سلامت روان

مقدمه:

پیشرفت علم و تکنولوژی و گسترش روزافزون اطلاعات (انقلاب دیجیتالی) در عصر جدید، شرایط زندگی را از یک سو آسان کرده و از سوی دیگر تحولات سریع اجتماعی، تغییر سبک زندگی و پیچیدگی های زندگی امروزی، سلامت و آرامش روانی انسانها را تهدید می کند. بنابراین مشکلات جدیدپیش روی بشریت آسیب پذیری انسانها را افزایش می دهد.

بهداشت در ابعاد جسمی و روحی مفهوم خاص خود را دارد؛ اگر بهداشت در مورد جـم مدنظر باشد، به سلامتی ظاهر جسم و جان، لطافت پوست و عدم آلودگی آن، رشد طبیعی قد و وزن، سالم بودن اعضاء و جوارح از جمله:پوست و مو،چشم و گوش،گوشت و

استخوان و درست کارکردن سیستم غدد داخلی اشاره دارد. اگر کسی سرما نخورده باشد،ضربه ای ندیده باشد، درقسمتی و یا تمام بدن خود ، دردی احساس نکند،شکستگی و خونریزی نداشته باشد، دچار سوختگی نشده باشد، گرفتـار حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی نشده باشد ، و... می توان گفت که از نظر جسمانی سالم است.

علائم و نشانه ها ی فقدان بهداشت جسمی مشخص است و هر فردی می تواند آن را ببیند و بفهمد و در صورت نیاز با آزمایشات پزشکی،رادیوگرافی، سونوگرافی و... تشخیص درست امکان پذیر است؛ نظیر: کوفتگی، شکستگی،سوختگی،ضرب دیدگی، درد ، زخم، خونریزی، تب و لرز،ضعف،سوءها ضمه، یبوست، اسهال، استفراغ، سرگیجه، تهوع، عطـه، سرفه، زردی چشم، آبریزش بینی، خلط سینه، التهاب گلو، بدحالی و بی حسی، کم شنوایی و یا ناشنوایی، کم بینایی و یا نابینایی، عدم قدرت تکلم و یا گویایی، ضربات مغزی، فلج عضوی، حساسیت پوستی، تشنج، صرع،غش، کما، سکته مغزی و قلبی، مرگ مغزی و...

لیکن بیماری های روحی و روان تنی، نشان از عدم برخورداری فرد از سلامت و بهداشت روان دارد:

- وقتی فردی افـرده می شود- که از نظر روانشناسان و مشاوران سرماخوردگی روحی نام دارد-چگونه باید آن را تشخیص داد؟!

- هنگامی که شخصی مبتـلا به وسواس می شود، آیا به راحتی می توان این موضوع را به او نسبت داد؟!

-از کجا باید متوجه شد که فردی دچار اضطراب گردیده است؟!

- چرا برخی افراد دست به اعمال بزهکارانه می زنند و ریشه و منشاء آن کجاست؟!

- چگونه است که خشم و احتمالاً به دنبال آن پرخاشگری فرد را مجبور به عملی می کند که بعداً شاید پشیمانی داشته باشد؟!

- آیا دعوا و درگیری به آسانی شکل می گیرد؟!

- دزد و دزدی چگونه پدید می آید؟! قتل و غارت چگونه شکل می گیرد؟!فساد و فحشا چرا به وجود می آید؟!افترا و بهتان ، دروغ و دروغگویی ، غیبت وتهمت، تنفر و بدخواهی، کینه و کدورت، قهر و فرار،خودکشی، اعتیاد، طلاق،خودفروشی و... چرا صورت می گیرد؟!

-چرا بعضی افراد نمی توانند خوب بخوابند؟!به چه دلیل بعضی از مردم کم اشتهاویا پراشتها می شوند؟

- آیا خودپنـداره ضعیف، عزت نفس پایین، عدم اعتماد به نفس، فقدان جرأت ورزی و عدم برخورداری از سایر مهارت های زندگی، در تأمین بهـداشت روان و سلامت روحی کودکان و نوجوانان و ...تأثیر ی دارد یا نه؟!

مشهورترین تعریف سلامت:

«سلامت حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی، روانی و اجتماعی است و صرف فقدان بیماری یا معلولیت و ناتوانی،سلامت نیست.»

کودکان ونوجوانان در دوره ای ازتحول به سرمی برند که تغییرات سریع درقلمرو زیستی،رفتاری،شناختی وعاطفی ازویژگی های بارزآن به شمارمی رود. این تغییرات رشدی،ناخواسته استرس هایی را بر کودکان و نوجوانان تحمیل می کند. بخشی از این رفتارها ناشی از تغییرات رشدی به هنجار می باشند مانند بلوغ و تغییرات هورمونی و نیز تغییراتی که در ارتباط با والدین و اجتماع رخ می دهند. علاوه بر این تغییرات فیزیولوژیکی و اجتماعی،عوامل دیگری نیز وجود دارند که بر کودکان و نوجوانان فشار وارد می کنند. از جمله این عوامل می توان به: فشار دوستان برای مصرف مواد مخدر وسیگار، تغییر محل سکونت خانواده،تغییر مدرسه، اختلاف و کشمکش بین والدین و یا فشار خانواده برای پیشرفت تحصیلی در مدرسه و... اشاره کرد.

با وجود این استرس ها ومشکلات فراوان،بسیاری ازکودکان ونوجوانان بدون اینکه دچارمشکلات رفتاری یاتحصیلی جدی شوند،این دوره راپشت سر می گذارند. مجموعه ای از عوامل مانند داشتن مهارت های مقابله ای مؤثر، دسترسی به حمایت های اجتماعی در خانواده و جامعه و میزان استرسی که کودکان و نوجوانان با آن مواجه می شوند، در طی موفقیت آمیز این دوره رشدی حساس نقش دارند.

بر اساس بررسی های انجام شده تقریباً یک پنجم کودکان ونوجوانان بدون توجه به اینکه کجا و چگونه زندگی می کنند در دوران کودکی و نوجوانی، دچار مشکلات رفتاری می شوند.

شکل های ظهورمشکلات روانی- اجتماعی:

- برخی از کودکان و نوجوانان دچار افت تحصیلی می شوند

- بعضی ازکودکان و نوجوانان از نظر اجتماعی منزوی و گوشه گیر می شوند

- عده ای ازکودکان و نوجوانان اعتماد به نفس ضعیفی پیدا می کنند

- دسته ای ازکودکان و نوجوانان در برقراری ارتباط با همسالان و برزگسالان، مشکل دارند

- گروهی ازکودکان و نوجوانان به قوانین و مقررات جامعه پایبند نیستند

این نوع مشکلات می تواندعواقب وپیامدهای متعـددی برا ی کودکان و نوجوانان درپی داشته باشد، آنها در آینده از جریان اصلی جامعه دور می افتند؛ همچنین به عواقبی مانند بیکاری، بی خانمانی و سایر مشکلات دچار می شوند.

بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت(1994) 20 تا 30 درصد دانش آموزان مشکلات روانی-اجتماعی دارند. همچنین 3 تا 12 درصد کودکان و نوجوانان در طول این دوره دچار اختـلالات روانی شدید می شوند. این آشفتگی های روانی به شکل های مختلف مانند اختلالات رفتاری نظیر: نافرمانی، پرخاشگری، نقض قوانین، افـردگی، اضطراب و انواع ترس ها، فرار از خانه و مدرسه، مصرف الکل و سیگار و سایر مواد بروز می نماید. با توجه به پیـامدهای منفی این مشکلات و تداخل آنها با فرایند یادگیری مؤثر، خانواده ها و جامعه از نظام آموزشی انتظار دارند به این مسائل توجه نموده و برای رفع آنها تلاش نماید.

متخصصان بهداشت روان معتقدند با توجه به اینکه بخش عمده این کودکان و نوجوانان در مدارس به سر می برند، مدارس مناسب ترین مکان برای اجرای برنامه های بهداشت روان و پیشگیری از این مشکلات محسوب می شوند.

ضرورت ارائه خدمات بهداشت روانی در مدراس:

1-قوانین مصوب ارائه خدمات بهداشت روانی به دانش آموزان دارای نیازهای آموزشی ویژه را الزامی کرده است.

2-امروزه سیاست گذاران و مدیران مدارس متوجه شده اند که اگر می خواهند مدارس کارکرد رضایت بخش و دانش آموزان یادگیری وعملکرد مؤثری داشته باشند، لازم است مشکلات اجتماعی، عاطفی وبهداشت روان و سایر موانع عمده یادگیری را مورد توجه قرار داده و رفع نمایند. بااین حال علیرغم توافق عمومی در مورد ضرورت مداخلات مرتبط با بهداشت روان و مسائل روانی- اجتماعی، هنوز این فعالیت ها جایگاه عمده ای در برنامه های مدارس ندارد.

باتوجه گسترده بودن مشکلات روانی- اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان از یک سو و پیامدهای تحصیلی، اجتماعی، روانی و بهداشتی این اختلالات، اگر مداخله مناسبی صورت نگیرد، کودک و نوجوان با ضربات جبران ناپذیری مواجه خواهد شد. بنابراین ضروری است نسبت به شناسایی و پیشگیری از مشکلات رفتاری اقدام جدی به عمل آید.

به طور کلی هرنوع تغییر در رفتار،عواطف و روابط افراد،جدی وقابل بررسی است.مسائل ومشکلات کودکان ونوجوانان به شکل های مختلفی خود را نشان می دهند. در بعضی از افراد به صورت افسردگی، اضطراب و مشکلات رفتـاری و در برخی دیگر به صورت رفتـارهای پرخاشگرانه، ناسازگاری با خانواده و دوستان و یا افت تحصیلی شدید نمایان می شود.

مشکلات بهداشت روانی مسائل واقعی و دردناکی هستند و می توانند تشدید شوند. این مشکلات می توانند به افت تحصیلی، ازدست دادن دوستان یا اختلافات خانوادگی منجر شوند. بنابراین شناسایی این قبیل مشکلات بسیار مهم است. مرحله بعدی این است که به متخصص ارجاع داده شود تا نسبت به بررسی ، توقف ، رفع و درمان آن اقدام شود.

نشانه های هشداردهنده مشکلات بهداشت روانی:

· احساس خشم شدید در بیشتر مواقع

· گریه کردن زیاد در مورد مسائل مختلف

· احساس اضطراب و نگرانی در مورد مسایل مختلف

· سوگواری طولانی به دنبال از دست دادن فردی محبوب

· احساس ترس شدید و نامتناسب با سن

· نگرانی مداوم و شدید درباره مشکلات و ظاهر جسمی خود

· ترس ازدست دادن کنترل خود

· ناسازگاری با مدرسه

· لذت نبردن از چیزهایی که معمولاً لذت بخش هستند

· ایجاد تغییر در الگوی خواب و عادات غذایی

· اجتناب از دوستان یا خانواده و تمایل به تنهایی

· خیال بافی بیش از حد

· حرف زدن درمورد سختی های زندگی و خودکشی

· شنیدن صداهایی که وجود ندارند

· دیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند

· تمرکز ضعیف وناتوانی در متمرکزکردن توجه

· نگرانی ازصدمه دیدن یا آسیب زدن به دیگران یا انجام کارهای ناشایست

· احساس نیاز به شستن، تمیزکردن یا انجام تکراری برخی اعمال

· افکار تکراری مزاحم

· کابوس های شبانه پایدار و تکراری

علائم ونشانه های مذکورنشانه های هشداردهنـده ای هستند که بر وجود یک مشکل دلالت دارند. بنابراین لازم است آنهـا را موردتوجه قرارداده و درصورت بروزتعدادی ازاین تغییرات،برای اطمینان ازسلامتی دانش آموزوبررسی راههای رفع مشکلات احتمالی،اقدامات لازم به عمل آید.برای این منظور اولین قدم معـرفی و ارجاع به هسته مشاوره می باشد؛درصورت ضرورت مشاوره فوری وتخصصی با تشخیص فردمتخصص، می توان با ارجاع دانش آموز و نیز خانواده وی به مرکز راهنمایی و مشاوره خانواده ویا مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی و...به صورت مستقیم عمل کرد.

منابع:

1.راهنمای تشخیص مشکلات روانی- اجتماعی دانش آموزان.دکترشهرام محمدخانی و ناهید ابراهیم زاده، معاونت مشاوره و بهداشت روان وزارت آموزش و پرورش، تهـران، 1385

2. روانشناسی سال سوم آموزش متوسطه.دکتر محمدنقی فراهانی،دکتر رضا کرمی نوری و محمود اوحدی.شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.تهران ،1387

3. روانشناسی سلامت. آنتونی جی.کرتیس.ترجمه دکترفرامرزسهرابی، انتشارات ورای دانش، تهران، 1380

سلامت روان

مطالب مشابه :

نکاتی در مورد بهداشت وسلامتی روان

شعرهای بهداشت

بهداشت روانی

سخنان بزرگان در مورد بهداشت روان

بهداشت روان

تحقيق در مورد بهداشت

هفته بهداشت روان

سلامت روان

بهداشت و سلامت روان

بهداشت روانی کودکان استثنایی