ساخت شهر کرمان

يعقوب ليث صفاري حكومت كرمان را از دست حكمرانان تازي خارج نمود و سلسله صفاريان را تأسيس كرد.بعد از سلسله صفاريان ، حكومت كرمان را آل الياس از طرفداران آل سامان بدست آورد.(315 هـ - ق) ابوعلي محمد بن الياس قسمتي از حصار و برج و با روي شهر (مربوط به زمان اردشير بابكان ) را كه براي غلبه به شهر ويران نموده بود مرمت كرد.

بعد از ضعف سامانيان و شكست الياس، آل بويه روي كار آمدند. بعلت موقعيت تجاري خاص كرمان يعني واقع بودن در مسير راه تجارتي خليج فارس و اقيانوس هند به آسياي مركزي ، تاخت و تازها و كشمكش ها در دوران آل بويه و غزنويان و سلجوقيان و خوارزمشاهيان ادامه پيدا كرد و كرمان عرصه تاخت و تاز اين گروهها بود كه باعث بديختي و فجايع براي مردم گرديد اما رشد شهر ادامه پيدا كرد.

در دوران حكومت سلاجقه بر كرمان محلات جديدي بر محلات قديمي شهر اضافه شده است.

« محله شاه عادل» بعنوان قديمي ترين محله كرمان معروف است و از مجموعه بناها تنها مسجد او بنام مسجد ملك (اتمام در سال 478 هجري ق) باقي مانده و معمور است.

گسترش شهر از زمان الياس تا محمد قاجار رشدي رو به شمال داشته است. اين مسير رشد، در امتدا مسير آب و در امتداد مسير كاروانهاي تجاري زمان نيز بوده است. راسته بازار سابق هم كه در اين امتداد و از آثار دوران سلاجقه و مقول و بعد از آن است، همين مسير رشد را تأئيد مي نمايد. و مقبره خواجه اتابك يكي ديگر از آثار ارزنده سلاجقه كه تا آن هنگام در خارج شهر بنا شده است ، باز در شمال اين مجموعه ملاحظه مي شود.

ظاهراً در همين ايام كه شهر در نواحي شمالي معمور مي شده است، قسمتهاي جنوبي آن به دلايل طبيعي و يا جنگ و ستيزها از رونق افتاده ، كه در نتيجه از وضعيت شهري خارج شده است.

رشد و توسعه محلات شهر بعد از زمان سلاجقه از شرق به جانب غرب بوده است زيرا به گواهي ، تاريخ ، سالها بعد محلات شمالي كه امروزه در مركز كرمان قرار گرفته است شكل گرفته اند. اهميتيافتن راه تجاري خراسان به بندر هرمز كه از شمال به جنوب از كناره غربي شهر « بردسير» عبور مي كرده باعث كشيده شدن محلات جديد الاحداث به جانب غرب بوده است.در قرن ششم و هفتم هجري بعلت اهميت يافتن روز افزون راه تجاري خراسان به بندر هرمز كه ره راه ابريشم و ادويه نيز معروف است نطفه هاي اوليه بازار قديم كرمان در كنار محله « شاه عادل» و در مسير اين راه پر اهميت شكل مي گيرد. راه قديم خراسان به كرمان آن دوره كه « بردسير» ناميده مي شد، به سوي سيرجان و بندر هرمز و راه فعلي سيرجان نبوده ، بلكه از حوالي جوپار عبور مي كرده كه فاقد ارتفاعات صعب العبور بوده است.

در اوايل قرن هفتم حمله وحشيانه مغول آغاز گشت. ميليونها نفر در سراسر كشور از دم تيغ گذرانده شدند و صدها شهر و آبادي ويران شد كه تعدادي از آنها ديگر مسكوني نگشت شيوه توليد چادرنشين و عشيره اي كه بر آنان حاكم بود مانع از درك اهميت شهر و شهرنشيني در آنان بود.

كرمان بواسطه دورافتادگي و بعد مسافت در جريان هجوم مغولها قرار نگرفت و آنچنان خرابي به خود نديد. در قرون چهارم تا هشتم هجري علاوه بر شكل گيري محلاتي همچون محله ترك آباد در امتداد بازار به سمت شمال ، دوران تشكيل محلات فرعي و حاشيه اي شهر نيز مي باشد. پس از قراختائيان در سال 741 سلسه آل مظفر بر كرمان حاكم شدند در اين دوران مسجد جامع مظفري توسط « مبارزالدين محمد مظفر» و مسجد پامنار توسط سلطان عماد الدين در خارج شهر كرمان و در شمال شرقي آن احداث گرديد. بعد ها با رشد شهر به جانب شرق محله پامنار تشكيل شد اما مسجد جامع مظفري تا قرن 13 هجري همچنان در خراج از شهر باقي ماند.

بعد از برچيده شدن بساط حكومت آل مظفر در سال 796 تا تسلط شاه اسماعيل صفوي در سال 916 بر كرمان در دوراني پر از آشوب بترتيب سلسله هاي تيموريان قراقويونلو – آق قويونلو بر كرمان حكومت راندند در اين دوره شهر در محدوده آثاريكه از آن نام برده شد شكل مي گرفته است.

در دوران صفويه كه دوران رونق شهر نشيني در ايران مصادف با ترويج عمران و آبادي كرمان است.در قرن دوازدهم هجري، محله گبري در شمال شهر توسط افغانها ويران شد و اين ويراني همچنان بود كه ديگر آن محل رنگ آبادي به خود نديد . زرتشتيان تا مدتها محله جداگانه اي نداشتند تا آنكه رفته رفته به دليل اهميتي كه رشد شهر به جانب شرق مي يافت، اين بار در شرق شهر در خارج از آن و نزديك به باغات زريسف دست به احداث محله جديدي زدند كه هنوز هم پابرجاست.

بعد از واقعة آقا محمد خان اقتصاد كرمان مدتها راكد ماند. تمام نيروهاي فعال انساني آن نابود شد و مردم باقي مانده اغلب كور بودند. قنوات بسيار بائر و خراب گرديد و راه تجاري بكلي بسته شد. سايكس كه در اواخر قرن سيزدهم هجري به كرمان سفر كرده بود در موردشهر چين مي نويسد:« كرمان به شكل غير منظم ساخته شده وعرض آن از مشرق به مغرب درست يك مايل و طول آن از شمال به جنوب ، اندكي زياد تر است.

كرمان به پنج محله زير تقسيم گرديده: محله شهر مشتمل بر شهر قديم كرمان است، محله خواجه خضر ، قطب آباد، ميدان قلعه و محله شاه عادل . كرمان علاوه بر محلات فوق سه محله فرعي هم دارد بنام محل گبري و كوچه ماهاني و سرجوموئدي كه عوام جوميدي مي گويند. در طرف غرب ميدان ارگ قرار دارد، اقتصاد كرمان در عصر قاجار بعلت تغيير راه تجاري بزرگ از بنادر ايران به كانال سوئز و درياي احمر لطمة بزرگي خورد. بدنبال آن نيز رفتار حكام قاجار لطمه بزرگ ديگري به مردم كرمان زد، چنانكه بسياري از مردم معيشت و كار خود را رها كرده و دست از آباداني برداشتند، و به همين دليل جمعيت شهرها دوباره كاهش يافت و درآمد عمومي مردم منحصر به كشاورزي و اقتصاد روستائي شد، تنها تجارت عمده اي كه صورت مي گرفت، صدور فرش و قالي و مقداري پنبه بود.تحولات سريع قرن بيستم ، آغاز عصر غربزدگي در ايران ، پيوستگي اقتصادي ايران به غرب ، و رشد سريع جمعيت در شهرها همگي مقدمات و زمينه هاي ساخت امروزي شهر كرمان و شكستن حصار قديمي شهر گرديد.( پوراحمد، 1370، ص78).

ساخت و چگونگي پيدايش اوليه شهر كرمان

ساخت شهر کرمان قبل از اسلام

شهرهاي ايران باستان داراي جنبه سياسي اداري بوده اند و جايگاه حكمران كه كهندژ نام داشت مهمترين نقطه شهر بوده است. شهر سازي در دوره ساسانيان در همه جا كم و بيش يكسان بود. در عهد ساساني بر آن بودند كه جهان 4 بخش دارد و شهرها بايد طوري ساخته شوند كه به چهار سوي جهان گشوده باشند. ساسانيان به سرزمين كرمان علاقه داشتند و در آنجا، آباداني فراوان به عمل مي آوردند. هم اكنون تعدادي از شهرهاي اين ناحيه، هنوز هم اسامي بنيانگذارن آنها ، يعني حكام ساساني را برخود دارند. در محل مشرق شهر فعلي كرمان تپه هاي قلعه دختر و قلعه اردشير از آثار دوران ساساني است كه گوياي آن است كه خاستگاه شهر در همين جا و در دامنه اين دو تپه بوده است. قلعه اي كه به نام قلعه اردشير معروف است شايد در زمان اردشير بابكان و پسر اردشير كه حاكم كرمان بوده ساخته شده باشد و پيش بيني مي شود كه قبل از بناهاي قلعه دختر و قلعه كهنه، مسئوليت دفاع و حفاظت شهر را به عهده داشته اند. در اين دوران ، شهر مذكور كه شايد قلعه اي بيش نبوده است « گواشير) ناميده مي شده و رونق مي داشته و روبطرف آباداني مي گذاشته و داراي اهميت نظامي هم بوده است. مركز كرمان در دامنة دو قلعه خرابة قديمي واقع شده و اولي قلعه اردشير است كه در بالاي تپه مرتفعي ساخته شده و تا سطح جلگه پانصد پا ارتفاع دارد. ديوارهاي اين قلعه از خشتهاي ضخيمي ساخته شده كه تا حالا كم و بيش بي عيب مانده و در بعضي از قسمتها روي سنگ بنا شده است. « گنبد جبليه» كه دراي سبك معماري ساساني است و در همين حدود بر پا ايستاده است.

ساخت شهرکرمان پس از اسلام

باري سلسله ساسانیان رو به ضعف و نهاد و بالاخره در زمان يزدگرد منقرض گرديد. اين پادشاه در موقع فرار از دست سپاهيان عمر خليفة دوم مسلمين مدتي در كرمان متوقف شد و سپس به بيابانهاي دور دست متواري گرديده است. در ايران نيز شهر هاي مهمي در دوره اسلامي بنيانگذاري شده، از جمله شيراز، قم ، مشهد ، كاشان و مراغه و برخي از شهرها نيز در دوره اسلامي دوباره سازي شد و اهميت خاصي يافت. ري و اصفهان و كرمان از جمله شهرهايي بودند كه در اين دوره بازسازي شدند و در پيرامون شهر باستاني « گواشير»شهر نوين موسوم به شهر كرمان در دوره اسلام بوجود آمد. .( پوراحمد، 1370، ص68).

در دوره اسلامی رابطه بین شهر و روستا نیز شکل تازه و منسجمی یافت چرا که شهروندان در این دوره نقش مهمتری را در اداره و استفاده از شهر پیدا کرده و در پیوند دادن روابط اقتصادی و اجتماعی بین شهرها و شهرها و بین شهر و منطقه اش از طریق کمک به رشد اقتصادی و نظامی و تقویت روالهای اداری منطقه ای و کشوری شکل دهنده خطوط اصلی زندگی شهرها ، عامل موثر به شمار می آمدند. ( مشهدیزاده ، 1374،ص248)

وجه تسميه كرمان

شهر كرمان به دليل تاريخي بودن و داشتن قدمت زياد داراي وجه تسميه مشخص و معلومي نمي باشد و اسامي كه براي اين شهر در دوره هاي مختلف تاريخي ذكر شده، اغلب با سخنان و روايت زيادي همراه است. به هيمن منظور در اينجا فقط به برخي منابع و روايات كه به عنوان وجه تسيمه براي كرمان مطرح گرديده است، اشاره مي گردد. در كتاب تاريخ كرمان نوشتة وزيري كرماني آمده كه آنچه در تواريخ عرب ، يهود و كلدانيان مسطور است، كرمان منسوب است به كرمان بن هيتال بن ارفخشد بن سام بن نوح . در بعضي از كتب از كرمان به شهر ابريشم ياد كرده اند كه علت آن را شايد بتوان در وفور كرم ابريشم در اين شهر از گذشته هاي دور دانست. در كتاب جغرافياي كرمان نام قبلي كرمان،گواشير ذكر گرديده كه معني لغوي آن را بعضي (آيش گوارا) و برخي مركب از دو كلمه گوا به معناي پهلوان و شير دانسته اند و بعضي نيز گواشير را منسوب به اردشير ساساني مي دانند كه آثار قلعة وي هنوز هم در بالاي يكي تپه هاي محصور در درون شهر به وضوح قابل مشاهده است. هرودوت در تاريخ خود ، پارسيها را مشتمل بر شش طايفة شهري و ده نشين و چهار طايفة چادر نشين مي داند كه يكي از طوايف شهر نشين را گرمانيان (German) ذكر مي كند و تصور مي رود كه گرمانيان همان كرمانيان باشند. برخي از كتب و اسناد تاريخي، ريشة لغوي كرمان كارمانيا ، جرمانيا، و حتي ژرمنيا دانسته اند و مردم كرمان را از نژاد ژرمن مي دانند. در كتاب جغرافياي استان كرمان ، كرمان را مركب از دو جزء كارومان دانسته كه كلمة كار به معناي رزم، نبرد و پهلواني و مان به معناي محل، جايگاه و ميهن آمده است و در مجموع به معناي جايگاه دلاوري و مكان دليران رزم آزما به كار مي رود. عده اي وجه تسميه كرمان را شهر كوران دانسته و سابق آن را از زمان آقا محمد خان ذكر مي كنند كه حدود 7000 جفت چشم از مردم كرمان را به دليل پايداري در مقابل محاصرة خان قاجار و امان دادن به خان زند ، كور كرده است. در لغت نامة دهخدا تحت عنوان كرمان به يادداشت مؤلف نيز چنين آمده است:

كرمان در زمان هخامنشيان بويتا نام داشته و بعدها به اسم كارمانيا مشهور شد و كم كم به كرمان تبديل گرديد. اين نام بعدها به مركز حكومت يعني شهر گواشير نيز اطلاق شده است. قسمت عمدة ساكنان آن از ايرانيان قديمند و دسته هايي از عرب و ترك نيز بعدها در آنجا ساكن شده اند.( فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور- کرمان، 1382، ص39)

بافت شهر كرمان

بافت شهر قديم كرمان را مي توانيم به درختي تشبيه كنيم كه محور اصلي شهر يعني بازار همانند تنه ، و محورهاي فرعي يا كوچه ها مثل شاخه ها ، و مركز تجمع و سكونت شهري بمانند ميوه و برگهاي اين درخت هستند. اما راه ، حركتي است كه ريشه اين درخت بشمار مي رود زيرا شهرهاي قديمي بخاطر عملگرد تجاري خود مي بايست، جزئي از شبكه بازرگاني باشند. بهمين دليل در طي قرون وسطي، شهرهائي رشد و گسترش يافتند كه بر سر شاهراهها و راههاي اصلي بودند،‌به عبارت ديگر چون تجارت عوايد اصلي شهر را تأمين مي كرد شهر ها بر سر راه هاي تجاري پديد آمدند و آنهائي كه بر سر راههاي اصلي تجاري قرار داشتند رشد فراوان تري يافتند مانند، ري، شيراز، بيشابور و كرمان ... اين محور اصلي شهر (بازار) در اصل سرويس دهنده و تقويت كننده تمام شهر است، محوري است كه تمام مردم در آن حركت مي كنند، خريد و فروش مي نمايند و از آن به مراكز اجتماعي و اقتصادي راه مي يابند، به كاروانسراها ، مساجد، مدارس، تكيه ها، حمام ها و ... و در ادامه خود به دروازه هاي شهر مي رسند. وجود اين مراكز نشان دهنده اهميت يافتن طبقه بازرگان و صنعتگر در طي اين قرون است.

بازار در شهرهاي قرون وسطي در طي مرحله اول تكامل شهرها، بر دو طرف ميدان اصلي شهر جائيكه مسجد جامع و قصر حكومتي قرار داشت بنا مي گرديد و چون منافع اين دو قطب از يكديگر جدا شد، قطب حكومتي نيز جاي خود را تغيير داده و به كناره شهر نقل مكان نمود و بدين ترتيب بازار، ارتباط دهنده جايگاه حكومت و مذهب شد.

كوچه ها و محلات بعنوان محورهاي فرعي ، و شاخه هاي درخت بافت شهري راتشكيل مي دادند كوچه ها بخاطر بافت ارگانيك منطقه مسكوني و همچنين جلوگيري از بادهاي كويري كه خاك به همراه دارند شكل نامنظم و پيج در پيچ به خود مي گيرند. محور ديگر شهرهاي سنتي ايران و بويژه كرمان شبكه آبراهه هاي آن است.(پوراحمد، 1370، ص141)

با تغییر سیستم اجتماعی و نفوذ اتومبیل، خیابانهای عریض و پارکینگ و غیره در شهر لازم خواهد بود .در بخشي از شهر که مربوط به سبک جديد شهر سازي مي باشد، کوچه ها و خيابان ها داراي نظم هندسي، عريض و آسفالت بوده و رفت و آمد وسايل نقليه در آنها بسيار راحت مي باشد. خانه هاي مسکوني در اين بخش با نظم هندسي خاص با فاصله هاي مشخص رو به شمال ساخته شده اند. جنس مصالح ساختماني اکثرا از آجر ، بتون آرمه و آهن مي باشد. بنابراين استحکام اين سازها خوب بوده و آسيب پذيري کمتري دارند. بافت جديد بصورت کمربندي در اطراف بافت قديم حلقه زده است(زنگي آبادي،1370).

محلات مسکونی

محلات مسکونی در شهرهای ایرانی، حوزه های اجتماعی مختلفی بوده اند تفاوتهای فرهنگی،اجتماعی، اقتصادی و...آنها را به صورتی مشخص از همدیگر جدا می کرده است. (مشهدی زاده دهاقانی، 1374،ص320).

اگر شهر را به درختي تشبيه نمائيم محلات شهري در اين دوره برگهاي بافت شهري را تشكيل مي دادند كه از بازار، كوچه ها و شبكه هاي آبرساني حيات گرفته و تغذيه مي شدند، محلات شهر ، محل سكونت گروههاي قومي و نژادي و مذهبي و صاحبان شغلهاي مختلف بود. در شهرهاي بزرگ گاهي هر محله براي خود شهري بود نيمه مستقل با بازارها ، مساجد، گرمابه ها و سازمانهاي اداري مشخص. به نحوي كه حتي بعضي از آنها مستقلاً حصاري به دور خود قرار داده ولي در كل وابسته به حكومت شهر بودند. برخلاف مراكز اداري و بازرگاني و مذهبي شهر كه تا حد زيادي نمودار همبستگي نظام شهري بود، محلات جلوگاه تضادها و گروهها بود. در نگرشي به ساخت شهرهاي قديم ايران ، شهر به محلات متعددي تقسيم مي شد و مهم ترين عامل اين تقسيم بندي معمولاً عبارت بود از مذهب و يا حرفه اي مشخص. در بسياري موارد نيز محلا يك شهر از همان روستاهائي پديد مي آمد كه قبلاً در كنار شهر بودند و در اثر توسعه شهر به آن ملحق شده اند مثل محله زريسف كرمان يا محله سلسبيل ، با وجود اختلاف طبقاتي در سطح شهرها ، تركيب ساكنين داخلي هر محله مختلط بوده است.( همان منبع، 1370، ص128)

وجود بيش از سي محله در شهر كرمان ، از قدمت و سابقه كهن اين شهر كويري حكايت مي كند كه نام برخي از آنها عبارتند از: 1- محله شهر 2- محله شاه عادل 3- محل قبّه سبز 4- محله علويان 5- محله خواجه خضر 6- محله يهودي ها 7- محله دولتخانه 8- محله ته باغ لله 9- محله گلبازخان 10- محله بازار شاه 11- محله ميدان قلعه 12- محله گودال خشت مال ها 13- محله چهارسوق كهنه 14- محله مسجد ملك 15- گبر محله 16- محله دروازه ريگ آباد 17- محله قلعه محمود.

از محله هاي معروف ديگر كرمان مي توان محله زريسف و كوچه ماهاني را نام برد.( کرمان در یک نگاه، 1386، ص29)

آثار و ابنیه تاريخي و مذهبي

- بازار،خصيصه اقتصادي و تبادلات تجاري در شهر كرمان در دوره هاي مختلف بازار پر رونق را تدريجاً شكل داده است.بازار اصلي و بزرگ شهر در مركز شهر قرار دارد و جهت آن شرقي – غربي مي باشد. اين بازار به خط مستقيمي است كه در دو سوي آن دو دروازه ورودي و خروجي شهر يعني دروازه ارگ و دروازه مسجد قرار داشت. طول آن حدود 3 كيلومتر است و شهر را دقيقاً به دو بخش تقسيم مي نمايد . قديمي تريم قسمت بازار از مقابل مسجد جامع شروع مي شود كه در حال حاضر رو باز است و به بازار مظفري مشهور است.

بازار كرمان متشكل از كاروانسراها ، سراها و تيمچه هائي است كه همگي در دو راستاي عمود بر هم جاي گرفته اند كه اين راسته ها از چهار جهت به راههاي عمده تجاري شهر يا منطقه ختم مي شده اند. بازار كرمان از عمده ترين عوامل شكل گيري شهر قديم و به مثابه ستون فقرات آن بوده است. عموم عناصر و فضاهاي مهم شهر قديم كرمان مانند مسجد جامع، مسجد امام (ملك) ، مجموع هاي فرهنگي ، آموزشي تجاري – وقفي مانند مجموعه هاي گنجعلي خان ، وكيل حاج آقا علي و بعضي فضاهاي حكومتي با ارتباطي بسيار نزديك در مجموعه بازار جاي داشته اند. بازار كرمان با دو راسته عمود بر هم شكل گرفته است.

الف: راسته جنوب عربي به شمال شرقي

ب: راسته جنوب شرقي با شمال غربي.

در بازارهاي شهرهاي قديمي ايران، ملحقات بازار از تنوع و عملكردهاي مختلفي برخوردار بوده است و از راسته اصلي بازار كه ارتباط بازار را تأمين مي كرده است، شعبه هائي جدا مي شده كه رسته خوانده مي شده است.1- بازار مسگري 2- بازار لحاف دوزي 3- بازار كلاه مالي و كفاشي 4- بازار آهنگري 5- بازار زر گري يا ابراهيم خان.

دروازه هاي قديمي كرمان

شهر كرمان شش دروازه و حصاري دور تا دور داشت بيرون حصار به فاصله چهار تا شش متر خندق بوده و در فاصله هايي حدود سيصد متر و بعضي نقاط پانصد متر. برج هايي داشت كه در هر طرف دروازه يك برج آجري ساخته شد. بقيه برجها و حصار از گل رس ساخته و پايين حصار سنگ به كار برده كه پايه حصار محكم شود. عمق خندق ها در بعضي نقاط هشت متر و بعضي نقاط به شش متر مي رسد (رحيمي صادق ، 1379 ، ص 185).آثار باقيمانده از خندق ها ، برج ها و حصارهاي بلند اطرف شهر و كوچه هاي باريك و پرپيج و خم ، باطلاق هاي زياد و ديوارهاي بلند و دروازه هاي متعدد، از نا امني آن زمان حكايت دارند. (كرمان در يك نگاه ، 1386، ص 30)

كرمان را در گذشته به دليل داشتن دروازه هاي شش گانه، شهر شش دروازه مي ناميده اند . اين دروازه ها عبارت بوده اند از:

1- دروازه مسجد ، همجوار مسجد جامع .2- دروازه رق آباد (ريگ آباد محل فعلي مسجد قائم در خيابان مطهري) در جوار مزرعه اي به همين نام در جنوب شهر.3- دروازه ارگ در شمال شهر (در چهار راه بيمارستان شهيد باهنر يكي از برج هاي اين دروازه هنوز باقي و بازسازي شده است).4- دروازه سلطاني يا دروازه دولت در غرب .5- دروازه گبري ، محل زندگي زرتشتيان در شمال شهر.6- دروازه ناصري ، در مشرق محله شهر..

- كاروانسراها،استان كرمان به دليل موقعيت جغرافيايي خاص خود و قرار گرفتن بر حاشية كوير و واقع شدن بر گذرگاه تجارت و نيز راه ابريشم، كاروانهاي تجارتي زيادي را پذيرا بوده است. همين امر از يك سو و گرماي طاقت فرساي منطقه و بيابانهاي خشك و سوزان از سوي ديگر سبب به وجود آمدن كاروانسراهايي با ساخت حفاظتي ويژه گريده است. كاروانسراهاي عمده كرمان كه ميهمانان زيادي را در خود جاي مي دادند، عبارت بودند از:

1- كاروانسراي گلشن 2- كاروانسراي گنجعلي خان 3- كاروانسراي سردار 4- كاروانسراي هنود(هندوها) 5- كاروانسراي حاج مهدي 6- كاروانسراي ميرزا صالح 7- كاروانسراي ميرزا حسين خان 8- كاروانسراي خراساني ها (در بازار حج آقا علي) 9- كاروانسراي وكيل 10- کاروانسرای حاج آقا علی

وجود كاروان سراهايي چون هندوها ، نشانه رونق اقتصادي كرمان در روزگاران گذشته است.جدول شماره (1-3) نشان دهنده برخی از آثار تاریخی شهر کرمان می باشد.

جدول شماره (1-3 ). مشخصات برخی از آثار تاریخی شهر کرمان

ردیف	نام اثر	فدمت
1	حمام میرزا اسماعیل	قاجاریه
2	خانه جواد امرالهی	قاجاریه
3	موزه رضاخان	قاجاریه
4	حمام گل مشکی	قاجاریه
5	حمام شیخ الاسلام	قاجاریه
6	قلعه محمود	قاجاریه
7	تخت دریا قلی بیگ	زندیه
8	یخدان زریسف	قاجاریه
9	یخدان ویدی	قاجاریه
10	یخدان جو مویدی	قاجاریه
11	مقبره سید علوی	قاجاریه
12	بنای چهاردر	قاجاریه
13	آب انبار حاج آقا علی	قاجاریه
14	آب انبار حوض ملک	قرن هشتم هجری
15	کاروانسرای هندوها	قرن هشتم هجری
16	باغ بیرم آباد	صفویه
17	سر در بیمارستان نوریه	قاجاریه
18	تکیه مدیر الملک	قاجاریه
19	مزار آقا	قاجاریه
20	مدرسه حیاتی	قاجاریه

ماخذ:کرمان در یک نگاه، 1385

نقش و کارکرد شهر

کارکرد آموزشي شهر كرمان

تعداد دانش آموزان دولتی در سال 85-84 در ناحیه 1 کرمان 51622 نفر و در ناحیه 2 کرمان 52852 نفر می باشد. تعداد دانش آموزان دولتی در سال 86-85 در ناحیه 1 کرمان 49601 نفر و در ناحیه 2 کرمان 51804 می باشد. تعداد دانش آموزان غیر انتفاعی در ناحیه 1 کرمان در سال 85-84، 9066 نفر و در ناحیه 2 کرمان 16034 نفر می باشد. همچنین تعداد دانش آموزان غیر انتفاعی در سال 86-85 در ناحیه 1 کرمان 8093 نفر و در ناحیه 2 کرمان 16502 نفر می باشد. آمار دانش آموزان مدارس استثنایی در ناحیه 1 کرمان 638 نفر و تعداد 17 آموزشگاه و 77 کلاس می باشد. همچنین تعداد دانش آموزان مدارس استثنایی در ناحیه 2 کرمان 353نفر و 13 آموزشگاه و 55 کلاس می باشد. تعداد دانش آموزان بدون دانش آموزان بزرگسال در ناحیه 1 کرمان 54761 نفر و در ناحیه 2 کرمان 64981 نفر می باشد. تعداد دانش آموزان مدارس شبانه روزی در ناحیه 1 کرمان 555 نفر و در ناحیه 2 کرمان 1067 نفر می باشد. تعداد دانش آموزان مقطع کودکستانی دولتی در ناحیه 1 کرمان 2630 و در ناحیه 2 کرمان 3014 نفر می باشند. تعداد دانش موزان مقطع کودکستانی غیر انتفاعی در ناحیه 1 کرمان 424 نفر و در ناحیه 2 کرمان 510 نفر می باشند. تعداد دانش آموزان در مقطع ابتدایی در ناحیه 1 کرمان 17352 نفر و در ناحیه 2 کرمان 21329 نفر می باشد.

تعداد دانش آموزان در مقطع راهنمایی در ناحیه 1 کرمان 13430 نفر و در ناحیه 2 کرمان 12228 نفر می باشد.

همچنين مدارس علميه برادران در كرمان به نامهاي معصوميه و صالحيه كه داراي 67 نفر طلبه مدرسه علميه محموديه داراي 97 نفر طلبه و مدرسه ابراهيم شامل 107 نفر طلبه مي باشند. و در مدرسه علميه حضرت زينب (س) كرمان داراي 250 طلبه اشتغال به تحصيل و 36 نفر استاد و 120 طلبه فارغ التحصيل مي باشد. (كرمان در يك نگاه ، 1387 ، ص87)

مراكز آموزشي عالي موجود در شهر كرمان عبارت اند از :دانشگاه شهيد باهنر ، دانشگاه اسلامي ،‌ دانشگاه پيام نور .

دانشگاه شهيد با هنر:در سال 1354 با تأمين هزينة اوليّه. و به همّت والاي مرحوم مهندس افضلي پور تأسيس گرديد و در اين مدت ابعاد كمي و كيفي رشد و توسعة چشم گيري داشته است. داراي دانشكده هاي: ادبيات و علوم انساني ، تربيت بدني ، دامپزشكي ، رياضي ، علوم، فني و مهندسي ، كشاورزي، مديريت و اقتصاد و هنر در مركز استان و دانشكده هاي اقماري در بافت، بم ، جيرفت ، زرند و سيرجان است.جدول شماره (2-3) آمار دانشجویان ثبت نام شده در دانشگاه شهید با هنر در سال 78-86 را نشان می دهد.

آمار دانشجويان ثبت نام شده دانشگاه شهيد باهنر كرمان در سال 78-86 جدول شماره( 2-3).

دانشكده	كارداني	كارشناسي	ارشد	دكتري	جمع
فني	0	3073	466	34	3573
علوم	0	1144	235	59	1438
ادبيات	109	1431	257	11	1808
كشاورزي	0	1555	133	0	1668
رياضي	1	935	100	43	1079
دامپزشكي	0	86	0	241	327
مديريت	0	982	76	0	1058
تربيت بدني	0	266	20	0	286
هنر	45	550	0	0	595
زرند	218	124	0	0	342
سيرجان	129	597	0	0	726
بم	36	138	0	0	174
جيرفت	483	241	0	0	724
بافت	0	359	0	0	359
جمع	1021	11481	1287	388	14177

ماخذ:كرمان در يك نگاه،1386

دانشگاه آزاد اسلامي :در سال 62 با دانشكده هاي فني ، علوم و ادبيّات تأسيس شد و در سال هاي بعد دانشكده هاي مامايي ، پرستاري و معماري به اين مجموعه اضافه گرديد.تعداد اعضاء هيأت علمي (غير بازنشته ، بازنشسته و نيمه وقت) 219 نفر. تعداد دانشجويان : مرد 7377 ، زن 6887 ، جمعاً 14264 در دورة كارداني ناپيوسته 820 نفر، كارداني پيوسته 2464، كارشناسي 9244، كارشناسي ناپيوسته 1443، ارشد پيوسته 288 نفر ، دكتر 5 نفر مشغول تحصيل مي باشند.تعداد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در سال 1387در جدول شماره (3-3) نشان داده شده است.

جدول شماره ( 3-3 ): آمار دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان در سال 1387

دانشکده	مرد	زن	جمع
علوم پایه	1293	1629	2922
علوم انسانی	2422	3402	5224
فنی و مهندسی	3607	278	3885
کشاورزی	330	2	332
معماری	423	672	1095
مامایی و پرستاری	0	512	512

ماخذ: کرمان در یک نگاه، 1387

دانشگاه پيام نور :اين دانشگاه در سال 1367 ، در كرمان در شش رشتة ادبيات فارسي ، علوم تربيتي ، علوم اجتماعي ، رياضي ، زمين شناسي و زيست شناسي شروع به كار كرد.آمار دانشجويان شاغل به تحصيل در مراكز و واحدهاي پيام نور استان سال 86در مقطع کارشناسی 10000نفر و در مقطع ارشد126نفر است. تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه پیام نور واحد کرمان در مقطع کارشناسی 11100 نفر و در مقطع کارشناسی ارشد 164 هزار نفر می باشد

دانشگاه علوم پزشكي (افضلي پور):اين دانشگاه از سال 65، از وزارت علوم، تفكيك و تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي فعاليت خود را آغاز كرد و شامل دانشكده هاي : پزشكي ، داندانپزشكي ، داروسازي ، مديريت ، اطلاع رساني ، پزشكي ، بهداشت ، پرستاري ، و مامايي رازي (كرمان) پرستاري جيرفت ، پرستاري بم، پرستاري زرند و پيراپزشگي مي باشد. .. همچنین تعداد دانشجویان در دانشکده های مختلف دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1387 در رشته پزشکی 624 نفر و در رشته پیراپزشکی 436 نفر در رشته دندانپزشکی 238 نفر و در رشته داروسازی 261 نفر و در رشته مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی 475 نفر در رشته بهداشت 86 نفر و در رشته پرستاری و مامایی رازی 490 نفر مشغول به تحصیل می باشند. (کرمان در یک نگاه، 1387، ص 107).

مركز بين المللي علوم و تكنولوژي پيشرفته و علوم محيطي:در سال 1369 تاسيس شد. اين مركز داراي پنج پژوهشكده: علوم محيطي ، فوتونيك ، مواد و متالوژي ، انرژي و فناوري اطلاعات مي باشد

ساخت شهر کرمان

ساخت و چگونگي پيدايش اوليه شهر كرمان

ساخت شهر کرمان قبل از اسلام

ساخت شهرکرمان پس از اسلام

بافت شهر كرمان

محلات مسکونی

آثار و ابنیه تاريخي و مذهبي

نقش و کارکرد شهر

کارکرد آموزشي شهر كرمان

مطالب مشابه :

نمونه سوال ترم اول پایه نهم

آدرس و معرفی دانشگاههای غیرانتفاعی یا غیردولتی سراسر کشور

در گفتگو با موسی ارمبین مدیریت آموزش وپرورش شهرستان عنبرآباد

هفته سلامت 91 در یک نگاه

ساخت شهر کرمان

مصاحبه با قای افصحی (دبیر شیمی)

مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن 21

فهرست مدرسه‌های تهران