان و طبیعت در قرآن بسیار شگفت انگیز است، رابطه ای که قرآن به آدمیان تعلیم می دهد بر اصل استعمار بنا نهاده شده است، نه آن معنا و تعبیری که عموما از استعمار می دانیم. استعمار یعنی آبادانی و عمارت. رابطه انسان و طبیعت مبتنی بر عمارت و آبادانی است یعنی آدمیان باید بکوشند تا جهان پیرامون خود را آبادان نمایند آنگاه به انتفاع و بهره برداری مشغول شوند، اول استعمار و بعد انتفاع و بهره برداری.

4- چهارمین رابطه که مشکل ترین نوع آن است، ارتباط انسان با دیگر انسان ها است:

در حوزه ارتباط آدمی با خداوند اصل رحمت وجود دارد یعنی:

تو مگو ما را بدان شه بار نیست با کریمان کارها دشوار نیست

رحمت خداوند بسیاری از کاستی ها را جبران می کند و ما به رحمت الهی دل خوش هستیم. در حوزه ارتباط با خویشتن نیز اصل اغماض و چشم پوشی، پذیرش مسائل را برای ما راحت می کند و دغدغه ها را فرو می نشاند. در حوزه ارتباط با طبیعت نیز اصل کرامت وجود دارد و چون طبیعت با ما رابطه ای یکسویه دارد ما از منافع طبیعت منتفع می گردیم لیکن رابطه انسان با انسان قدری پیچیده و دشوار است چون رفتار آدمیان با یکدیگر تعارض و تنافر دارد و به تعبیر ساده در برخورد منافع و موقعیت ها چالش هایی پیش می آید که همواره رابطه آدمیان با یکدیگر را مساله ساز می نماید و بایستی برای آن چاره ای جدی اندیشید. خداوند مطالب عظیمی رادر قرآن به این موضوع اختصاص داده است و باید دانست که از ثمره اصلی نبوت و امامت التیام بخشی و بهبود رابطه انسان و انسان می باشد. قرآن برای ارتباط انسانها با یکدیگر آنقدر اهمیت قائل است که شانه به شانه و همراه ارتباط با خداوند آن را مطرح می کند. دو واژه ای که همیشه در قرآن همراه یکدیگر استعمال می شود و متجاوز از چهل بار به کار برده شده است، نماز و زکات است. نماز رمز ارتباط با خداوند و زکات رمز ارتباط با مردم است، این دو شانه به شانه یکدیگر مطرح می شوند.

مفاهیم مرتبط:6

در ارتباط با مفهوم «همکاری» در قرآن مجید واژگان و کلمات مرتبطی را می توان یافت که برخی از آنها عبارتند از1:

اخ-اخو: شریک در ولادت و برای مشارکت در قبیله و دین و ... استعاره آورده شده است(حجر 45)

ایثار: برگزیدن و اختیار کردن (حشر 9)

تبع، تبیع: ناصر و کمک، کار، تابع (اسرا 69)

رهط: عشیره و قوم (هود91)

زکو- زکاه: نمو و زیادت (بقره 43)

صدقه و تصدق: بخشش (مجادله 12- بقره 28)

صره: جماعتی است منضم به هم

تظاهر: یاری کردن یکدیگر (بقره 85)

غوث: یاری (کهف 29)

فئه: گروهی که در یاری و نصرت به یکدیگر رجوع می کنند (انفال 45)

قبائل: (جمع قبیله) جماعتی که بعضی بر بعض دیگر روی می آورند (حجرات 13)

قرض الحسنه: یعنی قطع قسمتی از مال به وسیله دادن آن به شرط این که همان مال یا عوض آن پس داده شود. (تغابن 17)

قرن: جمع کردن،«اقتران»: اجتماع دو چیز یا چیزهاست.

به مردمی که در یک روزگار زندگی می کنند نیز «قرن» اطلاق می شود، جمع آن قرون است. (اسراء 17)

قوم: گروه (بقره 118)

کثیب: ریگ های متراکم و در هم فشرده شده، اصل آن به معنای جمع است. (مزمل 14)

مدد و امداد: کمک کردن (کهف 109 –آل عمران 125)

نفر: گروه، دسته (احقاف 29)

وسق: جمع کردن پراکنده ها (انشقاق 17)

وصلنا: به هم پیوستن (قصص 51)

داشتن روحیه و دید برادری گام اول همکاری :7

«همانا مومنین با یکدیگر برادرند پس میان برادران خود (در صورت)اختلاف ونزاع صلح وآشتی بر قرار کنید و تقوی داشته باشید تا مورد ترحم خداوند قرار گیرید» (10حجرات)

این ایه رابطه ی مومنان با یکدیگر را همچون دو برادر دانسته است که در این تعبیر نکاتی نهفته است از جمله :

الف – دو برادر در برابر بیگانه، یگانه و بازوی یکدیگرند.

ب-دوستی دو برادر عمیق است .

ج- امروز برای اظهار علاقه کلمات رفیق ،دوست،همشهری،هموطن و......بکار می رود ولکن اسلام کلمه برادری را بکار برده است که عمیق ترین واژه هاست . د- دوستی دو برادر متقابل است .

ه- در حدیث دو برادر دینی به دو دست تشبیه شده اند که یکدیگر را شستشو می دهند .برای برقراری ارتباط صمیمی و همکاری متقابل داشتن روحیه اخوت و برادری لازم است .رمز برادری تنها در ایمان و تقوی است و مشروط به زمان ،سن،شغل و مکان نیست .صلح وصفا مقدمه دریافت رحمت الهی است .برای ایجاد روحیه همکاری بین مسلمین پیامبر مکرم اسلام وقتی از مکه به مدینه مهاجرت نمودند بین مهاجرین و انصار دو به دو عقد اخوت اجرا نمودند دقیقا این عمل را در منطقه (نخیله) بین 720نفر از اصحابش انجام داده اند (حتی عقد اخوت برای زنان نیز بکار رفته است .)(نسا176)

معیار تعاون و همکاری:8

آیه 2 سوره مائده یک اصل کلی اسلامی است که سراسر مسائل اجتماعی و اخلاقی و حقوقی و سیاسی را دربر می گرید. طبق این اصل مسلمانان موظفند در کارهای نیک تعاون و همکاری نمایید ولی همکاری در اهداف باطل و اعمال نادرست و ظلم و ستم مطلقاً ممنوع است.هر چند مرتکب آن، دوست نزدیک یا برادر انسان باشد. درست بر خلاف این قانون در جاهلیت عرب که می گفتند:«اُنصر اَخاک، ظالماً اَو مظلوماً» برادرت( یا دوست یا هم پیمانت) را یاری کن ظالم باشد یا مظلوم.

در آن روزگار اگر افرادی از قبیله ای به افراد قبیله دیگر حمله می کردند، بقیه افراد قبیله به حمایت آنها بر می خاستند. بدون اینکه تحقیق کنند حمله عادلانه بوده یا ظالمانه این اصل در مناسبات بین المللی امروز نیز حکومت می کند و غالباَ کشورهای هم پیمان یا آنها که منافع مشترکی دارند؛ در مسائل مهم جهانی به حمایت یکدیگر برمی خیزند، بدون اینکه اصل عدالت را رعایت کنند و ظالم و مظلوم را از هم تفکیک نمایند.

اسلام خط بطلان براین قانون جاهلی کشیده و دستور داده که تعاون و همکاری مسلمین با یکدیگر باید فقط در کارهای نیک و برنامه های مفید و سازنده باشد و نه در گناه و ظلم و تعدی. در روایات اسلامی نیز در این باره تاکیدهای فراوانی شده است. از آن جمله، در روایتی از پیامبر(ص) آمده است:« هنگامی که روز قیامت برپا شود، منادی ندا می دهد، کجا هستند ستمگران و یاوران آنها و کسانی که خود را شبیه به آنها کرده اند؟ حتی کسانی که برای آنها قلمی تراشیده اند و یا دواتی را لیقه کرده اند. پس همه آنها در صندوقی از آهن قرار می گیرند و میان جهنم پرتاب می شوند.

همکاری در انجام امور خیر:9

خداوند در ایه 83 سوره بقره می فرماید: ما از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید وبه مردم نیک بگویید و نماز را برپادارید و زکات دهید.

همانگونه که مشاهده می شود روح کلی آیات قرآن اجتماعی است و دستورات ناظر بر کلیات و توجه به جمع است. نیکی به پدر و مادر، نیکی به یتیمان و بینوایان،با مردم به نیکی صحبت کردن، زکات یعنی پرداخت حقوق مادی به مردم. همه در جهت اصلاح و ایجاد روحیه همکاری و تعاون است. حتی در مورد اقامه نماز هم که یک امر فردی است باز تاکید بر اقامه آن به جماعت، آن هم با تاکید برحضور در مساجد است. بازهم بر اجتماع، همکاری و تعاون و تلاش در جهت ایجاد وحدت است.

درهمین جا متذکر می شوم بزرگان دین مراد از «صله رحم» را تنها به دید و بازدید معاشرت با بستگان و دوستان خلاصه نمی کنند و می فرمایند: منظور از صله رحم یعنی همکاری با آنان در رفع مشکلاتشان می باشد.

افراد مومن یار و یاور یکدیگر:10

خداوند متعال در سوره توبه آیه 67 و71 دو گروه منافقان و مومنان را با هم مقایسه نموده است.یکی از نکات شایان توجه در مقایسه آیه 71 با آیه 67 این است که در آیه 67 وصف منافقان آمده است که همه از یک گروهند. یعنی اگرچه منافقان در یک صف قرار دارند و گروه های مختلفشان در مشخصات و برنامه شریکند، روح ولایت و دوستی و یاری یکدگیر در میانشان وجود ندارد و هرگاه منافع شخصی آنها به خطر بیفتد، حتی به دوستان خود خیانت خواهندکرد. به همین دلیل در آیه 14 سوره حشر می خوانیم:«فکر می کنی منافقان با هم متحدند در حالیکه دلهایشان پراکنده است.» درباره مومنان آمده است آنها یاور یکدیگرند، یعنی به رغم کثرت و پراکندگی آنها، گویا همگی یک تن واحدند و به همین جهت برخی از انها کار برخی دیگر را به عهده می گیرند و سامان می بخشند و برای اصلاح خود و جامعه از هرگونه بدی و زشتی، یکدیگر را امربه معروف و نهی از منکر می کنند و هرکس خود را درباره دیگری مسئول می داند.

وفای به عهد، مقدمه همکاری:11

«ای کسانی که ایمان آورده اید، به پیمان ها (و قراردادها)وفا کنید......»(مائده 1)

«و ....(همواره) در راه نیکی و پرهیزکاری با هم تعاون و همکاری کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.»(مائده2)

شاید بتوان گفت هدف اصلی سوره مبارکه مائده وفای به عهد و پیمان های درست باشد. این سوره با توصیه به وفای به عهد آغاز می شود (وفای به عهد یکی از ضروریات مهم زندگی و سرمایه اجتماعی است)

مفسران، این نکته را ذکر کرده اند که منظور از پیمان ها و قراردادها، همه پیمان هایی است که انسان می تواند ببندد، اعم از پیمان با خدا، پیمان مردم با پیامبر یا امامشان، پیمان های انسان با خودش و پیمان های بین مردم مانند قراردادهای مالی، قرارداد ازدواج و... با دقت در اجتماع انسان ها در می یابیم که اساس یک جامعه بر قراردادها و پیمان ها استواراست،( از کوچک ترین جامعه یعنی خانواده گرفته تا جوامع بزرگ مثل کشور).

به همین جهت، قرآن به شدت بر وفای به عهد و پیمان تاکید کرده است. حتی پس از فتح مکه که قدرت به دست مسلمانان افتاد و قرآن حکم کرد که مشرکان یا مسلمان شوند یا خونشان ریخته شود، قید فرمود که با مشرکانی که با آنها عهد بسته اید کاری نداشته باشید تا هنگامی که مدت عهدشان تمام شود (آیات ابتدایی سوره توبه).

البته روشن است که وفای به عهد تا زمانی درست است که طرف مقابل به آنها وفا کند. «همکاری» هنگامی شکل گرفته و دوام خواهد داشت که طرفین خود را ملزم به رعایت مفاد عهدنامه(قول و قرار خود) بدانند.

آغاز رسالت با دعوت از عشیره:

در آیه 214 سوره شعراء رب العالمین به خاتم النبیین (ص) دستور داد برای آغاز رسمی رسالتش اول از خانواده و بستگان خود دعوت به اسلام را علناً شروع نماید و آنان را به همکاری با خود ترغیب نماید.

« و خویشاوندان نزدیکت را انذار کن»

ولایت محور همکاری های اجتماعی:12

«ولی» به معانی، یاور(نصیر)، صدیق(رفیق)، محبّ (دوست)، صهر(داماد)، تابع(پیرو)، حلیف (هم قسم)، می باشد و نیز هر کس که سرپرستی امور کسی را به عهده گیرد ولی اوست. قرآن مجید در سوره مائده در این باره می فرماید:

«تنها ولی شما، خدا و پیامبرش و کسانی هستند که ایمان آورده اند، که نماز را به پا می دارند، و زکات را می دهند، در حالی که در رکوع هستند، و کسی که خدا و رسولش و آنها را که ایمان آورده اند دوست بدارد (عملی نیک انجام داده) و به وظیفه عمل کرده زیرا حزب خداوند غالب و پیروز هستند.» (مائده آیه 55 و 56)

این آیه به اتفاق شیعه و اهل سنت درباره علی (ع) نازل شده، هنگامی که انگشترش را در حال رکوع در نماز به فقیر داد.

«امام» به معنی پیشوا و مقتدا می باشد. امام کسی است که از او پیروی می کنند، خواه انسان باشد یا کتاب یا غیر آن. حق باشد یا باطل و جمع آن «ائمّه» است.

امام شناسی، (شناخت «ولی» و پذیرش امر ولایت) یکی از اصول مهم مکتب اسلام و مخصوصاً شیعه است. بطوریکه جزء اصول اعتقادی بشمار می رود، و هیچ عملی بدون اطاعت از امام معصوم(ع) از انسانها پذیرفته درگاه الهی نمی شود.

«شیعه» به معنی پیروان و یاران است. به عبارتی: «شیعه کسانی هستند که یکدیگر را یاری می کنند.» (قصص15) چنان که مشاهده می کنیم این لفظ در قرآن مجید به کار رفته و پیش از این که مساله خلافت مطرح شود و حق علی(ع) از خلافت گرفته شود، لفظ شیعه وجود داشته است و ساخته بعد از فوت پیامبر(ص) نیست. این کلمه در زمان رسول خدا نیز مطرح بوده است و بارها از پیامبر (ص) در روایات مختلف نقل شده، و یاران و شیعیانش رامتذکر شده اند. قرآن مجید حضرت ابراهیم را شیعه معرفی می کند. (صافات83و84) شیعه علی (ع) یعنی کسی که در تمام امور، پا جا پای علی (ع) می گذارد در زندگی مادی و معنوی الگو و اسوه او علی(ع) است. رسول گرامی اسلام در مورد شیعه بودن می فرماید:«همانا شیعه ما کسی است که پیرو ما باشد و در اعمال از ما طبعیت کند.»

بنابراین «شیعه» واقعی کسی است که امام زمان خود را بشناسد و حول محور و تحت زعامت او که «ولی» عصرش می باشد زندگی فردی و اجتماعی نماید. در واقع این «ولایت » است که هماهنگ کننده فعالیت های اجتماعی و میزان «همکاری» افراد مشخص می کند. یعنی شیعه با کسی همکاری می کند که تابع «ولایت» (خدا ، رسول و امام زمان) باشد و همکاری با غیر آنها را جایز نداند.

عدم همکاری با دشمنان:13

ای کسانی که ایمان آوردید، محرم اسراری از غیر خود انتخاب نکنید. آنها از هر گونه شر و فسادی در باره شما کوتاهی نمی کنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید. نشانه های دشمنی از دهان و کلامشان آشکار شده و آنچه در دلهایشان پنهان می دارند را آن مهم تر است و راه های پیشگیری از شر آنها را برای شما بیان کردیم اگر اندیشه کنید.(آیه 118 سوره بقره)

در شان نزول این آیه آمده است: که عده ای از مسلمانان به سبب قرابت یا همسایگی یا حق رضاع یا پیمانی که پیش از اسلام بسته بودند با یهودیان دوستی داشتند و به قدری با آنها صمیمی بودند که اسرار مسلمانان را به آنان می گفتند و به این وسیله قوم یهود که دشمن سرسخت اسلام و مسلمین بودند و به ظاهر خود را دوست مسلمانان معرفی می کردند از اسرار مسلمانان مطلع می شدند. این آیه نازل شد وبه آنان هشدار داد که چون آنان در دین شما نیستند نباید آنها را محرم اسرار خود قرار دهید زیرا آنان درباره شما از هیچ شر وفسادی کوتاهی نمی کنند و می خواهند شما همیشه در رنج و عذاب باشید.

مسجد پایگاه وحدت آفرین مسلمین:14

در آیه 108 سوره توبه به ویژگی مهم پایگاه اصلی ایجاد اتحاد و وحدت و کانون یکدلی و همکار مومنین اشاره شد وآن این است که یک کانون فعال و مثبت دینی و اجتماعی کانونی با دو ویژگی است.نخست این که شالوده و هدف آن از آغاز پاک باشد « از روز نخست برپایه تقوی بنا شد» دیگر اینکه حامیان و پاسدارانش انسان هایی پاک و درستکارو با ایمان و مصمم باشند. در آن مردانی هستند که دوست دارند پاکیزه باشند. از بین رفتن هریک از این دو ویژگی اساسی باعث فقدان نتیجه و نرسیدن به مقصد است. ماجرای زندگی و خواب عبرت آمیز اصحاب کهف (غار) در قرآن در سوره کهف آیات 9 الی 26 آمده است. جوانان با ایمانی که برای حفط دین و اعتقادات خود با هم، هم پیمان شدند و از محیط کفرآمیز شهرشان خارج و برای استراحت به داخل غاری رفته و به اذن خداوند سال ها به خوابی غیر عادی و غیر معمولی با چشمانی باز همانند انسان بیدار فرو رفتند. همکاری و تعاون و راز نگهداری آنان برای حفظ ایمانشان مثالی زیبا در قرآن است.

نماز جماعت و جمعه:15

خداوند متعال در آیه 43 سوره بقره می فرماید: « و نماز را به پا دارید، و زکات را بپردازیدو همراه رکوع کنندگان رکوع کنید. (نماز را به جماعت اقامه کنید.) در این آیه به 2 اصل دین مبین اسلام امر شده است: نماز و زکات در اقامه نماز تاکید به اقامه نماز جماعت شده است. زیرا وحدت آفرین و موجب ایجاد روحیه همکاری و تعاون و یکدلی خواهد شد. نماز جماعت انسان را از گوشه گیری و انزوا می رهاند، نظم و انضباط و وقت شناسی را به او می آموزد و غرور و تکبر و صفات ناپسندی همچون ننژدا پرستی و قوم گرایی را از مومن دور می کند.

قرآن مجید در مورد روز جمعه می فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردید هر گاه شما را برای نماز روز جمعه بخوانند فورا به ذکر خدا بشتابید و تجارت و کسب را رها کنیدو...» (جمعه 9)

از آیه استفاده می شود که خداوند روز جمعه را برای تشکیل جماعت مسلمین و شرکت آنان در نماز جمعه،قرار داده است. روز جمعه روزارتباط مسلمانان با یکدیگر و ایجاد تجمع عظیم نماز جمعه،و ذکر دست جمعی، و نمایش قدرت جامعه اسلامی است.

نماز جمعه فضیلت و اهمیتش از نماز های جماعت دیگر بیشتر است بدلیل آنکه:

1- نمازهای جماعت بصورت پراکنده و در تمام مساجد شهر برپا می گردد. اما نماز جمعه فقط در یک مکان و بصورت متمرکز اقامه می شود. و نباید تا فاصله 15 کیلومتری آن مصلا، نماز جماعت دیگری برپا شود.

2- نماز جمعه دارای 2 خطبه است که امام جمعه در خطبه اول به تشریح مسائل دینی و مذهبی و بیان احکام می پردازد و درخطبه دوم مسائل اجتماعی و سیاسی روز جامعه را توضیح می دهد. پس یک نماز و اجتماع عبادی- سیاسی است.

3- در نماز جمعه مسلمانان علاوه بر اقامه فریضه مهم نماز از مسائل مهم جامعه خود و کشور و جهان اسلام و توطئه های دشمنان اسلام آشنا شد. سطح آگاهی هایشان بالارفته در راه دفاع و حفاظت از کیان و سرزمین خود با هم متحد و در راه پیشبرد اهداف عالیه اسلام با هم همکار و همسو می شوند.

همکاری های اقتصادی:

زکات، انفاق، صدقه، و قرض الحسنه و وقف تعدادی از محورهای «همکاری اقتصادی» مسلمین در جهت خروج از فقر و تهی دستی و رونق بخشیدن به کسب کار و تجارت است که در قرآن به آنها اشاره شده است. در مورد زکات 32آیه ، انفاق75 آیه، صدقه5 و قرض الحسنه5 آیه در قرآن آمده است.

زکات:16

اصل «زکات» به معنی نمو و رشد و زیادت است. در قرآن مجید گاهی به معنی طهارت و پاکیزگی آمده مثل آیه 9 سوره شمس که می فرماید: نجات یافت آنکه نفس را پاک کرد. و گاهی به معنی مدح آمده است مانند خوتان را مدح نکنید و پاکیزه نشان ندهید. خداوند به پرهیزگاری داناست.(نجم 33)

زکات به معنی مالی که در راه خدا طبق دستور شرع پرداخت می شود، سی و دو بار در قرآن مجید به کار رفته است. زکات مالی را از آن جهت «زکات» گفته اند که باعث پاکی مال می شود و از طرفی مال نمو و برکت پیدا می کند از طرفی تدبر در اثرات پرداخت زکات و مصرف آن در جامعه و حجم و گستردگی آن، نشان می دهد که، اگر این مالیات اسلامی به موقع و در حد تعیین شده پرداخت شود، و تشکیلاتی وجود داشته باشد که بتواند ازاین مال درجهت تزریق به بخش های مختلف، برنامه ریزی کوتاه مدت و دراز مدت نماید. چقدر در رشد و نمو اقتصادی جامعه اسلامی موثر است. زکات همکاری اقتصادی مسلمانان، به صورت صریح شامل گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، گوسفند، گاو و شتر می شود. موارد مصرف زکات در آیه 60 سوره توبه به شرح زیر تعیین شده است:

1- فقرا 2- مساکین 3- عاملین زکات(ماموران جمع آوری زکات) 4- مُولفه قُلُوبهم(جلب نظرافراد غیرمسلمان) 5- فی الرقاب( آزادی بردگان)

6- غارمین(قرض داران) 7- فی سبیل اله 8- ابن سبیل(غریبه ای که در غربت مال خود را از دست داده است)

انفاق:17

این کلمه 75 بار با تعابیر مختلف در جهت تشویق، آداب، شرایط آن در قرآن ذکر شده است. معنای انفاق، پرکردن خلاها می باشد و وقف نیز برای پرکردن خلاهای آینده هم تفسیر شده است.

یکی از نشانه های پرهیزگاران «متقین» و یکی از راه های همکاری و امداد رسانی، به سایر همنوعان انفاق و بذل مال است که به صراحت در آیه 3 سوره بقره به آن اشاره شده است. خداوند به متقین وعده داده که هرگز در بن بست قرار نگیرند. در واقع با همکاری و همفکری از تنگناهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ... خارج شوند. پاداش انفاق درآیه 261سوره بقره «هفت صد برابر ، بلکه بیشتر ذکر شده است. » همچنین تاکید شده «هر چیز را انفاق کنید پاداش دارد ، چه کم باشد چه زیاد.» (سباء 39)

خداوند در سوره ذاریات آیات 19-16 صفات محسنین را چنین بیان می فرماید:

1- اهل تهجد و شب زنده داریند. 2- درسحرگاهان از گناهان استغفار می طلبیدند. 3- قسمتی از اموالشان را برای فقرا و محرومان قرار می دهند. « و در اموالشان بر فقیر سائل و محروم حقی منظور دارند. » (ذاریات19)

«منت گذاشتن بر کسی که به او کمک کرده ایم، سبب باطل شدن اعمال است.» (سوره بقره آیه 264)

«کمک مخفیانه به فقرا (سوره تغابن آیه 9) و قرض الحسنه (سوره تحریم آیه 8) باعث عفو گناهان می شود.

صدقه:18

به چیزی که انسان از اموال خود در راه خدا بدهد، صدقه می گویند ولی در اصل صدقه هم شامل واجب (زکات) و هم مستحب می شود. خداوند متعال در 5 آیه قرآن بدان تاکید و تشویق کرده است که به دو نمونه آن اشاره می شود:

«آیا نمی دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می پذیرد و صدقات را می گیرد.» (توبه104)

«خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد.» (بقره276)

در منطق قرآن کسی که صدقه می دهد در واقع در رفع نیاز مستمندان با او همکاری می کند، خداوند روزی و برکت زندگیش را افزایش می دهد. زیرا صدقه دادن در واقع معامله با خداست. گیرنده صدقه خداست و صدقه دهنده پاداش آن را از خود او دریافت می کند چراکه این نوعی تجارت با خداوند متعال است.

باقیات الصالحات:19

این واژه 2 بار در قرآن به کار رفته است و در هر دو بار ایت کلمه ناظر بر کارهای خیر و ماندگار و تشویق به کارهای نیک در برابر زندگی زودگذر مادی توصیف شده است.

«مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست؛ و باقیات الصالحات (ارزش های پایدار و شایسته) ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش تر است.» (کهف46)

در خصوص معنا و مفهوم «الباقیات الصالحات» چند وجه بیان شده است. در جمع بندی از نظرات مختلف در رابطه با آن می توان گفت: همه کارها و اعمالی که خدا و رسول(ص) آن را نیک بدانند مشمول باقیات الصالحات است. با این وصف، وقف نیز یکی از مصادیق اعمال صالح خواهد بود؛ چه آنکه تشویق گفتاری و عملی معصومان(ع) درباره وقف نشان می دهد که وقف از بهترین اعمال صالح است؛ به ویژه با توجه به اینکه در پاره ای از روایات، وسیله نجات انسان در قیامت دانسته شده است.

قرض الحسنه:

قرض الحسنه سنتی اسلامی است که اقتصاد را در خدمت عقیده می گیرد. قرض الحسنه تجلی حاکمیت ارزشهای اخلاقی و مبانی عقیدتی بر سودجویی های اقتصادی است. قرض الحسنه نوعی ایثار است و ربا یکی از انواع پلید استثمار. قرض الحسنه همان اندازه ارزشمند است که ربا ضد ارزش، قرض الحسنه وام دادن به خداست و کدام مومن است که از وام دادن به خدا احساس تردید و یا پشیمانی نماید؟

«کیست که به خدا وام نیکو دهد ( از اموالی که به او ارزانی داشته انفاق کند) تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند و برای او پاداش پر ارزشی است.» (حدید11)

این آیه بازهم برای تشویق در مورد انفاق در راه خدا از تعبیر جالب دیگری استناد کرده است: خدایی که بخشنده تمام نعمت هاست و همه ذرات وجود ما لحظه لحظه از دریای بی پایان فیض او بهره می گیرند، مارا صاحبان اموال شمرده و در مقام گرفتن وام از ما برآمده و بر خلاف وام های معمولی که عین همان مقدار را باز پس می دهند، او چندین برابر و گاه صدها و گاه هزارها برابر آن اضافه می کند و علاوه بر این ها، وعده اجر کریم می دهد که پاداش عظیم است که جز خداوند نمی داند چیست؟ این نکته نیز سزاوار توجه است که منظور از قرض دادن به پروردگار هرگونه انفاق در راه اوست.20

خداوند متعال در آیه 20 سوره مزمل «قرض الحسنه» را در کنار نماز( نافله شب)، تلاوت قرآن، فضل الهی(کسب روزی حلال)، برپایی نماز و پرداخت زکات دارای اجری عظیم معرفی می نماید.

همچنین در آیه 18 سوره حدید پاداش «قرض الحسنه»را مضاعف، در آیه 17 سوره تغابن باعث و عامل بخشش، در آیه 12 سوره مائده یکی از شروط همراهی خداوند با بنده دانسته است. و در آیه 282 سوره بقره تاکید شده هرگاه به یکدیگر تا زمان معینی قرض الحسنه داد، حتماً آن را بنویسید.

جهاد همکاری نظامی مسلمین:21

«جِهاد» از ماده «جَهد» به معنی صعوبت و مشقت است. بعضی آن را تلاش توام با رنج معنی کرده اند. جهاد وادار کردن خود بر سختی و مشقت است.وقتی گفته می شود فلانی جهاد کرد، یعنی قدرت خود را به کار انداخت و متحمل مشقت شد، و تلاش توام با رنج کرد. قرآن مجید در این باره می فرماید: «هرکه تلاش کند و خود را به زحمت اندازد، فقط برای خویش تلاش می کند، خدا از مردم بی نیاز است.» (عنکبوت6)

«جِهاد» مصدر است به معنی تلاش و نیز اسم است به معنی جنگ، جنگ را از آن جهت جِهاد می گویند که تلاش توام با رنج است. (از کافران اطاعت مکن، و به حکم خدا با آنها جهاد کن، جهادی بزرگ. فرقان52)

در روایات مبارزه با دشمنان به جهاد اصغر و مبارزه با نفس به جهاد اکبر تعبیر شده است. مسلمانان در جهاد نه تنها با دشمنان در میدان کارزار می جنگند بلکه در مبارزه با خواهش های نفس با سلاح ایمان و اراده به مبارزه برمی خیزند.

جهاد همکاری یکپارچه و همه جانبه مسلمانان در دفاع از ارزش ها و باورهای الهی است. جهاد همکاری جهت تقویت نیروی مسلمانان در زمینه های علمی، اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و تربیتی است.

شوری، همفکری اجتماعی:22

این کلمه از «شَور» به معنی بیرون آوردن است. در مثال گفته می شود عسل را از شکاف سنگ بیرون آورد. مَشوَرَت و مُشاوره و تَشاور استخراج و بیرون آوردن رأی است، به وسیله مراجعه بعضی به بعض دیگر، مشورت و شوری، زمینه مناسبی برای استفاده از آراء و نظرات افراد صاحب نظر و آگاه است. شورا باعث می شود که افکار و اندیشه ها، به تحرک و فعالیت در آمده، و افکار و نظرات مانند عسل از درون ذهن و مغز و فکر انسانها به بیرون تراوش کند. لذا اسلام به موضوع شورا و مشورت اهمیت فراوانی می دهد و همواره مومنین را دعوت به مشورت کردن در کارها می کند. تا جایی که از پیامبر بزرگ اسلام نیز می خواهد که با مومنین مشورت کند.

در واقع شورا یعنی همکاری فکری در جهت انجام بهینه امور و این از ویژگی های مهم دستورات اسلامی در قرآن است.

«و آنان که امر خدا را اجابت و اطاعت کردند و نماز به پا داشتند و کارشان را با مشورت یکدیگر انجام دهند و از آنچه روزی آنها کرده ایم به فقیران انفاق می کنند.» (شوری38)

ایثار:

«ایثار» به معنی برگزیدن و اختیار کردن است. قرآن مجید می فرماید: «دیگران را (مهاجرین) را بر خود مقدم می دارند، هر چند که خود نیز محتاج باشند.» (حشر9) («خصاصه» به معنای فقر و حاجت است. )

این آیه در مورد گذشت و ایثار انصار مدینه نسبت به مهاجرینی است که با پیامبر (ص) به مدینه هجرت کردند.

قرآن مجید یکی از جلوه های بارز ایثار را در سوره دهر در مورد علی (ع) و حضرت فاطمه(س) و امام حسن و امام حسین(ع) اینگونه بیان می فرماید: «و هم بر دوستی خدا به فقیر و اسیر و یتیم طعام می دهند.» (دهر8)

و از جلوه های دیگر ایثار، در قرآن مجید، آیه 207 سوره بقره است که به نقلی درباره علی (ع) نازل گردیده، آن هنگام که در شب هجرت، به جای پیامبر، در بستر ایشان خوابید، در حالیکه این عمل قرار دادن خود در مقابل شمشیرهای آخته دشمنان اسلام بود، زیرا آنان باهم همداستان شده بودند که، در آن شب پیامبر را به قتل برسانند، و علی (ع) در چنین شرایطی، در بستر پیامبر (ص) خوابید، و جان خویش را در طبق اخلاص نهاده، و تقدیم خداوند کرد. آیه چنین می فرماید: «از جمله مردم کسی است که جان خویش به طلب خوشنودی خدا فروشد، و خدا به بندگان مهربان

مفهوم «همکاری» به عنوان مولفه«سرمایه اجتماعی» در قرآن

مطالب مشابه :

مفهوم «همکاری» به عنوان مولفه«سرمایه اجتماعی» در قرآن

احادیث پیامبر(ص)

گلچینی از احادیث نبوی

احادیث روزانه

احادیث علمی

دعوت به همکاری برای راه اندازی واحد های نیکوکاری

احادیث پیامبر