شناخت ناباروری و روش های درمانی آن
موفقيت محقق ايراني در درمان ناباروري با سلول هاي بنيادي
محقق
جوان ايراني موفق به جداسازي سلول هاي بنيادي سازنده اسپرم از بافت بيضه
شده است که اين روش مي تواند مشکل ناباروي پسربچه هاي مبتلا به سرطان را در
آينده درمان کند.
به گزارش روز شنبه خبرنگار علمي ايرنا، دکتر
"هومن صدر اردکاني" اندرولوژيست و عضو هيات علمي پژوهشگاه ابن سينا موفق
شده است سلول هاي سازنده اسپرم را از بافت بيضه در انسان جدا، کشت، تکثير و
نگهداري کند که اين مقاله او در نشريه معتبر jama (مجله انجمن پزشکي
آمريکا) منتشر شده است.
اين محقق در جريان برگزاري اولين کنگره سراسري
حفظ باروري با دريافت لوح و تنديس پژوهشگاه فناوري هاي نوين علوم پزشکي -
ابن سينا مورد تقدير قرار گرفت.
ايران سومين کشور بعد از آلمان و بلژيک است که اقدام به برگزاري همايشي با اين موضوع مي کند.
اردکاني
در خصوص اين روش جديد در گفت و گو با خبرنگار علمي ايرنا گفت: يکي از
عوارض دراز مدت سرطان در کودکان مبتلا به سرطان ناباروري است و با توجه به
اينکه اين پسربچه ها هنوز به سن بلوغ نرسيده اند، امکان انجماد اسپرم براي
آنها وجود ندارد؛ به همين علت استفاده از روش انجماد بافت هاي بيضه در آنها
بايد به کار برده شود.
وي با بيان اينکه اين کار در مدل هاي حيواني با
موفقيت جداسازي و پيوند زده شده است گفت: با توجه به اينکه اين کودکان در
حال رشد هستند و اندازه بيضه در آنها کوچک است، امکان گرفتن تنها بخش کوچکي
از بيضه آنها که حاوي سلول هاي بنيادي زمينه ساز توليد اسپرم است، وجود
دارد.
عضو هيات علمي پژوهشگاه ابن سينا اظهار داشت: ما در قدم اول به
دنبال روشي بوديم که تعداد اين سلولهاي بنيادي را بعد از خارج کردن از بدن
افزايش دهيم و مجددا در زمان مورد نيز اين سلول ها را به بدن بيمار پيوند
بزنيم.
اين محقق ايراني مقيم هلند ادامه داد: خوشبختانه ما در اين
مرحله با موفقيت سيستمي را توليد کرديم که بتوان براي افزايش تعداد اين
سلول ها استفاده کنيم.
اردکاني يادآور شد: به منظور آگاهي يافتن از
نگرش والدين کودکان مبتلا به سرطان نسبت به روش جديد حفظ باروري در
بيماران، از آنها سوال شد که آيا حاضرند اين روش را براي فرزند خود بکار
گيرند يا خير.
وي ادامه داد: نتايج مقدماتي اين تحقيق نشان داد بيش از
75 درصد والدين بدون دريافت توضيح حضوري از پزشک و تنها از طريق پرسشنامه
رضايت خود را نسبت به انجام اين کار اعلام کرده اند؛ در صورتي که با توجه
به موثرتر بودن ارتباط رودروي پزشک و بيمار، احتمال افزايش اين درصد وجود
دارد.
عضو هيات علمي پژوهشگاه ابن سينا اضافه کرد: علت اينکه 25 درصد
والدين اعلام رضايت نکرده بودند نگران از آسيب ها و عوارض ناشي از اين روش
در کودک خود بودند و يا اينکه نگران درمان سرطان کودک خود بوده اند.
وي
گفت: به طور کلي نتايج اين تحقيق نشان مي دهد با اطلاع رساني گسترده تري
به والدين مي توان اين نگراني ها را از بين برد و درصد بيشتري از والدين را
نسبت به انجام اين کار تشويق کرد که در نهايت منجر به کاربردي شدن روش
نگهداري از بافت هاي بيضه مي شود.
اولين کنگره سراسري حفظ باروري از 23
تا 24 دي ماه با همکاري پژوهشگاه فن آوري هاي نوين علوم پزشکي و موسسه
حمايت از کودکان مبتلا به سرطان (محک) در بيمارستان محک برگزار شد.
آشنایی با تکنیک های تشخیصی- درمانی در ناباروری
روش های درمان ناباروری : ميكرواينجكشن يا تزريق اسپرم داخل تخمك ICSI
روش های درمان ناباروری : لقاح خارج رحمي IVF
روش های درمان ناباروری : تلقيح درون رحمي IUI
روش های درمان ناباروری : تحريك تخمك گذاريInduction
روش های درمان ناباروری : ليزر هچينگ
روش های درمان ناباروری : PGD يا تشخيص پيش از لانه گزيني جنين
مي دانيم افزايش سن مادر و همچنين وجود بيماري هاي ژنتيكي در زوج هاي در معرض خطر مي تواند باعث افزايش خطر بروز ناهنجاري هاي كروموزومي در نوزاد شود.
سابقا از روش هاي تشخيص ژنتيكي قبل از تولد موسوم به PND براي بررسي ناهنجاري هاي كروموزومي جنين قبل از تولد استفاده مي شد. اما در صورت تشخيص ناهنجاري در جنين، تصميم گرفتن در مورد سقط جنين براي زوج بسيار مشكل بود و صدمات جسمي و رواني را براي آنها در پي داشت.
اكنون با استفاده از روش هاي تشخيص ژنتيكي پيش از لانه گزيني موسوم به PGD مي توان از بروز اين مشكلات جلوگيري كرد.
روشPGD
شانزده الي هیجده ساعت بعد از انجام لقاح، تخمك ها را از نظر لقاح ارزيابي مي كنند و آن دسته كه داراي دو پيش هسته هستند را كشت مي دهند سپس در روز سوم هنگامي كه جنين در مرحله 6 تا 8 سلولي است يك يا دو بلاستومر را جدا و ارزيابي مي كنند.
موفقيت درمان در كنار PGD و با استفاده از اين روش جديد به چند دليل افزايش مي يابد:
1)جنين انتخاب شده جنين سالمي است.
2) از شكل گيري و تولد كودكان با ناهنجاريهاي ژنتيكي جلوگيري مي شود.
3) براي برداشتن بلاستومر يا سلول هاي جنيني ناگزير سوراخي در كمربند جنيني يا زونا ايجاد مي شود كه اين مجرا مي تواند مبدأ لانه گزيني بهتر جنين در رحم باشد.
موارد كاربرد PGD
پاره اي از موارد كاربرد PGD به شرح زير است:
1)بيماراني كه بيش از 3 بار عمل IVF يا ميكرواينجكشن انجام داده اند، اما منجر به حاملگي نشده است.
2) هنگامي كه سن خانم بيش از 35 سال باشد.
3) مواقعي كه ناهنجاري هاي ساختاري مانند ترانس لوكيشن (جابه جا شدن قطعات كروموزومي) در آزمايش كاريوتايپ زوجين وجود دارد.
4)در سقط هاي مكرر كه عوامل ديگري براي سقط وجود نداشته است.
5) تشخيص جنسيت در بيماري هايي مانند هموفيلي كه وابسته به جنس است و بروز آن به خصوص در پسران بيشتر از دختران است.
6) بيماري هاي تك ژني مانند تالاسمي كه ممكن است در نوزاد بروز كند.
روش های درمان ناباروری : ميكرواينجكشن يا تزريق اسپرم داخل تخمك ICSI
موارد کاربرد
عمدتا در مواردي به كار مي رود كه اسپرم مرد از نظر تعداد، تحرك و يا شكل كيفيت لازم را ندارد. در بعضي موارد هم كه چندين مورد عمل IVF انجام شده و به نتيجه نرسيده است از عمل ميكرواينجكشن استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
به طور كلي در اين روش، يك اسپرم در محيط آزمايشگاه داخل يك تخمك تزريق مي شود كه به دنبال آن لقاح و تقسيم سلولي صورت مي گيرد و جنين تشكيل مي شود. ميكرواينجكشن نيز مانند IVF شامل چند مرحله تحريك تخمدان، تخمك گيري، تزريق اسپرم داخل تخمك و لقاح و انتقال جنين است. در مرحله اول براي تحريك تخمدانها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدانها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله دوم عمل تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و با سوزن هاي مخصوص مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شودكه به اين عمل اصطلاحا پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم ابتدا سلولهاي دور تخمك به كمك آنزيم جدا مي شود سپس اسپرم به داخل تخمك تزريق مي شود. در عمل ميكرواينجكشن نيز براي افزايش درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد لذا تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است كه اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا در صورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم و پاياني نيز نيازي بيهوشي عمومي نيست. جنين به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شود و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي این عمل
يكي از مزاياي ميكرواينجكشن اين است كه حتي اگر يك اسپرم سالم از مرد وجود داشته باشد اين عمل قابل انجام است. مزيت ديگر ميكرواينجكشن اين است كه اگر بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز مشكلي در انجام اين عمل به وجود نمي آيد. اما محدوديت ميكرواينجكشن آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك هاي زن كاهش
مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان، در صورتي كه روش درماني ICSI پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليت هاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
روش های درمان ناباروری : لقاح خارج رحمي IVF
موارد كاربرد
در تمام مواردي كه شرايط رسيدن اسپرم به تخمك در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله هاي رحمي، چسبندگي هاي حفره لگني، تعداد كم اسپرم و تحرك پايين اسپرم از روشIVF استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
روز عمل، نمونه اسپرم از مرد و تخمك تحت يك بيهوشي كوتاه و موقت از زن گرفته مي شود. سپس اسپرم و تخمك در آزمايشگاه جنين شناسي در محيط كشت مجاور يكديگر قرار داده مي شود تا اسپرم خودش وارد تخمك شده و آن را بارور كند.
به تخمك لقاح يافته، جنين گفته مي شود. جنين تك سلولي شروع به تقسيم مي كند و يك جنين چند سلولي ايجاد مي كند. جنين پس از 48 تا 72 ساعت به رحم زن منتقل مي شود تا در آنجا لانه گزيني كند و بارداري انجام شود. پس مي توان مراحل انجام عمل IVF را به چهار مرحله تقسيم كرد. مرحله اول: تحريك تخمدان، مرحله دوم: تخمك گيري، مرحله سوم: لقاح اسپرم و تخمك، مرحله چهارم: انتقال جنين.
در مرحله اول براي تحريك تخمدان ها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدان ها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله عمل، تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي عمومي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي، پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شود كه به اين عمل اصطلاحا" پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم، عمل لقاح اسپرم و تخمك در محيط كشت آزمايشگاه انجام مي گيرد. با توجه به اينكه براي بالا بردن درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد. تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است. اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا درصورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم يا انتقال جنين نيز نيازي به بيهوشي نيست. جنين يا جنين ها به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شوند و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين، بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي عمل IVF
يكي از مزاياي IVF اين است كه قبل از انتقال جنين، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتي كه اسپرم با تخمك لقاح پيدا نكند مي توان در نوبت هاي بعدي شرايط لقاح را تغيير داد.
مزيت ديگر IVF اين است كه اگر يك بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز بدون مشكل، عمل IVF انجام مي شود. اما محدوديت IVF آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك ها ي زن كاهش مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان در صورتي كه روش درماني IVF پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليتهاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
روش های درمان ناباروری : تلقيح درون رحمي IUI
موارد كاربرد
IUI يا تلقيح درون رحمي در دو صورت به كار مي رود:
اول: در مواردي كه مرد مشكلاتي مانند كمي حجم مايع اسپرم، كم بودن تعداد اسپرم، كمي تحرك اسپرم يا كاهش ميل جنسي دارد.
دوم: در مواردي كه زن مشكلات ترشح گردن رحم و يا اختلال ايمني منجر به ناباروري دارد و يا به علت درد و شرايط خاصي مانند واژينيموس امكان مقاربت طبيعي ندارد.
مراحل انجام
اين روش نسبتا ساده و بدون درد است و در مطب پزشك و بدون نياز به بيهوشي نيز قابل انجام است. در اين روش مايع اسپرم مرد تهيه مي شود.
در آميزش طبيعي حدود ده درصد از اسپرم ها از واژن به گردن رحم مي رسند اما با عمل IUI تعداد بيشتري از اسپرم هاي با كيفيت مناسب به داخل رحم راه مي يابند.
اقدامات قبل از عمل
قبل از عمل بايد معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان از بازبودن لوله هاي رحمي انجام شود.
خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بررسي وضعيت تخمدان و رحم و درصورت نياز شروع مصرف دارو انجام مي گيرد. تجويز دارو براي تحريك تخمك گذاري و بالا رفتن شانس باروري انجام مي شود.
بعد از مصرف دارو، چند نوبت سونوگرافي در روزهاي مختلف انجام مي شود. زماني كه فوليكول (كيسه حاوي تخمك در تخمدان) به اندازه مناسب رسيد داروي HCG به صورت عضلاني تزريق مي شود كه سبب بلوغ تخمك و انجام تخمك گذاري مي شود و 40 ساعت بعد از تزريق HCG بيمار مراجعه مي كند و عمل IUI انجام مي شود.
مراقبت هاي بعد از عمل
بيمار مدت كوتاهي بعد از IUI مرخص مي شود. نيازي به استراحت مطلق نيست و بيمار مي تواند فعاليت هاي عادي خود را داشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پر اضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد.
معمولا دو هفته بعد از عمل IUI بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
روش های درمان ناباروری : تحريك تخمك گذاريInduction
موارد كاربرد:
اين عمل در مواردي كه مرد مشكل باروري ندارد و تنها، زن مشكل تخمك گذاري دارد استفاده مي شود.
مراحل انجام تحریک تخمدان:
پس از انجام معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هاي هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان يافتن از بازبودن لوله هاي رحمي، خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بردن وضعيت تخمدان و رحم انجام مي گيرد.
سپس داروهاي لازم براي تحريك تخمك گذاري توسط پزشك تجويز مي شود كه نهايتا منجر به تخمك گذاري مي شود. دستورات تكميلي توسط پزشك به بيمار داده مي شود و تنها دو هفته بعد بيمار براي آزمايش مراجعه مي كند.
روش های درمان ناباروری : ليزر هچينگ
اطراف تخمك را لايه اي از جنس مولكول هاي قندي پروتئيني بنام زونا پلوسيدا پوشانده است. اين لايه باعث محافظت تخمك و جنين مي شود و پس از مرحله لقاح، يكي از عوامل هدايت جنين از لوله رحم به سمت رحم است كه مانع جداشدن سلول هاي جنين از يكديگر مي شود. همچنين پس از وارد شدن يك اسپرم به تخمك ساختار آن چنان تغيير مي كند كه مانع ورود اسپرم هاي بعدي مي شود. پس از رسيدن جنين به حفره رحم و تشكيل بلاستوسيست در روز پنجم پس از لقاح به طور طبيعي اين لايه نازك شده و به كمك آنزيم هايي كه از جنين و ديواره رحم ترشح مي شوند پاره مي شود. به اين فرآيند پاره شدن، هچينگ گفته مي شود تا امكان چسبيدن جنين و نفوذ آن به داخل ديواره رحم فراهم آيد.
در مواردي كه لقاح آزمايشگاهي صورت مي گيرد، بعضي عوامل مانع نازك شدن زوناپلوسيدا و پارگي آن در اثر آنزيم ها مي شوند. اهم اين عوامل عبارتند از: سن مادر، سطح FSH بالا در خون مادر و ضخيم شدن زوناپلوسيدا به علت شرايطي كه محيط كشت به آن اعمال مي كند. به همين دليل محققان راه هايي را براي پاره كردن زوناپلوسيدا به صورت مصنوعي ابداع كرده اند. يكي از اين روش ها استفاده از اشعه ليزر است. اين اشعه به صورت كاملا" كنترل شده به بخشي از ديواره جنين يا به عبارت ديگر زوناپلوسيدا تابيده مي شود و طولي حدود 35 تا 40 ميكرومتر از زونا را حذف مي كند. به اين فرآيند ليزر هچينگ گفته مي شود. تاكنون هيچ گونه گزارشي مبني بر اثرات نامطلوب استفاده از ليزر بر جنين ها بدست نيامده است و نوزاداني كه از اين روش در دوران جنيني آنها استفاده شده، سالم هستند. هم اكنون در پژوهشكده رويان نيز از اين روش براي بيماراني كه سن آنها بيش از 37 سال است و يا يك دوره انتقال جنين ناموفق را تجربه كرده اند استفاده مي شود. همچنين ليزر هچينگ براي بيماراني كه دوره انتقال جنين منجمد شده دارند نيز استفاده مي شود.
علل ناباروری ژنتیکی
علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می انجامد همگی هر چند کوچک می توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژنهای خاص در انسان و مدل های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی های کروموزومی می تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم های جنسی به صورت XXY در می آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
عوامل ناشناخته
گاه ممكن است پس از يك معاينه دقيق پزشكي، زن و شوهر كاملا سالم تشخيص داده شوند ولي به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زيادي از اين زوج ها بچه دار مي شوند، اما تعدادي از آنها حتي بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش هاي پيشگيري بچه دار نمي شوند، در اين صورت بايد تحت درمان قرار بگيرند.
علل ناباروري در مردان
)اختلالات مربوط به اسپرم
به طور طبيعي، در بيضه مرد اسپرم توليد مي شود و به هنگام انزال از وي خارج مي شود. اگر در موارد زير اختلالي باشد، شانس لقاح كم شده و مرد نابارور محسوب مي شود.
تعداد كم اسپرم
عدم بلوغ اسپرم
شكل غيرطبيعي اسپرم
عدم توانايي حركت مناسب اسپرم
عواملي كه بر تعداد، شكل، بلوغ و حركت اسپرم تأثير منفي دارند عبارتند از:
بيماري هاي عفوني: بيماري هاي عفوني با شرايط التهابي نظير بيماري اوريون سبب عفونت مجاري تناسلي يا التهاب و از بين رفتن بيضه ها در مرد مي شوند. حدود 25% مرداني كه بعد از بلوغ دچار اوريون مي شوند نابارور مي شوند.
اختلالات هورموني
اختلالات هورموني سبب حدود 5-2% مشكلات ناباروري در مردان مي شود. توليد نامناسب هورمون هاي FSH و LH بر توليد هورمون مردانگي يا تستوسترون و توليد اسپرم تأثير دارند.
مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن
در بدن بعضي مردان عليه اسپرم خودشان ماده اي به نام آنتي بادي توليد مي شود كه سبب كاهش حركت اسپرم يا به هم چسبيدن آنها مي شود.
2) ناهنجاري هاي مربوط به ساختمان بدن
بعضي عوامل نظير بسته بودن لوله هاي خروج اسپرم (دفران، اپيديديم) سبب ناباروري در مردان مي شود . بسته شدن لوله هاي خروج اسپرم مي تواند به علل مادرزادي، نقص ژنتيكي، عفونت ها يا التهاب هاي دستگاه ادراري – تناسلي باشد. البته جاي جراحي هاي قبلي نيز مي تواند اين لوله ها را ببندند.
از جمله عوامل ديگر ناباروري در مردان واريكوسل است. در اين حالت رگهاي درون كيسه بيضه متسع مي شود و كيفيت اسپرم كاهش مي يابد.
3) عوامل ديگر
عوامل ديگري نظير ناتواني جنسي و يا انزال زودرس نيز مي تواند عامل ناباروري در مردان باشد.
علل ناباروري در زنان
ناباروري را اين طور تعريف كرده اند: ناتواني يك زوج در باردار شدن پس از يك سال رابطه جنسي بدون جلوگيري از بارداري.
ناباروري در ده تا پانزده درصد از زوج ها ديده مي شود. علل ناباروري مي تواند مربوط به زن يا مرد يا هر دو باشد. حدود 40% از مشكلات ناباروري مربوط به مردان، 40% مربوط به زنان و حدود10% مربوط به هر دو است. در حدود 10% از زوج ها نيز عامل ناباروري مشخص نيست. به عبارت ديگر در اين زوج ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمايش هاي موجود مشكلي ندارند ولي به علل نامشخصي بچه دار نمي شوند.
طي دو دهه اخير گام هاي بلندي در رابطه با تشخيص و درمان ناباروري برداشته شده است و حدود 65 درصد از زوج هاي نابارور با استفاده از روش هاي موجود صاحب فرزند شده اند.
علل ناباروري در زنان
1) اختلال در تخمك گذاري
اختلال در تخمك گذاري، علت عمده ناباروري در زنان است. به طوري كه 39% علل ناباروري زنان مربوط به اين مسئله است . بدون عمل تخمك گذاري لقاح انجام نمي شود و بنابراين زن باردار نمي شود . بعضي از زن ها ممكن است تخمك گذاري نكنند و يا به طور نامنظم و كم تخمك گذاري كنند و بنابراين ممكن است يا عادت ماهيانه نداشته باشند و يا عادت ماهيانه آنها كم و نامنظم باشد و حتي بعضي خانم ها با آنكه داراي عادت ماهيانه منظم هستند، داراي اختلال در تخمك گذاري هستند.
2) اختلال در لوله هاي رحمي
در بعضي زنان، لوله هاي رحمي به طور كامل و يا ناقص بسته است. در نتيجه اسپرم به تخمك نمي رسد. بسته بودن لوله هاي رحمي مي تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي هايي پس ازعمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند. در كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسه يافته به علت شيوع بيماري هاي عفوني دستگاه توليدمثلي، ميزان اختلال در لوله هاي رحمي بيشتر است. به طور كلي 30% علل ناباروري زن ها مربوط به اختلال در لوله هاي رحمي است .
3) آندومتريوز
آندومتريوز، حالتي است كه در آن سنگفرش رحم (آندومتر) رشد می کند و از رحم هم فراتر مي رود و لوله هاي رحمي را نيز مي پوشاند و حتي آنها را مي بندد و در عمل تخمك گذاري اختلال به وجودمي آورد. آندومتريوز علت 13% موارد ناباروري است و حدود 70% زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند.
4)اختلال درگردن رحم يا رحم
ناهنجاري هاي گردن رحم مي تواند سبب ناباروري شود كه از آن جمله مي توان به مشكلات مربوط به ساختمان بدن، عفونت هاي گردن و رحم و يا كيفيت نامناسب ترشحات رحم اشاره كرد. از طرفي تومورهاي بدخيم رحم و يا بعضي جاي زخم هاي موجود در ديواره رحم مسبب ناباروري است.
5) مشكلات دستگاه ايمني بدن
مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن و عوامل ايمونولوژيك نقش مهمي در ايجاد ناباروري دارند. تشخيص و درمان اينگونه بيماران مشكل است. در بعضي خانم ها، عليه اسپرم مرد ماده اي بنام آنتي بادي ترشح مي شود كه اسپرم ها را از بين مي برد و يا آنها را غيرفعال مي كند و يا حتي سبب سقط خود به خود در بعضي از آبستني ها مي شود.
ناباروري در زنان
دستگاه تناسلي از دو قسمت اصلي ، يکي دستگاه تناسلي خارجي و ديگري تناسلي داخلي تشکيل شده است .
دستگاه تناسلي خارجي ، شامل فرج و مهبل است .
دستگاه تناسلي داخلي ، شامل رحم ، لوله هاي رحمي و تخمدانها است .
کار دستگاه تناسلي ، توليد مثل و فراهم آوردن موجبات قاعدگي است . اين اعمال تحت تأثير ترشح موادي از بعضي غدد ، از جمله هيپوفيز و تيروئيد و هم چنين تخمدانها انجام مي شود .
* نکات زير در بررسي ناباروري زنان اهميت دارند .
سن
مدت ازدواج
مدت نازائي
سابقه ازدواج هاي قبلي
سابقه بيماريها در خود و خانواده ، ابتلا به بيماريهاي غدد داخلي مانند تيروئيد و يا ديابت
سابقه سقط
وضعيت قاعدگي ( کيفيت و کميت خون قاعدگي ، درد در موقع قاعدگي )
تعداد مقاربت در هفته
نحوه مقاربت
وجود نازائي در بستگان .
عوامل ياد شده در بالا مي توانند در ناباروري زن نقش داشته باشند .
« قاعدگي مرتب » نشان دهنده وضعيت سلامت هورمونهاي داخلي و بخصوص انجام تخمک گذاري است . اين علامت از هر آزمايش گران قيمت ديگري بهتر است .
بالا بودن سن بيمار و طول مدت نازائي ، احتمال درمان موفقيت آميز را کمتر مي کند . زيرا پير شدن دستگاه توليد مثل ، بخصوص تخمدانها ، نقش عمده اي در ناباروري دارد . به علاوه افزايش سن خطر سقط را هم افزايش مي دهد . اکثريت سقط هاي اوليه خودبخودي ، پس از ۳۵ سالگي و به علت اختلال ژنتيکي اتفاق مي افتند . بطوري که خطر سقط هاي خودبخودي در سنين کمتر از ۳۰ ، کمتر از ۱۰ درصد است ، ولي اين رقم در سنين بالاي ۴۰ ، به ۳۴ درصد مي رسد . مطالعات نشان داده است که تخمک هاي زنان مسن قدرت باروري کمتري دارند و با افزايش سن ، احتمال افزايش بعضي از بيماريها که سبب ناباروري مي شوند هم بيشتر است . همچنين احتمال ابتلا دستگاه تناسلي به عفونت هاي تناسلي و احتمال صدمه خوردن تخمدانها و ولوله هاي رحمي در زناني که در محيط شغلي با مواد سمي سروکار دارند ، بيشتر است .
سيگار کشيدن روي حاملگي تأثير سوء دارد و قدرت باروري را هم در زن و هم در مرد کاهش مي دهد . خطرات مصرف دخانيات با افزايش سن بيشتر مي شود . بين تعداد سيگار مصرفي و نازائي رابطه مستقيم وجود دارد .
حشيش سبب مهار هورمونهاي توليد مثل مي شود و توليد مثل را هم در زن و هم در مرد کاهش مي دهد . کافئين - که در قهوه و چاي وجود دارد - اثرات سوء روي باروري دارد و مصرف زياد آن حاملگي را به تعويق مي اندازد .
زوجها بايد بدانند که وقوع حاملگي نياز به زمان دارد و در هر دوره تخمک گذاري ۳۰ درصد شانس حاملگي وجود دارد .
رابطه « مدت زمان مقاربت مکرر » و « شانس وقوع حاملگي » در زوج ها به شرح زير است :
اگر زمان تماس ۳ ماه باشد ، شانس حاملگي ۵۷ درصد است .
اگر زمان تماس ۵ ماه باشد ، شانس حاملگي ۷۲ درصد است .
اگر زمان تماس ۱ سال باشد ، شانس حاملگي ۸۵ درصد است .
اگر زمان تماس ۲ سال باشد ، شانس حاملگي ۹۳ درصد است .
همانطور که گفته شد دستگاه تناسلي داخلي زن چهار قسمت اصلي به شرح زير دارد که نازائي در زنها عمدتاً ممکن است مربوط به اختلال کار يک يا چند تا از آنها باشد .
تخمدانها
لوله هاي رحمي
جسم رحم
دهانه رحم
* تخمدانها :
نيمي از موارد نازائي به علت اختلال در کار تخمک گذاري تخمدانها است . اگر زن به طور منظم قاعده شود ، دليل بر تخمک گذاري مناسب است و اگر قاعدگي او نامرتب باشد ، تخمک گذاري مناسبي وجود ندارد که بايد علت آن بررسي شود . فقط حاملگي نشان قطعيت تخمک گذاري است ، اما علائم ديگر به شرح زير است :
بالا رفتن درجه حرارت بدن : بعد از تخمک گذاري درجه حرارت بدن حدود نيم درجه بالا مي رود . براي اندازه گيري ، بيمار هر روز صبح از روز اول قاعدگي تا شروع قاعدگي بعدي ، بعد از بيدار شدن از خواب و قبل از هر گونه فعاليت بدني ، درجه حرارت بدن خود را از راه دهان مي گيرد و ثبت مي کند . بالا رفتن درجه حرارت از روز پانزدهم قاعدگي به مقدار نيم درجه و بالا ماندن آن تا موقع قاعدگي بعدي ، علامت تخمک گذاري است .
بررسي ترشحات گردن رحم : ترشحات گردن رحم در موقع تخمک گذاري فوق العاده زياد است ، ولي پس از تخمک گذاري کاهش مي يابد .
نمونه برداري : نمونه برداري از لايه داخلي رحم و بعضي آزمايشهاي تخصصي هم به تشخيص تخمک گذاري کمک مي کنند .
در مواردي که نازائي مربوط به توقف تخمک گذاري است ، از داروهاي تحريک کننده تخمک گذاري از جمله هورمونهاي زنانه ( استروژن و پروژسترون بصورت تنها و يا ترکيبي ) استفاده مي شود . تحريک تخمک گذاري با اين روش حداقل به مدت ۶-۴ ماه طول مي کشد .
از بعضي داروها و آمپولها هم براي تحريک تخمک گذاري استفاده مي شود . با مصرف آمپولها ممکن است چند قلوزائي پيش بيايد .
* لوله هاي رحمي
اختلال در کار و شکل لوله هاي رحمي هم سبب ناباروري مي شود . بايد بدانيم که باز بودن لوله شرط لازم براي حاملگي است ولي شرط کافي نيست . زيرا لوله هاي رحمي داراي چندين عمل به شرح زير هستند :
باعث انتقال اسپرم از رحم به سمت تخمک آزاد شده از تخمدان ، ( در ظرف چند ثانيه ) مي شوند .
تخم بارور شده را به داخل رحم منتقل مي کنند .
بسته بودن لوله ها در هر نقطه از طول لوله و خوب عمل نکردن آن در هر يک از موارد ياد شده در بالا سبب نازائي مي شود که بايد درمان شود .
* حفره و جسم رحم
با آزمايشات تخصصي حفره و جسم رحم مورد بررسي قرار مي گيرد و موانع موجود براي بارداري مشخص مي شوند . از جمله اين موانع فيبروم ( نوعي تومور خوش خيم ) رحم و يا زائده هاي داخل رحم است .
شکلهاي غيرعادي رحم اصولاً باعث نازائي نمي شوند ، ولي باعث سقط هاي مکرر مي شوند که اين مطلب هم جزء ناباروري محسوب مي شود ، به هر حال اين موارد بايد توسط پزشک تشخيص داده شده ، درمان شوند .
* دهانه رحم
دهانه رحم علاوه بر اينکه محل عبور اسپرم است ، مانند لوله هاي رحمي داراي چند فعاليت ديگر هم هست . با اين تفاوت که کارش چندين برابر لوله هاي رحمي است .
وقتي سلولهاي متحرک اسپرم از محيط خود ، يعني مايع مني ، وارد محيط مهبل - که حالت اسيدي دارد - مي شوند ، ترشحات دهانه رحم همچون مادري از آنها موظبت کرده ، سپس آنها را راهي رحم و لوله هاي رحمي مي کند .
بنابراين دهانه رحم يک عامل مهم در باروري است و مشکلات ساختماني و تغييرات فيزيکي و شيميايي محيط آن در نازائي نقش بسيار عمده دارند . دهانه رحم از طريق معاينه ارزيابي مي شود . در معاينه پزشک ، وجود عفونت و ترشحات غيرعادي و وجود کيست هاي چرکي معلوم مي شود . وجود مواد ضد اسپرم در ترشحات دهانه يکي از علل نازائي است که باعث بي حرکت شدن اسپرم ها و جلوگيري از انتقال آنها به قسمت بالايي رحم مي شود . به هر حال در هر مورد با نظر پزشک متخصص ، تشخيص ودرمان لازم انجام مي گيرد .
علاوه بر عواملي که در بالا در مورد علل نازائي زنان بيان شد ، ابتلا به بيماريهاي زير نيز در ناباروري زنان نقش مهم و اساسي دارد :
بيماريهاي التهابي لگن و بيماريهاي مقاربتي
اندومتريوز ( وجود نسج ديواره داخلي رحم در خارج از رحم )
تخمدان پلي کيستيک ( وجود کيست هاي ريز فراوان در تخمدانها ) .
تشخيص ودرمان همه اين موارد بر عهده پزشک است .
درمان ناباروری مردان با غذا
عضو مرکز تحقیقات بالینی آمریکا گفت: تحقیقات جدید نشان می دهد افزایش ناباروری در مردان ارتباط نزدیکی با کاهش مصرف مواد آنتی اکسیدانی در آن ها دارد و مصرف مقادیر زیاد این مواد، به درمان ناباروری در مردان کمک می کند.
دکتر "مهدی اخبارده" متخصص تغذیه بالینی از دانشگاه بوستون آمریکا در حاشیه برگزاری دهمین کنگره بین المللی باروری و ناباروری رویان در گفتگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: جدیدترین تحقیقات انجام شده در خصوص ارتباط بین تغذیه و باروری نشان می دهد مصرف مواد حاوی آنتی اکسیدان نظیر ویتامین C، ویتامین E، ویتامینA ، سولفات روی و سلنیوم در بالا بردن قدرت باروری مردان تاثیر بسیار زیادی دارد.
متخصص تغذیه بالینی از دانشگاه بوستون آمریکا، افزود: آنزیم Q10 ، بتاکاروتن که در هویج یافت می شود و لیکوپن که در هندوانه و گوجه فرنگی به وفور یافت می شود، تاثیر زیادی در درمان ناباروری مردان دارد.
وی با بیان این که مصرف این مواد به صورت دوزهای معمولی توصیه شده روزانه که افراد عادی مصرف می کنند، موثر نیست، گفت: افراد باید در زمانی که قصد باروری دارند، این مواد را زیر نظر متخصص به صورت مگا دوز (دوزهای خیلی زیاد) مصرف کنند.
وی که این مقاله را در دهمین کنگره بین المللی باروری و ناباروری رویان ارایه کرده، اظهار داشت: گفته می شود حدود 40 درصد علل ناباروری ناشی از وجود مشکلاتی در مردان است که با ارایه این شیوه و گنجاندن آنتی اکسیدان ها در برنامه غذایی، می توان این مشکل را درمان کرد.
سخنران کنگره باروری و ناباروری رویان اظهار داشت: تاثیر آنتی اکسیدان ها و مکانیسم آنها در درمان ناباروری مردان از نظر تحقیقاتی کاملا مشخص و اثبات شده است.
اخبارده مقاله خود را در موضوع نقش تغذیه در درمان ناباروری مردان در دهمین کنگره بین المللی بارروی و ناباروری رویان ارایه کرد.
دهمین کنگره بین المللی باروری و ناباروری رویان همراه با پنجمین کنگره بین المللی فناوری سلول های بنیادی رویان، هفته گذشته از اول تا سوم مهر ماه در سالن همایش های رازی برگزار شد.
مشكلات روانشناختي در تشديد ناباروري زوجين نابارور موثر است
مشكلات روانشناختي در تشديد ناباروري زوجين نابارور موثر است
مشكلات روانشناختي ناشي از ناباروري مي‌تواند يك عامل كمكي در تشديد مشكل افراد نابارور باشد.
در مقاله‌اي كه در آخرين شماره فصلنامه علمي، پژوهشي باروري و ناباروري پژوهشكده فناوري‌هاي نوين علوم پزشكي جهاددانشگاهي ارايه شده عوامل روانشناختي افراد نابارور مورد بررسي قرار گرفته است.
در اين مقاله اثرات روحي و رواني افراد تحت درمان با لقاح خارج رحمي يا آي‌وي‌اف ( (IVFمورد بررسي قرار گرفته است.
بر اساس اين مقاله علمي مشكلات روانشناختي ناشي از ناباروري مي‌تواند يك عامل كمكي در تشديد ناباروري باشد، فشارهاي روحي و نگراني حاصل از مشكل بر عملكرد فيزيولوژي بدن اثر مستقيم گذاشته و در نهايت بر باروري تاثير منفي مي‌گذارد.
افراديكه از آرامش خاطر و سلامت رواني برخوردارند و فشارهاي روحي كمتري را تجربه مي‌كنند، احتمال باروري بيشتري دارند.
لقاح خارج رحمي ( (IVFتوانسته بر تعدادي از موانع بر سر راه باروري فائق آيد و روزنه‌هاي اميد بسياري را براي زوج‌هاي نابارور بگشايد اما در مواردي كه با شكست روبرو شود منجر به افسردگي در بيمار مي‌شود.
بررسي‌ها نشان داده كه اختلالات روحي و رواني در زنان ناباروري كه با روش‌هاي لقاح خارج رحمي تحت درمان قرار مي‌گيرند، جدي است.
از يك طرف مشكلات رواني باعث كاهش كارآيي جسمي و پاسخ‌دهي بيمار به درمان‌هاي طبي ناباروري مي‌شود و از طرف ديگر ادامه تداوم ناباروري و شكست‌هاي احتمالي در مراحل درماني منجر به افزايش مشكلات رواني اين بيماران مي‌گردد.
با توجه به اهيمت موضوع سلامت روان و نقش آن در باروري، محققين پيشنهاد مي‌كنند كه برنامه درمان ناباروري با درمان روحي و رواني همراه باشد.
باروري و تجربه حس مادري در زنان موجب احساس رضايت از خويش مي‌شود و شادماني و آستانه تحمل مشكلات را در آنان افزايش مي‌دهد.
ناباروري ضربه رواني شديدي محسوب مي‌شود كه علاوه بر كاهش احساس ارزشمندي و اعتماد به نفس در زنان موجب بروز تنش در رابطه بين فردي، اجتماعي و زناشويي مي‌شود.
اين مشكل همچنين مي‌تواند منجر به بروز اختلال در سلامت رواني فرد و مشكلات زناشويي شود و زمينه‌سازي جدايي زوجين را فراهم كند به همين دليل درمان توام ناباروري و روان‌پزشكي در پيشگيري يا رفع مشكلات موجود بسيار موثر است.
مطالب مشابه :
شناخت ناباروری و روش های درمانی آن
در عمل ميكرواينجكشن نيز براي افزايش درصد موفقيت چندين با اين تفاوت که کارش چندين برابر
برچسب :
تفاوت ميكرواينجكشن