شاهی یا ترک تیزک

شاهی یا ترک تیزک بومی اروپا و شاید غرب آسیاست و به احتمال زیاد بومی ایران می باشد. سابقه کشت آن به 2000 سال پیش می رسد.
تره تیزک (شاهی)، گیاهی خوراکی از تیرة چتريان با نام علمی لپیدیوم ساتیوم . به سبب عطر و طعم تندِ مطبوعش ، در سطح وسیعی در مزارع سبزیِ ایران و بسیاری از کشورهای جهان کشت می شود. گیاهی است یکساله که برگهای بدون کرک و بدون دندانه آن به مصرف تغذیه انسان می رسد. طول بوته شاهی شاید به 30 تا 50 سانتی متر برسد. تره تیزک از گیاهانی است که ضمن پرورش دانه اش به نواحی مجاور انتقال یافته تدریجاً طی مدت کوتاهی به فواصل دور از منطقه نفوذ می کند. برگ و ساقه آن رنگ سبز روشن دارد. گلهایش صورتی روشن یا سفید است. میوه اش بیضوی مدور به طول 5 تا 6 میلیمتر و به عرض 3 تا 4 میلیمتر و بطور محسوس بال دار است برگ و ساقه جوان آن در حالت تازه طعم تند و مطبوع شبیه بولاغ اوتی دارد. تخم آن ريز و قرمز و كمي دراز است.
تكثير تره تيزک از طريق كاشت بذر آن به محض برطرف شدن سرماي زمستان آغاز و در تمام طول فصل بهار در هواي آزاد مي توان به فواصل زمانی برداشتهای متناوب كاشت.

در مازندران « تره تيزك » و در ساير مناطق ايران تره تيزك و « شاهي » گفه مي شود در كتب طب سنتي به نامهاي « جرجيربستاني » و « رشاد » نام برده شده است. و تخم آن را « حب الرشاد » ، « حرف ابيض » و « حرف » گويند . به فرنسوي Nasitor و Cresson des jurdins.و Cresspm a;empos و Passerage و به انگليسي garedn cress گفته مي شود. گياهي است از خانواده Cruciferae نام علمي آن Lepidium sativum L. باشد.

خواص داروئي:

1) تحلیل برندة آماسهای طحال

2) خارج کنندة اخلاط سینه

3) مؤثر در درمان حشره گزیدگی

4) دودکردن آن را برای دور کردن حشرات مفید دانسته است

5) کاهش چربی و کلسترول خون

(به منظور تعيين تاثير سبزي تره تيزک بر چربي هاي خون‏‎‎‏، در کارکنان دانشکده پيراپزشکي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي انجام گرفت. سطح سرمي لپيدها در ابتداي تحقيق در گروههاي مورد مطالعه مشابه بود. در پايان مطالعه ميزان کلسترول در گروه مورد به طور معني داري کمتر از ميزان کلسترول در گروه شاهد گزارش شد. تفاوت معني داري در سطح سرمي تري گليسريد و ليپوپروتئين با دانسيته بالا بين گروه شاهد و مورد مشاهده نشد. ميزان ليپوپروتئين با دانسيته پايين تفاوت بين دو گروه از نظر آماري معني دار بود. مصرف سبزي شاهي موجب بهبود وضعيت ليپدهاي سرم مي گردد. مطالعات آينده نگر گسترده تري را جهت تعيين تاثير آن در کاهش خطر ابتلا به آترواسکلروز پيشنهاد مي نمايد)

6) از گياه تره تيزك در موارد آسم و سرفه و بوا سير هاي خوني استفاده مي شود و بسيار رافع است.

7) ضد كمبود ويتامين C است وبراي بيماري هاي كمي ويتامين C در بدن اثر شفا بخش دارد. يعني آنتي سكوربوتيك است.

8) از ريشه تره تيزك براي مرحله دوم سيفيليس استفاده ميشود.

9) تخم تره تيزك ترشح شير را زياد مي كند و به اصطلاح گالاكتاگوگ است.

10) جوشانيده تخم تره تيزك در شير براي سقط جنين به كار ميرود.

11) به صورت ضماد براي ضماد تسكين درد ضربه به كار مي رود.

12) تره تيزك از نظر طبيعت طبق نظر حكماي طب سنتي گرم ونسبتا خشك است.

13) باز كننده گرفتگي ها و انسداد مجاري كبد و طحال و صاف كننده و مدر بول و خرد كننده سنگ مثانه است.

14) در تسريع هضم غذا وتحليل باد و گازو نفخ مفيداست.

(اگر ساقه و برگ و تخم آن را در هاون بكوبند و در بشقابي پهن كنند تا خشك شود بعد مجدداً در هاون انداخته و بكوبند و سپس كمي شير تازه داخل آن كرده و مجدداً قدري تخم تره تيزك داخل آن كرده و بكوبند واين كار را به دفعات تكرار نمايند تا مانند خمير شود و از آن حب درست كنند از نظر جميع خواص فوق خوردن حب آن بسيار مفيد است. و اگر آب آن را گرفته و با نخود خشك كوبيده شده پرورده نمايند و بياشامند و افزايش توليد اسپرم بسيار موثر است)

در پزشکی امروزی به سبب وجود مواد معدنی گوناگون و فراوان در این گیاه ، آن را دارای خاصیت قوی ضد اسکوربوت ، اشتهاآور، مُدرّ، تصفیه کنندة خون و مفید در درمان آنژین صدری می دانند.

تركيبات شيميای:

از نظر تركيبات شيمياي بررسيهاي متعددي در مدارک فني مختلف منتشر شده كه از نظر اهميتي كه اين گياه در طب سنتي دارد .

وجود اسانس روغني فرار درگياه تاييد شده است و به علاوه گزارش شده است كه گياه حاوي گلوكوزيد

گلوكوتروپئولين است . داراي گلوكوزيدي به اسم تروپئولوزيد است

از نظر ويتامينها نيز گياه غني از ويتامينهاي A,B مي باشد

در هر يك صد گرم از گياه ( قسمت قابل خوردن ) خام و تازه تره تيزك مواد زير وجود دارد:
آب 4/89 درصد

پروتئين 6/2 درصد

چربي 0/7 درصد

هيدراتهاي كربن 5/5 درصد

كلسيم 81 ميلي گرم

فسفر 76 ميلي گرم

آهن 1/3ميليگرم

آهن 3/1 ميلي گرم

سديم 14 ميلي گرم

پتاسيم 606 ميلي گرم

ويتامين A93300 ميلي گرم

تيامين 08/0 ميلي گرم
در گزارش علمي ديگري تركيبات شيميايي گياه را به شرح زير اعلام كرده است. :
اسانس روغني فرار درحدود 0/115درصد . فراورده هاي فرار حاصل از برگ تر تيزك داراي خاصيت و فعاليت ضد باكتري در مقابل ميكروب باسيلوس سبتي ليس و مايكرو كوكوس پيوژنس واريته ارئوس است. تخم تره تيزك داراي يك الكالوئيد (19/0 درصد ) ، سينا پيك اسيد، كولين اتر و يك اسانس روغني است. اسانس روغني تره تيزك خاصيت فعاليت اوئستروژن ( تحريك جنسي درزنان ) دارد . تخم تره تيزك در حدود 5/25 درصد روغن نيم خشك دارد . لعاب تخم تره تيزك ازنظر خواص جانشين صمغ عربي وكتيرا است.

محل مناسب رویش

نوع خودروی آن کنار چشمه ها، برگه ها و یا جویهایی که آب آنها تمیز است می روید. حوزه انتشار جغرافیایی آن در ایران ، مناطق شمالی ، شمال غربی ، جنوبی ، سواحل خلیج فارس ، جنوب شرقی و بخش مرکزی است.

قسمت مورد استفاده گیاه

قسمت مورد استفاده گیاه برکه دانه آن است.

روش کاشت

تره تیزک را در گلخانه ها زیر شیشه یا در باغهایی که دارای زمین سست بوده ولی خاک آن چندان پوسیده نباشد، می کارند در گلخانه بذر را از آبان تا اردیبهشت و در مزرعه بذر را عملاَ در تمام طول سال با فاصله 14 روز یکبار پشت سر هم می کارند.
در هر متر مربع جهت کشت گلخانه 80 تا 120 گرم بذر را در جعبه های پلاستیکی به صورت کرتی می کارند ولی در مزرعه بذرها را به صورت ردیفی با عرض 10 تا 30 سانتی متر کشت می نمایند (برای هر صد متر مربع 12 تا 80 گرم بذر) جهت تقویت زمین از مواد معدنی که بسادگی در آب حل می شوند استفاده می کنند. ضمناً احتیاجی به کودهای معدنی نمی باشد. کشت گلخانه ای و مزرعه ای را باید دائماً از علف هرز پاک کرده و محصول را مرطوب نگهداشت حرارت ابتدائی گلخانه 4 تا 6 درجه سانتی گراد است که بتدریج به 10 تا 12 درجه سانتی گراد افزایش می یابد. برای دفع علفهای هرز در پیش کشت محصول را با دورینول (Devrinol) در هر هکتار 5/1 کیلوگرم سمپاشی می کنند.

زمان و روش برداشت

برداشت محصول از اواسط فروردین تا آبان ماه می باشد. نهالهای جوان را به محض اینکه به اندازه 5 تا 6 سانتی متر رشد می کنند در گلخانه 10 تا 20 روز در مزرعه 6 تا 8 هفته پس از بذر افشانی برداشت می کنند. از هر صد متر مربع زمین در هر چین 50 تا 60 کیلوگرم محصول تازه برداشت می شود حرارت خشک کردن شاهی برای استفاده در صنایع غذایی نباید بیش از 40 تا 50 درجه سانتی گراد باشد.
تهيه عصاره تره تيز ك:
ساقه و برگ تره تيزك تازه را در هاون مي كوبندو يابا وسيله ديگري با فشار عصارهان را مي گيرند و صاف ميكنند و با اين روش كه بايد بدون دخالت اتش صورت گيرد عصاره بسيار موثر و نا فعی تهيه مي شود. كه مصرف ان در شربت تره تيزك و ساير تركيبات خواص ان را در حد اعلا منعكس مي كند.
شربت تره تيزك:
عصاره تره تيزك 16 واحد ، قند 30 واحد ، در حمام ماري با حرارت كافي حل كنند و شربت تهيه شده را براي مصرف اماده سازند

شناسنامه

شب بو Cruciferae	:تیره
Lepidum sativum L.	:نام لاتین
Garden cress – Nose smari	:نام انگلیسی
شاهی – تره تیزک	:نام فارسی
شیطرج – عصاب – مسواک الراعی	:نام عربی

شرح گیاه

شاهی یا ترک تیزک بومی اروپا و شاید غرب آسیاست و به احتمال زیاد بومی ایران می باشد. سابقه کشت آن به 2000 سال پیش می رسد.
گیاهی است یکساله که برگهای بدون کرک و بدون دندانه آن به مصرف تغذیه انسان می رسد. طول بوته شاهی شاید به 30 تا 50 سانتی متر برسد. تره تیزک از گیاهانی است که ضمن پرورش دانه اش به نواحی مجاور انتقال یافته تدریجاً طی مدت کوتاهی به فواصل دور از منطقه نفوذ می کند. برگ و ساقه آن رنگ سبز روشن دارد. گلهایش صورتی روشن یا سفید است. میوه اش بیضوی مدور به طول 5 تا 6 میلیمتر و به عرض 3 تا 4 میلیمتر و بطور محسوس بال دار است برگ و ساقه جوان آن در حالت تازه طعم تند و مطبوع شبیه بولاغ اوتی دارد.

محل مناسب رویش

نوع خودروی آن کنار چشمه ها، برگه ها و یا جویهایی که آب آنها تمیز است می روید.

شاهی یا ترک تیزک

شناسنامه

شرح گیاه

محل مناسب رویش

قسمت مورد استفاده گیاه

روش کاشت

زمان و روش برداشت

گستردگی

مطالب مشابه :

شاهی یا ترک تیزک

چگونه در آپارتمان سبزی بکاریم!!!!!!!!!

آموزش کاشت سبزی عید نوروز

سبزی کاری در باغچه

اطلاعات اولیه برای کاشت انواع سبزیجات