مدیریت جامع بحران

مدیریت جامع بحران به عنوان یکی از کلیدی ترین زیر بناهای حاکمیتی از این امر مستثنی نیست. با توجه به اینکه توسعه پایدار در هر کشوری وابستگی مطلق به نحوه مدیریت بحران در آن کشور دارد، بنابراین می توان ادعا نمود که توسعه بدون برنامه‌ریزی جامع برای مدیریت بحران، توسعه پایداری نخواهد بود که مثال‌های زیادی از آن را در کشور و در جهان داریم. در سخنان مقام عظمای ولایت فقیه آیت ا.. خامنه‌ای نیز چنین مطلبی را می‌توان دریافت نمود:
اگر پدافند غیر عامل نباشد تمامی دستاوردهای فرهنگی، اقتصادی، علمی و سیاسی در یک نصف روز هدر می‌رود.
تعریف مدیریت جامع بحران
مدیریت جامع بحران عبارت است از اقداماتی که برای اداره انواع مختلف تهدیدات (طبیعی، تکنولوژیک، جنگی و تروریستی)، و با در نظر گرفتن همه ابعاد تهدیدات (ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی) در همه فازهای یک بحران (پیشگیری، کاهش مخاطرات، آمادگی، مقابله، بازتوانی، بازسازی) و با توجه جدی به چرخه حیاتی حاکمیت( فلسفه و ایدئولوژی حاکم، دکترین و اصول، سیاست‌ها، آمایش سرزمین، راهبردها، پروژه ها) انجام می شود.
دکترین و اصول حاکم بر مدیریت بحران
دکترین مدیریت بحران، مجموعه‌ای از اصول بنیادین است که تمامی منابع، راهبردها، سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات ملی را جهت پشتیبانی اثر بخش و کارآمد از اهداف مدیریت بحران، بسیج، هدایت و به کارگیری می‌کند.
شاخص‌های یک دکترین موثر:
1.    شاخص یکپارچه سازی و هم افزایی
2.    شاخص هماهنگی و هدایتگری
3.    شاخص هدف محوری
4.    شاخص شفافیت
5.    شاخص مسئولیت‌پذیری راهبردی
6.    شاخص اثربخش‌سازی مدیریت
7.    رویکرد آینده گرایانه
8.    شاخص واقعیت‌گرایی و قابلیت تحقق
9.    شاخص مفهوم محوری
با توجه به حاکمیت فلسفه و ایدئولوژی اسلامی و الهی در کشور ما، و وجود الگوی حکومتی ولایت فقیه طبق قانون اساسی، به نظر می رسد، دکترین و اصول زیر بر نظام مدیریت جامع بحران کشور ما حاکم می‌باشند:
1-    اصل آماده سازی و ساماندهی مردم با مشارکت فعال آنها(تفکر بسیجی)
2-    اصل الگو سازی جامعه آماده در برابر همه انواع تهدیدات (حیات اجتماعی طیبه با الگوقرآنی).
3-    اصل الگو سازی انسان آماده در برابر همه انواع تهدیدات (حیات فردی طیبه با الگوی قرآنی)
4-    اصل سناریو سازی تهدیدات با توجه به تجربیات جهانی و ملی انواع بحران ها
5-    اصل نهادینه سازی فرهنگ مقاومت و پایداری ملی
6-    اصل تداوم خدمات دستگاه در شرایط بحران
7-    اصل تداوم نیازهای اساسی مردم در شرایط بحران
8-    اصل رعایت اصول سامانه فرماندهی سانحه در شرایط بحران
9-    اصل هماهنگی بین سازمانی در شرایط بحران
10-    اصل برنامه‌ریزی عملیاتی موثر و کار آمد برای اداره صحنه بحران
11-    اصل توجه آمایش سرزمین در برنامه ریزی مدیریت بحران
12-    اصل مدیریت افکار عمومی قبل، زمان و پس از بحران
13-    اصل لرتقای آستانه تحمیل ملی
14-    اصل آینده پژوهی و دانایی محور
15-    اصل نگرش سیستمی و قانونی سازی
16-    اصل آموزش تخصصی و عمومی و انجام مانورهای مداوم برای حفظ آمادگی دائمی
17-    اصل اجرای مداوم مطالعات دکترین، سیاستگذاری، راهبردی، آمایش سرزمین و کاربردی در حوزه مدیریت بحران

سیاست‌های حاکم بر نظام مدیریت جامع بحران
در تدوین سیاست های حاکم بر نظام مدیریت جامع بحران در یک جامعه توجه به 18 اصل زیر ضروری است چون عدم توجه به هر یک از بندهای زیر می تواند خلاهای جدی راهبردی و عملیاتی ایجاد نماید:
1.رابطه برنامه توسعه جامعه و برنامه مدیریت بحران
2.لزوم تدوین قوانین و سیاست‌های مرتبط با سازمان مدیریت بحران
3.چارچوب ساختاری سازمان مدیریت بحران
4.چارچوب استخراج جامع تهدیدات و خطر پذیری ها
5.چارچوب برنامه ریزی راهبردی جامع مدیریت بحران
6.چارچوب تدوین برنامه عملیاتی مدیریت بحران در ستاد و صف
7.نعیین نقش سازمان‌های راهبر و پشتیبان در مدیریت بحران
9.تعیین نقش نهادهای مردمی در مدیریت بحران
10.چارچوب برنامه ریزی حوزه سلامت در بحران
11.چارچوب برنامه ریزی حوزه امنیت در بحران
12.چارچوب مدیریت منابع در بحران
13.تدوین شاخص های ارزیابی مدیریت جامع بحران
14.چارچوب اجرای مانور در سازمان
15.تعیین اولویتهای راهبردی اجرایی مدیریت بحران
16.چارچوب اجرای آموزش تخصصی و همگانی در مدیریت بحران
17.چارچوب اجرای مطالعات دکترین، سیاستگذاری، راهبردی، آمایش سرزمین و کاربردی در حوزه مدیریت بحران
18.چارچوب مدیریت در حوادث ویژه شامل حوادث بیولوژیک، هسته ای، رادیولوژیک، شیمیایی، تروریستی و...

راهبردهای مدیریت بحران
وقتی سازمان مدیریت بحران به عنوان فرمانده مدیریت بحرا، بر اساس سیاستهای نظام شکل می گیرد، بر اساس فرآیند زیر باید راهبردی خود را برای اداره موثر و کارآمد بحران تدوین می نماید.
بر این اساس، راهبردهای اولویت دار مدیریت بحران کشور از بین راهبردهای زیر استخراج می گردد.:
1.راهبردهای پیشگیری از وقوع بحران
1.1.رشد و توسعه پایدار و متوازن
1.2.پژوهش و آموزش
1.3.هماهنگی و تلاشها و فعالیتهای دستگاه ها و نهادهای مربوط در راستای پیشگیری از وقوع بحران
1.4.قوانین و مقررات و دستورالعملهای پیشگیری از وقوع بحران
1.5.نظام آمار و اطلاعات
1.6.تقویت فرهنگ ایمنی و پیشگیری از وقوع بحران
1.7.ایجاد تقویت زیر ساخت های سیاسی
1.8.برنامه ریزی و تخصیص منابع
2.راهبردهای آمادگی برای وقوع بحران
2.1.اطلاع رسانی عمومی و تخصصی برای آمادگی در بحران
2.2.برقراری ترتیبات موثر ساختاری برای ایجاد هماهنگی در فرایندهای کسب آمادگی در برابر بحران
2.3.وجود زیر ساخت ها و بسترهای ارتباطی و مخابراتی
2.4.طراحی و استقرارنظام‌های پشتیبانی با رویکرد آمادگی در برابر بحران
2.5.سیستم های اطلاعات مدیریت
2.6.تقویت فرهنگ آمادگی در برابر بحران
2.7.وجود قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های آمادگی در برابر بحران
2.8.پژوهش و آموزش
2.9. نظام مستند سازی از سوابق و تجربیات بحران‌های قبلی
2.10.وجود نظام ارزیابی و پایش در رابطه با فرایندهای آمادگی در برابر بحران
2.11.برنامه ریزی و تامین اعتبارات مورد نیاز برای برنامه‌های آمادگی در برابربحران
3.راهبردهای مقابله و مواجهه با بحران
3.1. سیستم های اطلاع رسانی و اطلاع گیری
3.2.برآورد اولیه ابعاد حادثه
3.3.ساختاردهی و هماهنگ سازی عملیات در حین بحران
3.4.جستجو
3.5. نجات
3.6.تخلیه و انتقال
3.7.فوریتهای پزشکی و درمانی
3.8.پشتیبانی عمومی و تخصصی عملیات امداد و نجات
3.9.ارزیابی (پایش)عملیات امداد و نجات
4.راهبردهای بعد از بحران
4.1.ساختاردهی و هماهنگ سازی فعالیت‌های دستگاه‌ها و سازمان بعد از بحران
4.2.سیستم‌های اطلاعات مدیریت
4.3.ارزیابی برآورد اولیه از نیازها برای عادی سازی نسبی شرایط زندگی حادثه دیدگان
4.4.پذیرش و اسکان
4.5.توزیع مایحتاج عمومی بصورت آماده برای مصرف
4.6.تامین و تحویل آب سالم برای مصارف آشامیدنی و بهداشتی
4.7.تامین مسایل مربوط به بهداشت و درمان افراد حادثه دیده
4.8.تامین بهداشت محیط عمومی
4.9.استقرار تاسیسات و زیر ساخت های حیاتی برای زندگی
4.10.تامین سوخت و انرژی مورد نیاز
4.11.تامین امنیت عمومی اردوگاه ها و اقامتگاه ها
4.12.پشتیبانی عمومی و تخصصی بعد از بحران
4.13.ارزیابی عملیات عادی سازی، بازسازی و نو سازی بعد بحران

دکتر شهرام علمداری- مدیر گروه طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

برکرفته از: ماهنامه ایمن و راهبرد-شماره اول- دی ماه 87- ص12و13

به نقل از گروه: مدیریت بحران - سازمان پدافند غير عامل كشور

مدیریت جامع بحران

مطالب مشابه :

مدیریت جامع بحران

سناریو زلزله

آینده پژوهی چیست؟ بخش پنجم (روشهای آینده پژوهی، سناریو نویسی و ...)

کالبد شکافی فیلمنامه

پروژه پیاده سازی مدیریت بحران

الگوی دراماتیک بیان

همایش مدیریت و آینده پژوهی برای حیطه برنامه ریزی شهری و ...

2بحران و تعریف بحران

برنامه عملیاتی گروه جغرافیای ناحیه 2

شرح وظايف كاردان اطاق عمل