نقش معلم در پروسه تدریس

نقش معلم در پروسه تدریس

بدون شک معلم در پروسه تدریس نقش دارد که در مجموع مهارتهای معلمان در تلاش آن خلاصه میشود که آن تدریس نام دارد. تدریس یک کار عملی است و توانائی های زیادی رامی طلبد. بنابر این عملیه تدریس را میتوان یک هنر و فنو علم تدریس را می توان هنر تدریس نامید.

برای تدریس تعریف های مختلفی ارائه شده است. جامع ترین تعریف تدریس را نظر به مطالعات و تحقیقاتی که انجام دادم ، این چنین ارائه میگردد:

«تدریس عبارت از یک تعامل دو جانبه آموزشی بین معلم و شاگرد و محتوای آموزشی است که بصورت هدفمند و آگاهانه جهت ایجاد تغییر مثبت در سلوک شاگرد صورت میگیرد.»

بنابر این تدریس شیوه های زیادی دارد. از یکطرف هر معلم شیوه تدریس بخصوصی خود را دارد، و از جانب دیگر هر مضمون و هر موضوع، روش درسی جداگانه می خواهد، که باید معلمان محترم روش درسی خود را مطابق موضوعی که تدریس میکنند انتخاب کنند تا بتوانند از آن روشی که استفاده مینمایند به آسانی و به زود ترین وقت به هدف درسی خود نایل آیند. پس تفاوت شیوه تدریس معلم مسلکی با معلم غیر مسلکی در میزان شناخت روشها و انتخاب روش مناسب و ثمر بخش در تدریس است. در حقیقت شیوه تدریس معلم ترکیبی از شخصیت، میزان تخصص، دانش و مهارتهای روانشناسی و پیداگوژیکی او، موضوع درس، استفاده از وسایل کمکی آموزشی در جریان تدریس و کمک به یادگیری شاگردان است .

یک معلم مسلکی باید با روشهای مختلف تدریس، نحوه اجراء و زمان استفاده از آنها آشنا باشد. موثریت روشهای تدریس مربوط به معلم و طریقه بهره گیری از آنهاست. کامیابی شیوه های تدریس نه فقط به مهارت معلم، بلکه تناسب آنها با هدف، موضوعات و وسایل کمک گیری نیز بستگی دارد. طوریکه قبلاً تذکر داده شد از هر روش در جایش یعنی در ساحه کار برد آن استفاده میشود. البته عوامل گوناگونی در شکل گیری شیوه های تدریس معلم به طور ذیل اثر میگذارند: ویژگیهای روانی ، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، موقعیت، شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نظام آموزشی وغیره میباشند.

بنابر این آنچه یاد شد، لازم است معلمان در انتخاب روش تدریس مناسب مستلزم آگاهی به محیط طبیعی، محیط اجتماعی و توانمندی های فردی خود و شاگردان است، تا باشد روش مناسب و موثری را در تدریس خود انتخاب نمایند.

مهارت های معلمان جهت فعال نگهداشتن شاگرد برای فعالیت در صنف:-

مهارت معلم توانمند در این است تا شاگرد را در صنف برای فعالیت آماده نگهدارد، و برای این منظور از مهارت های زیرین استفاده نماید .

1 – به مجردیکه شاگرد داخل صنف درسی میشود باید فوراً به فعالیت آغاز کند تا از انرژی و توانمندی که ذخیره دارد در همان مرحله استفاده نماید .

2 – شاگرد باید به میل و رغبت خود به درس شرکت کند و معلم باید زمینه های اشتراک فعال شاگردان را به درس فراهم سازد .

3 – معلم باید با مهارت خاص سوالات را مطرح نماید که موجب تحریک تفکر و علاقمندی شاگردان به درس شود .

4 – معلم توانمند با مهارت که دارد شاگرد را به این نقطه متوجه میسازد، که یادگیری همیشه با خطرات و مشکلات همراه میباشد، شاگردان نباید از این مشکلات افسرده و مایوس گردند بلکه به شکیبایی بر خورد کنند معلم باید مشوق شاگردان در پذیرش این خطرات و مشکلات باشد به عنوان مثال اگر یک شاگرد از یک امتحان نمره کم میگیرد معلم آن را به گرفتن نمره بیشتر در امتحانات بعدی تشویق کند .

5 – مهارت معلم در این است تا شاگردان را بگذارد تا اعمال خویش را بدون قید و شرط آزادانه مورد ارزیابی قرار دهند، و به اصلاحات آن بکوشند.

6 – به شاگردان آموزش داده شود، تا تفکر و احساسات خود را حقیقتاً بیان نمایند .

7 – از هوش شاگردان به مقصد توسعه و انکشاف استعداد و قابلیت آنان جهت حل مسایل به طور مسؤلانه و عاقلانه استفاده شود .

8 – معلم باید زمینه این را مساعد سازد تا شاگردان در مورد مطالب تدریس شده کنفرانس ارایه نمایند .

9 – برای شاگردان درست، درس گوش دادن را بیاموزد .

10 – برای شاگردان با استعداد و کار فهم این زمینه را مساعد گرداند تا به شاگردان که محتاج کمک است معاونیت نمایند.

11 – تدریس باید به شکلی صورت گیرد هر شاگرد این را احساس نماید، که قبل از دیگران مورد پرسش معلم قرار میگیرد .

12 – روش سوال و جواب را در میان شاگردان تقویت نماید .

13 – از پاداش استفاده لازم نماید .

14 – به حالت های روانی شاگردان توجه داشته باشد .

بر علاوه : -

1 – معلم نباید حین تدریس یک شاگرد را مخاطب قرار دهد و متوجه یک شاگرد باشد .

2 – شاگردان که بدون میل و رغبت خود به درس جبراً اشتراک کرده است از سایرین تجدید شود و علل آن جستجو گردد .

3 – زمان را بی مورد تلف نسازد.

4 – از آخرین دقایق نیز به نفع تدریس استفاده نماید .

5 – درس را گشاده و فضای مملو از عشق و صیمیت در میان شاگردان به پایان ببرد.

آماده گی معلم برای تدریس:

عده یی از معلمان به این نکته اعتراف کرده اند " که گرفتن آماده گی برای یک ساعت درسی مشکلتر است، نسبت به تدریس آن « بلی »یعنی بدین معنی( آماده گی برای یک ساعت درسی این شده نمیتواند که یک معلم در یک شب بخاطر دروس فردا و سوالات شاگردان از عهده درس و نظم ساعت درسی خویش موفقانه بدر آید) . پس به صراحت گفته میتوانیم و بنابر قول و شعار تدریس آموزان « عسکری که در میدان تعلیم اگر عرق بریزد وی هچگاهی در میدان نبرد خون نمیریزد.» پس لازم است مطلب ذکر کرده خویش را واضح ساخت، جواب آن این است ( معلم نیز به مانند همان عسکر که در میدان تعلیم بخاطر آماده گی و دفاع از جان خود تعلیم میکند. معلم نیز در دوران تحصیل خویش بخاطر رفع مشکلات و بمنظور پیشرفت و ترقی خود باید به مطالعه دایمی اش بیفزاید و به اندوخته های علمی نظر دایمی بی افگند چرا که وی بدون آماده گی قبلی هچگاهی نمیتواند در مقابل شاگردان و سر نوشت جامعه مقابله نماید .) بخاطر تقویت این موضوع باید به قسم واضحتر اظهار نظر نمود . چون به همه معلوم است سستیم درسی در تحصیلات های عالی نسبت به مکاتب خیلی ها فرق دارد چون در تحصیلات عالی دورس همیشه به قسم لکچر و توضیحات بیرونی که به درس همان مضمون ربط دارد توسط معلمان متجرب تحصیلات های افغانستان بدون خستگی کامل صورت میگیرد . در این جا یک بار دیگر لازم است به خاطر آماده گی و تحت شعاع عنوان فوق که بخاطر آماده گی تدریس عمومیت دارد . اشاره نمود: که باید شاگردان عزیز در دوران مکتب و تحصیلات خویش تنها متکی به دوران تحصیل و دورس خویش نباشند . چون دوران تحصیل در آن صورت خوبتر برای آنها نفع میرساند که آنها در قبال دورس که از طرف معلمان شان بری آنها سپرده میشود، به مطالعات بیرونی نیز نظر اندازند. خوبترخواهد بود، که یک شاگرد و یا یک معلم در عین زمان به چندین مضمون دیگر دسترسی داشته باشد چون در آن صورت گفته میتوانیم که یک معلم میتواند برای درس خویش آماده باشد . و در مقابل سر نوشت اولاد همان جامعه بدون کدام مسوولیت قرار بگیرد فرق نمیکند .

البته در یک مطلب قابل ملاحظه و پر مهارت علمای نظامی، باید جلب توجه نمود که مطلبش این چنین است ( سر بازی که بدون گلوله به طرف نبرد عزم رفتن را دارد که این یک امر واضح است وی در دقایق اول نبرد به شکست مواجه میشود و حتی منجر به از بین رفتن آن میگردد) . پس ما باید از موضوع مزبور افاده درست نموده با جهان بینی علمی آنرا مطالعه ( تفکیک « تحلیل » تجزیه و مشاهده نمایم) که معلمیکه در چنین حالت قرار بگیرد، و بدون آماده گی به داخل صنف گردد. یعنی منظور از کدام آماده گی است که معلم داشته باشد . آیا در طول وقت تدریس خویش که در همان شب های سال تعلیمی در پیش دارد ؟ نخیر هر معلم مکلف است تا در طول زمان تحصیلات خویش به این آماد ه گی ها متوجه شود، مدام الوقت اهل مطالعه باشد و به مقام و مسلک اقدسین که نایل آمده است با فخر و سر بلندی کامل میتواند در جامعه نقش داشته باشد. قابل یاد آوریست، بعضی از معلمانکه در دوران اجراء وظیفه خویش نمیتوانند به درستی از عهده دورس خود بدر آیند، دلیل آن این است که آنها در دوران تحصیل به مطالعات خصوصی چندان اهمیت نداده اند . و ضربات آنرا در دوران آزمون و در مقابل جامعه متحمل میشوند. پس توصیه من در اینجا به تمام اهل دانش و علم و معروفت این است، تا از مطالب فوق استفاده اعظمی نموده در جامه عمل پیگیری نمایند. تا مؤفقیت های مزید را برای خود کسب نموده باشند.

ضمناً یکی از اجزای مهم دیگر آماده گی معلم تاریخ که دارای اهمیت ویژه میباشد. پلان تقویمی است در قدم نخست جای آنرا دارد که در باره پلان تقویمی معلومات چندیرا ارایه نماییم .چون مطالب که در فوق تذکر یافت در باره اولین و مهمترین پالیسی آماده گی تدریس بشمار میرود. و در قدم دوم آن پلان تقویمی میباشد. البته این پلان ویژه بهترین نقش را در آن فرصت دارا میباشد، که در سر وقت، معلمان محترم دست بکار گردند. در اینجا پلان تقویمی را چنین توضیح میدهیم، پلان تقویمی عبارت از پلانی میباشد که از شروع رخصتی های مکاتب الی شروع دروس شاگردان مدت خود را طی میکند . باید در این فُرصت طلایی معلمان معظم و با درک تحت این شرایط خود را عیار نمایند. که شرایط آن قرار ذیل میباشد.

1- معلمان وظیفه دارند تا در این مدت مضامین خود را با مشوره دیپارتمنت های مربوطه خویش مشخص نمایند.

2- معلمان وظیفه دارند به تسلسل مظامین و دروس قبلی خویش که تدریس نموده اند با مشوره اداره مسیر تدریس خویشرا تعیین نمایند.

3-معلمان وظیفه دارند در قدم اول کریکولم و مفردات درسی را کما فی السابق به مشوره آمرین دیپارتمنت مربوطه خویش مطالعه نموده پلان درسی خویش را در نظر بگیرند .

4-معلمان مکلف اند، در طی مدت مشخص شده ی پلان مزبور چنان آماده گی به دروس خویش بگیرند حتی بدون کتاب باید داخل صنف گردند و از عهده تدریس خویش بدر آیند .

5- این پلان به هر صورت که باشد باید در قدم اول از طرف اداره پلان گرفته شود و اداره مکلف است که مضامین را در شروع رخصتی ها برای معلمان خویش تعیین نماید که تا معلمان محترم بخاطر آماده گی خویش اقدام نمایند.

6- تعینات این پلان بخاطری در شروع رخصتی ها صورت بگیرد،که مبادا مضامین معلمان معزز تغییر یابد در صورتکه مضامین آنان تغییر یابد آماده گی آنها بی نتیجه میشود .و به مشکلا ت آنی در شروع سال تعلیمی رو برو میگردند. حتی سراسیمه میگردند که نمیدانند در کدام صنف تدریس میمایند. خلاصه پلان درسی را تحت شرایط فوق اگر تعریف نماییم درست است و گر نه برای پلان که در یک شب بخاطر فردای تدریس خود یک عده معلمان محترم آماده گی میگیرند در حقیقت تیشه به ریشه معنوی جامعه و اولادان جامعه میزنند. مسلماً این عده یی از معلمان سخت اشتباه می نمایند که مطالعه ندارند. باید به هر صورت که باشد شرایط فوق را عمل نمایند و گر نه جوابگو جامعه میباشند.

پرورش استعداد شاگردان بواسطه تدریس تاریخ :

آماده نمودن و پرورش استعداد های شاگردان برای زنده گی بهتر در اجتماع وظیفه معلمانتاریخ است، تا آنها را بحیث اعضای فعال، صادق، کوشا و خدمتگار اجتماع تربیت نمایند.

هرگاه تدریس تاریخ بصورت واقعی صورت گیرد شاگردان دوستی و محبت به وطن و خاک خود پیدا میکنند. و میهن پرست واقعی ببار میآیند . البته این وظیفه مقدس وقتی میسر میشود، که شاگردان به واقعیت های اجتماعی جامعه واقف شوند. و این مؤفقیت از طریق سوابق تاریخ بدست می آید. بنابر آن شاگردان افغان بواسطه تدریس تاریخ از مردانگی و دلیری طرز تفکر افراد بزرگمردان، روشنفکران جامعه ی خود با خبر میشوند و راه ارتقایی خود را از آنها نوید گرفته جهت مثبت مبارزه، راه شجاعانه را پیشرو گرفته راه خود را انتخاب میکنند. در آنصورت شاگردان از آموزش تاریخ کشور شان لذت میبرند.

بنابرآن کشور ما افغانستان دارای آثار تاریخی با شکوه بوده که تدریس آن موافق سویه شاگردان سودمند است علاقه و توجه شاگردان را به این افتخارات تاریخی بیشتر جلب میکنند، و از خواندن راجع به آنها و از دیدن آنها لذت میبرند.

از نگاه روانشناسی اگر اطفال مطالعه شوند علاقه زیاد به تحولات تاریخی و داستانهای روزمره دارند. معلمان تاریخ یک قسمت وقت خود را در صنوف ابتدایی و بعضاً وقت در صنوف بالا به گفتن داستان های تاریخی و یا حوادث تاریخی که سبب استحکام مشخص آنها میگردد صرف نمایند، مثلاً در مورد جنگ عادلانه علیه بیگانه گان صحبت نمایند البته این کار آنها بخاطر حس وطن پرستی و دلاوری آنها مفید واقع میگردد.

نقش انواع میتود در تدریس مضامین علوم اجتماعی بویژه مضمون تاریخ

پیشگفتار :

یکی از مباحث مهم و عمده تعلیماتنامه، عملی کردن شیوه های تدریس است. روش یا میتود را در تمام ساحه های زنده گی میتوان بکار برد و باید آنرا نهایت عمده شمرد. و از آن کار گرفت مثلاً: اگر خواسته باشیم که از کشت حاصل فراوان برداریم، باید از روشهای خاص کار بگیریم ، پس از میتود های خاص و روشهای معیین در تعلیم و تربیه شاگردان باید کار گرفت. البته نقش ارزنده و بارز را در این عرصه معلمان به عهده دارند.

میتود از کلمه یونانی « میتودس» گرفته شده که معنی آن اصول، روش، راه حل، طریقه و حل یک مسئله میباشد.

از اینکه تئوری تدریس و علم، مغلق و پیچیده بوده بدین لحاظ استفاده از میتود تدریس ضروری پنداشته میشود و بدون دانستن آن کار و فعالیت در مکاتب نا ممکن است. معلمان در دانش حافظوی و ادراک اطفال نقش عمده و ارزنده را دارا اند چون اطفال و شاگردان از این دانش بهره مند نیستند.

پس شاگردان بدون رهنما یعنی « آموزگار » بشکل مستقلانه غیر از تدریس نمی توانند به قسم سیستماتیک تمام غنای معنوی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی را فرا گیرند.

از جانب دیگر میتود عبارت از مجموع موازین روشها و شیوه های میباشد، برای تحقیق تیوریک و فعالیت پراکتیک انسان بکار میرود.

همچنان میتود یا روش در باره وابسته گی کامل به خصلت مفکوره ها مورد مطالعه قرار دارد.

فرانس « بیکن » فیلسوف بزرگ انگلیسی متیود یا اسلوب را با « چراغ قوی راه یک رهنورد» مقایسه کرده مینویسد. « دانشمندی که فاقد متیود یا اُسلوب پژوهشی باشد همچون مسافری است، که در ظلمت شب عصا، زنان راه میجوید. »

در بسیاری موضوع تدریس، در روش، همواره یک رابطه عینی وجود دارد. که معلم باید این رابطه را دریابد و آنرا عمیقاً درک کند. چون هر مضمون روشهای خاص خود را دارا میباشد.

مثلاً : با میتود تدریس ریاضی نمیتوان، مضمون زبان و ادبیات وغیره را تدریس کرد.

البته در تدریس یک مضمون خصوصاً از سه موضوع زیر کار گرفت:

قابل یاد کرد است که موضوعات زیر از همدیگر فرق دارند.

1- میتود

2- طرز

3- وسایل

چنانچه تعداد زیادی از دانشمندان تعلیم و تربیه این سه موضوع را به یک معنی بکار میبرند. در حالیکه هر کدام آن معنای جداگانه و هدف جداگانه یی دارند. و موارد بکار بردن این سه کلمه از همدیگر فرق دارد. بدین ملحوظ برای بهتر فهمیدن آنها هر یک را به طور جداگانه مورد مطالعه قرار میدهیم.

الف - میتود :

هر گاه معنای کلمه میتود تدریس را در نظر بگیریم در این صورت یک جانبه فکر میکنیم، و معنای آنرا محدود ساخته ایم. در حالیکه میتود معیین و مشخص کننده کار معلم و شاگرد در جریان تدریس میباشد.

در قدم نخست میتود به معلم رهنمایی میکند که چطور تدریس خویش را پیش ببرد.

در قدم دوم به شاگردان رهنمایی میکند که بکار بردن کدام طریقه ها میتوان دانش خوب و مؤثر برای شان فراهم میسازد.

به صورت مختصر میتوان گفت که میتود عبارت از طریقه شناخت فراگیری تدریس است.

ب - طرز :

ساحه تطبیق طرز نسبت به میتود محدود میباشد. معلم در جریان درس میتواند یک میتود عمومی داشته باشد. ولی از طرز های مختلف و گوناگون استفاده نماید. مثلاً : طرز خانه پُری نقشه های گنگ تاریخی و جغرافیایی، طرز ارزیابی درس گذشته، و طرز سپردن کار خانگی و غیره را مد نظر بگیرد. که در جریان و ختم تدریس اهمیت فراوانی دارد. البته معلمان خوب و شایسته با بکار بردن طرز های مختلف در هنگام تدریس شاگردان را نمیگذارند که خسته شوند. و یا از درس دلسرد شوند. لهذا معلم هر قدر که در وقت تدریس از طرز های مختلف تدریس کار بگیرد به همان اندازه سبب پیشرفت و بالا رفتن سویه شاگردان میگردد.

ج - وسایل تدریس :

وسایل درس را نمیتوان با میتود و طرز تدریس یک چیز دانیست. با بکار بردن وسایل درس از یک طرف شاگردان دانش می آموزند، از طرف دیگر دانش آنها مستحکم تر میگردد. وسایل دانش تاریخ عبارت اند از کتابخانه های درسی، چارتها، نقشه ها و اطلس های تاریخی، گرافها، مواد سمعی و بصری، پروجکتور، فلمها های آموزشی، انترنت وغیره از جمله وسایل تدریس و دانش به حساب میروند. البته با بکار بردن هر کدام از وسایل نامبرده طرز های جداگانه بکار برده میشود.

پس وسایل تدریس در بسا موارد بخاطر پیشبُرد امور درسی اهمیت بسزایی را دارا میباشند. و معلمان با استفاده از وسایل مختلف میتوانند تدریس خویشرا به همکاری و رهنمایی معلمان، و میتود های خاص و طرز های مختلف و وسایل مدرن و پیشرفته یک درس مکمل، منسجم و عالی را برای شاگردان خود تقدیم نمایند.

	گراف میتود
میتود شفاهی	میتود عینی	میتود عملی
1	قصه	1	مشاهده	1	مشق
2	صحبت	2	نمایش	2	کارهای تجربوی ولابراتواری
3	توضیح	3	سیر های علمی	3	کار های عملی
4	لکچر	4		4

میتود به سه بخش عمده تقسیم میگردد و هر یک را مورد مطالعه قرار میدهیم:

1 ) میتودهای تدریس شفاعی

2 ) میتودهای تدریس عینی

3 ) میتودهای تدریس عملی

البته میتوان هر یک از میتود های متذکره را به شاخه های خورد دیگر تقسیم کرد:

گراف فوق نشان میدهد که میتود های تدریس به دسته های مختلف دسته بندی شده اند.

I. میتود تدریس شفاهی : -

میتود تدریس شفاهی در آموزش شاگردان مکاتب اهمیت به سزای دارد و در تدریس اکثر مضامین از آن کار گرفته میشود. برای اینکه از این روشها استفاده بیشتر صورت گیرد، باید هدایات ذیل را در نظر گرفت :

1 – بیان شفاهی معلم باید بر پایه اساسهای علمی استوار باشد او در هنگام تدریس موضوعات، وقایع، قصه ها و حادثه های غیر علمی را نباید بیان و توضیح نماید. معلم به هنگام بیان شفاهی باید حقیقت طبیعت و جامعه را به طور علمی به شاگردان بیان و به آنها تفهیم کند که تمام پدیده های جهان و جامعه یی که ما در آن زنده گی میکنیم، قابل تغییر و تکامل اند.

2 – قصه ها و یا حکایه هایی را که معلم به شاگردان تقدیم میکند باید مسلسل و پی در پی باشد. برای بر آوردن این منظور معلم قبلاً قصه و یا حکایتی را که به شاگردان میگوید باید مطابق به تسلسل آن پلان خویشرا تهیه نماید تا در وقت گفتن قصه و یا حکایت، تسلسل موضوعات از خاطرش نرود.

3 – قصه و یا حکایتی که معلم به شاگردان میگوید، باید مطابق فهم و درک شاگردان باشد و شاگردان بتوانند از آن مفاهیم علمی و تربیتی بدست بیاورند.

4 – قصه ها و یا حکایت ترتیب شده باید دارای تصورات بدیعی و ابتکاری باشد. کلمه ها و جمله های که در قصه یا حکایت استعمال میشود باید معیاری باشند نه محاوره یی و نه محلی در گفتن قصه و یا حکایت در جای که به تمثیل احتیاج میافتد. معلم باید از حرکات تمثیلی کار بگیرد تا قصه یا حکایت مورد دلچسپی شاگردان واقع گردد.

5 – در ترتیب قصه و یا حکایت سن و سال شاگردان در نظر گرفته شود، یعنی قصه و یا حکایت مطابق به سن و درجه فهم شاگردان باشد. چون هر یک از میتود های شفاهی به جای خود اهمیت خاص دارد و از هر کدام آنها در موارد گوناگون استفاده میشود بنابر آن لازم است هر کدام آنها به صورت جداگانه توضیح گردد.

میتود قصه ( حکایت ):

میتود قصه یا حکایت را یکی از پر ارزش ترین میتود های تدریس شفاهی گفته میتوانیم. طبق تعامل هنگامیکه برای شاگردان دوره متوسطه و ثانوی مکاتب اطلاعیه ها واضح و روشن نیست و یا این که کمتر معلومات دارند. مناسب است تا در جریان توضیح مفاهیم علمی فورمولها، قوانین شیوه حکایت، استعمال و به کار برده شوند از این روش در تمام مضمون ها مخصوصاً در ادبیات، تاریخ ، جامعه شناسی، جغرافیه بیشتر کار گرفته میشود. همچنان به منظور طرز یاداشت ها، اطلاعیه های جداگانه از تاریخ، اختراعات علمی و وقایع دلچسپ در امر زنده گی علمی دانشمندان با میتود های علمی استعمال و به کار برده میشود. حکایت در چنین وقایع درک فعالانه تمایل و کنجکاوی را انتشار میبخشد. هنگام گفتن قصه ها یا حکایت باید معلم طوری تصور نماید که خود یکی از قهرمانان قصه یا حکایت میباشد. وقت معلم این تصور و طرز کار را پذیرفته خود را بحیث قهرمان قصه قرار دهد، در آن وقت قصه و یا حکایت مورد دلچسپی شاگردان قرار میگیرد در غیر آن قصه یا حکایت در ذهن شاگردان تأثیر لازم را به جا نمیگذارد.

شاید فعالیت بالا کار معلم را یک اندازه مشکل سازد ولی چون تدریس شفاهی این همه فعالیت را ایجاد میکند لذا معلم مجبور است به تمام اساس های روایت قصه و حکایت پابند باشد.

طور مثال : اگر معلم تاریخ بخواهد در باره مبارزه مردم افغانستان در مقابل انگلیس به شاگردان توضیح بدهد جنگ میوند را در نظر بگیرد و به شاگردان چنان حکایت کند که گویا خود در جنگ میوند اشتراک داشته است چیز های را که به چشم سر دیده است به شاگردان قصه میکند. یا اگر معلم جغرافیه بخواهد در باره کشفیات و سیاحتهای بحری و سفر های دریا نوردی کرستف کولمب، کولمبوس و مانند آنها به شاگردان قصه کند باید چنان فکر نماید که خودش در این سفر های بحری اشتراک داشته است.

در وقت گفتن قصه باید معلم پیش روی شاگردان ایستاده شود و حکایت را در حالیکه از حرکات و اشارات نیز کار میگیرد به شاگردان بیان کند. در دوره ابتدایی ( صنف اول الی چهارم ) وقت گفتن نباید از 15 دقیقه بیشتر باشد. در صنفهای( پنج الی هفتم ) وقت گفتن قصه از پانزده الی بیست دقیقه و در صنفهای بالاتر از بیست الی سی دقیقه بیشتر نباشد.

میتود صحبت : -

میتود صحبت سابقه دیرین و تاریخی دارد. این میتود از کلمه یونانی « اثریکا » یعنی ( یافتم ) گرفته شده است. در اثری تحت عنوان ریاضی دانان چنین آمده است « ارشیمیدس همچون نیوتن و هامیلتون Hamilton هنگامیکه در محاسبات خویش غوطه ور بود خور و خواب را به کلی فراموش میکرد. در مورد عدم توجه به لباس خویش حتی از نیوتن نیز پیش افتاده بود. زیرا روزی از روز ها که در حمام بود. با مشاهده آنکه جسم وی در آب غوطه ور است سبک میگردد مؤفق به اکتشافات قانون مشهور اجسام شناور گردید که هر جسم غوطه ور مایع به قدر وزن مایع هم سبک میگردد وی برهنه از حمام خارج شد. در کوچه های سیراکوز میدوید و فریاد میکشید (یافتم یافتم) آنچه وی یافته بود همان است که به قانون اول تعادل مایعات موسوم است.

این سوال و جواب ها تا وقتی دوام میکند که هدف درس معلم بر آورده شود. برای اینکه معلم سوالهای درست کند و جوابهای مطلوب بدست آورد باید از هدایتهای زیر پیروی نماید.

1 : سوالهای معلم مطابق به موضوع درس روز باشد .

2 : در وقت طرح سوال تسلسل موضوعات در نظر گرفته شود .

3 : سوال طوری طرح گردد که شاگردان را به فکر کردن وا دارد .

4 : شاگردان نباید به سوال معلم با یک کلمه بلی یا نه جواب دهند بلکه جواب آنها با جمله های مکمل افاده شود .

میتود صحبت بیشتر در مضامین علوم اجتماعی قابل تطبیق است .

توضیح معلم ( لکچر ) : -

میتود توضیح یا لکچر اساساً برای صنف های بلندتر به کار میرود زیرا شاگردان این صنوف میتوانند برای مدت زیادی توجه شانرا به لکچر معطوف بدارند .

از میتود لکچر میتوان در مضمون تاریخ، ادبیات، جغرافیه و جامعه شناسی و امثال آنها بیشتر استفاده کرد .

برای اینکه شاگردان به هنگام لکچر معلم خسته نشوند معلم میتواند از مواد سمعی و بصری مانند رادیو، تلویزیون، پروجکتور، سی دی های آموزشی علمی - تحقیقی، تاریخی و غیره استفاده نماید محتویات لکچر باید دارای مطالب و حقایق ذیل باشد.

لکچر قسم خوانده شود که شنوندگان را به خود معطوف سازد. بخش های مشکل، مغلق و پیچیده آن را به صورت ساده واضح و روشن ارایه و بیان شود. لکچر توسط مثال ها تحلیل، تجزیه و بعداً تقدیم گردد. تا برای شنوندگان علاقه، ذوق و رغبت را بر انگیزد. آموزگاران نه تنها به جهات علمی موضوع متوجه باشند، بلکه جهات میتودیکی موضوع را نیز از نظر دور نداشته باشند. از موضوع گذشته اندک یادآوری نمایند و سپس موضوع جدید را ارایه کنند و بعداً از شاگردان نتیجه گیری نمایند ضمناً آموزگاران مهارت آنرا داشته باشند که مواد موضوع اول را از مواد موضوع دوم تفکیک کرده بتوانند و توجه شنوندگان را به نکات عمده و اساسی جلب نمایند. آموزگار باید هنگام ارایه لکچر تاریخ مردم روزگاران باستانی را با واقعیت های جامعه امروزی مطابقت بدهند.

در لکچر، چیزهای اضافه گفته نشود لکچر از حقایق، مثالها، ارقام ثبوت و شیوه های علمی بحث شود. باید اندیشه ها و نظر های اساسی در لکچر ارایه شود .

آموزگاران علاوه از آمادگی به موضوعات معیین و مشخص به موضوعات قبلاً تعیین شده آشنایی عام و تام داشته باشند.

اولین جملات و کلمات آموزگار، در شنونده گان وضع خاص را ایجاد میکند. لکچر از مرحله ساده آغاز یابد. يعني لکچر ساده عبارت از آن است که شاگردان را به طرح سوال آماده سازد.

لکچر بنام (مطالعه چند نفری باشد ) لکچر باید شنونده گان را به مطالعه یا گفتگو جذب کند توجه شنونده گان را به تفکر مستقلانه معطوف نماید. حس کنجکاوی شاگردان را بیدار گرداند. آموزگار اطاق درسی را درک کند. همچنان به فضای صنف اعتماد و حاکمیت داشته باشد.آموزگار امکانات را برای شاگردان مساعد سازد که به صورت مستقلانه در موضوعات مورد بحث قضاوت نمایند. همچنان در لکچر علاقه و دلچسپی اجتماعی در نظر گرفته شود، آموزگار دانش عمیق و مستحکم را به شاگردان ارایه کند. در بیان موضوعات، منطقی بودن، روشن و دقیق بودن، زبان فصيح، مهارت بیان در پرورش استعداد نقش عمده و اساسی دارد.

البته به این امر معتقد بود که کسی روشن فکر میکند. مورد را بیان روشن میدارد. آموزگار تکرار را دوست داشته باشد. آموزگار به ارایه واقعیت ها جدی باشد. نقل و قول دانشمندان بزرگ را بیان کند آموزگار به مواد غیر ضروری اتکاء نکند. به صورت مختصر و روشن شکل و قیافه پرنسیب ها را استعمال و به کار ببرد.

برای ارایه لکچر های درسي وقت کافی وجود داشته باشد تا جزئیات موضوع بیان شود آموزگار جهت های پیچیده و دشوار موضوع را بیان نماید و به اندازه کافی جهت های عمده محتویات جدید را توضیح، نتیجه گیری و تعمیم نماید .

محتویات لکچر قابل تفهیم باشد. مطالب را به اثبات برساند قناعت شاگردان و محصلان را فراهم ساخته بتواند، آموزگار متجرب همیشه میداند که در کدام لحظات برای مؤثریت پروسه درس جلب توجه نماید این که لکچر مؤثر واقع شود باید از مثالها، نقل و قول، روایات، حکایات، لطیفه ها و غیره استفاده شود. مطالب فوق در ایجاد انگیزه شاگردان نقش عمده و اساسی دارند و چنین مواد از نگاه شکل محتویات آن مختلف میباشد.

باید معلم در لکچر خویش سطح فهم شاگردان را در نظر بگیرد. اهمیت بزرگ میتود توضیح آن است که در ذهن شاگردان روحیه کار و فعالیت دسته جمعی را تقویت نماید و از جانب دیگر ذهن آنها را برای اخذا موضوعات صنف های بلند تر آماده سازد. اهمیت لکچر در این است که معلم میتواند در یک وقت برای چندین صنف لکچر بدهد و تمام شاگردان صنف در عین زمان از لکچر او استفاده کنند.

نقش معلم در پروسه تدریس

مطالب مشابه :

lecture

نقش معلم در پروسه تدریس

توپولوژی عمومی و آنالیز و منیفلد(topology-analysis-manifold)