تأثیر نماز بر بهداشت روانی دانش آموزان

مقدمه

پرورش دینی و مذهبی دانش آموزان بدون اجبار و یا تحمیل ، باید در خلنه و یا مدرسه صورت گیرد. خانواده در درک بینش صحیح دینی و ارزش های دانش آموزان مهم ترین عمل بوده و مهمترین نقش را دارند و والدین و معلمان در موقعیت های مناسب ، تنها زمینه ساز و هدایتگر هستند بنابراین نباید هیچ ارزش و اعتقاد و اصولی را پیش از اینکه زمینه لازم عاطفی و روانی آن برای دانش آموزان فراهم شده و یا به آن تمایل شده باشد به وی تحمیل کرد.

گرایش به پذیرش ارزش ها و یا دستورات دینی و یافتن بینش صحیح مذهبی تنها در سایه احساس شخصیت و ارزشمندی خویش تحقق می یابد و در مدرسه که ارزش ها پا به عرصه وجود می گذارند ، باید شخصیت دانش آموزان حفظ شود. وقوف خاشعانه و خاضعانه هر نوجوان در نماز در برابر خداوند متعال به او نیرویی معنوی می بخشد که حس صفای روحی و آرامش قلبی و امنیت روانی را در او بر می انگیزد. چون انسان در نماز با تمام اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می شود و از همه اشتغالات و مشکلات دنیا روی بر می گرداند و به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز بر زبان می آورد ، فکر نمی کند.

همین روی گردانی کامل از مشکلات زندگی و نیندیشیدن به آنها در اثنای نماز موجب ایجاد حالتی از آرام سازی کامل و آرامش روان و آسودگی خیال در انسان می شود. نماز جماعت تأثیر مهمی بر رفتار دانش آموزان دارد زیرا رفت و آمد هر دانش آموز برای ادای نماز جماعت به او فرصت می دهد که بسیاری دیگر از هم مدرسه هایش را بشناسد و همین آشنایی موجب همکاری او با دیگران و ایجاد روابط سالم اجتماعی و برقراری دوستی و مودت با دانش آموزان دیگر می شود. به طور قطع این گونه روابط اجتماعی دوستانه و مودت آمیز با سایرین نه تنها به رشد شخصیت دانش آموزان کمک می کند بلکه نیاز تعلق او را به گروه و پذیرش او از سوی گروه را تأمین و اشباع می کند و این خود عامل پیشگیری از اضطرابی می شود که برخی از دانش آموزان از آن رنج می برند.

چکیده

آرامش و آسودگی خاطر اکسیر همیشه زندگی بشر بوده است و خواهد بود امروز و با وجود گسترش خارق العاده دانش و فناوری این آرامش هنوز گمگشته آدمی است پرورش دینی و مذهبی دانش آموزان بدون اجبار و یا تحمیل باید در خانه و یا مدرسه صورت گیرد که بعد از خانواده مدرسه مهمترین نقش را در درک بینش صحیح دینی و ارزش های دانش آموزان داشته است تمام اندیشمندان و متفکران بزرگ جهان به این امر رسیده اند که نماز و یاد خدا بودن نقطه مهمی در امیدوار بودن افراد معتقد به خدا داشته و از این باور های مذهبی می توان در انواع مختلف درمانها استفاده کرد و تعالیم قرآن به صراحت و با زبانی رسا بیانگر رابطه دوسویه خداباوری و آرامش است آرامش واقعی آنگاه حاصل می شود که قطره به دریا بنگرد و آنکه از عالم بالا آمده خود را در سایه امن او بداند رستگاری بشر و درمان دردهای بی پایان روحی و روانیش ممکن نخواهد شد مگر آنکه اصل خویش را هیچ گاه از خاطر نبرد و بدان مقصد والا ره پوید در این مقاله درصدد آنیم تا به بحث درباره نقش محوری یاد خدا و نماز در بهداشت روانی دانش آموزان و به طور کلی افراد بپردازیم.

نماز و آثار آن در بهداشت روان در دوره جوانی

هنگامی که برای نماز برمی خیزید صورت و دستهای خود را تا آرنج ها می شویید و بخشی از سر و پاهای خود را مسح می کشید. از انسان پیوسته نور و امواج و انرژی ساطع می شود ، امواجی که دستگاه پس از وضوح گرفتن نشان می دهد بیانگر آرامش یافتن است. یعنی وضو گرفتن که شستن صورت و دست ها و مسح فرق سر و پاها است به انسان آرامش می دهد.

در بدن همه ی افراد هفت نقطه وجود دارد که مولد انرژی است و شما با وضو گرفتن با واسطه های بی نظیر و پاک مانند آب این نقاط را فعال می نمایید و بعد در پیشگاه خداوند با تمرکز ، آیات الهی را می خوانید. اگر در زمان وضو و در سر نماز تمرکز کافی وجود داشته باشید و این کار را پنج با در روز و هر بار به طور مدوام انجام دهید ، بهترین روش برای تقویت این توانایی را انجام داده اید.

در اشعار خواجه شیرین سخن شیراز ، حضرت حافظ ، موارد بسیاری را می توان یافت که نشان می دهد به سرخوشی و شادابی سحرگاهی و تأثیر آن در زندگی انسان توجه شده است.

هرگنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعای شب و ورد سحری بود

ضرب المثل ایرانی مشهور که منسوب به بزرگمهر می باشد ، یعنی « سحر خیز باش تا کامروا باشی » نیز اشاراتی نغز به تأثیر بیداری صبحگاهی بر زندگی شادکامانه و سعادت آمیز دارد.

به این ترتیب واضح است ، امر واجب نماز صبح با ارزانی داشتن بیداری صبحگاهی به انسان ، تقدیم کننده شادابی به جسم و روان او می باشد و یک نتیجه مهم این شادابی ، سلامت جسم و روان خواهد بود.

تأثیر نماز بر بهداشت خواب

تأثیر نماز بر شادابی جسم و روح

هر انسان طبیعی در حدود یک سوم عمر خود را در خواب به سر می برد و تأثیر خواب بر روان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشکی است ، به طوری که امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم در زمینه ی ابتلا به بیماری های مهم به شمار می آید. به عنوان مثال در اشخاص مبتلا به افسردگی میزان خواب به طور چشمگیری افزایش می یابد و به ندرت کاهش پیدا می کند. این تغییرات در بیماری های جسمی نیز موثر است. بیش از 60 درصد مراجعه کنندگان به بیمارستان های عمومی در واقع از یک مشکل عمومی در خواب رنج می برند. به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب در واقع یک رکن اساسی در بهداشت روانی و جسمی این افراد به حساب می آید و هر عاملی که در تنظیم بهداشت مؤثر باشد پیشگیری کننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماری های جسمی و روانی است. جدیدترین منابع علمی به بیماران توصیه ی بیدار شدن صبحگاهی در یک موقع مشخص را می کنند.

دانش پزشکی در قرن حاضر به وضوح می داند ، اشخاصی که اصطلاحاً یک لب و هزار خنده گفته می شوند ، نسبت به آنان که به اصطلاح با خودشان نیز قهرند و نسبت به زندگی بدبین و عبوس هستند ، بسیار کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند . . .

امروزه ضرب المثل ایرانی « خنده بر هر درد بی درمان دواست » مصداق کاملاً علمی پیدا کرده است. دانش پزشکی در قرن حاضر به وضوح می داند ، اشخاصی که اصطلاحاً یک لب و هزار خنده گفته می شوند ، نسبت به آنان که به اصطلاح با خودشان نیز قهرند و نسبت به زندگی بدبین و عبوس هستند ، بسیار کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند.

به این ترتیب هر عاملی که شادابی را به انسان هدیه کند ، در واقع به سلامتی جسم و روان او کمک کرده است. اما نکته بسیار مهمی که دانش طب به بشر آموخته است ، این مطلب است که شادابی و افسردگی انسان پیش از آنکه تحت کنترل و اراده او باشد ، زیر فرمان تغییرات مواد شیمیایی در سلسله اعصاب مرکزی انسان است.

از جمله این مواد شیمیایی « دوپامین » را می توان نام برد که افزایش آن در بدن سبب می شود ، انسان بدون اراده دچار ناراحتی گردد و کاهش این ماده نیز سبب شادی غیر ارادی انسان خواهد شد. به عنوان مثال ، عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبحگاهی ، که حالت شدید آن به عنوان ملانکولی یا همان مالیخولیا ( افسردگی درون زاد صبحگاهی ) شناخته می شود ، در اثر تغییرات و کم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی به وقوع می پیوندد.

از دیگر مواد شیمیایی داخل بدن که به طور غیر ارادی سبب شادی انسان می شود و به او شعف و نشئه بی نظیر می بخشد ، ماده ای به نام « کورتیزول » است که میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحر گاهی به شدت افزایش می یابد و در صورت بیدار بودن انسان در این ساعات ، لذت و شعف سرمست کننده ای به او دست می دهد که بی شک بر زندگی او در تمام طول روز تأثیر گذار است.

نقش نماز و یاد خدا در بهداشت روانی دانش آموزان از منظر قرآن کریم

افزایش کورتیزول در ساعات اول صبح و ارتباط آن با سرخوشی صبحگاهی که امروزه از مسلمات پزشکی است ، در واقع توجیه قابل توجهی بر همه مضامینی که در فرهنگ و ادب و عرفان پیرامون « اسرار سحر » معرفی می شوند.

آرامش و آسودگی خاطر ، اکسیر همیشه زندگی بشر بوده است و خواهد بود. امروز و با وجود گسترش خارق العاده دانش و فناوری ، این آرامش هنوز گم گشته آدمی است.

از نظر سازمان بهداشت جهانی ، « بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت قرار دارد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های روانی و جسمی.1 آن را « توانایی سازگاری با دیدگاه خود ، دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی » نیز تعریف کرده اند.2 خانواده در قرن بیست و یکم به آرامش و سلامت روانی ، بیشتر از هر چیزی محتاج است. آمارهای سازمان بهداشت جهانی حاکی از وجود 400 میلیون بیمار روانی ، ناشی از مشکلات فردی ، اجتماعی و استعمال الکل و مواد مخدر است.3 بی جهت نیست که اندیشمندی چون یونگ می نویسد:

« من حتی تصور می کنم که اختلالات روانی خیلی خطرناک تر از بیماری های واگیر یا زلزله اند. حتی بیماری های واگیر طاعون و آبله در قرون وسطی به اندازه کشمکش های فکری 1914 یا بعضی ایده آل های سیاسی ، از آن زمان به این طرف ، آدم نکشته اند. »4

از دیدگاه دینی ، انسان اصلی خدایی دارد و در جوار رحمت اوست که به آرامش می رسد. پس چه بهتر که در این دریای متلاطم او را بخواند ، آن گونه که غریق گرفتار ، نگران و بی فریاد رس می خواندش.5 پژوهش ها و مطالعات فراوانی که در نقاط مختلف دنیا انجام شده مؤید این مدعاست:

· در پژوهشی درباره 60 دختر دبیرستانی در شهر تهران ثابت شده است که میزان اضطراب کسانی که حداقل روزی نیم ساعت قرآن می خوانند ، یه نحو چشمگیری کمتر از آزمودنی های گروه مقایسه است.6

· در 12 پژوهش که توسط گارتنر و همکارانش در سال 1991 مور بررسی قرار گرفته ، بین اعتقادات مذهبی و خودکشی هم بستگی منفی وجود دارد.7

براساس مطالعات انجام شده دیگر ، بین مذهبی بودن و معنادار بودن زندگی و سلامت روانی ارتباط نزدیک وجود دارد.8

این نتایج موجب شد که گرایش جدیدی نزد متفکران دنیا به خدا و ایمان به او در درمان و جلوگیری از بیماری های روانی حاصل شود. ویلیام جیمز ، فیلسوف و روان شناس آمریکایی ، از پیشتازان این عرصه است که معتقد است: « ایمان بدون شک مؤثرترین درمان اضطراب است.»9 او در جای دیگر می نویسد:

« همان طور که امواج خروشان و غلطان اقیانوس نمی تواند آرامش ژرفای آن را برهم زند و امنیت آن را پریشان سازد ، شایسته است که دگرگونی های سطحی و موقت زندگی آرامش درونی انسان را که عمیقاً به خدا ایمان دارد بر هم نزند ، چرا که انسان متدین واقعی تسلیم اضطراب نمی شود و توازن شخصیت خویش را حفظ می کند و همواره آماده مقابله با مسائل ناخوشایندی است که احتمالاً روزگار برایش پیش می آورد.»10

در این مقاله در صدد آنیم تا به بحث درباره نقش محوری یاد خدا در بهداشت روانی بپردازیم و بدین منظور آیاتی از کلام حق را که بیانگر موضوع است ، مورد بررسی قرار می دهیم.

یاد خدا آرامش بخش دل ها

« . . . الذین آمنوا و تطمئن القلوبهم بذکر الله الا بذکر الله تطمئن القلوب ( رعد ، 28 ) . . . کسانی که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد ، آگاه باش که (تنها) با یاد خدا دل ها آرامش می یابد. »

قرآن به تصریح کلام حق ، مایه شفا و رحمت جسم و جان است11 و آرامش ، بی تردید از مظاهر بارز این شفا و رحمت. آیه مورد بحث به صریح ترین بیان ، رابطه یاد خدا با سلامت روان و آرامش خاطر را مطرح می کند.

تأثیر این آرامش تا جایی است که می فرماید: «فاذکرونی اذکرکم واشکروا لی و لا تکفرون» ( بقره ، 152 ). « پس مرا به یاد آرید تا به یادتان آورم و شکرم بگزارید و کفران نعمتم مکنید. »

تأثیر نما بر بهداشت روان از دیدگاه دانشمندان و متفکران

از امام صادق ( علیه السلام ) روایت شده که فرمودند: « خدای تعالی فرمود: ای فرزند آدم! مرا در دلت یاد کن ، تا تو را یاد کنم. ای فرزند آدم! مرا در خلوت یاد کن ، تا در خلوت یادت کنم ، و در میان جمع یادم کن تا در میان جمعیت یادت کنم و نیز فرمود: هیچ بنده ای خدا را در میانه جمعی از مردم یاد نمی کند ، مگر آن که خدا او را در میان جمعی از ملائکه یاد می کند.12

دکتر توماس هایس لوپ می گوید:

مهمترین مطلبی که من در طول چندین سال تجربه و آزمایش به دست آورده ام این است که بهترین وسیله برای درمان بی خوابی نماز است. با این قید که من پزشکم این سخن را می گویم که نماز بهترین وسیله ای است که تا کنون برای توسعه اطمینان و تسکین اعصاب و آسایش و نشاط شناخته شده که زمینه بی خوابی را برطرف می گرداند. و به عبارت دقیقتر ، مهمترین وسیله ایجاد آرامش در روان و اعصاب انسان نماز است.13

دانشمند محقق ی. هیل14 می نویسد:

از روزی که اسلام ظاهر شد ، نماز یگانه شعار اسلامی به صورت یک ضرورت درآمد. ارتباط این نماز با مسیحیت و یهودیت هرچه باشد نیروی خاص و اهمیتی فوق العاده در بین مسلمانان پیدا کرد و بعد ها به صورت ( نماز جماعت ) به اقتداء امامی که اغلب خود محمد ( ص ) بود اقامه می شد.

ما می بینیم که هزاران حالت برای مریض پیش آمده که مشهورترین پزشکان و باهوش ترین طبیبان کمترین امیدی برای بهبودی آن نداشته اند ، اما چیزی که در بهبودی مریض اثر گذاشته و صحت و سلامت و عقل را به وی بازگردانده ، معجزه ای از معجزات نماز و ارتباط با خدا بوده است.15

مهاتما گاندی رهبر بزرگ هند ، همان که جهان او را به عنوان آزاد کننده هند از یوغ استعمار می شناسد ، طرفدار « مبارزه منفی » و در راه آزادی هند مشکلات و سختی های فراوانی مشاهده کرد و اگر با خدا ارتباط نداشت ، در مقابل آن همه مشکلات ، فکر خود را از دست می داد و دیوانه می شد. گاندی با وجود جثه کوچک و نحیفش ، استقامتی شگرف داشت وی زمانی به یک دانشمند مشهور غربی گفت: اگر نماز نبود و با خدا ارتباط پیدا نمی کردم ، به طور حتم سالها بود که دیوانه شده بودم.

من همیشه از نیروی عبادت و دعا مدد گرفتم والا هرگز نمی توانستم در مقابل آن همه مشکلات عظیم پایداری کنم من در تجارب زندگی عمومی و خصوصی خود تلخ کامیهای بسیار سخت داشته ام که مرا دستخوش نا امیدی می ساخت. اگر توانسته ام بر این نا امیدی ها ، چیره شوم ، به علت دعا و نماز هایم بود.

دعا و نماز را فقط به جهت نیاز و احتیاج شدید روحی می خواندم زیرا اغلب خود را در وضع و حالی می یافتم که احتمالاً بدون نماز و دعا نمی توانستم شادمان باشم هر چه زمان می گذشت اعتقاد من به خدا افزایش می یافت و نیاز من به دعا و نماز بیشتر می شد. بدون نماز زندگی سرد و تهی بود.

به همان اندازه که غذا برای بدن لازم است دعا و نماز نیز برای روح ضرورت دارد. در واقع آن قدر که دعا و نماز برای روح لازم است غذا برای بدن ضرورت ندارد ، زیرا اغلب لازم است برای سلامتی بیشتر گرسنه بمانیم و از غذا خوردن خودداری کنیم ، اما در مورد دعا و نماز چنین نیست. این از دعا و نماز برای من حاصل شده است.

و نیز زیباتر می گوید: عبادت راز پیروزی یک مرد بزرگ است.

و از گفته های دیگر پیشوای مردم هند است که:

چون من به خدا ایمان دارم ، به دعا نیز ایمان دارم ، این مطمئن ترین راه آگاهی بر وجود خدا و احساس حضور اوست ، معنی و نیرو و پاداش نماز و دعا همین است.16

سیرل برت ، روانشناس انگلیس نظریه ویلیام جیمز را درباره تأثیر نماز مورد تأکید قرار داده و گفته است:

ما به واسطه نماز می توانیم وارد انبار بزرگی از نشاط عقلانی شویم که در شرایط عادی یا رای وصول بدان را نداریم.17

درباره وضو هم باید گفته شود که وضو به عنوان مقدمه نماز ، نه تنها موجب تطهیر جسم از آلودگیها می شود ، بلکه تطهیر روح را در بر می گیرد. با وضو مؤمن احساس می کند جسم و روحش از آلودگی گناهان و لغزشها پاک شده است. این احساس پاکی و طهارت جسمی و روحی انسان را برای ارتباط معنوی با خداوند و ورود به حالت آرام سازی جسمی و روحی در نماز ، آماده می سازد.

نتیجه گیری

عبادت و پرستشگری در اعماق فطرت بشر ریشه دارد ، عشق به معبود یکتا با وجود انسان آمیخته است ، انسان نیاز به انس به معبود و آرامش در سایه او دارد تنها مأمن و پناهگاه انسان بهنگام خطر ، دامن کبریایی حضرت پروردگار است. بررسی و مطالعه تاریخ آفرینش انسان ، نمایشگر این حقیقت است که همزمان با آفرینش و پیدایش انسان ، نیایش و نماز نیز تولد یافته است به زبان دیگر انسان در برخورد با حوادث ناگوار ، نیایش و نماز را شناخت ، در قرن حاضر ، دانشمندان و متفکران به طور گسترده و بیشتر درباره نماز و نیایش بحث می کنند و سخن از نیایش ، ارتباط معنوی با خدا و دعاو . . . بر زبان می آوردند آنان خود اذعان می کنند که نیایش می کنند ، نماز می خوانند و در مشکلات زندگی چنگ به ریسمان محکم دعا می زنند. روانشناسان امروزه به این نتیجه رسیدند که توجه به خدا و نماز موجب رفع بسیاری از گرفتاری ها و درمان امراض می گردد بسیاری از مرض ها در محیط هایی که دعا و نیایش در آنجا و جود دارد رخنه نمی کند آنها از درمان بیمارانی که مأیوس و ناامیدند و قدرت تطبیق و سازگاری اجتماعی را از دست داده اند درمانده می شوند از این رو به این بیماران توصیه می کنند که به معابد رفته و دعاو نیایش کنند زیرا روح بی قرار و متلاطم سرانجام باید به چیزی دل بندد و به اصل و مبدأ تعلق گیرد و زندگی بر او سخت و در کامش تلخ و غیر قابل تحمل خواهد بود بنابراین نماز رابطه مستقیم با بهداشت روانی دانش آموزان و افراد دارد زیرا که تأثیر آن در بهداشت خواب و شاد شدن جسم و روح انسان و تأثیر آن بر آرامش عضلات انسان امری است غیر قابل انکار تا آنجا که قرآن کریم تأکید می کند که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.

منابع:

1 – رحیم کارگر محمدیاری ، نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران

2 – قرآن کریم

3 – سالمی ، بهداشت روان ( 1 ) ،( 1382 )

4 – مجمع قرآن سنندج ، عبادت و بهداشت روانی ( 1386 )

5 – سایت تبیان ، نقش مذهب در سلامت روانی ( 1386 )

7 – ترجمه احمد آرام ، کلیدهای خوشبختی

پی نوشت ها:

1 – به نقل از سایت www.ravanshenasan.com

2 – تعریف انجمن بهداشت روانی کانا را به نقل از همان سایت

3 – مقاله عبادت و بهداشت روانی ( به نقل از سازمان جهانی بهداشت ، 138 ، ص 4 )

4 – روانشناسی و دین ، ص 20 .

5 – وسایل الشیعه ، ج 7 ، ص 143.

6 و 7 – پژوهشی در اعجاز علمی قرآن ، ج 2 ، صص 419 و 422

8 – مقاله نقش مذهب در سلامت روان

9 و 10 - قرآن و روان شناسی ، ص 335

11 - « و تنزیل من القرآن و ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین » ( اسری ، 82 )

12 – المیزان ، ج 1 ، ص 341

13 – آئین زندگی ، دیل کارنگی ، ص 249 ، قرآن و روانشناسی ، ص 357

14 – این دانشمند قبلاً یکی از رهبران حزب کمونیست بود که پس از تحقیق دین مسیحیت را اختیار کرد و سپس در پی مطالعات عمیق به اسلام مشرف گردید.

15 – فروع دین ، ص 38

16 – کلید های خوشبختی ، ترجمه احمد آرام ، ص 389

17 – قرآن و روانشناسی ، ص 362 علم النض الدینی ، ص 21

تهیه کنندگان:

(سیده کبری شفابخش – مهدی تقی پور)

تأثیر نماز بر بهداشت روانی دانش آموزان

مطالب مشابه :

پاور پوینت های پرستاری ترم چهار

پاور پوینت های پرستاری ترم چهار

پاور پوینت ارگونومی و بیماری های شغلی

بهداشت روانی کودکان

منابع کارشناسی ارشد روان شناسی

عوامل موثر در بهداشت روانی دانش آموزان

تأثیر نماز بر بهداشت روانی دانش آموزان

مقاله جدید جدید