ازدیاد نباتات
ازدیاد نباتات
هدف علم ازدیاد گیاهان:
افزودن به تعداد گیاهان با حفظ ویژگیهای ارزشمند آنها میباشد. برای این منظور گیاهان به روشهای جنسی (Sexual) و یا غیر جنسی (Asexael) تکثیر
می‌شوند. اکثرا در طبیعت ، گیاهان از طریق بذر به ادامه نسل می‌پردازند.
هر کدام از بذرها از نظر ژنتیکی ساختار منحصر به فرد خود را دارند که ناشی
از آمیختگی والدین میباشد..
برای تولید مثل موفق گیاهان توسط انسان سه جنبه مختلف مورد نظر میباشد.
1-داشتن اطلاعات عملی و مهارتهای لازم جهت
ازدیاد گیاهان ، نظیر کشت بذر ، نهال و نشا ، پیوند زدن ، تهیه قلمه و
ریشه‌دار کردن آن هنر ازدیاد نباتات بشمار می‌آید.2- داشتن اطلاعات لازم در
مورد رشد و نمو ساختار گیاه و شرایط رشد که علم ازدیاد گیاهان محسوب
می‌شود.3- ، داشتن اطلاعات کافی در مورد روشهای ازدیاد گونه‌های مختلف
گیاهی میباشد.
تکثیرجنسی گیاهان:
تکثیر جنسی گیاهان شامل ترکیب یاخته‌های جنسی
نر و ماده و تشکیل بذر میباشد. تکثیر جنسی با نصف شدن و کاهش کروموزومی
گامتهای نر و ماده ، آغاز می‌شود و بعد از لقاح تعداد کروموزوم ها به تعداد
اولیه افزایش می‌یابد و با بوجود آمدن ژئوتیپ های جدید همراه است. شکل
ظاهری (فنوتیپ) گیاه و انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر توسط ژن ها تعیین
می‌شود.
فرآیند زایشی گیاه:
فرآیند زایشی گیاه با تشکیل گل ، آغاز می‌شود
و این تغییرات شامل گل انگیزی ، گل آغازی ، اختصاصی شدن و تشکیل گل و
شکوفایی است. از ترکیب گامتهای نر و ماده ابتدا تخم حاصل می‌شود و تخمک
تلقیح یافته به دانه تبدیل می‌شود. تخم دارای خاصیت "خود تولیدی" بوده و
حاوی اطلاعات ژنتیکی مورد نیاز برای تولید یک گیاه کامل میباشد. عواملی
همچون دما، طول روز ، هورمون های گل انگیزی و تغذیه گیاه در تمایز و تشکیل
گل ، دخالت دارند..
تشکیل بذر:
دانه های گرده بعد از جوانه زدن بر روی
کلاله، لوله گرده را حاصل می‌کنند. لوله گرده پس از عبور خامه وارد تخمدان
شده و در نهایت به کیسه جنینی رسیده و عمل لقاح صورت می‌گیرد. لوله گرده
حاوی دو هسته جنسی میباشد. یکی از هسته‌ها با تخمزا ترکیب شده و تخم
دیپلوئید حاصل می‌شود. هسته دیگر با هسته ثانویه کیسه جنینی ترکیب شده و
آندوسپرم ترپپلوئید را بوجود می‌آورد. پوششهای تخمک بعد از لقاح و در حین
رشد و نمو بذر ، تغییر حالت داده و پوسته بذر را حاصل می‌کنند. بذر شامل
جنین ، مواد غذایی و پوسته بذر میباشد..
جوانه زدن بذر :
بذر تخمک لقاح یافته است و در هنگام جدا شدن
از پایه مادر ، حاوی جنین ، مواد غذایی و پوسته میباشد. بذرهایی که از
پایه مادر جدا می‌شوند رطوبت آنها کاهش می‌یابد و فعالیت حیاتی آنها در حد
پایین میباشد. فعال شدن ماشین متابولیکی جنین موجب جوانه زنی بذر و رویش
گیاه جدید می‌شود. جوانه‌زنی شامل پاره شده پوسته بذر ، ظاهر شده چند
میلیمتر از ریشه چه میباشد. در جوانه‌زنی بذر نوع ویژه‌ای از مولکولهای mRNA دخالت
دارند، تعادل هورمونی کنترل می‌شود و میزان اسید جیبرلیک در بذر افزایش
می‌یابد. و با تولید ساقچه و برگ ها ، گیاه جدید تولید می‌شود.
مزایای ازدیاد جنسی :
امکان انبار کردن بذر در شرایط مناسب و کشت
آن در سالهای بعد ، ارزان و اقتصادی بودن ازدیاد توسط بذر ، عدم انتقال
بیماری های ویروسی توسط بذر ، سازگار بودن بذر به شرایط متغیر محیطی ،
امکان ازدیاد اکثر گیاهان زراعی ، تکثیر پایه‌های بذری برای درختان میوه ،
ازدیاد کلونهای اصلاح شده توسط بذر و ... از مزایای تکثیر جنسی گیاهان
محسوب می‌شوند.
تکثیر غیر جنسی گیاهان :
در تولید مثل غیر جنسی ، تقسیم یاخته‌ای بدون
کاهش کروموزومی (میوز) اساس کار میباشد. بطوریکه گیاهان تولید شده حاوی
اطلاعات ژنتیکی پایه مادر می‌باشند. تقسیم یاخته‌ای توسط سلولهای غیر جنسی
(سوماتیک) انجام می‌گیرد. تقسیم مستقیم یاخته‌ای عامل تشکیل بافت پینه در
محل زخم و باززایی و بهبود زخم است و تکثیر رویشی را بوسیله قلمه ، پیوند و
خوابانیدن شاخه ممکن می‌سازد. این روش تکثیر در کشت بافت نیز مطرح بوده و
میتوان گیاهان جدید را از این طریق تولید نمود. سلول رویشی زنده گیاهان ،
دارای قدرت تولید یک گیاه کامل میباشد و این پدیده را قدرت خودسازی (Totipotency) می‌نامند و گیاه تولید شده بطور کامل اطلاعات ژنتیکی یاخته های مادری را خواهد داشت.
انواع روشهای تکثیر غیر جنسیگیاهان:
در روش های تکثیر غیر جنسی معمولاً از
اندامهای اصلی گیاهی نظیر ریشه، ساقه و برگ و یا از برخی اندامهای ذخیره ای
و تغییر شکل یافته آن همچون پیاز و غده برای تکثیر استفاده می شود که در
اینجا ضمن اشاره به روش های مختلف تکثیر غیر جنسی نباتات، روشهای عمده و
تجارتی بطور مفصل تری بیان می شود.
قلمه
قلمه به قسمتی از ساقه، ریشه یا برگ گیاه
گویند که پس از جدا سازی از نبات مادری، در شرایط مناسب قرار داده می شود
تا تولید ریشه و شاخه کرده و گیاهی جدید از آن حاصل شود. مسلم است که
گیاهان حاصل از این عمل، صفات مشابه یا گیاه مادری خواهند داشت. ازدیاد به
وسیله قلمه مهم ترین و متداول ترین روش تکثیر غیر جنسی گیاهان محسوب می شود
زیرا بسیاری از درختان و درختچه های خزان دار و همیشه سبز (زینتی و میوه
ها) توسط قلمه ازدیاد می شوند.
تهیه قلمه به چهار شکل است:
قلمه ساقه، قلمه ریشه، قلمه برگ و قلمه جوانه برگ.
الف) قلمه ساقه
متداول ترین نوع قلمه ساقه است که آن را بر اساس میزان رسیدگی و بلوغ چوب در چهار گروه تقسیم بندی می کنند.
قلمه چوب سخت:
این نوع قلمه از چوبهای سخت و رسیده گونه های
خزان دار و به هنگام استراحت یعنی در اواخر پاییز و زمستان، از چوب یکساله
تهیه می شود. معمولاً گیاهان چوبی خزان دار بدین طریق ازدیاد می شوند اما
برخی گونه های پهن برگ همیشه سبز و درختچه های زینتی خزان دار نیز با این
نوع قلمه قابل تکثیر هستند. بعضی از مهمترین گیاهان که از قلمه چوب سخت
آنها برای ازدیاد استفاده می شود عبارتند از : انجیر، به، زیتون، توت،
انگور، انار، بید، سپیدار، برگ نو، یاس زرد، پیچ امین الدوله و گل سرخ.
به هنگام تهیه قلمه باید توجه داشت که از
گیاهان مادری سالم و قوی استفاده کرد و ابزار لازم برای این کار مانند قیچی
و چاقو دارای تیغه های تیز و عاری از عوامل بیماری زا باشند. معمولاً در
ابتدا شاخه های با رشد متوسط و میان گره عادی انتخاب می شوند تا از قسمت
های وسط و پایین آنها برای تهیه قلمه چوب سخت استفاده شود. طول این نوع
قلمه می تواند بین 75-15 سانتی متر باشد. بهتر است در پایین قلمه و در
نزدیکی زیر یک گره برشی مورب زده شود و برش بالائی یک سانتی متر بالاتر از
آخرین گره زده می شود. قطر قلمه چوب سخت در گونه های مختلف متفاوت بوده و
غالباً بین 25-6 میلی متر تغییر می کند. به عبارت دیگر در هر گونه گیاهی
برای رسیدن به ریشه دهی مطلوب، قلمه ساقه باید با قطر معینی انتخاب شود.
قلمه چوب سخت را می توان به سه شکل تهیه کرد
قلمه ساده، پاشنه دار و قنداقه دار. قلمه ساده فقط از چوب یکساله تهیه شده و
رایج ترین نوع قلمه ساقه است در قلمه پاشنه دار، در ته قلمه قطعه کوچکی از
چوب دو ساله وجود دارد و در قلمه قنداقه دار قسمت کوتاهی (بیشتر از قلمه
پاشنه دار) از چوب دو ساله همراه ساقه یک ساله است.
قلمه چوب نیمه سخت:
چنین قلمه هایی را معمولاً از سوزنی برگان
چوبی همیشه سبز تهیه می کنند با وجود این قلمه های تابستانه برگدار که از
چوب های نیمه رسیده گیاهان خزان دار گرفته می شوند قلمه چوب نیمه سخت محسوب
می شوند. قلمه گونه های پهن برگ همیشه سبز را در تابستان از شاخه های سال
جاری و چوبی ها که نیمه رسیده هستند تهیه می کنند. این نوع قلمه از قسمت
انتهایی شاخه، برگدار و به طول 15-10 سانتی متر است که برگ های پایین قلمه
را باید حذف کرد و چند برگ جوان در انتهای آن باقی گذاشت.
به دلیل برگدار بودن این نوع قلمه بایستی
آنها را در شرایطی نگهداری کرد که اتلاف آب از سطح برگهای قلمه به حداقل
برسد که رد سطح وسیع و تجارتی از سیستم مه افشانی برای این منظور استفاده
می کنند. علاوه بر آن کاربرد مواد تنظیم کننده رشد، یا گرما و محیط کاشت
مخلوط پرلایت و پیت با نسبت 1:1 برای ریشه زایی بهتر در این نوع قلمه ها
موثر است. به عنوان مثال بسیاری از درختچه ای زینتی مانند کاملیا و برخی
گونه های درختان میوه نظیر مرکبات و زیتون با این روش قابل تکثیر هستند.
قلمه چوب نرم (چوب سبز):
تفاوت آشکار قلمه چوب نرم با قلمه های چوب
سخت و نیمه سخت آن است که قلمه چوب نرم دارای انعطاف پذیری بیشتری است به
طوری که به آسانی می توان آن را خم کرد زیرا این نوع قلمه را از شاخه های
جدید و نرم بهاره و از گونه های خزان دار یا همیشه سبز تهیه می کنند و به
این دلیل که فرصت کافی برای رشد نداشته اند مقدار مواد کریوهیدراته در آنها
کمتر است.
یاس، ماگنولیا، پیراکانتا، خر زهره و بسیاری
دیگر از انواع درختچه های زینتی را می توان با قلمه چوب نرم ازدیاد کرد. با
اینکه قلمه چوب نرم درختانی مانند افرا، سیب، هلو، گلابی، زردآلو و گیلاس
نیز در زیر سیستم مه افشانی ریشه دار می شوند اما گونه های میوه ای را بدن
روش تکثیر نمی کنند.
معمولاً قلمه چوب نرم آسان تر و سریع تر از
انواع قلمه و در مدت 5-2 هفته ریشه دار می شوند اما به مراقبت بیشتری نیاز
دارند . به دلیل برگدار بودن، شرایط مناسب برای حفظ آب برگها لازم است.
دمای مناسب ریشه زایی حدود 25ْ-20 سانتی گراد بوده و به مواد تنظیم کننده
رشد پاسخ خوبی می دهند. برای تهیه این قلمه باید به سرزنی شاخه های اصلی،
تعداد زیادی شاخه جانبی تولید کرد و سپس از آنها قلمه گرفت.
قلمه چوب نرم به طول 12-7 سانتی متر بوده و
حداقل دارای دو گره است و همانند قلمه چوب نیمه سخت فقط چند برگ در انتها
دارد و اگر غنچه یا گل بر روی آن وجود دارد بایستی حذف شوند. این نوع قلمه
را نمی توان مدت زیادی در هوای آزاد نگهداشت و حتی قابل خیساندن در آب
نیستند و بهتر است آنها را در داخل کیسه پلاستیکی مرطوب و در محلی خنک و
سایه نگهداری کرد.
قلمه علفی:
قلمه علفی را از شاخه های گیاهان علفی و
غالباً زینتی تهیه می کنند. طول این قلمه در حدود 12-7 سانتی متر بوده و
برگدار است که تنها چند برگ انتهایی آن را مشابه قلمه چوب نیمه سخت و چوب
نرم، حفظ می کنند. باید محیطی با رطوبت نسبی بالا برای ریشه دار کردن فراهم
شود و علاوه بر آن بستر کاشت مرطوب و دارای زهکش خوب باشد.
استفاده از پا گرما و مواد تنظیم کننده رشد
اثر خوبی در ریشه زایی آنها دارد اما به دلیل ریشه زایی سریع و درصد موفقیت
بیشتر نسبت به سایر قلمه ها، از این موارد کمتر استفاده می شود با وجود
این دقت کافی در تعیین بستر کاشت مناسب برای ریشه زایی لازم است. بعلاوه
اگر قلمه های علفی از شاخه های انتهایی گرفته شوند یا به عبارتی دارای
جوانه انتهایی باشند، درصد موفقیت و سرعت ریشه زایی در آنها (به ویژه در
شرایط نامطلوب) بیشتر از قلمه های فاقد جوانه انتهایی خواهد بود این موضوع
در خصوص قلمه های چوب نرم نیز صادق است. شمعدانی، بگونیا، داودی، حسن یوسف،
میخک و دیفن باخیا برخی از گیاهانی هستند که با قلمه علفی تکثیر می شوند.
ب) قلمه ریشه
معمولاً گیاهانی که توانایی تولید جوانه
نابجا بر روی ریشه خود دارند توسط قلمه ریش تکثیر می شوند. بهترین زمان
تولید قلمه ریشه اواخر پاییز و یا اوایل بهار است، هنگامی که هنوز ریشه دهی
آغاز نشده است. بسته به نوع و ظرافت ریشه می توان آنها را به قطعاتی با
طول 15-3 سانتی متر تقسیم کرد، مسلم است که ریشه های کوچک با طول کمتر و
ریشه ای بزرگ با طول بیشتری تهیه می شوند سپس ریشه های کوچک و ظریف را باید
درون جعبه کاشت و در زیر بستری از ماسه یا خاک اره به صورت افقی قرار داد و
آنها را به گلخانه انتقال داد.
درحالی که ریشه های بزرگ را ابتدا در جعبه
کاشت و سپس در خزانه و در هر دو حالت در هوای آزاد قرار می دهند . باید
توجه داشت که اگر قلمه های ریشه به صورت عمودی در بستر کاشت قرار می گیرند
آنها را به صورت سر و ته (وارونه) قرار داد به عبارتی انتهای نزدیک به طوقه
به طرف بالا باشد. برخی گیاهان که با قلمه ریشه قابل تکثیر هستند عبارتند
از: کیوی فروت، عرعر، گل ابریشم، آرالیا، به ژاپنی، سیب، سپیدار، سماق،
سیاه توت و تمشک
ج) قلمه برگ
در این نوع قلمه، پهنک برگ همراه با دمبرگ و
یا پهنک برگ و یا پهنک برگ به تنهایی، برای تولید گیاه جدید استفاده می
شود. ریشه های نابجا و شاخه های نابجا در پایین برگ تشکیل شده و سپس برگی
که به عنوان قلمه برگ بوده است از بین می رود. قلمه برگ در گیاه زینتی
سانسوریا فاقد دمبرگ است.
در این حالت ابتدا برگ را به قطعات 10-6
سانتی متری تقسیم کرده و سپس با رعایت سر و ته آن، در بستر ماسه قرار داده
می شود به طوری که حداقل نصف طول آن درون ماسه قرارگیرد و در آخر آن را در
شرایط گلخانه گرم نگهداری می کنند. تقریباً پس از 40 روز ابتدا ریشه نابجا
در ته قلمه برگ تولید شده و سپس از آن، ریزوم که حاصل از رشد جوانه نابجا
است ایجاد می شود.
بعلاوه تکثیر گیاهانی که داری برگهای گوشتی و
ضخیم هستند به وسیله قلمه برگ انجام می شود منتهی نحوه انجام و آماده سازی
قلمه برگ متفاوت است. مثلاً در بنفشه آفریقائی و پیرومیا که قلمه برگ یا
دمبرگ می باشد، دمبرگ در ماسه قرار داده می شود. در بگونیا رکس، ابتدا
رگبرگهای موجود در پشت برگ را با چاقو زخمی کرده و سپس برگ را بر روی سطح
ماسه قرار می دهند طوری که رگبرگها با سطح ماسه مرطوب تماس پیدا کنند.
استفاده از گلخانه و رطوبت بالا برای نگهداری این نوع قلمه ها ضروری است.
برگ در گیاه زینتی برگنیا (نوعی کالانکوئه) روی سطح ماسه قرار گرفته و از
حاشیه آن، جنین های برگی شروع به رشد کرده که منشاء گیاهان جدید هستند.
د) قلمه جوانه برگ
شامل پهنک برگ، دمبرگ، و قسمت کوتاهی از ساقه
همراه با جوانه جانبی متصل به آن است. این نوع قلمه زمانی اهمیت دارد که
در قلمه های برگ، ریشه تشکیل می شود اما شاخه تشکیل نمی شود. پس در چنین
مواقعی بهتر است از قلمه جوانه برگ به جای قلمه برگ استفاده کرد زیرا جوانه
جانبی که در پایین دمبرگ قرار دارد شاخه جدید را تولید می کند. تمشک سیاه و
سیاه توت توسط قلمه جوانه برگ ازدیاد می شوند.
البته اگر مقدار مواد گیاهی برای تهیه قلمه
کافی نباشد می توان از این روش بهره جست. زیرا از هر گره می توان به عنوان
یک قلمه استفاده کرد. قلمه جوانه برگ را از شاخه های سالم، برگدار و در حال
رشد تهیه می کنند. کاربرد پا گرما و رطوبت زیاد به منظور ازدیاد موفقیت
آمیز در این طریقه توصیه می شود. محیط کاشت ماسه برای رسیدن به این مقصود
مناسب است. به هنگام کاشت قلمه بایستی توجه داشت که قلمه بطور کامل در زیر
ماسه قرار گیرد و باید مراقب بود که به جوانه قلمه برگ آسیبی نرسد.
ها: چگونگی ریشه زایی در قلمه
در ازدیاد به وسیله قلمه ساقه و قلمه جوانه
برگ، تنها لازم است که ریشه های جدید نابجا تشکیل شود زیرا پتانسیل سیستم
شاخه و جوانه، از قبل بر روی قلمه وجود دارد. ریشه های نابجا پس از قلمه
گیری ایجاد می شوند که این حالت واکنشی به اثر زخم د رهنگام تهیه قلمه است.
در گیاهان علفی، ریشه های نابجا معمولاً از بین دسته های آوندی منشاء می
گیرند به عنوان مثال در کراسولا، ریشه های نابجا از بشره (اپیدرم) و در حسن
یوسف از دایره محیطیه ناشی می شوند.
در گیاهان دایمی چوبی که در آنها یک لایه و
یا بیشتر، آوند چوبی و آبکش ثانویه وجود دارد، ریشه ای نابجا در قلمه های
ساقه از سلول های پارانشیمی زنده که غالباً در آوند آبکش ثانویه جوان وجود
دارد منشاء می گیرند. اما گاهی از لایه زاینده آوند آبکش و یا عدسک منشاء
می گیرند.
پس از اینکه قلمه ساقه از گیاه مادری جدا شده
و برای ریشه زایی در محیط مساعد قرار می گیرد، معمولاً در ته قلمه مقداری
پینه تشکیل می شود. پینه توده ای نامنظم از سلول های پارانشیمی است و عقیده
بر این است که تشکیل پینه، اساس ریشه زایی است.
قطب گرایی قلمه ها :
وجود خاصیت قطب گرایی در شاخه ها و ریشه ها
به اثبات رسده است. قطب گرایی صفتی موروثی در شاخه ها و ریشه ها است که رد
ریشه دار شدن قلمه ها تأثیر می گذارد بدین معنا که در قلمه های ساقه، شاخه
ها در انتهای نزدیک به نوک شاخه و ریشه ها در انتهای نزدیک به طوقه گیاه
تشکیل می شود، به عبارتی دیگر قلمه های ساقه از هر جهتی که در بستر ریشه
زایی قرار گیرند ریشه در پایین و ساقه در بالای آن تشکیل می شود.
در قلمه های ریشه وضعیت مخالف قلمه های ساقه
مشاهده می شود یعنی ریشه در انتهای نزدیک به نوک شاخه و شاخه در انتهای
نزدیک به طوقه گیاه ایجاد می شود. بطور معمول ساقه دارای قطب گرایی شدیدی
است، این حالت در ریشه ها ضعیف و در برگها بسیار ضعیف است در قلمه های برگ
ریشه و شاخه در پایین قلمه تولید می شوند که این دلیل بر ضعیف بودن خاصیت
قطب گرایی در برگها است.
عوامل موثر بر ریشه زایی قلمه ها:
عوامل موثر بر ریشه زایی قلمه ها از دو جنبه
قابل بررسی هستند اول عوامل فیزیولوژیکی و دوم عوامل محیطی. هر کدام از این
عوامل اهمیت بسزائی در ریشه زایی قلمه ها دارند بطوری که ممکن است تغییرات
در یک عامل اثر مطلوب یا مخربی در ریشه زایی یک گونه گیاهی داشته باشد از
این رو به هنگام تهیه، کاشت و نگهداری قلمه ها بایستی به کلیه عوامل موثر
در ریشه زایی توجه کافی داشت.
1-عوامل
فیزیولوژیکی موثر در ریشه زائی قلمه ها: وجود غلظت معینی مواد هورمونی و به
ویژه اکسین ها در گیاه مادری کمک مهمی در ریشه زایی قلمه ها می کند.
جوانه ها و برگهای موجود بر روی قلمه ها، در
ریشه زایی آنها موثرند. د ربرخی گیاهان وجود حداقل یک جوانه بر روی قلمه
ها، در ریشه زایی آنها موثرند. در برخی گیاهان وجود حداقل یک جوانه بر روی
قلمه برای ریشه زائی لازم است و حتی اگر قلمه های بدون جوانه با مواد
اکسینی تیمار شوند ریشه دهی در آنها انجام نمی گیرد.
مشخص است که قلمه های دارای جوانه فعال ریشه
زائی خوبی دارند و از طرفی وجود برگ نیز اثر تحریک کنندگی در ریشه دهی قلمه
های ساقه دارد. برگها سبب تولید کربوهیدرات شده که به تشکیل ریشه کمک می
کند بنابراین جوانه ها و برگها جایگاه اصلی تولید اکسین محسوب می شوند. از
نظر قابلیت ریشه زائی قلمه ها، بین گونه ها و ارقام مختلف گیاهان تفاوتهای
بسیاری مشاهده شده است.
وجود نسبت متعادلی از کربوهیدرات و ازت در
گیاه مادری به ریشه دهی کمک می کند. معمولاً قلمه هایی که دارای مقدار ازت
کافی و مقدار متنابهی کربوهیدرات می باشند از ریشه زائی خوبی برخوردارند.
ازت کافی در گیاه به صورت رشد مناسب شاخه بروز می کند و شاخه ای که
کربوهیدرات فراوان دارد قابل خم شدن نیست. برای رسیدن به این مقصود باید از
شاخه های جانبی استفاده کرد. علاوه بر آن قسمت های پایین شاخه (در شاخه
های یکساله و مسن تر) که ازت کمتر و کربوهیدرات بیشتری دارد برای ریشه زائی
خوب مورد استفاده قرار می گیرند.
سن گیاه مادری در گیاهان سخت ریشه زا عامل
مهمی در تشکیل ریشه بشمار می رود. قلمه های ساقه با ریشه ای که در زمان
نونهالی (مثلاً از نهال های جوان) گرفته می شود نسبت به قلمه تهیه شده از
گیاهان بالغ، غالباً ریشه دهی آسان تر و بیشتری دارند، شاید به این دلیل که
در گیاهان مسن تولید مواد بازدارنده ریشه زائی بیشتر است.
سن شاخه هایی که برای تهیه قلمه از شاخه های
سال جاری، یکساله، دو ساله و یا بیشتر برای این منظور می توان استفاده کرد.
با وجود این برای تمامی گونه ها نمی توان یک نوع چوب را توصیه کرد.
در گونه های سخت ریشه زا انتخاب قلمه از شاخه
های رویشی و یا گلدار، در ریشه دهی موثر بوده و بهتر است قلمه ها را در
زمان رشد رویشی و قبل از گلدهی از نبات مادری جدا کرد.
زمان قلمه گیری در طول سال، اثر بارزی در
ریشه دهی دارد. با اینکه قلمه گرفتن در تمام فصول سال ممکن است اما در گونه
های مختلف زمان قلمه گیری تاثیر متفاوتی در ریشه دار شدن آنها دارد. به
عنوان مثال قلمه های برگ نو در تمام سال ریشه دار می شوند و در زیتون، قلمه
برگدار تهیه شده در اواخر بهار و تابستان در زیر سیستم مه افشانی بهترین
نتیجه را می دهد و یا در آزالیا اگر قلمه ساقه از شاخه آبدار و در اوایل
بهار تهیه شود به آسانی ریشه می دهد، اما اگر در اواخر بهار گرفته شود درصد
ریشه زائی کاهش می یابد.
بطور کلی از موارد فوق می توان چنین نتیجه
گرفت که قلمه های چوب سخت گونه های خزان دار در پاییز و بهار قابل تهیه
هستند اما در گیاهان سهل ریشه زا زمان تهیه قلمه تفاوت چندانی در ریشه زائی
آنها ندارد. همچنین قلمه های چوب نرم از گونه های خزان دار، وقتی در بهار
گرفته می شوند نتایج خوبی دارند. قلمه های گیاهان همیشه سبز سوزنی برگ،
وقتی در اواخر پاییز تا آخر زمستان گرفته می شوند بهترین ریشه زائی را
دارند.
2- عوامل محیطی
موثر در ریشه زائی قلمه ها: وجود آب کافی در بستر کاشت و رطوبت بالا در
هوای اطراف قلمه ها، برای ریشه زائی اکثر گونه ها لازم است. برگهای موجود
بر روی قلمه ها برای ریشه زائی لازم هستند، اما برگها سبب اتلاف آب از قلمه
می شوند بنابراین برای ریشه زائی خوب در قلمه های برگدار، باید مقدار بخار
آب در اتمفسر اطراف برگها در حدی حفظ شود که تبخیر از برگهای قلمه به
حداقل برسد. برای این منظور می توان از شاسی یا گلخانه استفاده کرد و به
عبارتی بهتر است قلمه ها را در محیطی بسته برای ریشه زائی نگهداری کرد.
قرار دادن قلمه ها در زیر سایبان و تحت سیستم
مه افشانی نیز کمک موثری در ریشه زائی بسیاری از قلمه ها می کند. باید
توجه داشت که در تمامی انواع قلمه، به ویژه قلمه های سخت ریشه زا، دیر ریشه
زا و قلمه های سبز برگدار، نیاز به آبیاری مداوم و بیش از حد در بستر کاشت
قلمه ها نیست، بلکه مهم آن است که همیشه رطوبت کافی همراه با تهویه مناسب
در بستر کاشت و اتمسفر اطراف قلمه ها موجود باشد. چنین شرایطی در محیط
کاشت، بایستی همواره قبل و پس از تولید پینه در ته قلمه وجود داشته باشد تا
از پوسیدن و یا خشک شدن پینه جلوگیری شود زیرا همانطوری که قبلاً گفته شد
پینه زائی شرط اولیه و اساسی برای ریشه زائی است.
برای ریشه زائی غالب قلمه های گیاهان دمای
مناسب روزانه 27ْ-21 و دمای شبانه 15ْ سانتی گراد است. با وجود این برخی
گونه ها در دمای کمتر از این مقدار ریشه دهی خوبی دارند. دمای زیاد هوا می
تواند علاوه بر افزایش تبخیر و تعرق در قلمه های برگدار، سبب رشد جوانه ها
قبل از ریشه دهی قلمه شود که حاصل آن از بین رفتن قلمه ها است. پس باید
مراقبت های لازم را به شکلی انجام داد که ریشه زائی در قلمه ها قبل از نمود
جوانه ها انجام شود. گاهی اوقات نگهداری قلمه ها در هوای با دمای خنک تر و
استفاده ازپاگرما برای گرم کردن بستر کاشت (ته قلمه ها) بسیار مفید خواهد
بود.
نور عامل مهم دیگری است که از سه جنبه شدت،
مدت و کیفیت می تواند بر ریشه زائی قلمه ها در طی نگهداری آنها در بستر
کاشت و یا بر روی گیاهان مادری که از آنها قلمه گرفته می شود تاثیر بگذارد.
قلمه های برخی گیاهان، در زیر شدن نور نسبتاً کم ریشه دهی بهتری دارند.
معمولاً قلمه های گرفته شده از گیاهان مادری که در شدت نور نسبتاً کم رشد
کرده اند، از گیاهان مادری که در شدت نور زیاد پرورش یافته ایند ریشه زائی
بیشتری دارند.
از لحاظ اثر مدت روشنائی یا طول روی می توان
چنین بیان کرد که اثر طول روز در قلمه های حاصل از گیاهان پرورش یافته در
شرایط روز کوتاه و روز بلند اثرات متفاوتی را در ریشه زائی نشان می دهند.
از نظر کیفی، نورهای نارنجی و قرمز برای ریشه دار کردن قلمه ها مطلوب تر می
باشند. به هر حال قلمه های سبز و علفی که برگدار هستند از نور برای انجام
فرآیند فتوسنتز و تولید کربوهیدرات استفاده می کنند و از این رو نور با شدت
کم برای آنها مناسب است، اما در قلمه های چوبی و سخت نور اثر خوبی نداشته و
ممکن است از ریشه دهی آنها جلوگیری کند.
استفاده از بستر کاشت مناسب در ریشه دار کردن
قلمه ها دارای اهمیت بسیاری است. یک محیط کاشت مطلوب برای ریشه دار کردن
قلمه ها بایستی خلل و فرج کافی داشته باشد تا زهکشی و تهویه آن در حد
مطلوبی انجام شود. برای انجام تقسیم سلولی در محل زخم (ته قلمه) تهویه لازم
است تا اکسیژن کافی برای تولید پینه تامین شود. علاوه بر آن محیط کاشت
باید قدرت نگهداری آب کافی را دارا بوده و عاری از عوامل بیماری زا باشد.
پ.هاش مناسب برای ریشه زائی قلمه ها حدود 7 است.
معمولاً پیت یکی از بهترین محیط های کاشت
برای این منظور است زیرا میزان تهویه و حفظ رطوبت آن ا زماسه بیشتر است اما
به دلیل در دسترس نبودن، در ایران از ماسه شسته و تمیز با بافت متوسط که
ارزان تر و قابل دسترس تر از پیت است استفاده می شود. درنهایت باید توجه
داشت که قلمه برخی گیاهان زینتی در آب نیز به آسانی ریشه دار می شوند که پس
از ریشه دهی بهتر است آنها را به خاک سبک منتقل کرد. نباتاتی مانند حسن
یوسف، دیفن باخیا و برخی فیلودندرون ها از آن جمله اند.
تیمار قلمه ها:
از مواد مختلفی برای کمک به ریشه دهی و
محافظت قلمه ها در برابر عوامل بیماری زا استفاده می شود که آن را تیمار
قلمه ها می نامند. قلمه ها د رحین ریشه دهی و بلافاصله پس از آن، در معرض
حمله میکروارگانیسم های مختلفی قرار می گیرند که برای محافظت آنها معمولاً
ته قلمه ها را با قارچ کش هایی مانند کاپتان (5%) و بنومیل (25%) و یا
مخلوطی از آنها همراه با پور تالک، آغشته کرده و سپس اقدام به کاشت می
کنند. همچنین از برخی مواد تنظیم کننده رشد برای ریشه زائی بهتر در قلمه ها
استفاده می شود.
خوابانیدن شاخه :
خوابانیدن شاخه برای گیاهان کمیاب، گران و
سخت ریشه زا روش تکثیر مناسبی محسوب می شود. روش عمل به این صورت است که
شاخه ای را در حالی که به گیاه مادری متصل است انتخاب کرده و معمولاً آن را
در زیر خاک قرار می دهند تا پس از گذشت حداقل یک یا دو فصل ریشه دار شده
که پس از جداسازی از گیاه مادری، گیاه جدید و مستقلی ایجاد خواهد شد. مشکل
عمده در این روش اولاً پیدا کردن شاخه مناسب برای خواباندن است و ثانیاً
تعداد گیاهان ایجاد شده در مقایسه با روش های دیگری مانند قلمه زدن بسیار
کمتر است.
همچنین از این روش برای پر کردن فواصل خالی
درختان در روی ردیف استفاده می شود. خوابانیدن شاخه به چند شکل انجام می
گیرد که خوابانیدن ساده، کپه ای و هوایی از متداول ترین آنها بشمار می آیند
و معمولاً اگر شاخه ای را نتوان خم کرد باید از خوابانیدن کپه ای یا هوایی
استفاده کرد.
جدا سازی – پیاز:
برخی گیاهان اندام های ویژه و تغییر شکل
یافته ای دارند که از آن برای ذخیره مواد غذایی، حفظ بقای گیاه و تولید مثل
خود استفاده می کنند. پیاز (سوخ) و پیاز توپر اندام های دارای ساقه گوشتی و
تغییر شکل یافته ای هستند که هر سال به طور طبیعی پیازچه هایی در کنار
پیاز اصلی تولید می کنند که با جداسازی آنها از پیاز اصلی، تکثیر به روش
جداسازی انجام می شود. پیاز معمولی به صورت ورقه ورقه است در حالی که پیاز
توپر یک تکه ای بوده و ورقه ای نیست. معمولاً لازم است پیازچه ها را به مدت
3-2 سال کشت کرد تا پیازهای با قطر مناسب برای تولید شاخه گل دهنده حاصل
شوند. اغلب گیاهان پیازی چند ساله بوده و برخی از آنها زینتی هستند نظیر
آماریلیس و نرگش و یا پیاز خوراکی که همگی دارای پیاز ورقه ای اند و گلایل و
زعفران که دارای پیاز توپر می باشند.
تقسیم:
بعضی از گیاهان اندام های گوشتی و ذخیره ای
دارند که حاصل تغییر شکل ساقه یا ریشه می باشند . در عمل تقسیم، با بریدن و
قطع کردن مناسب و به موقع این اندامها می توان هر سال به تکثیر این گیاهان
اقدام کرد، مهم ترین آنها عبارتند از:
غده:
ساقه متورم و زیرزمینی است که از استولون
منشاء می گیرد مانند سیب زمینی و کالادیوم. با تقسیم کردن و بریدن غده سیب
زمینی به طوری که در هر قسمت چند جوانه وجود داشته باشد عمل تکثیر انجام می
شود.
ریزوم:
ساقه ای است گوشتی و زیرزمینی که معمولاً به
صورت افقی در زیر زمین رشد می کند و با بریدن آن می توان ریزوم های جدید و
کوچک تری را بدست آورد که با کشت آنها گیاهان جدیدی حاصل می شوند. موز،
زنبق، اختر، شیپوری، سانسوریا و برخی از چمن ها گیاهانی ریزوم دار هستند.
ریشه گوشتی:
گیاهانی نظیر کوکب دارای ریشه ای دوکی شکل و
گوشتی هستند که هر ساله با انجام عمل تقسیم ریشه ها می توان آنها را ازدیاد
کرد. روش تقسیم بدین صورت است که پس از خارج کردن ریشه ها از زمین (آبان
ماه) باید آنها را در انبار یا گلخانه خنک و د رزیر ماسه خشک نگهداری کرد.
باید توجه داشت که حداقل چند سانتی متر از ساقه با ریشه گوشتی همراه باشد.
درآغاز بهار به محض متورم شدن جوانه های موجود بر روی ساقه باقی مانده و
متصل به ریشه های گوشتی، باید ریشه ها را بطوری که هر کدام دارای تعدادی
جوانه بر روی ساقه باشند تقسیم کرد.
طوقه:
برخی از نباتات را که غالباً علفی و دایمی
هستند می توان به دو یا چند بخش به طوری تقسیم کرد که هر گیاه شامل ریشه،
ساقه و برگ باشد. به این عمل تقسیم بوته (طوقه) گفته می شود که در مارچوبه
های زینتی، نعناع، برخی ارقام توت فرنگی، سرخس ها، گل انگشتانه و زبان
ردقفا قابل انجام است . زمان این کار معمولاً در اواخر فصل رشد است.
تنه جوش:
در بعضی نباتات ساقه های کوتاه و کوچکی بر
روی تنه به صورت شاخه جانبی رشد می کنند که با بریدن و نگهداریشان در شرایط
مساعد، ریشه زائی در آنها انجام می گیرد مانند تنه جوش های موجود بر روی
نخل خرما. ممکن است تنه جوش ها در روی ساقه و در نزدیکی سطح زمین تولید
شوند که در این حالت به آنها پاگیاه گویند مانند پاگیاه در گیاه زینتی
خنجری.
ساقه رونده:
ساقه رونده، ساقه هوایی بلند و ویژه ای است
که از محل طوقه برخی گیاهان منشاء گرفته و رشد می کند در بعضی از ارقام توت
فرنگی و یا گیاه زینتی برگ گندمی (سجافی) یک روش برای تکثیر استفاده از
ساقه رونده است. معمولاً اگر شرایط خوب باشد ساقه های رونده پس از تماس با
خاک مرطوب ریشه داده که با تکه تکه کردن آنها گیاهان جدیدی بدست می آید.
پاجوش:
بر روی ریشه برخی نباتات جوانه های نابجایی
وجود دارند که پس از رشد، شاخه هایی را تولید می کنند با بریدن این شاخه ها
همراه با ریشه می توان اقدام به تکثیر آنها کرد. در انجیر و گل محمدی و
برخی ارقام میوه پاجوش وجود دارد.
بعضی از درختان دارای این خاصیت هستند که در
اطراف پایه مادری تولید شاخه هایی می نمایند که می توان آنها را از پایه
مادری جدا کرد و مستقلا کشت کرد. مانند سیب، انار، گوجه، آلو، به و نخل.
موقع جدا کردن پاجوش در پاییز یا بهار است. در نواحی سردسیر بهتر است در
بهار انجام شود که نهال های جوان در اثر سرما زیاد صدمه نبینند.
در مورد جدا کردن پاجوش باید ابتدا با دقت
خاک محلی را که پاجوش در ان قرار گرفته کنار زد و نهال ها را با مقدار کافی
ریشه جدا نمود و در خزانه یا محل اصلی کاشت. این طرز تکثیر فقط به منظور
بدست آوردن پایه می باشد که باید حتما در محل اصلی یا خزانه پیوند بخورد.
طول پاجوش در موقع جدا کردن باید ۴۰ تا ۸۰ سانتیمتر باشد.
پیوند:
شواهدی وجود دارد که حداقل 1000 سال قبل از
میلاد چینی ها هنر پیوند زدن با می دانسته اند . در قرن هجدهم و نوزدهم
میلادی بسیاری از دانشمندان بر روی جوش خوردن پیوند بین گیاهان چوبی مختلف
مطالعه کردند که از آن جمله می توان به هلز، دوآمل و توین اشاره کرد. در
سال 1981 بیلی در کتابی تحت عنوان خزانه، روش های مختلف انجام انواع پیوند
را شرح داده که اغلب روش های امروزی مشابه با آن است
اصلاحات:
پیوند: یعنی اتصال دو قطعه بافت زنده گیاهی به یکدیگر، بطوری که پس از متصل شدن با یکدیگر به عنوان یک گیاه به زندگی ادامه دهند.
پایه:
پایه بخش پایینی پیوند است که ریشه گیاه
پیوندی را تشکیل می دهد. برای تولید پایه می توان بذر را کشت کرد که گیاه
حاصل را نهال بذری گویند و یا به کمک سایر روش های تکثیر غیر جنسی پایه
ایجاد کرد. بسته به محل انجام پیوند بر روی پایه، ممکن است پایه علاوه بر
ریشه و قسمت کوتاهی از تنه، شامل شاخه های اصلی نیز باشد.
پیوندک:
پیوندک تکه کوچکی از شاخه است که در شرایط
مشخصی و با خصوصیات معینی تهیه شده و وقتی بر روی پایه قرار می گیرد با آن
یکی شده و قسمت بالایی گیاه پیوندی (اندام هوایی) را تشکیل می دهد.
میان پایه:
عبارت است از قطعه ای ساقه که بین دو قسمت
پایه و پیوندک قرار داده می شود تا مشکلاتی مانند ناسازگاری پیوند برطرف
شود. همچنین برای ایجاد تنه مقاوم به سرما و یا ایجاد خاصیت تنظیم کنندگی
رشد از برخی میان پایه ها استفاده می شود.
لایه زاینده:
بافتی نازک از گیاه است که بین پوست (آوند
آبکش) و چوب (آوند چوبی) قرار گرفته است. سلول های لایه زاینده مریستمی
هستند و با تقسیم سلولی می توانند سلول های جدیدی را تولید کنند، برای خوب
جوش خوردن محل پیوند باید لایه زاینده پیوندک و پایه در تماس نزدیک با
یکدیگر باشند.
دلایل انجام پیوند:
1-هنگامی که هم
گروهی با صفات مطلوب را نمی توان با سایر روش های غیر جنسی تکثیر کرد از
پیوند زدن استفاده می شود، اغلب گونه های میوه ای و خشکباری با عمل پیوند
ازدیاد می شوند. لازم به ذکر است که ازدیاد بذری برخی گونه ها ممکن است اما
به دلیل هتروزیگوسی شدید و از بین رفتن صفات مطلوب در آنها، از این نوع
علاوه بر آن در گونه های میوه با انجام پیوند بر روی نهال بذری، بلوغ و
رسیدن به میوه با کیفیت و خصوصیات مورد نظر سریع تر تامین می شود. این
مسئله علت اصلی انجام پیوند در نهال های جوان است زیرا پیوندک از گیاه بالغ
و بارور بر روی نهال جوان انتقال داده می شود.
2-استفاده از
مزایای برخی پایه ها دلیل دیگری برای عمل پیوند است به عنوان مثال بعضی از
پایه ها در شرایط نامناسبی همچون خاک های سنگین و شور و یا دارای عوامل
بیماری زا به خوبی رشد می کنند و از این رو در برخی مواقع استفاده از آنها
نسبت به پایه های بذری رقم پیوندک ترجیح داده می شود. همچنین برخی پایه ها
دارای اثر تنظیم کنندگی در رشد هستند.
3-گاهی تغییر رقم در یک باغ میوه به دلایل مختلفی ضروری است که این کار با پیوند زدن و انجام سرشاخه کاری درختان ممکن می شود.
4-کاهش در رسیدن
زایشی نهال های بذری در برنامه های دورگ گیری. نهال های بذری حاصل از دو رگ
گیری با پیوند بر روی پایه های پا کوتاه کننده زودتر به محصول می رسند.
5-پیوند ارقام
مختلف با یکدیگر، شکل هایی خاص از گیاهان را ایجاد می کند. پیوند انواع
کاکتوس ها، پیوند ارقام مختلف گل سرخ بر روی پایه نسترن و یا ایجاد شکل
مجنون در پیوند توت مجنون بر روی ارقام توت معمولی مثال هایی از این جمله
هستند.
6-ترمیم بخش های آسیب دیده درختان توسط برخی از انواع پیوند مانند پیوند پلی صورت می گیرد
7-تشخیص بیماری
های ویروسی با انتقال پیوندک از گیاه مشکوک به آلودگی به گیاه نشانگر (گیاه
حساس به آن بیماری) و بروز علائم معینی انجام می شود.
روش های انجام پیوند:
پیوندهای جوانه:
پیوند شکمی (تی شکل): به علت T شکل
بودن برشی که در پایه زده می شود آن را پیوند تی می نامند. این روش معمول
ترین نوع پیوند جوانه است که در ازدیاد اکثر گونه های درختان میوه و گل سرخ
بکار می رود. قطر مناسب پایه بین 25-6 میلی متر است و پیوند در ارتفاع
20-10 سانتی متری سطح زمین زده می شود. ابتدا برش عمودی به اندازه 5/2
سانتی متر و سپس برش افقی متقاطع با برش اول و در بالای آن زده می شود تا
شکل T در پایه حاصل شود.
آنگاه پیوندک آماده شده که دارای یک جوانه و
پوست است از بالا در زیر پوست پایه قرار داده می شود و آن را با نوار
پلاستیکی می بندند . بایستی توجه داشت که بالا و پایین محل پیوند محکم بسته
شوند زیرا آنها محل اصلی تولید بافت پینه و جوش خوردن پیوند در پیوند شکمی
هستند. معمولاً پس از چند روز اگر پیوند گرفته باشد جوانه آن سبز بوده و
دمبرگ پیوندک به آسانی از پیوندک جدا می شود اما اگر پیوند ناموفق باشد رنگ
پوست پیوندک سیاه می شود.
در برخی گیاهان که شیره گیاهی زیادی دارند و
یا در مناطق با بارندگی زیاد می توان از پیوند تی معکوس استفاده کرد. در
این حالت مشابه روش اول عمل کرده و تنها کافی است که برش دوم در زیر برش
عمودی قرار گیرد و پیوندک نیز از پایین وارد شکاف تی شود. البته باید دقت
داشت که رعایت قطبی بودن پیوندک صورت گیرد.
پیوند وصله ای:
این روش نیز یکی از روش های پیوند جوانه است
که در درختانی مانند گردو انجام می گیرد زیرا برای انجام موفق آن گیاه
باید دارای پوست ضخیمی باشد. بهتر است قطر پایه و پیوندک برابر و حدود
5/2-1 سانتی متر باشد. در ابتدا پیوندک به شکل مستطیلی به ابعاد 3×2 سانتی
متر انتخاب شده و بعد آن را بر روی پوست پایه قرار داده و اطرافش را به
اندازه پیوندک برش می زنند تا بتوان پوست پایه را به اندازه پیوندک جدا
ساخته و پیوندک را جایگزین آن کرد. در آخر مشابه پیوند شکمی آن را با نوار
می بندند.
پیوند لوله ای:
نوعی پیوند وصله ای است که در ایران از این
روش برای پیوند نهال های پسته استفاده می شود. روش کار چنین است که پس از
تهیه پیوندک استوانه ای شکل، آن را بر روی انتهای شاخه سال جاری نهال
(پایه) که پوست آن به اندازه طول پیوندک برداشته شده است قرار می دهند و آن
را آنقدر بر روی چوب پایه می لغزانند تا در محلی که قطر پایه و پیوندک با
هم برابر است محکم شود. قطر شاخه سال جاری حدود 1-5/0 سانتی متر است و در
این حالت نیازی به بستن محل پیوند نیست.
پیوند قاشی: قبلاً اشاره شد که این پیوند در
زمان رکود گیاه انجام می شود، علت آن است که پیوندک همراه با چوب گرفته می
شود. قطر مناسب شاخه برای این نوع پیوند 5/2-1 سانتی متر بوده و در بسیاری
از درختان میوه نتایج خوبی دارد.
پیوندهای شاخه:
پیوند زبانه ای:
از این روش برای پیوند شاخه های با قطر کم و
حدود 13-6 میلی متر استفاده می شود مانند شاخه یکساله سیب. بهتر است که
قطر شاخه های پایه و پیوندک برابر باشد. بایستی برشهای انجام گرفته در پایه
و پیوندک دارای شیب متناسب با یکدیگر باشند و پس از قرار دادن زبانه ها بر
روی یکدیگر بستن محل پیوند با نوار پلاستیکی و استفاده از چسب پیوند ضرورت
دارد.
پیوند نیمانیم:
همانند پیوند زبانه ای است با این تفاوت که
زبانه دوم در پایه و پیوندک زده نمی شود و کافی است پایه و پیوندک با انجام
برشی مورب ساده و زاویه مشابه آماده شوند.
پیوند اسکنه:
پیوند اسکنه از قدیمی ترین روش های پیوند
درختان است و به دلیل کاربرد آن در درختان جوان و مسن یکی از مهم ترین روش
های پیوند شاخه است. پیوندک از شاخه یکساله گرفته می شود و برای آماده کردن
آن باید دقت و مهارت کافی داشت. ابتدا برای این منظور با چاقور تیزی ته
پیوندکها (رعایت قطبی بودن) به شکل گوه تراشیده می شود سپس پایه را از
ارتفاع مورد نظر سربرداری می کنند و در امتداد قطر تنه شکافی عمودی به عمق
حدود 5 سانتی متر در پایه زده می شود. در آخر ته پیوندکهای آماده شده را به
طوری که تماس کافی با لایه زاینده پایه داشته باشند در شکاف پایه قرار
داده و آن را با نخ یا نوار محکم می بندند و روی آن داشته باشند در شکاف
پایه قرار داده و آن را با نخ یا نوار محکم می بندند و روی آن چسب پیوند
زده می شود. در این روش قطر پایه می تواند برابر با پیوندکها و یا خیلی مسن
تر و بیشتر از آن باشد.
پیوند تاجی (پوست):
روشی سریع و ساده است و بر روی شاخه های با
قطر 30-3 سانتی متر قابل اجرا است. این روش در بهار و پس از فعالیت پایه
انجام می شود زیرا باید پوست پایه جدا شود و پیوندک را باید در زمان رکود
جمع آوری کرده و تا بهار سال بعد نگهداری کرد. پیوندک را با زدن برشی
شیبدار در یک طرف ته پیوندک آماده می کنند طول برش 4 سانتی متر است، سپس
برش دیگری در طرف مقابل نوک پیوندک به طول 5/1 سانتی متر در پوست و به طرف
چوب زده می شود و پوست حذف می شود و در نهایت پیوندک را به صورتی که برش
بلندتر به سمت داخل قرار گیرد در پوست گذاشته و آن را با میخ به پایه متصل
می کنند. این روش برای درختان دارای پوست ضخیم استفاده می شود.
پیوند مجاورتی:
تفاوت پیوند مجاورتی با سایر انواع پیوند
این است که طی آن دو گیاه مستقل و دارای ریشه با یکدیگر پیوند زده می شوند و
پس از جوش خوردن، قسمت بالای گیاه پایه در بالای محل پیوند و قسمت پایین
پیوندک در پایین محل پیوند قطع می شوند. این کار در هنگام رشد فعال و با
پوست برداری پایه و پیوندک و اتصال آنها به هم انجام می شود.
پیوند پلی:
پیوندی تعمیری است و وقتی بکار می رود که
ریشه درخت سالم بوده ولی پوست آن صدمه دیده است. این پیوند در اوایل بهار و
زمان پوست دهی درخت انجام می شود ولی پیوندک ها را از شاخه یکساله و با
قطر 12-6 میلی متر در زمستان تهیه می کنند.
مزایای تکثیر غیر جنسی گیاهان:
تولید گیاهان
یکدست و متجانس و شبیه پایه مادر ، کوتاه کردن دوره نونهالی ، ازدیاد
گیاهان بکربار ، کنترل شکل و مراحل رشد و گوناگونی روشهای غیر جنسی ، از
مزایای این روش تکثیر محسوب می‌شود.
معایب ازدیاد غیر جنسی گیاهان:
از معایب ازدیاد غیر جنسی پر هزینه بودن و
امکان انتقال عوامل بیماریزا توسط این روش میباشد. از عوامل بیماریزا
میتوان به قارچها ، باکتریها و ویروسها اشاره کرد.
مطالب مشابه :
آدرس سایت دانشگاههای ملی سیستان و بلوچستان
دانشگاه ملی سیستم گلستان دانشگاه سیستان و سیستم گلستان دانشگاه زابل.
کشاورزی ارگانیک
گروه باغبانی دانشگاه زابل سیستم گلستان. همایش ملی مباحث نوین در
معرفي رشته باغباني
گروه باغبانی دانشگاه زابل سیستم گلستان. همایش ملی مباحث نوین در
ازدیاد نباتات
گروه باغبانی دانشگاه زابل سیستم گلستان. همایش ملی مباحث نوین در
روشهاي مختلف تکثير گياهان
گروه باغبانی دانشگاه زابل سیستم گلستان. همایش ملی مباحث نوین در
احداث گلخانه و نحوه اخذ مجوز و وام بانکی
گروه باغبانی دانشگاه زابل از تجهیزات و ادوات مورد نیاز گلخانه میتوان به سیستم گرمایشی,
کتاب های حشره شناسی
گروه باغبانی دانشگاه زابل سیستم گلستان. همایش ملی مباحث نوین در
برچسب :
سیستم گلستان دانشگاه ملی زابل