موسیقی و زورخانه (ورزش باستانی)

موسیقی و زورخانه (ورزش باستانی)

ورزش باستانی یا زورخانه ای یکی از قدیمی ترین و در عین حال کامل تربن ورزشهای جهان است

که با فرهنگ قومی ، ملی، اساطیری و دینی ایرانیان عجین شده است و شامل حرکاتی متنوعی

است که هر یک با ابزاری شبیه به یکی از ادوات جنگی عهد باستان اجرا می شوند.

از دیر باز اجرای حرکات ورزش باستانی با نواختن ضرب و زنگ و قرائت اشعار حماسی ، دینی و

عرفانی که توسط مرشد اجرا می شود و اثبات شده است که آهنگ ضرب مرشد ، ریتم، سرعت،

شدت و توالی حرکات را تعیین نموده و موجب هماهنگی حرکتی بین ورزشکاران خواهد شد.

در گود زورخانه تنها ریتم است كه عواطف گوناگون و انسانی ورزشكاران را بازگو می‌كند . پا زدن

و انواع حركات زورخانه نظیر شنای پیچ ، گورگه گرفتن ، سنگ و چرخ و میل بازی و كباده كشیدن

همه حكایت از سابقه دیرین این ورزش با موسیقی و ضربهای متنوع آن دارد .

برای هر یك از اجزاءورزش زورخانه‌ای ، قطعات موسیقی ( سازی و آوازی ) وجود دارد كه مرشد

آنرا اجراء می‌كند . ریتم این قطعات را ( تندی و كندی ریتم و ملودی ، تأكیدها ، به تدریج تند

و یا كند شدن‌ها، و غیره ) مرشد بر اساس حس و حال موجود در فضای زورخانه و در بین

ورزشكاران،تغییر می‌دهد .

همچنین بر اساس تحقیق های به عمل آمده ثابت شده که موسیقی زورخانه ای تاثیر بسیار

بالاییدر عملکرد و حرکات ورزشکاران زورخانه دارد.

ملودیهای موسیقی زورخانه در گذشته با سازهای مختلفی مانند ضرب ، نی و سه تار انجام

می‌شده ولی امروزه موسیقی زورخانه تنها شامل آواز به همراهی ضرب زورخانه است و غالباً

هر دو را مرشد اجراء می‌كند .

اجزای موسیقی زورخانه ای

مشخصاً دو ساز در اجرای موسیقی زورخانه حضور دارد:

- تنبک ،تمبک یا " ضرب زورخانه

- زنگ زورخانه

ضرب زورخانه ساز اصلی اجرای موسیقی زورخانه تمبک است. تمبک زورخانهاز جمله

سازهای پوستی و طبل های یک سو پوست است که بدنه آن از گل پخته ساخته می شود،

گرچه درگذشته نمونه های چوبی و فلزی آن نیز وجود داشته است .

تنبک زورخانه رکن مهم مراسم ورزش زورخانه یا ورزش باستانی و بزرگترین پوست صدای یک

طرفه(یک طرف باز) از لحاض اندازه در ایران است که با دست نواخته می شود.

تنبک زورخانه در قیاس با تنبک در اجرای موسیقی دستگاهی، دهانه باز تری دارد و نفیر آن نیز

کوتاه تر و گلوی اتصال نفیر با بدنه اصلی ،تنگ تر است. امروزه تنبک سفالی زورخانه را بیشتر در

کارگاههای سفالگری یزد ، همدان و اصفهان می سازند .

در مجموع مبنای اصلی تمام حرکات ورزشی در زورخانه ،از سرنوازی تا سنگ گرفتن ، شنا ،

میل گرفتن ،میل بازی ، چرخ ، کباده و ... ریتم های اجرا شده توسط تنبک است.ریتم های رایج

در اجرای ضرب زورخانه و در همزاهی با حرکات ورزشی عمدتا عبارتد از:4/2، 4/3، 4/4،4/6، 8/6

بطور معمول تمام حرکات و سخنانی که در زورخانه انجام و یا گفته می شود همراه با ریتم

موسیقی و تمبک مخصوص زورخانه است (بجز در موارد دعا).

زنگ زورخانه نیم کره ای فلزای است که در بالای سر مرشد آویزان می شود . مرشد گوی فلزی

داخل نیم کره را به دست می گیرد و به بدنه داخلی زنگ می کوبد. زنگ در اجرای مرشد

کارکردهایمتعددی دارد که مهمترین آن سلام زورخانه و شروع حرکات است . همچنین در موعد

تغییر ریتم و حرکات جدید نواخته می شود . علاوه بر این زنگ را به نشانه احترام نیز می زنند؛

جایی که نام بزرگی برده می شود یا پهلوانی به زورخانه می آید یا « میاندار » و سایر ورزشکاران

در گود اعلام« رخصت » می کنند و مرشد گاه با صدای زنگ « فرصت » را اعلام می کند .

عده ای رسمیت یافتن زنگ در مراسم زورخانه را به پهلوان اکبر خراسانی در سده سیزدهم

هجری نسبت می دهند .
اشعار در موسیقی زورخانه ، بیشتر حماسی است ، امّا بر حسب موضوع ، از اشعاری در باب

فضائل اولیاء و انبیاء دین و همچنین اشعاری با موضوعات اخلاقی از دیوان شعرایی همچون

مولوی، سعدی ،حافظ و شعرای معاصر نیز در این موسیقی استفاده می‌شود. موسیقی زورخانه

از نظر فرم، مانند دیگرانواع موسیقی قدیم ایرانی، در چارچوب موسیقی ردیف دستگاهی

و موسیقی محلی ایران جای می‌گیرد . ملودی و ریتم در موسیقی زورخانه با توجه به محتوای

شعر ، وزن شعر و حركت ورزشكاران ازمیان گوشه‌های موسیقی ردیف یا موسیقی محلی ایران

انتخاب و اجراء می‌شود.

ضرب آهنگها و مقامهای آوازی که به هنگام اجرای «یک دست» ( یک دورۀ کامل)

ورزش باستانی در زورخانه اجرامی شود به شرح زیر است:

1- شروع ورزش در گود مقدس با «سر نوازی»، که نوعی گرم کردنِ بدن و گردن است. و معمولا

یا درآمد دوم شور است و یا از بیداد در همایون شروع میشود..

2- ضرب شنا که با انواع مدح و ثنا(در نعت حضرت رسول«ص» و امیر مؤمنان«ع»)نیز همراه

استو در انواع آن ریتم های 4/4، 2/4، 6/8، 6/12، و 6/16 اجرا می شود.

3-میل گردانی که در آن ریتم های 3/4، 3/8، 6/8 و 6/4 اجرا می شود. دشتی و همچنین مثنوی

4-سرنوازی و پا زدن که شامل پیش درآمد با کلام (در همایون، شوشتری و دشتی) میانکوب

و پای تبریزی است.

5- چرخ، شامل پیش درآمد (سه تایی و چهارتایی) و چرخ تک پر، سه پر و چرخ جنگی است.

6- پای آخر در وزن 6/8 و 6/16 با سرعت تند.

7- کباده گیری که نمادی از کمانگیری است و انواع مختلف آن با ذکر یاحیدر و ریتم های

6/16، 3/4، 2/4، 6/8 و 3/8 اجرا می شود.

سَرْ دَم زورخانه

سردم محلی منزه و قابل احترام است كه مرشد بتواند با تسلط به فضای گود مقدس رسم

تشریفات وآداب تعارف های زورخانه ای را در حق مستمعین داخل و خارج ادا كند. چنین رسم

استكه سردم را باپرهای طاووس و قو زینت می دهند. چون در روزگاران قدیم این قبیل پرها را

جنگجویان و سرداران جنگیبه كلاه خودهای خود نصب می كردند. نمای سكوی سردم را از

سنگ مرمر و یا چوب گردو می سازند و بربالای آن غرفه ای برپا می دارند كه یك طاق نصرت

زینت بخش آن است.

جای مرشد در كنار در ورودی و نشیمنگاه او بر سكوی نسبتا مرتفعی است كه طاق های

هلالی یا مربعشكل دارد كه یك یا چند زنگ به آن آویخته اند.

محل سردم باید رو به قبله و سمت چپ درب ورودی زورخانه قرار گیرد.ضمنا به جهت ساخت

سردم درمحل مناسب ،ترجیحا بایستی زورخانه در زمین جنوبی بنا گردد.

ساختمان زورخانه

شكل درون و برون زورخانه های قدیم در توالی معماری دوران ساسانیان است. ورود به زورخانه

از دریكوتاه (حدود 5/1 متر) و با دو یا چند پله از كف كوچه به پایین به كنار گود می رسید.

گود زورخانه به صورتهشت ضلعی و از كف تا لبه حدود 70 سانتیمتر و طول ان از هر سو از

زاویه به زاویه حداکثر 12 متر استكه بیش از بیست نفر در آن ورزش می كنند دور آنمعمولاً

چهار ایوانچه مانند حمام های قدیم قرار داردسقف زورخانه مدور و بلندای آن تا 10 متر هم

می رسد.

اما در زورخانه های كنونی تفاوت در اندازه ها و مصالح و شكل وجود دارد. در كنار در ورودی به

محوطهزورخانه ,سردم یا جایگاه مرشد قرار دارد تا به ورود و خروج ورزشكاران مسلط باشد.

شكل و نمای داخلی و خارجی ساختمان زورخانه ها به ویژه در گذشته به تكیه ها و خانقاه ها

شباهتدارد بعد از ظهور اسلام زورخانه ها لنگرگاه ها خانقاه ها و تكیه ها مركز اقطاب اهل

تصوف و مرجعپهلوانان و عیاران پیرو اهل فتوت بوده است لذا می توان گفت علت شباهت

بنای زورخانه ها و تكیه ها وخانقاهها همین رابطه نزدیك پهلوانان و اهل تصوف بوده است.

ضمنا از نظر معماری هم زورخانه هاشباهت بسیاری از جهت پائین تر بودن از سطح زمین ،

آستانه ورودی كوتاه , سكوهای زیر پله و مسندپیر طریقت یا مرشد داشته اند كه نمونه های

بازمانده این خانگاه ها گواه صادق بر آنند.نمای بیرونی زورخانه چهارگوش است با گنبد و یا

گنبد گلدسته مانند كه محل ورود هوا و نور آفتاب ازدریچه ها به درون زورخانه هاست.

در ورودی زورخانه را عمد كوتاه می سازند تا وارد شوندگان بهاحترام و به نشانه تواضع و

فروتنی سر فرود آورند.

درست در زیر سقف زورخانه و حدود 70 سانتی متر پایین تر از سطح زمین گود قرار دارد.

از دور گود تاجایگاه تماشاگران حدود 5/1 تا 2 متر فاصله است و ارتفاع از كف گود تا بالای

گلدسته نزدیك به 10 مترمی رسد. گود زورخانه را متناسب با وسعت فضای زورخانه به

صورت پنج ضلعی، شش ضلعی و یاهشت ضلعی می سازند .

و اصولا گود مقدس در زورخانه هایی كه بر اساس معماری صحیح و با آگاهی از پیشینه ایی

ورزشخانهسنتی و باستانی درست شده باشند باید هشت ضلعی باشد و همچنین

نورگرهای طاق گنبد فراز گودنیز یا هشت روزنه داشته اند و یا بصورت ستاره هشت پر

با شیشه های ضخیم ساخته می شده است.نقش ستاره هشت پر از معماری كهن و

سنتی ایران به شمسه (خورشیدی) مشهور است و آن نشانهخورشید یعنی منشاء حیات

انسان است كه ایرانیان باستان در روزگاران كهن خورشید را به عنوانمنشاء و منبع اصلی

حیات انسان ستایش می كرده اند. نام دیگر خورشید 'مهر' است كه در زبان پهلویبه آن

میثرا (Mithra) می گویند. و این هشت گوشه گود و یا هشت كنج آن نشان مهر است كه

در طیسالیان متمادی سینه به سینه و نفس به نفس به نسل امروز رسده است . قطر آن

حداكثر 12 متر وارتفاع آن معمولا 70 سانتیمتر است.

دانلود موسیقی زورخانه

01- دانلود 02- دانلود

03- دانلود 04- دانلود

05- دانلود 06- دانلود

موسیقی و زورخانه (ورزش باستانی)

مطالب مشابه :

موسیقی و زورخانه (ورزش باستانی)

حرا (روستای طبل و سهیلی )

ضرب المثلهای مشهور ایران و جهان با کاربرد و معنی

اصطلاحات مربوط به beat يا ضرب

اولین زنجیرزنی محرم در بازار تهران

ضرب المثل های ایرانی ((ط))

داستان میراث سه برادر

ضرب المثل