روش مقاله نويسى و پایان نامه نویسی

روش مقاله نويسى و پایان نامه نویسی

مصطفی سلیمانی

1 ـ مرحله انتخاب موضوع

اوليـن گـام در مـوضـوع پـژوهـش و نيز مقاله نويسى انتخاب موضوع است . در انتخاب موضوع عـوامـل مـخـتـلفـى از جمله افكار و تجربيات نويسنده ، امكانات و فرصت موجود، علاقه شخصى نـويـسنده و نيز اهميت و ضرورت موضوع و ارزش عملى و نظرى آن نفش دارند.

نويسنده مقاله در انتخاب موضوع آن بايد موارد زير را رعايت كند:
الف ) شناسايى حوزه مطالعه

ب ) خلاصه و رسا بودن عنوان مقاله

ج ) وجود تناسب منطقى بين جـنـبـه هـاى عـام و خاص موضوع

د) به كارگيرى ترتيب مؤ ثرى از كلمات در ساخت عنوان مقاله.

2 ـ مرحله طرح و موضوع
دومـيـن گـام در راه نـگارش مقاله ، ارائه طرح موضوع است . يك طرح خوب بايد داراى ويژگى هاى نظير نظم يا پيوستگى مطالب در طرح ، وحدت و روشنى و سادگى آن باشد، ((منظور از طرح هر مقاله يا نوشته عبارت است از نقشه كار يا فهرست كردن نكات اصلى به ترتيبى كه بايد نوشته شود.((

در طـرح مـوضـوع بـايـد به چگونگى پيدايش و جريان دگرگونى هاى موضوع مورد پژوهش پـرداخته شود. از ديد علمى هر موضوع پژوهشى يك پديده تاريخى است . يعنى داراى سرآغاز و سرانجامى است . از اين رو هر مساءله اى درباره هر پديده ، پرسشى خواهد بود درباره هر يك از عـوامـل پـيـدايـش ، دگـرگـونـى ، سـاخـتـار و يـا كاركرد آن پديده در رابطه با پديده هاى ديگر. ارائه يك طرح خوب در ارتباط با اهداف و فرضيه هاى موضوع تحقيق ، پيامدهاى مثبتى را در پى دارد، از جمله : مشخص شدن چارچوب كلى موضوع ، نظم و انسجام يافتن نـوشته ، ايجاد هماهنگى و ارتباط بين قسمت هاى مختلف يك نوشته و نيز در نگرش به موضوع به صورت دقيق ، علمى و همه جانبه كمك مى كند

3 ـ مرحله جستجوى منابعِ پيرامون موضوع
پس از انتخاب موضوع و سازماندهى طرح و آن ، محقق بايد شروع به جستجوى منابع پژوهشى خـود نـمـايـد. خـمـيـره اصلى و اوليّه ساختار مقالات پژوهشى ، اطلاعاتى است كه از منابع و راه هـايـى گـونـاگـون تـهـيـه مـى شـود. در صورتى كه بنيان و پايه علمى تحقيق ـ كه توسط مـطـالعـه منابع فراهم مى شود ـ سخيف باشد، پژوهش هاى بعدى مسطحى ، تكرارى و خام خواهد بـود.

نـكـته مهم اين كه برخى اشتباهات در مطالعه منابع ممكن است باعث دور شدن محقق از روند اصـلى تـحـقـيـق شـود.

بـرخـى از اين اشتباهات عبارت اند از:

اعتماد و تاءكيد بيش از اندازه بر مـنـابـع دسـت دوم ،

ـ مـطـالعـه شـتـابزده منابع به خاطر شروع هرچه زودتر مقاله نويسى ،

- تـاءكـيد بيش از اندازه بر نتايج تحقيقات گذشته و غفلت از مطالعه روش هاى اندازه گيرى و اجـرايـى ، -چـشـم پـوشى از مطالعه منابع ديگر مانند روزنامه ها و نشريات عمومى ،

-عدم ارائه تـعـريـفـى دقـيـق از عـنـوان تـحـقـيـق ،

- انـجـام رونـويـسـى و تـنـظـيـم فـهـرسـت مـابـع بـه شكل غلط، ثبت اطلاعات و مطالب زياد در برگه هاى ياد داشت.

4 ـ مرحله جمع آورى اطلاعات
انجام هر تحقيقى مستلزم جمع آورى اطلاعات است كه محقق را در انجام تحقيق يارى مى دهد.

در جمع آورى اطـلاعـات بـايـد دو اصـل را رعـايـت كـرد:

1 ـ اصـل عينيت ، كه در آن محقق بايد اين توان را داشـتـه بـاشـد كـه از نـظـرات و احـسـاسـات خـود جـدا شـود تـا تحليل هايش ره انحراف پيش نگيرند. او بايد واقعيت ها را به همان صورتى كه هستند گزارش دهـد.

2 ـ اصـل دقـت ، كـه در آن مـحـقـق بـايـد تـا آنـجـا كـه مـمـكـن اسـت ، واقـعـيـت هـا را بـه طـور كامل و دقيق گزارش دهد.
بـراى جـمـع آورى اطـلاعـات بـايـد روش اسـتـانـداردى را اتـخـاذ كـرد. يـكـى از مـتـداول تـريـن ايـن روش هـا يـادداشـت بـردارى بـا اسـتفاده از ابزار فيش تحقيقى است .

در به كارگيرى اين روش بايد در تفكيك و گروه بندى اطلاعات مهارت داشته باشيم .

براى فهميدن يـك ايـده يا نكته ، بايد علاوه بر كليّت آن ، اجزاء آن را نيز درك كرد. بدين منظور بايد

اولاً، ايـده و نكته اصلى را يافت كه غالباً با عبارت هايى نظير ((از همه مهم تر اين كه ))، ((نخست ))، ((بـايـد خـاطرنشان كرد كه )) در دو جمله اول هر پاراگراف قرار داد.

ثانياً، بايد جزئيات كـمـكـى و مـثـال هـا و مـواردى را كـه در تـشـريح ايده ها و نكات اصلى بيان مى شود، پيدا كرد؛

ثالثاً بايد اطلاعات مورد نياز اصلى خود را از اطلاعات حاشيه اى نظير تجربيات شخصى و عقايد نويسنده تفكيك نمود.
در يـادداشـت بـردارى بـايد هم مطالعات و هم يادداشت ها موضوعى باشد، تا طبق موضوع آنها، بـتـوان آنـهـا را از هم تفكيك كرد. لازمه اين كار تيتر گذارى براى هر يادداشت و سپس تنظيم و دسته بندى آنها است .

5 ـ مرحله پيش نويس يا سياه نويسى (نوشتن مقاله )
مـحـقـق پـس از جمع آورى اطلاعات لازم و مطابق طرح مقاله ، آن اطلاعات را دسته بندى كرده ، به روى كاغذ منتقل مى نمايد و سپس به نوشتن پيش نويس مقاله اقدام مى كند.
در ايـن مرحله ، اگر در كار پژوهش از مصاحبه ، آمارگيرى و محاسبات خاصى استفاده شده ، به هـر يـك از آنـهـا نـيـز در جـاى خـود بايد اشاره كرد، و اگر معلومات و اطلاعاتى را مى توان در قـالب در نمودارها، جداول ، و منحنى هايى نشان داد، آنها را بايد به صورتى پاكيزه و روشن ترسيم كرده و در جايى مناسب از مقاله افزود. پيش نويس را بايد در يك طرف كاغذ نوشت و در حاشيه سفيد آن جاى كافى براى اصلاحات و امنافات بعدى باقى گذاشت و همزمان با نوشتن پيش نويس ، جاى پى نوشت هارا نيز بايد مشخص كرد.
مـى تـوان بـه يـكى از چهار شكل زير، يادداشت هاى تهيه شده و اطلاعات به دست آمده از منابع گـونـاگون را در متن مقاله به كار برد:

الف ) شرح و بسط، كه در اين روش ، مفهوم مطلب اخذ شـده از مـنـابـع ديگر را گرفته و به صورت مشروح و مبسوط با كلمات خودمان مى نويسيم و محتواى آن را با لحن و سبك نوشته خود هماهنگ مى سازيم .
ب ) فـشـرده و چـكـيـده ، كه از طريق آن مفهوم و محتواى مطلب را از منابع گرفته و به صورت چكيده اى ناب با حدّاقل كلمات ، به گونه اى رسا و گويا بيان مى كنيم .
ج ) خلاصه ، كه در اين حالت اگر قصد اخذ مطلبى از منبعى داريم كه طولانى بوده و از نظر اطـلاعـاتـى چـنـدان دقيق به نظر نمى رسد و يا از نظر گوهر كلام ، محتوا و سبك و لحن و غيره داراى اهـمـيـت خـاصـى نـيـسـت ، مـى تـوان آن را خـلاصـه كـرده و يـا فـهـرسـت وار بـه دنبال يكديگر بنويسم .
د) نـقـل قـول مـسـتـقـيـم ، كـه در ايـن حـالت مـحـقـق گـفـته يا نوشته فردى را بدون هيچ تغييرى داخل علامت برجسته نما يا گيومه (()) قرار مى دهد.

6 ـ مرحله ويرايش پيش نويس
در ايـن مـرحـله بـا حذف مطالب و نكات زايد و نادرست ، نوشته را از هر جهت آراسته و پيراسته كـرده ، بـه ويـژه جـمـله هـاى طـولانـى را به دو يا چند جمله كوتاه مناسب تقسيم مى كنيم . بدين تـرتـيـب مـشـخـص مـى شـود كـه كـجـاى نـوشـتـه نـامـعـلوم و مـبـهـم اسـت و در كـجـا اسـتـدلال ضـعـيف است ؛ چه ادعاهايى به شواهد و حجت هاى قوى تر نياز دارد؟ در چه مورد تداوم منطقى ضعيف است ؟ و در كجا سبك مقاله ، سست است ؟
در مرحله ويرايش بايد به سه اصل مهم توجه داشت .
1 ـ اصـل بـه كـارگـيـرى زبـان :

بـر طبق اين اصل كه بايد نوشته را بلند خواند، تعبيرهاى ضـعـيـف ، گـره هـا و ابـهـام هـا، مـحـسـوس و نمايان مى شود كه با رفع آنها نوشته روان تر، هـمـوارتـر ودر عـيـن حال رساتر و گوياتر مى شود و جمله ها و بندها، ارتباط درونى و انسجام بيشترى مى يابند.
2 ـ اصـل ارتـبـاط و انـسجام متن :

بر طبق اين اصل بايد دسته بندى و بخش بندى مطالب رعايت شـده و شـود به طور متوسط در هر صفحه يك يا دو تيتر قرار داده شود. به بيان ديگر، مقاله را بـايـد بـند به بند نوشت تا بندها متناسب با موضوع مقاله بوده و با بندهاى ديگر تركيب شده ، در نتيجه يك واحد كلى را به وجود آورند.
3 ـ اصـل نـشـانـه گـذارى يـا بـه كـارگـيـرى عـلائم سـجـاونـدى :

بـه كـارگـيـرى درست اين اصـل در مـقـاله از درجـه اهـمـيـت بالايى برخوردار است ؛ از جمله اين نشانه هاى مهم عبارت اند از ((نـقـطـه (.)، نـشـانـه هـيـجـان يـا تـعـجـب (!)، نـشـانـه درنـگ يـا ويرگول (،)، نشانه اعلام يا دو نقطه (:)، نشانه گريز يا كمان )، نشانه حذف جزئى يا سه نـقطه (...)، نشانه حذف كلى يا چند نقطه (.....)، نشانه تشريح يا خط (ـ)، نشانه نيم خط (ــ)، نـشـانـه بـرجـستگى يا گيومه (()) نشانه مداخله يا قلاب (ُ)، نشانه بزرگ نمايى يا خط ريز كـلمـات.))هر كدام از اين نشانه ها استفاده ويژه اى دارند كه در نوشتن متن مقاله بايد اين موارد رعايت گردد.

7 ـ مرحله تحرير نهايى يا پاكنويس
در اين مرحله فرض بر اين است كه مقاله نوشته شده مرحله ويرايش را طى كرده و به طور كلى نـوشـتـه از نـظـر امـلايى و نشانه هاى سجاوندى ، دستورى يا بلاغى ، به دقت بررسى شده اسـت . در ايـن زمـان پـاكنويس متن نوشته شده را شروع مى كنيم و در آن نوشته را با خط خوانا مـى نويسيم و يا با ماشين تايپ مى كنيم . پس از آن بر روى مقاله پاكنويش شده نيز مطالعه و بـررسـى دقـيق انجام مى دهيم و در صورت ضرورت آن را اصلاح كرده ، براى تحرير نهايى آماده مى سازيم .

8 ـ مرحله نتيجه گيرى
در اين مرحله روابط علّى و معلولى بين حقايق را مى يابيم و از مطالعات و بررسى ها و مشاهدات انجام شده استنتاج منطقى مى كنيم و نتايج را به موضوعات بزرگ تر تصميم مى دهيم .

در اين مـرحـله هـمواره سعى نهايى محقق دادن پاسخى منطقى و مناسب به سوالات زير است ، اين كه ، چه سوالى پرسيده ايم ؟، چه يافته ايم ؟، به چه نتايجى رسيده ايم ؟ و نتايج در كجا و درباره چه افراد يا گروه هايى صادق است ؟.
بـه بـيان روشن تر يك نتيجه گيرى خوب بايد از يك فرايند منطقى برخوردار باشد، بدين گـونه كه در آن ابتدا متن تهيه شده را بخش بخش ‍ نموده و سپس هر بخش را جداگانه خلاصه مـى كـنـيـم . نـكـتـه ديگر اين كه در اين مرحله ، بحث درباره نتايج يا خلاصه حتى الامكان بايد كامل باشد؛ اما نبايد تفسيرهاى ختم كننده و زايد را دربرگيرد.

9 ـ مرحله ارائه مقدمه مقاله

مـقـدمـه مـقـاله عـلمـى بـه مـانـنـد نـقـشـه و بـرنـامـه اى بـراى بـرپـايـى سـاخـتـمـان مـقـاله عـمـل مـى كـنـد و تنها مبنايى است براى داورى درباره هدف و راه و روشى كه محقق براى رسيدن بـه هـدف درنـظـر دارد. ((در واقـع ، مـقـدمـه بـخـشـى از مـقـاله اسـت كـه در آن مـسـائل يـا سـؤ الات اسـاسـى مـانـنـد اهـمـيـت مـوضـوع ، انـگـيـزه مـطـالعـه ، دلايـل تـجـديد موضوع ، سابقه موضوع و... مطرح مى شود.)) در نوشتن مقدمه مـقـاله بـايـد از تـعـارف و مـجـامـله و پـوشـيـده گويى برحذر باشيم و منظور خود را به طور صـريـح و گـويـا بـنـويـسم ؛ به خصوص از آوردن مقدمه طولانى كه بى ارتباط با موضوع مـقـاله بـاشـد بايد خوددارى كنيم . هم چنين بهتر است مقدمه را بعد از تقرير معنايى مقاله تنظيم كرده و در اول مقاله بياوريم .

10 ـ مرحله تنظيم پى نوشت ها

در آخـر هـر مـقـاله پـژوهـشـى (خـواه يك مقاله كوتاه و يا رساله و كتاب طولانى باشد) لازم است كليه منابعى را كه در متن نوشته خود از آنها استفاده كرده ايم ، به صورت زير ذكر نماييم .
نـام خـانـوادگـى و نـام مـؤ لف ، تاريخ انتشار، عنوان مقاله ، نام مجله ، شماره مجله و صفحات ، تـنـهـا در زيـر نـام و شماره مجله خط كشيده مى شود. (به هنگام حروفچينى عنوان مجله درشت تر تـايـپ مى شود و خط زير آن برداشته مى شود) و زمانى كه از كتاب به عنوان منبع در نوشته خـود اسـتـفـاده كـرديم ، بايد اطلاعات آن را به ترتيب زير بنويسيم .

نام خانوادگى و نام مؤ لف ، سـال انـتـشـار، عـنـوان كـتـاب ، تـاريـخ و نـوبـت چـاپ ، محل چاپ و نام ناشر، (زير عنوان كتاب خط كشيده مى شود)
زمانى كه از مجله به عنوان منبع در مقاله خود استفاده كرديم ، اطلاعات آن را به ترتيب زير مى نويسم :
نـام خـانـوادگـى و نـام مـؤ لف ، عـنـوان مـوضـوع ، نـام مـجـله ، دوره چندم ، شماره چندم ، صفحه .

فن خلاصه نويسى و نكته بردارى

امروز دنياى مطالعه و يادگيرى بسيار وسيع است و صاحب نظران از آن به دنياى انفجار اطلاعات ياد مى كنند. مطالعه اگر براى زندگى بهتر و يادگيرى صورت بگيرد بايد نظام مند باشد. زيرا مطالعات پراكند نتايجى جز: آشفتگى ذهنى ، فزون سازى اطلاعات غيرضرورى ، به هدر دادن زمان و بهره اندك چيزى در پى نخواهد دانست .

در اين مبحث مى خواهيم به دنياى استفاده بهتر و بهينه تر از جهان كتاب دريچه اى بگشاييم . حضرت رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله مى فرمايد: العلم وحشى قيدوه بالكتابه : دانش ، سركش است آن را با نوشتن به بند بكشيد.

خلاصه كردن مطالب و نكته بردارى عامل ماندگارى مطالعات است. زيرا پديده فراموشى در وجود انسان ، بسيار تاءثيرگذار است و نوشتن عامل نگهداشتن مطالب ضرورى است .

امروز ثابت شدن است كه بسيارى از افرادى كه :

الف : نكته سنج و دقيق صحبت مى كنند.

ب : در مجالس گفتنى بسيار دارند.

ج : سخنران زبردست اند.

د: هميشه در بسيارى از مباحث مستند صحبت مى كنند.

ه : در انديشه فرو مى روند و صحبت هايشان هم نوشتنى است .

و: ديگران از مجالس آنها نكاتى ياد مى گيرند.

كسانى هستند كه وقتى مطالعه مى كنند تاءمل ، نكته بردارى و علامت گذارى مى كنند.

بنابراين تلخيص ، راه گشاى خوب و قدم و مفيدى براى استفاده بهتر از مطالعات مجلات ، كتاب ها، روزنامه ها، دايرة المعارف و ديگر آثار بشرى است .

مفهوم تلخيص :

تلخيص يعنى خلاصه كردن ( summarize To )، چكيده كردن . زمانى كه مطلبى زياد با حفظ كليت آن به مطلبى مختصر تبديل گردد، گويند تلخيص ‍ صورت گرفته است . البته اين معنا با نكته بردارى متفاوت است .

تفاوت تلخيص با نكته بردارى :

تلخيص يعنى كاستن از كليت مطلب ، بدين صورت كه گاهى مطالبى را حذف مى كنيم و مطالب ديگرى را باقى مى گذاريم . نكته بردارى بدان صورت است كه بدون توجه به اصل مباحث ، نكات مورد نياز يا داراى اهميت ، گزينش شود. در تلخيص يك كتاب يا نوشته ، اصل مطلب بدون خدشه به پيام آن ، در كوتاه ترين شكل حفظ مى شود و قسمت هاى غيرضرورى آن حذف مى گردد و ميزان حذف و گزيده سازى عبارت ها به مقصود و هدف تلخيص كننده وابسته است .

انواع تلخيص و اهداف :

1- تلخيص تفصيلى :

تهيه خلاصه و چيده مطالب مهم و پرچم با هدف ايجاد امكان مطالعه براى عموم . با خواندن اين نوع تلخيص مراجعه به اصل كتاب مورد نياز نيست .

2- تلخيص ارجاعى يا انگيزه اى :

تهيه خلاصه كتاب هاى كم حجم و مقالات مفيد، به منظور ايجاد و انگيزه در خواننده براى مراجعه به كتاب اصلى و مطالعه آن .

3- تلخيص آزاد:

تهيه خلاصه نكات مهم يك كتاب بدون توجه به رعايت انسجام و وحدت مطالب ، به منظور معرفى كتاب و نكات مهم به خواننده . اين شيوه در حقيقت نوعى نكته بردارى است .

4- تلخيص فهرستى :

تهيه خلاصه مطالب كتاب به شكل فهرست تفصيلى و معرفى كتاب آن .

5- تلخيص علمى :

تهيه خلاصه كتاب به صورت بيان نتيجه و مقصود نويسنده ، به منظور استخراج پيام ، اصول ، قواعد و مفاهيم خاصى آن كتاب .

فوائد تلخيص :

1- تلخيص يك اثر در حقيقت ، استخراج مفيدترين جملات و نكات آن است .

2- با تلخيص ، در مراجعات بعدى نيازى به مطالعه كل اثر نيست .

3- فرد بعد از مدتى خلاصه بردارى تبحر مى يابد و گاهى مى تواند يك فصل از يك كتاب را در چند جمله چكيده كند.

4- گاهى در يك دفترچه 200 برگ متوسط محتواى ده ها كتاب موجود است كه خود نوعى دائرة المعارف متحرك است و با CD كه ظرفيت 1000 كتاب را داراست متفاوت است و گاه بهتر از آن است ، چون CD حجم فشرده كليت آثار است كه بايد با كامپيوتر مورد استفاده قرار گيرد؛

حال اين كه دفترچه باب بندى موضوعى شده و نيازى به كامپيوتر يا مراجعه به كل اثر را ندارد و مطالب ارزشمند و زيبا در موضوعات ويژه دسته بندى شده است .

5- گاهى با ارائه كار تلخيص مى توان يك كشكول متنوع علمى ارائه داد و چاپ كرد.

6- به تجربه ثابت شده افرادى كه خلاصه نويسى كنند حضور ذهن بيشترى نسبت به ساير افراد دارند.

روش و مراحل علمى تلخيص يك كتاب

1. تعيين هدف تلخيص .

2. تعيين پيام .

3. ذكر مشخصات ظاهرى كتاب .

4. معرفى موضوع و شخصيت هاى كتاب .

5. تعيين قسمت هاى غيراصلى .

6. تعيين قسمتهاى غيراصلى ، ولى مهم .

7. يادداشت و نتيجه گيرى .

8. دانستن پيوند بنى مطالب خلاصه شده .

9. پيرايش نهايى .

10. ارائه براى نقد افراد مطلع .

11. پاكنويس نهايى .

12. رفع نواقص احتمالى .

تجارب عملى

در اين مرحله برخى تجارب مفيد كاربردى را به اطلاع مى رسانيم .

1. تهيه دفاتر متوسط 200 برگى و تقسيم بندى 20 صفحه اى آن با عناوينى چون شعرناب ، جملات و سخنان برجسته ، ابيات شورانگيز، خاطره ، داستان ، سياسى ، آسيب شناسى و...

2. به همراه داشتن برگه يادداشت براى بعضى از مطالبى كه در مجالس و سخنرانى ها يا از راديو و تلويزيون مى شنويد. نگارنده بارها حتى از پشت كاميون ها شعرهايى يادداشت كرده ام كه بسيار زيباست .

3. تجارب نشان مى دهد افرادى كه در يك سخنرانى يا يك جلسه ، يا مشاهده يك فيلم يا گفتگو، يادداشت مى كنند، بهتر برنامه را درك مى كنند. شما امتحان كنيد و در يك سخنرانى يا برنامه راديوئى بعضى نكات را يادداشت كنيد خواهيد ديد كه سخنرانى در ذهن شما نقش مى بندد و گويى ارتباط جديدى با سخنرانى و محتوا برقرار كرده ايد.

نتيجه گيرى

دنياى وسيع دانش ، نيازمند ايده هاى ارتباطى است كه اصطلاحا ارتباط با موضوع خوانده مى شود و فن خلاصه نويسى و نكته بردارى روشى است كه اين مسير را آسان تر مى كند. اين مباحث براى پرباركردن اوقات مطرح شده است . و تلخيص منظم ، موضوعى و دست يافتنى براى فرد در فعاليت مطالعاتى روزانه ، دائرة المعارف هاى ويژه فراهم مى كند كه هميشه مى توان به آنها مراجعه و بهره هاى لازم كسب نمود.

پایان نامه تحصیلی یا پروژه را چگونه تدوین کنیم!

روش مقاله نويسى و پایان نامه نویسی

فن خلاصه نويسى و نكته بردارى

مطالب مشابه :

جمله هاي عاشقانه

نحوه نگارش مقالات علمی و پایان نامه

نحوه نگارش پایان‌نامه‌/رساله‌

چگونگی نگارش پایان‌نامه

روش مقاله نويسى و پایان نامه نویسی