بررسی طراحی بسته بندي با دیدگاه کاهش

بنابراین براي ارزیابی آثار زیست محیطی و اقتصادي آنها باید عوامل زیادي را مورد توجه قرارداد. بعضی عوامل به تجزیه و تحلیل دقیق نیاز دارند. فعالیت هاي کاهش از مبداء

می تواند هزینه هاي دفع را کاهش دهد. زیرا تولید زباله کمتر یعنی هزینه حمل و نقل و دفع کمتر و مشکلات زیست محیطی کمتر. با طراحی و بسته بندي محصولات با حداقل مواد و حداقل مواد سمی یا حداقل مواد دیگر با طول عمر مفیدبیشتر، می توان به کاهش از مبداء جامه عمل پوشاند.کلمات کلیدي: بسته بندي، طراحی، محیط زیست

مقدمه:

رشد روز افزون جمعیت، پیشرفت علم و تکنولوژي، توسعه صنعت و شهر نشینی در رفاه، باعث افزایش زمینه هاي رشد فزاینده مواد زاید شده است. به طوري که سالانه مقادیر انبوهی از ضایعات در محیط زیست تخلیه می شوند. دفع ضایعات حاصل از مصرف، یکی از عوامل اصلی آلودگی خاك، آب و بعضاً هوا محسوب می شوند که در حال حاضر بخش هاي بسیاري از نظام اکولوژیک و حیات بسیاري از جانوران خصوصاً انسان را با تهدید جدي مواجه کرده است.

افزایش رو به تزاید مواد زاید و تبعات ناشی از تخلیه آنها در محیط زیست در اغلب کشورهاي جهان به ویژه کشورهاي در حال توسعه که با محدودیت شدید مالی، تکنولوژیک و نیروهاي متخصص مواجه هستند، یک چالش جدي براي این دولت ها محسوب شده و آنها با مشکلات عدیده اي در این زمینه روبرو هستند. ترکیب جدید پسماندهاي شهري و دگرگونی شکلی آن با سیستم بسته بندي نوین در مقایسه با گذشته تفاوت فراوانی یافته است؛ به طوري که سیستم بسته بندي جدید در نهایت سبب افزایش میزان زایدات و زباله هاي جامد و غیر قابل بازیافت توسط طبیعت شده است. طراحی، ساخت و استفاده از محصولات به نحوي که سبب کاهش کمیت و سمی بودن زائدات تولیدي بعد از عمر مفید محصول شود، با طراحی و بسته بندي محصولات با حداقل مواد سمی یا حداقل مواد دیگر با طول عمر بیشتر می توان به کاهش از مبداء جامه عمل پوشاند.در مرحله تولید، نخستین اقدام سهم کاهش میزان زباله تولیدي است.

ظهور و انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد. انقلاب صنعتی جهان را با خوردن کالاهاي گوناگون صنعتی رو به رو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان، به تدریج هنر را نیز علاوه بر علوم دیگر وارد مجموعه سیستم بسته بندي کرد. با پیشرفت بیشتر، علوم دیگر نظیر روان شناسی فردي، اجتماعی وارگونومی به این مجموعه اضافه شد. توسعه بسته بندي سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد و رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته بندي سهم قابل توجه از بودجه هاي شرکت هاي تولیدي را به خود اختصاص دهند.

امروزه صنایع بسته بندي تبدیل به یک تکنولوژي قدرت مند شده است

تعریف بسته بندي:در استاندارد بریتانیا واژه بسته بندي به عنوان عملیات مورد استفاده در آماده سازي کالا براي حمل و نگهداري و یا تحویل به مشتري تعریف شده است. لیکن بهترین تعریف براي بسته بندي در سال 1962 داده شده است که امروز به عنوان کامل ترین تعریف بسته بندي است:

1 - یک سیستم که زمان تحویل کالا را جهت انتقال، توزیع، ذخیره و فروش کاهش می دهد.

2 - یک مفهوم تضمین کننده براي تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب و باحداقل هزینه است.

3 - یک عمل فنی - اقتصادي است که هزینه تحویل کالا را به حداقل می رساند و از طرف دیگر فروش را؛ در نتیجه سود حاصله به بالاترین حد افزایش می دهد. براساس یک تعریف ساده تر پوششی از یک سیستم که اصطلاحاً کالا نامیده می شود.

بنابراین محصولات تولید شده براي حمل و نقل آسان تر، ایجاد امنیت و جلوگیري آلودگی محصول در هنگام توزیع و فروش و در نهایت افزایش مدت نگهداري محصول با حفظ کیفیت مطلوب نیاز به بسته بندي مناسب دارند و با توجه به اهمیت موضوع، نیاز هرچه بیشتر به این صنعت و پیشرفت در آن احساس می شود. براي بسته بندي محصولات از مواد و وسایل مختلفی نظیر: قوطی هاي فلزي، فویل ها، مواد غذایی مقوایی و مواد پلاستیکی

ممکن است استفاده شود.

اهداف بسته بندي:

مهم ترین هدفی که در بسته بندي محصولات غذایی در نظر است افزایش طول عمر نگهداري محصول یا آن می باشد. ماده بسته بندي از طریق تنظیم فضاي مناسب در داخل بسته با توجه به ویژگی هاي Shelflife نگهداري محصول زمان ماندگاري آن را افزایش می دهد. در این مورد به خصوص هماهنگی بین ویژگی هاي ماده بسته بندي و نیازهاي نگهداري محصول می باید فراهم گردد.

هدف دیگري که در استفاده در بسته بندي مد نظر است، بهبود حمل و نقل، انبارداري و عرضه محصول می باشد.

امروز با پیشرفت تکنولوژي و تولید انبوه محصول بدون استفاده از بسته بندي، عرضه محصول به صورت عمده فروشی یا خرده فروشی به بازار امکان پذیر نیست. یعنی با وجود اینکه به نظر می رسد بسته بندي یک هزینه اضافی را براي تولید کننده تحمیل می کند، اما باید در نظر داشت بدون استفاده از بسته بندي، کل هزینه تولید به هدر می رود. در چنین بسته بندي هایی باید به ابعاد بسته از نقطه نظر قابلیت حمل و نقل و عرضه آن توجه

داشت. همچنین در بسته بندي باید به شیوه زندگی روزمره و میزان مصرف محصولات مختلف در هر جامعه دقت شود. محصولات باید در بسته بندي هایی عرضه شود که در صورت نیاز در یک یا دو نوبت مورد مصرف قرار گیرند. این موضوع به خصوص در مورد محصولات صادراتی حایز اهمیت است. بسته بندي از نقطه نظر جذاب نمودن ظاهر بسته و بازار پسند کردن آن نیز اهمیت زیادي دارد. این جنبه از بسته بندي در بعضی موارد بقیه اهداف کاربرد آن را تحت پوشش قرار می دهد. تولید کننده هوشیار باید از این خطر

دوري کند. چرا که سرمایه گذاري بیش از اندازه بر این جنبه از بسته بندي نه تنها باعث موفقیت محصول در بازار نمی گردد بلکه شکست آن و سرمایه گذاري آن را نیز موجب می گردد. در این مورد بایستی همواره میزان سرمایه گذاري انجام شده هماهنگ با محتویات درون بسته باشد؛ چه از نظر اقتصادي، زیست محیطی و از نظر اطلاعات که از این طریق در اختیار مصرف کننده گذاشته می شود. در کشور ما کارشناسان تأثیرات متقابل بسته - محصول را در نظر می گیرند اما به تأثیر بسته بر محیط زیست دقت کمتري می گردد.

ضایعات بسته بندي:

جلوگیري از تولید زباله ها به طور اعم و پیشگیري از ضایعات بسته بندي به طور ویژه براي سال ها یک هدف سیاسی بوده است. از سال 1875 برابر دستور العمل زباله ها در اروپا به عنوان نخستین اقدام مدیریت پسماندها ایجاد شد. دستورالعمل ضایعات بسته بندي در سال 1994 مورد پذیرش قرار گرفت. بسته بندي باید طوري تولید شود که حجم و وزن آن به کمترین مقدار ممکن محدود شود تا به سطح ضروري امنیت، بهداشت و پذیرش براي فرآورده بسته بندي شده و مصرف کننده برسد.

درهر صورت این دستور العمل شامل جزییات قوانین یا راهنمایی براي پیاده کردن و اجراي این برنامه نیست. در

نتیجه جاي تعجبی ندارد که این دستور العمل در عمل چندان کاربردي نباشد. در سال 1996 کمیسیون اروپا یک

برنامه ریزي استاندارد اروپایی را براي توضیح جزییات فراموش شده شامل: استفاده دوباره، بازیافت، تهیه کمپوست

و بازگشت انرژي تصویب کرد.

به دلیل کمبود قوانین، این استانداردها تنها مورد نظر بعضی اعضاء قرار گرفت و کمیسیون اعتراف کرد که تنها

استاندارد رعایت شده در باره تولید کمپوست است که با دستور العمل بسته بندي فوق مطابقت دارد. بعد از آن یک

دستور العمل برتر دیگر در سال 2002 ارائه شد. استانداردهاي اصلاح شده در سال 2004 اعلام شد اما مورد

پذیرش مصرف کننده و سازمان هاي محیط زیست واقع نشد. چون این استانداردهاي جدید تفاوت واضحی با نوع

قدیمی نداشت.

استانداردهاي جدید پیگیري هیچ معیار جدیدي را براي کاهش تولید زباله و بسته بندي آن پیشنهاد نمی کنند. به

علاوه این استانداردها اجازه استفاده از حوادثی را می دهند که براي محیط زیست مضر هستند. در این بخش چند

نمونه ارزیابی از کاهش بسته بندي مورد توجه قرار گرفته است. در واقع این مطالعه براساس نتایج یک تحقیق که

قبلاً با حمایت وزارت محیط زیست اتریش در سال 1999 انجام شده صورت گرفته است.

این تحقیق بر بسته بندي کالاهاي لوکس متمرکز شده است. دیدگاه هاي ویژه اي براي انواع اصلی محصولات و

بسته ها که کمترین فضا را به خود اختصاص می دهند مورد توجه قرار گرفته است. هدف این ارزیابی ایجاد یک

سري قوانین ضروري و بهداشتی براي جلوگیري از بسته بندي هاي غیر ضروري بوده است.

1 - نام محصول: آب معدنی

درطراحی بسته بندي آب معدنی کاهش حجم ضایعات در این محصول مورد توجه قرار گرفته است.

شکل 1:کاهش حجم بطري آب معدنی

2 - نام محصول: شیرینی بادامی با شکلات

امکان بسته بندي کوچک تر با اندازه هاي مورد نظر فراهم شده است. در هر صورت بسته بندي کوچک تر از

طریق مرتب کردن شیرینی ها در لایه هاي متعدد ممکن است که باعث ایجاد یک شکل مکعبی می شود.

شکل 2:بسته بندي شیرینی بادامی

3 - نام محصول: لوستر

تبدیل بسته بندي به یک جزء از محصول در نظر گرفته شده است.

شکل 3:بسته بندي لوستر

ICDL 4 - نام محصول:نرم افزار

حذف بخش هاي اضافی بسته بندي و کاهش حجم جعبه مقوایی که با محدوده هدف مطابقت داشته باشد.

ICDL شکل 4:بسته بندي نرم افزار

معیارهاي طراحی بسته بندي با دیدگاه کاهش منابع عبارتند از:

1 - محافظت کالا

2 - پروسه ساخت کارخانه اي

3 - فرآیند لایه گذاري و پرکردن بسته بندي.

4 - قوانین انبارداري جابه جایی و حمل و نقل.

5 - خواسته هاي مشتري.

6 - اطلاع رسانی از نظر ایمنی.

تمام موارد بالا براي هر فرآورده خاص می بایست ارزیابی گردد و مشخص گردد آیا با محیط زیست در ارتباط

است یا نه و تحت شرایط فوق کاهش حجم و وزن بسته بندي ممکن است یا خیر؟ اگر هیچ گونه خطري احساس

نشد می توان فرض را بر این گذاشت که کاهش حجم و سطح بسته بندي قابل انجام می باشد.

راه هاي پیشنهادي براي کاهش بسته بندي:

تعریف اولیه براي تعیین نسبت بین سطح بسته بندي (مساحت خارجی) و حجم فرآورده ها می باشد که به صورت

یک کسر ریاضی فرموله شده که نسبت جذر سطح بسته بندي به جذر حجم آن می باشد.

مقدار پیشنهادي براي حاصل این فرمول، عدد 3.2 است که به صورت تجربی از ارزیابی تعداد متنوعی از فرآورده

شده به دست آمده است. این مقدار طوري بیان شده که معقول بوده و مرز بین نمونه هاي قابل Pack هاي

قبول و غیر قابل قبول را معین نماید.

شده به صورت دو بعدي و همچنین شکل دهی Pack فرمول فوق شرایط مناسبی براي پوشش کامل فرآورده

مناسب قالب بسته بندي را پوشش می دهد.

شکل 5- لامپ کم مصرف می باشد که در دو مدل مختلف بالا تولید شده است.

براي نمونه بزرگ تر که به صورت جوش دار پرسی تولید و بسته شده است، نسبت کسر بالا به مقدار 3.96 می رسد که از

3 تخطی کرد و مورد قبول نمی باشد. اما نمونه کارتنی کوچک تر به مقدار 2.64 می رسد که خواسته فرمول را / مقدار 2

برآورده کرده و مورد قبول می باشد.

شکل 6- شکلات موزي

بسته بزرگ تر 24 شکلات را در 2 دسته 12 تایی و بسته کوچک تر سمت راست 4 دسته 6 تایی شکلات را در بر دارد.

بسته بندي سمت چپ به مقدار 3.26 رسیده که از استاندارد مورد نظر تخطی کرده است. ولی نمونه کوچک تر با همان

صرفه جویی در مواد را بر خواهد داشت. ;percnt& قابلیت به مقدار 2.59 رسیده است که میزان 40

شکل 7:بسته بندي لامپ مهتابی

یافته هاي فوق براي مواد جامد خوابیده یا تخت استفاده نمی شود. براي بهینه کردن این بسته ها می بایست این مقدار

اصلاح شود و مقدار تغییرات ایجاد شده به صورت تقسیم جذر فورجه 2 سطح بر جذر فورجه 3 حجم می باشد.

در این حالت مقدار به دست آمده نباید از عدد 2.8 تخطی کند. فرمول دوم حالت خاصی از فرمول اول است. وقتی سطح

مورد تخطی قرار گیرد. ;percnt& بسته بندي با سطح محصول برابر است، گاهی این فرمول ممکن است تا مقدار 15

مقدار محاسبه شده از فرمول یک براي لامپ فلورانس عدد 3.94 را ارائه می دهد که از مقدار 3.2 بالاتر است. فرمول دوم

نیز به مقدار 3.84 می رسد که باز هم از عدد تعیین شده 2.8 بیشتر است. اگر ندانستیم که بسته بندي باید از کدام فرمول

پیروي کند، اگر عدد حاصل از فرمول دوم از 2.8 فراتر رفت باید در 1.15 ضرب شود. اگر نتیجه به دست آمده، از عدد

حاصل از فرمول 1 بالاتر بود از همان فرمول 1 باید استفاده کرد.

این مقادیر در حالت خاصی از موارد مورد استفاده قرار نمی گیرند.

1 - برخی از تولیدات با شرایط محافظتی خاص مثل: وسایل الکتریکی، شیشه اي، مواد خطرناك.

2 - وقتی شرایط و قوانین خاص از پیش تعیین شده اي براي بسته بندي داریم.

3 - نیاز براي رعایت ایمنی بیشتر و همچنین شرایط حمل و نقل خاص و همچنین سفارشات مشتري.

نتیجه گیري:

مسئله زباله به عموم مردم بستگی دارد و هر یک از افراد جامعه باید به فکر محافظت از آلودگی ها باشند. شیوه هاي

متعددي براي کاهش زباله در مبدا تولید وجود دارد که یکی از اصلی ترین آنها صرف مواد اولیه در بسته بندي کالاهاست. از

این رو طراحی مناسب در مورد بسته بندي در جهت کاهش کمی زباله جایگاه ویژه اي پیدا می کند که توجه متخصصین در

این امر الزامی به نظر می رسد. صنایع و کارخانه ها ضمن استفاده از فناوري جدیدتر، موادي را مورد استفاده قرار دهند که

محصولات حاصل از انها عمر طولانی تري داشته و مجددا قابل بازیافت باشد و بتوان انها را مرمت بازسازي و تعمیر کرد.

منابع و مراجع:

1سایت اینترنتی اداره کل آموزش و مشارکت هاي اجتماعی. :

2بانک اطلاعات صنایع غذایی و کشاورزي دي 1383 :

3: Packaging - Requirements specific to manufacturing and composition –

Prevention by source reduction"EN 13428:2004

4: Packaging Waste ،March 2005 ،Consumer Concil Austrian Standards

Institute.

5: www.ir-id.com

بررسی طراحی بسته بندي با دیدگاه کاهش

مطالب مشابه :

بررسی طراحی بسته بندي با دیدگاه کاهش

شیشه برای بسته بندی

بسته بندی 1

پلاستیکها:

لوله های مقوایی

طراحی صنعتی ,بسته بندي ,رایانه و نیاز امروز