جاي خالي شركت‌هاي ايراني در ميان 500 شركت پردرآمد دنيا

از منظر فضاي كسب‌و‌كار، جهان امروز را به گونه‌اي جهان شركت‌هاي فرامليتي مي‌دانند. جهاني كه در آن درآمد شركت‌هاي فرامليتي با درآمد چندين كشور برابري مي‌كند. به طور مثال درآمد (فروش) 408 ميليارد دلاري سال 2009 شركت فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي wal-mart Stores برابر با مجموع توليد ناخالص داخلي سوئد و بيش از دو برابر توليد خالص داخلي مالزي است. درآمد اين شركت با مجموع توليد ناخالص داخلي 85 كشور دنيا در فهرست 185 كشوري بانك جهاني در گزارش توليد ناخالص داخلي سال 2009 برابري مي‌كند.
شركت‌هاي فرامليتي مرزهاي جديدي را در كنار مرزهاي جغرافيايي معرفي مي‌كنند، مرزهايي كه حدود نفوذ اين شركت‌ها را مشخص مي‌كند، مرزهايي كه بي‌واهمه و بدون رعايت مناسبات و معاهدات تاريخي، فرهنگي و اجتماعي در حال در نورديده شدن است. پيچيدگي فعاليت اين شركت‌ها را مي‌توان از تنوع منابع انساني آنها دريافت كرد. شركت‌هايي كه در حلقه مديران ارشد آنها مي‌توان رنگ‌ها و فرهنگ‌هاي مختلف را مشاهده كرد و آنچه زبان مشترك در اين غول‌هاي تجاري دنيا است، تنها حركت به سمت ماكزيمم شدن منافع است.
فضاي كسب‌و‌كار امروز را نمي‌توان بدون اين شركت‌ها تصور كرد شركت‌هايي كه به‌رغم سياستمداران كشورهاي در حال توسعه حتي در تغييرات موازنه‌هاي سياسي كشورها نيز نقش ايفا مي‌كنند. اين مقاله به تحليل و پردازش داده‌هاي خام آماري اين گزارش پرداخته است.
گزارشي كه در انتهاي جولاي 2010 منتشر و به وضعيت 500 شركت برتر دنيا براساس درآمد (فروش) سال 2009 آنها پرداخته است.
وضعيت شركت‌ها
در جدول 1، 10 شركت اول و 10 شركت آخر اين فهرست 500 شركتي را نشان مي‌دهد. شركت وال – مارت با درآمد 408 ميليارد دلاري رتبه اول و سه شركت نفتي شل، اكسون موبيل، بي‌پي با درآمدهاي 285، 284 و 246 ميليارد دلار رتبه‌هاي دوم تا چهارم اين فهرست را به خود اختصاص داده‌اند. نكته قابل‌توجه حضور سه شركت چيني در ميان 10 شركت اول دنيا است. اين جدول همچنين 10 شركت انتهايي اين فهرست را نشان مي‌دهد كه آخرين شركت اين فهرست شركتي ژاپني با درآمدي 17 ميليارد دلاري است. جالب است كه حوزه فعاليت اين شركت نشريات الكترونيكي، ترانشه‌هاي رايانه‌اي، كارت‌هاي ديجيتالي و برخي مواد مصرفي است.
مجموع درآمد اين 500 شركت در سال 2009 ميلادي برابر با 23 هزار ميليارد دلار بوده است. درآمدي نجومي كه در مقايسه با مجموع توليد ناخالص داخلي 58 هزار ميليارد دلاري 185 كشور دنيا اهميت آن نمايان‌تر مي‌شود.
توزيع جغرافيايي
شركت‌هايي از 4 قاره دنيا در اين فهرست حضور دارند شامل اروپا با 183 شركت؛ آمريكا با 160 شركت، آسيا با 149 شركت و اقيانوسيه با 8 شركت تركيب اين 500 شركت را تشكيل مي‌دهند. نقشه صفحه بعد، وضعيت توزيع جغرافيايي اين شركت‌ها را نمايش مي‌دهد. اگرچه همان گونه كه ذكر شد اين شركت‌ها فرامنطقه‌اي و فرامليتي بوده و اصولا نمي‌توان حدودي براي حوزه فعاليت آنها ترسيم كرد، اما اين تقسيم بندي بر مبناي مكان اصلي شركت‌ها يا همان حوزه فرماندهي آنها (headquarters) است.
در واقع 34 كشور زادگاه 500 شركت برتر دنيا است. 18 كشور اروپايي، 5 كشور آمريكايي، 10 كشور آسيايي و كشور استراليا اين مجموعه را تشكيل مي‌دهند.
ايالات‌متحده با 139 شركت و مجموع درآمد 6977 ميليارد دلار، فعال‌ترين كشور در اين تقسيم‌بندي است. كشوري كه به تنهايي 30 درصد ارزش درآمدي مجموع 500 شركت را به خود اختصاص داده است. كشور ژاپن با 71 شركت و مجموع درآمد 2942 ميليارد دلار و چين با 46 شركت به ارزش مجموع 1946 ميليارد دلار رتبه‌هاي دوم و سوم را در اختيار دارند.
جالب اينكه اين سه كشور در رتبه‌بندي توليد ناخالص داخلي دنيا نيز همين جايگاه‌ها را با ارقام: ايالات‌متحده 14256 ميليارد دلار، ژاپن 5067 ميليارد دلار و چين 4984 ميليارد دلار به خود اختصاص داده‌اند. نكته قابل‌تامل در اين فهرست حضور برخي كشورهاي آسيايي در اين رتبه‌بندي است. ورود شركت نفتي سبيك عربستان و احراز رتبه 293 اين فهرست با 5/27 ميليارد دلار درآمد قابل توجه است. همچنين رتبه 273 براي هلدينگي با درآمد 29 ميليارد دلاري از تركيه و رتبه 107 براي شركت پتروناس مالزي با 5/62 ميليارد دلار درآمد بيانگر حضور آسيايي‌هاي در حال توسعه و پيشرو در اين فهرست است. شهر توكيو را مي‌توان فعال‌ترين شهر در زمينه حضور شركت‌هاي برتر دنيا دانست. مركز اصلي 49 شركت از 500 شركت برتر دنيا در توكيو واقع شده است. درآمد اين 49 شركت در سال 2009 به 2030 ميليارد دلار رسيده است. جدول 3 نشان‌دهنده 5 شهر اول از نظر حضور مركز اصلي شركت‌هاي برتر دنيا در آنها است. توكيو، پكن، پاريس، لندن و نيويورك مجموعا 141 شركت با درآمد 7 هزار ميليارد دلار از 500 شركت برتر دنيا را در خود جاي داده‌اند. به بيان ديگر قريب به 30 درصد شركت‌هاي برتر دنيا را مي‌توان در اين 5 شهر دنيا يافت كرد.

وضعيت بازده فروش 500 شركت برتر دنيا
از مجموع 500 شركت برتر دنيا، 427 شركت سودده و 73 شركت زيان‌ده هستند. جدول 4 وضعيت و تعداد شركت‌هاي سودده و زيان‌ده را براساس موقعيت جغرافيايي نشان مي‌دهد. با بررسي اين پارامتر و با لحاظ كردن وزن شركت‌هاي زيان‌ده، اين گونه نتيجه‌گيري مي‌شود كه 14 درصد وزن 500 شركت برتر دنيا را شركت‌هاي زيان‌ده تشكيل مي‌دهند (73 شركت با 3167 ميليارد دلار درآمد) و 83 درصد وزن 500 شركت برتر دنيا، شركت‌هاي سودده با بازده فروشي كمتر از 20 درصد در سال 2009 (409 شركت با درآمد 19193 ميليارد دلار) بوده و شركت‌هاي سودده با بازده مابين 20 تا 49 درصد، سه درصد وزن 500 شركت برتر دنيا را به خود اختصاص داده‌اند (18 شركت با درآمد 724 ميليارد دلار)، بازده فروش نسبتي است كه از تقسيم سود خالص به درآمد به دست مي‌آيد و در واقع نشان مي‌دهد چه ميزان از فروش (درآمد)، سود خالص بوده است.
مطلوبيت بازده فروش يك شركت را بايد در فضاي اقتصادي كه شركت در آن به كسب‌و‌كار مشغول است، مورد ارزيابي قرار داد.
با اين حساب در كشورهاي توسعه‌يافته كه اغلب نرخ‌هاي بهره و نرخ اوراق بدون ريسك (قرضه) كمتر از 4 درصد دارند، بازده فروش در حوالي 5 تا 15 درصد كاملا منطقي و مطلوب به نظر مي‌رسد كه البته شرايط بحراني دوره 4 ساله اخير اقتصاد جهاني و ركود عمومي اين بازده زماني را نبايد از نظر دور داشت.
در بررسي پربازده‌ترين شركت‌ها با در نظر داشتن صنعتي كه اين شركت‌ها در آن فعاليت مي‌كنند، نتايج خاصي به دست مي‌آيد. از ميان 18 شركتي كه بازده فروش مابين 20 تا 49 درصد را در سال 2009 تجربه كرده‌اند، شركت‌هاي داروسازي برستول – مايرز و مرك با 49 و 47 درصد بازده فروش بيشترين نسبت را در سال 2009 داشته‌اند و شركت گوگل با 27 درصد بازده فروش رتبه بعدي را داشته است.
اين بررسي نشان مي‌دهد شركت‌هايي كه در صنايعي با تكنولوژي و فن‌آوري بالا حضور دارند (high-tech) از بازده فروش بالاتري برخوردارند. در بررسي شاخص گروه سلامت بورس نيويورك نيز مشاهده شد كه شركت‌هاي حاضر در صنعت داروسازي و بيوتكنولوژي بيشترين بازده فروش را داشته‌اند.
از بين 18 شركتي كه بازده 20 تا 49 درصدي داشتند برندهاي آشنايي مانند مايكروسافت (بازده 25 درصد) اوراكل (بازده 24 درصد) كوكاكولا (بازده 22 درصد) و مك دونالد (بازده 20 درصد) نيز به چشم مي‌خورد.
بازده فروش ميانگين 500 شركت در سال 2009 ميلادي برابر 2/4 درصد بوده است، 500 شركت با فروش 23 هزار ميليارد دلار و سود خالص960 ميليارد دلار.
شركت‌هاي نام‌آشنا در ايران
اما بازار داخلي كشورمان به طور تاريخي با برندهايي از شركت‌هاي فرامليتي انس داشته است. نام‌هايي در صنعت خودروسازي، نفت، تجهيزات رايانه، تكنولوژي ارتباطات و لوازم مصرفي.
جدول 5 تعداد 46 شركت نام آشنا از ميان 500 شركت برتر دنيا در حال 2009 را معرفي مي‌كند، اين جدول كه براساس رتبه شركت‌ها در فهرست جهاني مرتب شده است اطلاعاتي مانند درآمد (فروش)، سود خالص، خاستگاه شركت و بازده فروش را بيان مي‌كند. ستون «رتبه در كشور مربوطه» نشان‌دهنده مقام شركت در ميان شركت‌هاي داخلي آن كشور است، به طور مثال شركت پژو با 67 ميليارد دلار فروش در ميان 500 شركت برتر دنيا نود و چهارمين شركت و در ميان شركت‌هاي كشور فرانسه دهمين شركت است.
سال 2009 ميلادي را مي‌توان منطبق‌بر 1388 شمسي دانست. قريب 10 ماه از اين سال ميلادي در سال 88 بوده است. اين انطباق از اين جهت صورت مي‌پذيرد كه بتوان فروش اين شركت‌ها را با برخي از ارقام اساسي داخلي مقايسه كرد.
درآمد (فروش) سال 1388 مجموع شركت‌هاي بورسي كشور (بيش از 300 شركت) را مي‌توان حدود 70 ميليارد دلار در نظر گرفت. ارزش مجموع شركت‌هاي بورسي نيز در تاريخ دي‌ماه 1388 (پايان سال 2009 ميلادي) به مرز 63 ميليارد دلار نزديك شده است. آمارهاي رسمي و نيمه‌رسمي حكايت از فروش 70 ميليارد دلار نفت در سال 1388 مي‌كند و از طرفي مجموع فروش نفت از سال 1357 تا پايان 1388 نيز كمي بيشتر از يك هزار ميليارد دلار اعلام مي‌شود. كل توليد ناخالص داخلي ايران به قيمت ثابت بنا بر گزارش بانك جهاني در سال 2009 ميلادي برابر با 331 ميليارددلار بوده است. اين ارقام نمايه‌اي از فضاي اقتصاد كلان ايران است.
توليد خالص داخلي 2009 به قيمت ثابت: 331 ميليارد دلار
مجموع درآمد (فروش) شركت‌هاي بورسي در 1388: 70 ميليارد دلار (تقريب)
ارزش مجموع شركت‌هاي بورسي در پايان 2009 ميلادي: 63 ميليارد دلار
فروش نفت در 2009 ميلادي: 70 ميليارد دلار (تقريبي)
سازمان مديريت صنعتي نيز هر ساله 100 شركت برتر ايران را معرفي مي‌كند. آخرين رتبه‌بندي صورت‌گرفته توسط اين سازمان در سال 88 منتشر شده و وضعيت شركت‌ها را از لحاظ درآمد (فروش) در سال‌هاي 1387 بيان مي‌دارد. جدول 6 فهرست 25 شركت اول اين رتبه‌بندي است. اگرچه اين گزارش فروش سال 1387 را نشان مي‌دهد، اما از جهت آنكه هدف، نشان دادن تفاوت فضاي فعاليت شركت‌هاي داخلي و شركت‌هاي فرامليتي است، اين گزارش قابل‌استناد است.
ضمنا اطلاعات اين 20 شركت براي سال 1388 دستخوش تغيير فزاينده جدي نخواهد شد، زيرا شركت‌هاي دولتي مانند هلدينگ معدني سازمان توسعه و نوسازي و ملي صنايع پتروشيمي با توجه به واگذاري شركت‌هاي زيرمجموعه خود عملا به رتبه‌هاي پايين‌تر تنزل مي‌يابند و ساير شركت‌ها در روندي منطقي با انحراف اندك تغيير خواهند كرد. جدول 6 برترين شركت‌ ايران را پالايش نفت اصفهان با قريب به 11ميليارد دلار فروش معرفي مي‌كند.
شركت مادر تخصصي سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني و شركت ايران‌خودرو با 4/10 و 4/9 ميليارد دلار رتبه‌هاي دوم و سوم را از آن خود كرده‌اند. با بررسي برخي از ارقام كلان اقتصادي ذكر شده و ارائه جدول 20 شركت برتر ايران به گذشته بازگشته و نيم‌نگاهي به جدول 1 (10 شركت اول و آخرين 500 شركت برتر دنيا) و جدول 5 (فهرست شركت‌هاي نام‌آشنا) انداخته مي‌شود. در اين مقايسه نكاتي بدين شرح جلب توجه مي‌كند.
- ارزش مجموع شركت‌هاي بورسي در پايان سال 2009 ميلادي 63 ميليارد دلار بوده است. اين رقم برابر است با يك سوم (30 درصد) فروش تويوتا در سال 2009 و يك هفتم (15 درصد) فروش فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي وال – مارت در همين سال و دقيقا برابر است با فروش سال 2009 شركت پتروناس مالزي (شركت 107 دنيا).
- مجموع فروش (درآمد) شركت‌هاي بورسي در سال 1388 برابر با 70 ميليارد دلار بوده است. اگر كل شركت‌هاي بورسي (بيش از 300 شركت اعم از بانك‌ها، مخابرات، خودروسازان و ...) به صورت يك شركت واحد فرض شوند، اين شركت واحد در رتبه 86 فهرست 500 شركت دنيا و پس از شركت فيات قرار مي‌گرفت. مجموع فروش شركت‌هاي بورسي در سال 88 رقمي برابر با نصف فروش شركت فولكس واگن در سال 2009 ميلادي بوده است.
- توليد ناخالص داخلي ايران در سال 2009 ميلادي به قيمت ثابت برابر با 331 ميليارد دلار بوده است. اين رقم يعني 80 درصد فروش شركت‌هاي زنجيره‌اي وال – مارت در سال 2009 و نيز برابر است با مجموع فروش دو شركت خودروساز تويوتا و فورد در سال 2009 ميلادي.

 
اين رقم به طور تقريبي با درآمد 7 شركت برزيلي حاضر در فهرست 500 شركت برتر دنيا برابري مي‌كند و نيز برابر است با فروش 7 شركت (كانازي، ايتوچو، نيپون، سوميتومو، ديوا، شارپ و پاناسونيك) كه در منطقه اوزاكاي ژاپن در سال 2009 درآمدي 327 ميليارد دلاري داشته‌اند.
- در سال 2009 ميلادي ايران قريب به 70 ميليارد دلار فروش نفت داشته است. جالب اينكه فروش شركت نفتي تويوتا در اين سال بالغ‌بر 155 ميليارد دلار بوده است. فروش تويوتا در سال 2009 سه برابر فروش نفت ايران بوده است و درآمد دو كمپاني كوكاكولا و مك دونالد در همين سال برابر با فروش نفت ايران و در حدود 75 ميليارد دلار بوده است.
- تبليغات وسيع شركت‌هاي فرامليتي، نماينده غول‌هاي بزرگ تجاري دنيا هستند. روزانه بدون آنكه توجه شود، همگان در معرض تشعشعات تبليغي اين ابرشركت‌ها قرار دارند. به سادگي برندها را انتخاب كرده و از توليدات آنها استفاده مي‌شود. پس بد نيست توجه شود برندهاي مشهور شده در ايران در سطوح چه ارقامي فعاليت مي‌كنند. به طور نمونه فروش سال 2009 چند شركت را مرور مي‌شود:
تويوتا 204 ميليارد دلار، شركت نفتي شل 285، توتال 156 ميليارد دلار، دايملر كرايسلر (بنز) 110 ميليارد دلار، شركت‌هاي پاناسونيك 80، ال جي 79، سوني 78 ميليارد دلار، خودروساز هيوندا 72 ميليارد دلار، ورزشي فروش نايكي 19 ميليارد دلار (دو برابر پالايش نفت اصفهان، بزرگ‌ترين شركت ايران.)
جدول 5 نمايانگر اطلاعات اين شركت‌هاي نام‌آشنا است.

بي‌شك پردازش اطلاعات شركت‌هاي بزرگ دنيا و صحبت از فضاي فعاليت اقتصادي بين‌الملل اين نهيب را به ما خواهد زد كه براي فتح قله‌هاي توسعه و رشد در فضاي بين‌الملل بايد تلاش جدي‌تر از خود به خرج داد. شركت‌هاي نام برده شده در اين گزارش هيچ كدام نه بومي بوده و نه دستوري مديريت مي‌شوند. اين شركت‌ها براساس اصل ماكزيمم كردن منافع در حال تلاش هستند و البته تعالي آنها زماني اثبات شده است كه از مسووليت اجتماعي خود نيز غافل نباشند. دستيابي به اهداف ايران 1404 تنها با ثبت دفتري و تكليف دستوري حاصل نمي‌شود. درآمد بزرگ‌ترين شركت ايراني (از لحاظ درآمد) يعني پالايش نفت اصفهان كه البته سهم عمده‌اي در صنعت خود دارد نزديك به نيمي از فروش پانصدمين شركت دنيا يعني Dai Nippon printing است، شركتي كه در حوزه كارت‌هاي ديجيتالي، اقلام مصرفي و چيپ‌هاي رايانه‌اي فعاليت مي‌كند.
حضور 14 شركت از عربستان سعودي، تركيه، تايلند، سنگاپور، مالزي و تايوان با مجموع درآمد 421 ميليارد دلار در اين فهرست اعلاني جدي براي حركت رو به جلو ساير كشورهاي در حال توسعه است. از نظر دور نماند كه شركت‌هاي برتر موجود در اين فهرست غالبا در مسير ادغام‌هاي بزرگ نيز بوده‌اند و از تركيب شركت‌هاي كوچك‌تر به منظور كاهش هزينه‌ها و افزايش بهره‌وري به‌وجود آمده‌اند.

اين نكته را بايد در انتقال شركت‌هاي دولتي در فرآيند خصوصي‌سازي مدنظر داشت، به قسمي كه تفكيك و جداسازي شركت‌ها از هلدينگ‌هاي دولتي مادر عملا حركت در مسير جزيره‌اي شدن بنگاه‌ها منجر نشود.
اميد است شركت‌هاي فعال ايراني به سمت فرامنطقه‌اي و فراملي شدن گام برداشته و با رعايت ملاحظات بين‌المللي در سطوح عالي مناسبات مجازي به عرض اندام پرداخته و داشته‌هاي خود را در صفحات گزارش‌هاي معتبر بين‌المللي در معرض قضاوت جهانيان بگذارند و از رويه توليد در داخل و فروش در داخل فاصله بگيرند. اين مقاله نه به جهت شوكه شدن و ايجاد ياس و سرخوردگي، بلكه به جهت تبيين ضرورت چالاكي در اقدام و رسيدن به مقام شايسته و درخور پتانسيل‌هاي ملي به رشته تحرير درآمده است.
جالب اينكه در مدت 20 دقيقه‌اي كه به مطالعه اين مقاله پرداختيد 878 ميليون دلار به درآمد اين 500 شركت اضافه شده است. در اين 20 دقيقه به درآمد تويوتا 7، ال‌جي 3، بي‌ام‌و 6/2 و نوكيا 1/2 ميليون دلار افزوده شده است.

منبع////

http://www.sadidi.blogfa.com/
* پژوهشگر بازار سرمايه  سيدمهدي سديدي
[email protected]