بهداشت محیط بیمارستان

چكيده :

همانطور كه كار براي سلامت و احساس راحتي افراد مفيد است تحت شرايطي نيز مي تواند براي سلامتي اثرات سوء داشته باشد از آنجايي كه افراد شاغل در بخشهاي درماني بيش از سايرين در معرض بيماري ها قرار دارند لذا در صورت عدم رعايت بهداشت محيط در بيمارستان، بيشتر از ديگران آسيب ديده و يابيمار مي شوند و از طرف ديگر وضعيت سلامتي شخص نيز بر كيفيت وكميت كارتاثير مي گذارد.

مبتلايان به بيماري هاي واگير در صورت عدم رعايت مسائل بهداشتي ، علاوه بر به خطر انداختن جان خود، ساير همكاران يا افراد جامعه را نيز در معرض خطر قرار مي دهند.

افرادي كه مي خواهند در محيطهاي در معرض خطر مانند بيمارستانها ،كيلينيكهاي تزريقات و پانسمان ، مشغول به كار شوند ( به خصوص افرادي كه نظافت آن محيط ها را به عهده دارند ) بايستي از نظر آگاهي و توانايي عملي به حدي برسند كه نه تنها خود بيمار نشوند بلكه بتوانند بانظافت صحيح ورعايت كليه مسائل مربوط از سرايت بيمار ها جلوگيري نمايند . چرا كه بديهي است بازده و كارآيي يك فرد سالم بيش از فرد ناسالم مي باشد.

تاريخچه :

انسان از ابتدا براي زدودن پليدي ها از تن ، جامه ،‌ مسكن ، اشيا و ادوات خود از آب استفاده مي نمود . چون برطرف نمودن انواع چركها به وسيله شستشوي ساده با آب ميسر نبود لذامجبور شد از موادكمكي نظير خاك ، گياهان ، خاك رس و سدر و گل سرشوي و چوبك براي زدودن چربيها و شستشوي البسه استفاده نمايند . ضمنا مشاهده شده بود كه خاكستر بسياري از گياهان خاصيت پاك كنندگي بيشتري در زدودن چربي ها دارند . اين مشاهدات انسان را بر آن داشت كه دست به تجربه بزند و چربي ها را با خاكستر گياهان مخلوط كرده ، از اختلاط آنها پاك كننده هايي به دست آورد كه مدتها بعد صابون ناميده شد كه قدمت آن به هزاران سال قبل برمي گردد . كشف دستگاههاي صابون سازي كه قدمت آن به دو هزار سال مي رسد مويد اين نظر است .

در طول سالهاي گذسته از اواسط قرن نونزدهم استعمال مواد شيميايي در مقابل عفونتها و انتشار بيماري هاي مسري جنبش حقيقي به خود گرفت و از اين زمان بود كه ارتباط بين عفونت و شيوع بيماري ها مسلم گرديد.

كلر كه ابتدا به عنوان از بين برنده بو استعمال مي شداز سال 1843 بنا بر توصيه هلمز به عنوان ماده گند زدا در زايشگاه پيشنهاد گرديد . روند استفاده از موادضدعفوني كننده و گندزدا به طور وسيع ادامه پيدا نمود به گونه اي كه در سال 1981 استاندارد فرانسه به شماره 150-72 تحت عنوان اندازه گيري قدرت باكتري كشي مواد ضدعفوني كننده ارائه گرديد و در خرداد ماه 1368 موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با الهام از اين استاندارد نشريه شماره : 2842 چاپ اول خود را منتشر كرد .

تعاريف : با استفاده از عوامل فيزيكي وشيميايي مختلف مي توان بسياري ازميكروارگانيسم ها را نابود كرد يا موجب توقف رشد آنها شد . براي انجام اين عمل عوامل و روشهاي متفاوت و متنوعي وجود دارد كه هر كدام به نحوي موثر بوده و در ضمن محدوديتهاي خاص خود را دارا مي باشند . بيمارستانها به طور مكرر براي سترون نمودن موادحساس به حرارت نظير ترموتر ، وسايل جراحي ، ابزار ووسايل مربوط به معاينات داخلي بدن، لوله ها و سوندهاي پلي اتيلني و لوازم تنفسي و بيهوشي به روشهاي شيميايي نيز نياز پيدا مي كند.

1- گندزدايي : گندزدايي عبارتند از كشتن عوامل بيماري زا به وسيله مواد شيميايي مانند: الكل 90% - 70% يا هيپوكلريت سديم با غلظت مناسب و يا وسايل فيزيكي مانند استفاده از اتوكلاو يا جوشاندن

2- گندزدا : گندزدا ماده شيميايي است كه موجب نابودي ميكروارگانيسمهاي مفيد و بيماري زا مي شود و بيشتر در مورد فرمهاي رويشي كاربرد دارد و معمولا شامل اسپور باكتري ها نمي شود از گندزداها مانند عوامل استريل كننده فقط بر روي اشياء بي جان استفاده شده و بر روي سطوح بدن به كار نمي روند.

3- مواد موثر سطحي : (موادپاك كننده = دترجنت) :‌ هر ماده يا تركيبي كه پس ازانحلال در آب، محلولهاي آبي و يا حلال كشش سطحي مايع وكشش سطحي بين دو مايع را تغيير دهد ( معمولا كم مي كند ) ، ماده موثر سطحي ناميده مي شود.

4- ضدعفوني : جلوگيري از رشد و تكثير ميكربها با استفاده از عوامل ضدعفوني كننده مي باشد .

5- ضدعفوني كننده : به عواملي اطلاق مي گردد كه از رشدو تكثير ميكربها روي نسوج زنده جلوگير ي كرده و ياموجب نابودي آنها مي شود كه به طور اختصاصي درموردسطوح زنده كاربرد دارند.

1-5- نمونه هاي از ضد عفوني كننده ها : الكل ، نيترات نقره ، بتادين قهوه اي و سبز ، ساولن

2-5- خصوصيات يك ماده ضدعفوني كننده ايده آل :

1- بر كليه ميكروارگانيسمهاي بيماري زا ( باكتري ، ويروس و قارچ و … ) موثر باشد.

2- در مدت زمان كوتاهي اثر نمايد .

3- براي نسوج بدن سمي و محرك نباشد.

4- بر اثر خون ، ترشحات زخم و موادآلي ديگر از فعاليت آن كاسته نشود .

5- قدرت نفوذ كافي داشته باشد .

6- درمجاورت هوا ، نور يا حرارت فاسد نشده و تغيير ماهيت ندهد.

7- به پارچه و وسايل پزشكي آسيب نرساند

8- فاقد بوي زننده بوده و پس از مصرف ايجاد رنگ ننمايد.

9- در آب محلول بوده ، به سادگي و به مقدار زياد قابل تهيه باشد.

10- ارزان و به سهولت قابل حمل باشد.

6- مواد دترجنت ( مواد پاك كننده ) : عواملي هستند كه در عمل متقابل بين يك سطح سلولي با محيط آبي كه آن را احاطه كرده مداخله كرده است و با عمل پاك كنندگي خود باعث حذف فيزيكي ميكربها مي شود ( مانند صابون ) كه در صورتي كه باعث از بين بردن ميكربها شوند گندزدا هستند. صابون يكي از قديمي ترين پاك كننده ها است . اثر پاك كنندگي صابون به اين دليل است كه ملكول آن از دو قسمت آب دوست ( سر نمكي ) و آب گريز ( زنجير هيدروكربني ) تشكيل شده است. ازطرف ديگر همه نمكهاي سديم و پتاسيم در آب محلول هستند . از آنجايي كه سر يك ملكول صابون يوني است به اين علت ملكول صابون در آب حل مي شود . پس از حل شدن ملكولهاي صابون درآب ، از به هم پيوستن زنجيره هاي هيدروكربني آب گريز ( سر ديگر ملكول ) مجموعه هاي بسيار كوچكي به وجود مي آيند كه سطح خارجي آن را آنيونهاي آبدوست مي پوشاند . اين مجموعه هاي كوچك با ملكولهاي آب پيوندهاي هيدروژني تشكيل داده به صورت ذره هاي شناور درآب باقي ميمانند. ذره هاي چربي و چرك جامد بوده و به پارچه يا بدن مي چسبند كه با شستشوي ساده به وسيله آب زدوده نشده اما باصابون شسته مي شوند زيرا ذره هاي چربي وچرك در ذره هاي شناور صابون حل مي شوند و به اين ترتيب لكه چربي به كمك صابون از روي الياف پارچه و يا اجسام ديگر به داخل آب كشيده شده و با شسشو پاك مي شوند .

1-6- نمونه هايي از دترجنت ها : صابون ( انواع پاك كننده ها ) ، مايع ظرفشويي و …

7- تفاوت مواد ضدعفوني كننده با دترجنت : مواد ضدعفوني كننده با اثر بر روي باكتري باعث جلوگيري از رشد آنها مي شوند ولي دترجنت ها با اثر فيزيكي باعث حذف ميكروارگانيسم ها مي شوند.

8- عوامل آلوده كننده بيولوژيكي : در يك قاشق از آب دريا ، يك مشت خاك باغچه و يا … ممكن است صدها هزار جاندار وجود داشته باشد چراكه دنياي جانداراني كه باميكروسكوپ ديده مي شوند وسيعتر از دنياي جانداران بزرگ است .به همه جانداراني كه فقط باميكروسكوپ قابل ديدن باشند ميكرب مي گويند ( ميكرو= كوچك )

ميكربها شامل سه گروه زير مي باشند :

1- ويروسها :‌ ويروس موجودي است كه نه رشد ميكند ، نه غذا مي خورد و نه تنفس مي كند اما مي تواند شبيه خودش را بسازد ( موجودي است كه نه زنده است و نه غير زنده ) ويروسها به همه جانداران ديگر يعني گياهان ، جانوران ، قارچها و حتي باكتري ها حمله مي كنند و باعث از بين رفتن آنها مي شوند . برخي از بيماريهايي كه توسط ويروسها ايجاد مي شوند عبارتند از اوريون ، فلج اطفال ، آنفولانزا ، سرخك ، هپاتيت ، ايدز ، آبله مرغان و …

2- باكتري ها : باكتر يها هم مانند همه جانداران ديگر به غذا ، اكسيژن ، آب ، جاي كاغي و دماي مناسب نياز دارند در صورت وجود همه اين موارد به سرعت رشد كرده و ايجاد بيماري مي كنند . برخي از بيماري هاي باكتريايي عبارتند از : ديفتري ، كزاز ، سل ، مخملك ، حصبه ، وبا و …

3- قارچها : موجوداتي هستند تك يا پرسلولي و از لحاظ ظاهري نيز متفاوتند . بعضي خوراكي و بعضي بيماري زا هستند . برخي از بيمارهايي كه توسط قارچها ايجاد مي شوند عبارتند از بيماري كچلي سر ، كانديديازيس ( برفك دهان ) و كچلي ناخن ( عفونت قارچي صفحه ناخن) و …

رفع آلودگي محيط ( مراكز بهداشتي درماني و بيمارستانها )

با توجه به تعاريفي كه آورده شد در ذيل چگونگي حذف آلودگي در محيطهاي بيمارستاني بيان مي گردد. پاك و تميز نمودن محيط بيمارستان يعني كف زمين ، ديوارها ، سقفها ، شيشه ها ، تختها ، روي كمدها و ساير اثاثيه ، همچنين نظافت توالتها ، حمامها و سينك بايد به طور روزانه توسط پرسنل خدمات صورت گيرد.

كف زمين : طي دو ساعت پس از پاك كردن زمين ( با ماده گند زدا يا بدون ماده گندزدا ) ميزان آلودگي باكتريال مشابه زمان قبل از پاك كردن خواهد شد . لذا ميزان عفونت تحت تاثير استفاد ه از يك ماده گندزدا قرار نمي گيرد كه به طور معمول مصرف يك ماده دترجنت به تنهايي كافي خواهد بود. فقط در مواردي كه خطر آلودگي با بعضي عوامل بيماري زا وجود دارد بايد از يك ماده گندزدا استفاده شود كه اين امر با نظر مسئول كميته كنترل عفونت يا يك ميكروبيولوژيست صورت مي پذيرد.

پاك كردن زمين بدون استفاده از دترجنت ها :

در محل تهيه غذا و ارائه خدمات به بيماران و نيز اتاق درمان و مراقبت از آنها از جاروهاي دستي نبايد استفاده شود دراين مورد استفاده از جاروي برقي يا زمين شوي جاذب گرد و غبار روش مناسبي است.

پاك كردن زمين با استفاده از مواد پاك كننده : براي لكه گيري و جرم گيري ا ستفاده از يك ماده دترجنت لازم است . توالتها و ساير نواحي مرطوب بايستي حداقل روزي يك بار با مواد پاك كننده شسته شوند . زمين شوي و لوازم لازم بايد پاك و تميز شده و در جاي مناسب تخليه و خشك شوند . سطلها نيز بايد آبكشي شده و به صورت وارونه نگهداري شوند.

محلولهاي پاك كننده بايد مرتبا تعويض شده و پس از اتمام نظافت روزانه دور ريخته شوند . بهتر است براي پاك كردن كف زمين با ماده دترجنت از دو سطل استفاده شود ( يكي سطلها جهت خال نمودن آب مود استفاده زمين شوي اختصاص داده شود ) . بعد از پاك كردن ، سطوح بايد حتي الامكان خشك باقي بمانند.

پاشيده شدن خون و مواد آلوده بدن در محيط : به دنبال ريخته شدن موادي مانند ادرار يا غذا ، پاك كردن آن محل با آب و يك ماده دترجنت معمولا كافي است ول ياگر ترشحات ،‌حاوي ارگانيسم هاي بالقوه خطرناك باشند بايد از يك ماده گند زدا استفاده كرد. براي پاك كردن ترشحاتي كه از آلودگي آنها مطمئن هستيم بايد هميشه دستكش يك بار مصرف پوشيد و اگر خطر آلودگي لباس نيز وجود دارد بايستي از آپرون پلاستيكي ( يك بار مصرف ) استفاده گردد . در صورت پاشيده شدن خون ومايعات آلوده به خون در محيط ( به دليل احتمال آلودگي باعوامل بيماري زا منتقله از راه خون مانند HIV و … )

توصيه مي شود كه :

1- دستكش و در صورت لزوم ساير محافظ ها پوشيده شود.

2- خون ومواد آلوده با حوله يك بار مصرف جمع آوري و پاك شود .( حوله يك بار مصرف به دستمال كاغذي و يا ساخته شده از الياف پنبه گفته مي شود كه فقط يك بار مورد استفاده قرار گرفته و سپس همانند ديگر زباله ها از بين مي رود.)

3- محل مورد نظر با آب و دترجنت ( صابون ) شسته شود.

4- با محلول هيپوكلريت سديم ( آب ژاول خانگي ، وايتكس ) گندزدايي شود . اگر سطح آلوده شده صاف باشد از رقت 6% و در صورت داشتن خلل و فرج از رقت 10% ماده گندزدا استفاده مي شود.

توصيه مي شود در صورت امكان از مواد گنزداي نسل جديد مانند ‌: انواع دزومد يا هالاميد استفاده گردد.

در صورتي كه مقدار زياد خون يا مايعات آلوده به خون در محيط ريخته شده ( بيشتر از 30 سي سي ) يا اگر خون و ساير مايعات ، محتوي شيشه شكسته با اشيا ء نوك تيز باشند بايد :

1- حوله يك بار مصرف روي آن پهن نمود و موضع را پوشاند .

2- روي آن محلول هيپوكليريت سديم با رقت 10% ريخت و حداقل 10 دققه صبر كرد

3- با حوله يك بار مصرف آن را جمع كرد.

4- با آب و صابون محل را پاك و تميز نمود .

5- با محلول هيپوكلريت سديم ( آب ژاول ) يا انواع دزومد و يا هالاميد ؛ گندزدايي انجام شود.

بهداشت محیط بیمارستان

مطالب مشابه :

گندزدایی بخشهای بیمارستان

حفظ نظافت محیط مدرسه

راهکارهای ارتقا بهداشت در مدارس

برنامه بهداشت محيط بيمارستان

بهداشت محیط مدارس

اهمیت بهداشت محیط درمدارس

بهداشت محیط بیمارستان

نظم و نظافت کارگاهی (House Keeping)

روش بازرسی ایمنی و بهداشت المری

آیین نامه تاسیسات کارگاه از نظر بهداشت