انواع پژوهش آزمایشی و غیرآزمایشی

انواع پژوهش آزمایشی و غیرآزمایشی را با مثال ذکر کرده و توضیح دهید؟

تحقیق را از نظر میزان کنترل محقق بر متغیرهای تحقیق می توان به غیر آزمایشی و آزمایشی طبقه بندی کرد.

الف. تحقیق غیرآزمایشی

بیشتر تحقیقاتی که در روان شناسی و تعلیم و تربیت انجام می گیرند، از نوع تحقیقات غیرآزمایشی هستند. در تحقیق غیرآزمایشی روابط بین متغیرهای دستکاری نشده مطالعه می شود. بدین معنا که محقق متغیرهای مورد مطالعه را شخصاً دستکاری نمی کند، بلکه آنها را به گونه ای که در گذشته اتفاق افتاده اند بررسی می کند و تاثیر آنها را بر یکدیگر و یا در سایر متغیرهای مورد نظر مورد مشاهده قرار می دهند. یکی از دلایلی که محقق در تحقیق غیرآزمایشی متغیرها را دستکاری نمی کند، مربوط به جنبه های اخلاقی و انسانی تحقیق است.

مثال1. فرض کنید محققی می خواهد اثر مصرف سیگار مادران باردار را در رشد جنین مورد مطالعه قرار دهد. متغیرهای این تحقیق عبارتند از :سیگار به عنوان متغیر مستقل و رشد جنین به عنوان متغیر وابسته. محقق به دلایل اخلاقی نمی تواند متغیر مستقل را دستکاری کند تا تاثیر آن را در متغیر وابسته مورد مشاهده قرار دهد. به عبارت دیگر او حق ندارد عده ای از مادران باردار را به کشیدن سیگار وارد کند و رشد فرزندان آنها را با فرزندان مادرانی که سیگار نمی کشند، مقایسه کند.

اما به طور کلی در هر جامعه و در هر زمان پدیه هایی وجود دارند که بدون نیاز به مداخله محقق اتفاق می افتند. کشیدن سیگار نیز یکی از این پدیده هاست. بعضی از زنان به هنگام بارداری سیگار می کشند و عده ای دیگر سیگار نمی کشند. محقق می تواند بدون مداخله در این متغیر، رشد فرزندان مادرانی را که در دوره بارداری سیگار کشیده اند، با رشد فرزندان مادران غیرسیگاری مقایسه کند و فرضیه خود را بیازماید.

کرلینجر (1986) تحقیق غیرآزمایشی را به صورت زیر تعریف می کند : تحقیق غیر آزمایشی یک مطالعه تجربی نظامدار است که در آن دانشمند نسبت به متغیرهای مستقل کنترل مستقیم ندارد، زیرا آنها قبلاً رخ داده اند و یا در اصل دستکاری پذیر نیستند. از روی تغییر همزمان متغیرهای مستقل و وابسته، بدون مداخله مستقیم درباره روابط بین متغیرها، استنباط هایی به عمل می آید.

در تحقیق غیرآزمایشی متغیر مستقل و وابسته مورد مشاهده قرار می گیرند. این مشاهده گاهی پیش از متغیر مستقل، گاهی بعد از آن و در مواردی نیز همزمان با آن مشاهده می شود و تغییرات آن مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. ملاحظه می شود که تحقیق آزمایشی و غیرآزمایشی هر دو از منطق یکسان پیروی می کنند. تنها تفاوت بین این دو نوع در کنترل مستقیم متغیرها و اعمال آرایش تصادفی است. در تحقیق غیرآزمایشی، به کاربستن آرایش تصادفی و کنترل مستقیم متغیرهای مستقل امکان پذیر نیست. به دلیل همین فقدان کنترل متغیر مستقل است که درجه اطمینان پژوهشگر به نتایج پژوهش غیرآزمایشی به اندازه پژوهش آزمایشی نیست.

پژوهشگر در پژوهش غیر آزمایشی متغیرها را در آن گونه که هستند مورد مطالعه و مقایسه قرار می دهد. البته باید دانست انتخاب تصادفی نمونه ها در تحقیق آزمایشی و غیرآزمایشی ، هر دو امکان پذیر است. اما آرایش تصادفی یعنی گماردن تصادفی آزمودنی ها در گروه ها و به کار بستن تصادفی تدابیر آزمایشی در مورد یک یا چند گروه که به طور تصادفی از بین گروه های مورد مطالعه انتخاب شده اند امکان پذیر نیست. در تحقیق غیرآزمایشی، آزمودنی ها آن گونه که هستند و به گونه ای که متغیر مستقل در مورد آنان رخ داده است. (بدون کنترل پژوهشگر) وارد فرایند تحقیق می شوند. کرلینجر این وضعیت را خود انتخابی می نامد، یعنی آزمودنی ها به سبب داشتن برخی ویژگی های که در گذشته و بدون دخالت پژوهشگر در آنان به وجود آمده است انتخاب شده و یا وارد فرایند تحقیق شده اند.

به طور خلاصه، پژوهش های غیرآزمایشی به دلیل آنکه در آنها دستکاری مستقیم متغیرهای مستقل و آرایش تصادفی امکان پذیر نیست، ممکن است گاهی به نتیجه گیری های گمراه کننده منجر شوند. به عبارت دیگر، پژوهشگر ممکن است تغییرات مشاهده شده در متغیر وابسته را به متغیر مستقل نسبت دهد، در بیشتر پژوهش های مربوط به روان شناسی، تعلیم و تربیت، جامعه شناسی و دیگر علوم رفتاری، پژوهشگر ناگزیر است از تحقیق غیرآزمایشی استفاده کند. زیرا در بسیاری از موارد، متغیرهای مورد مطالعه در علوم رفتاری مانند هوش، استعداد، طبقه اجتماعی و مانند اینها قابل دستکاری نیستند و پژوهشگر نمی تواند تحقیق آزمایشی را در این گونه موارد به کار ببرد. یکی از راه های افزایش روایی تحقیق های غیرآزمایشی تکرار آنها در موقعیت ها و شرایط متفاوت و به اصطلاح بازآزمایی و مقایسه نتایج است. هر گاه یک فرضیه توسط چند پژوهشگر در موقعیت های مختلف مورد تائید قرار گیرد، اطمینان پژوهشگر به روایی و صحت پژوهش افزایش می یابد. دومین راه برای افزایش روایی تحقیق غیرآزمایشی، انجام آن به روش آزمایشی و مقایسه نتایج دو تحقیق است. البته این کار در مورد همه تحقیق ها امکان پذیر نیست. اما اگر انجام یک تحقیق غیر آزمایشی به روش آزمایشی نیز امکان پذیر باشد، باید آن را به هر دو روش انجام داد و نتایج را با یکدیگر مقایسه کرد.

انواع تحقیق غیر آزمایشی عبارتند:

روش پژوهش زمینه یابی:

تحقیق زمینه یابی عبارتست از مشاهده پدیده ها به منظور معنادادن به جنبه های مختلف اطلاعات جمع آوری شده. این تحقیق از 2 مرحله تشکیل شده است: 1- مشاهده دقیق و نزدیک پارامترهای مورد پژوهش 2- جمع آوری اطلاعات و معنا دادن به آنچه که مورد مشاهده قرار گرفته است.

به عبارت دقیق تر، زمینه یابی یک فرآیند پژوهشی است که به منظور جمع آوری اطلاعات درباره این موضوعات که گروهی از مردم چه می دانند، چه فکر می کنند یا چه کاری انجام می دهند اجرا می شوند. منظور از چه می دانند این است که مردم چه اطلاعاتی را در زمینه یک هدف یا یک موضوع پدید آورده اند. مراد از فکر کردن این است که عقاید، نگرش ها، ارزش ها و باورهای مردم چه هستند. زمینه یابی نباید برای جمع آوری اطلاعات از منابع موجود به کار برده شود بلکه این فرآیند پژوهشی ای است که اظهارات مردم را درباره اینکه چه می دانند و چه فکر می کنند اندازه گیری می کنند.

اهداف تحقیق زمینه یابی

1- توصیف (description): معمولاً تحقیق زمینه یابی به منظور کشف واقعیت های موجود یا آنچه که هست انجام می شود به عبارت دیگر این روش پژوهش به منظور توصیف یک جامعه تحقیقی در زمینه ی توزیع یک پدیده ی معین انجام می شود به همین دلیل محقق در مورد علت وجودی توزیع بحث نمی کند بلکه تنها به چگونگی آن در جامعه ی مورد پژوهش می پردازد و آن را توصیف می کند. برای مثال مرکز آمار، توزیع سن و جنس را در کشور، وزارت کشور درصد آراء مردم در انتخابات یا وزارت کار میزان بیکاری را در بین کارگران نشان می دهند و این توزیع را در نقاط مختلف کشور توصیف می کند. که توصیف می تواند در سطح جامعه، با انجام سرشماری یا در سطح نمونه و تعمیم آن به جامعه از طریق نمونه گیری انجام گیرد.

2- تبیین(explanation): گرچه قالب تحقیقات زمینه یابی دارای هدف توصیفی هستند اما برخی از آنها هدف تبییتن هم دارند به عنوان مثال در نمونه گیری رای دهندگان انتخاباتی می توان تبیین کرد که چرا برخی از رای دهندگان یکی از کاندیداها را بر بقیه ترجیح داده اند یا در مثال آمارگیری بیکاری، محقق می تواند بر این مساله که چرا برخی کارگران، کار پیدا کرده اند و عده ی دیگر هنوز بیکارند تاکید نماید. تبیین عبارتست از برقراری رابطه ی درونی بین متغیرهای مختلف، امام چگونه می تان به طور عینی این رابطه را برقرار کرد؛ این فرآیند از طریق استدلال استقرایی و آزمون نتایج نظریه ها، میسر است.

3- کشف(exploration): هنگامی که پژوهشگر بخواهد موضوع خاصی را مورد پژوهش قرار دهد می تواند از روش های زمینه یابی به عنوان یک تدبیر پژوهشی استفاده نماید.

روش مطالعه مقطعی و طولی

برای مطالعه ویژگی های شناختی مانند هوش و استعداد و دیگر خصایص شخصیتی مانند علایق ، روش سازگاری با دیگران و مانند اینها در مراحل مختلف رشد و تحول به طور سنتی از روش های مقطعی و یا طولی استفاده می شود. در تحقیق طولی ، فرد یا گروهی از افراد در طول زمان مثلاً در طول 10 سال و یا بیشتر به طور مکرر مورد مشاهده و مطالعه قرار می گیرند. این روش به ویژه زمانی به کار می رود که پژوهشگر بخواهد ثبات و پایایی ویژگی های روانی مانند هوش ، وابستگی ها و مشکلات رفتاری را مورد بررسی قرار دهد. به عنوان مثال ، بنا به نظریه های موجود در مورد شخصیت ، طرد کودک در سال های اولیه زندگی از سوی مادر ، اغلب به اختلال روابط میان فردی در سال های بعدی زندگی منجر می شود.

در تحقیق مقطعی ، پژوهشگر گروه های مختلف افراد را که از نظر سن و یا سطح رشد و تحول متفاوت اند انتخاب می کند و ویژگی های آنان را همزمان مورد مطالعه قرار می دهد . به عنوان مثال ، برای مطالعه در مورد خزانه لغات کودکان در سنین مختلف می توان گروه هایی از کودکان 2-3-4-5 و یا 6 ساله را به روش تصادفی از جامعه انتخاب کرد و خزانه لغات آنان را با آزمون مناسبی اندازه گیری و میانگین نمره های گروه ها را مورد مقایسه قرار داد . به عنوان مثال دیگر ، برای مطالعه قواعد مختلف بازی که کودکان 2 و 6 ساله به کار می برند ، می توان هم از روش طولی و هم از روش مقطعی استفاده کرد . در روش طولی رفتار کودکان 2 ساله به هنگام بازی مورد مشاهده قرار می گیرد و 4 سال بعد این مشاهده در مورد همان کودکان تکرار می شود. این روش طولی است که مستلزم صرف وقت زیادی است . هر گاه بخواهیم همین مطالعه را با روش مقطعی انجام دهیم می توانیم گروهی از کودکان 2 ساله و بازی هایشان به کار می برند یادداشت و نتایج را مقایسه کنیم . در بعضی از پژوهش ها روش طولی مناسب تر از روش مقطعی است . برای مثال ، اگر پژوهشگر بخواهد ثبات و پایایی هوش کودکان را در سنین مختلف مطالعه کند ناگزیر باید روش تحقیق طولی را به کار ببرد.

اقدام پژوهشی

آنچه که به آن اقدام پژوهشی گفته می شود، از اواخر دهه 1930 به بعد در زمینه های روان شناسی اجتماعی و تعلیم و تربیت مورد توجه زیاد قرار گرفته است. هدف این جنبش در تعلیم و تربیت، درگیر کردن متخصص تحقیق و معلم کلاس با مطالعه و کاربرد تحقیق درباره مسایل تعلیم و تربیت در یک موقعیت خاص کلاس بوده است. اقدام پژوهشی بر کاربرد فوری متمرکز است، نه تدوین نظریه و یا کاربرد عمومی یافته های آن. تاکید آن بر مساله فوری و موقعیت موجود محلی است. یافته های اقدام پژوهشی بر اساس قابلیت اجرایی آن در سطح محل ارزیابی می شود نه بر حسب روایی عام آن. هدف آن بهبود فعالیت های آموزشگاهی و در عین حال پیشرفت کسانی است که سعی در بهبود این فعالیت ها دارند: ترکیب عملکرد تحقیق با رشد معلم در خصایصی مانند عینیت ، مهارت در فرایندهای تحقیق، عادات تفکر، توانایی انجام کار هماهنگ با دیگران و داشتن روحیه تخصصی.

اگر قرار باشد که همه معلمان در کار تحقیق شرکت کنند این مشارکت احتمالاً باید در زمینه اقدام پژوهشی باشد. برای بهبود فعالیت های کلاسی در هر محل می توان تحقیقات کوچکی انجام داد. به نظر نمی رسد که همه معلمان وقت، منابع و یا زمینه های فنی لازم را برای شرکت در جنبه های رسمی تر تحقیق دارا باشند. خدمات اسای تحقیق بنیادی همواره باید در جهت نظریه های رفتاری و خدمات تحقیق کاربردی باید به بهبود روش ها معطوف باشد. اما این فعالیت ها در وهله نخست، وظیفه متخصصان تحقیق است که بسیاری از آنان از کمک های مالی دانشگاه ها، موسسات خصوصی یا دولتی، انجمن های حرفه ای و نهادهای عام المنفعه برخوردار می شوند. بسیاری از مشاهده گران اقدام پژوهشی را چیزی بالاتر از به کار بستن عقل سلیم یا مدیریت خوب نمی دانند. اما در اقدام پژوهشی خواه ارزش اطلاق اصطلاح تحقیق را داشته باشد یا نداشته باشد، تفکر و روش های علمی در مورد مسایل زندگی واقعی به کار بسته می شود و از قضاوت های ذهنی معلمان و تصمیم گیری هایی که بر عقاید عامیانه و یا تجارب محدود شخصی آنان استوار است، به مراتب پیشرفته تر است.

تحقیق علی – مقایسه ای

تحقیق علی- مقایسه ای یا پس رویدادی به تحقیق هایی گفته می شود که در آن پژوهشگر علل احتمالی متغیر وابسته را مورد مطالعه قرار می دهد. چون متغیر وابسته و مستقل هر دو در گذشته رخ داده اند، لذا این نوع تحقیق غیرآزمایشی را تحقیق پس رویدادی می نامند. موضوع های پژوهشی زیر از جمله موضوع هایی هستند که روش علی- مقایسه ای مطالعه می شوند.

1. عوامل خانوادگی موثر بر شکست تحصیلی دانش آموزان

2. علل بزهکاری در میان نوجوانان

3. عوامل اجتماعی موثر بر طلاق

4. عوامل روانی-اجتماعی موثر بر گرایش به خودکشی

مراحل انجام دادن پژوهش های علی- مقایسه ای به شرح زیر است.

- بیان مساله پژوهشی و تدوین فرضیه. پژوهشگر ابتدا مساله تحقیق و متغیرهایی را که باید مورد بررسی قرار دهد برای خود روشن می سازد. باید مورد بررسی قرار دهد برای خود روشن می سازد. با مطالع ادبیات و پیشینه تحقیق، ضمن اینکه مساله را روشن تر می کند، علل احتمالی موثر بر متغیر وابسته را فهرست کرده و بر اساس آنها فرضیه ها را تدوین می کند. به عنوان مثال، ممکن است برای موضوع های پژوهشی بالا فرضیه های زیر را تدوین کند:

1. نامساعد بودن جو عاطفی خانواده، احتمال شکست تحصیلی را افزایش می دهد.

2. پرخاشگری یکی از علل موثر بر گرایش به بزهکاری است.

3. اختلاف طبقه اجتماعی همسران یکی از علل طلاق است.

4. احساس فشار روانی ناشی از نارضایتی اجتماعی گرایش به خودکشی را افزایش می دهد.

انتخاب گروه مطالعه و مقایسه. منظور از گروه مطالعه افرادی هستند که صفات یا ویژگی های مورد مطالعه را دارند و افراد گروه مقایسه، افراد مشابه گروه مطالعه هستند که ویژگی ها یا متغیرهای مورد نظر در آنان وجود ندارد. در موضوع های پژوهشی مذکور افراد مطالعه و مقایسه به ترتیب عبارتند از :

گروه مطالعه :

1. دانش آموزان مردود یا ناموفق

2. نوجوانان بزهکار

3. زوج هایی که جدا شده اند

4. افرادی که اقدام به خودکشی کرده اند

گروه مقایسه :

1. دانش آموزان موفق

2. نوجوانان غیربزهکار

3. زوج هایی که با هم زندگی می کنند.

4. افرادی که اقدام به خودکشی نکرده اند.

پس از تعریف و مشخص کردن گروه ها، پژوهشگر باید گروه های نمونه را از جامعه های مورد مطالعه انتخاب و برای کنترل سایر متغیرهای موثر احتمالی، آنها را از نظر مهم ترین عوامل اثرگذار بر متغیر مستقل همگن سازد. در صورتی که معادل کردن گروه ها از نظر همه یا برخی از متغیرهای اثرگذار امکان پذیر نباشد، آنها را بعنوان متغیرهای تعدیل کننده اندازه گیری و وارد تحقیق می کند تا با روش های آماری مناسب اثر آنها را به حساب آورد.

- اندازه گیری متغیرهای مستقل و تعدیل کننده. پژوهشگر در این مرحله متغیرهای مستقل و متغیرهای تعدیل کننده را با استفاده از ابزارهای مناسب در مورد گروه مطالعه و گروه مقایسه اندازه گیری می کند. ابزارهایی که ممکن است برای اندازه گیری متغیرهای مستقل مثال های بالا مورد استفاده قرار گیرند به ترتیب عبارتند از مقیاس سنجش پرخاشگری، پرسشنامه برای سنجش تفاوت طبقه اجتماعی، پرسشنامه یا مقیاس سنجش احساس فشار روانی ناشی از نارضایتی اجتماعی. برای اندازه گیری سایر متغیرهای اثرگذار یا متغیرهای تعدیل کننده نیز بر حسب مورد باید از ابزارهای مناسب استفاده شود.

- تجزیه و تحلیل آماری داده ها. پس از اندازه گیری متغیرهای تحقیق، داده های آن با استفاده از روش های مناسب آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. در صورتی که از نظر متغیرهای پیش بینی شده بین دو گروه تفاوت معنی دار مشاهده شود، میتوان نتیجه گرفت که متغیر مستقل پیش بینی شده یکی از علل احتمالی متغیر وابسته است. برای مثال، اگر آزمون t برای گروه های مستقل نشان دهد که بین میانگین نمره های جو عاطفی خانواده در مورد گروه های مطالعه و مقایسه تفاوت معنی دار وجود دارد، می توان نتیجه گرفت که جو عاطفی نامساعد خانواده یکی از علل احتمالی شکست تحصیلی است.

در تجزیه و تحلیل آماری داده های تحقیق علی- مقایسه ای و نتیجه گیری از آن باید نکات اساسی زیر مورد توجه دقیق پژوهشگر قرار گیرد.

- پژوهشگر باید اطمینان حاصل کند که متغیر مستقل قبل از متغیر وابسته رخ داده است. به عنوان مثال، در مورد موضوع پژوهشی شماره 2 باید اطمینان حاصل شود که نوجوانان بزهکار مورد مطالعه پیش از آنکه بزهکار شوند پرخاشگر بوده اند، نه اینکه بزهکاری موجب افزایش پرخاشگری آنان شده باشد.

- پژوهشگر باید اطمینان حاصل کند که بین متغیر مستقل و وابسته یک رابه منطقی و واقعی وجود دارد. در بعضی موارد یک متغیر سوم سبب می شود که بین دو متغیر رابطه وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اگر تحقیق نشان دهد که در موضوع پژوهشی شماره 2 افراد بزهکار بیش از افراد عادی در زندگی دچار ناکامی شده اند، در این صورت نمی توان پرخاشگری را عامل موثر در بزهکاری دانست، زیرا ناکامی خود موجب پرخاشگری می شود. اگر ناکافی حذف شود، پرخاشگری در میان نخواهد بود و در نتیجه بزهکاری به وقوع نخواهد پیوست.

- پژوهشگر باید برای رد فرضیه های رقیب دلایل و شواهد کافی به دست آورد. به عنوان مثال، در موضوع پژوهشی شماره 1 ، پژوهشگر باید اطمینان حاصل کند که برای رد این فرضیه رقیب که «افراد ناموفق در مقایسه با افراد موفق از هوش کمتری برخوردارند» دلایل و شواهد تجربی کافی در دست دارد.

تحقیق همبستگی

تحقیق همبستگی یکی دیگر از انواع تحقیق های غیرآزمایشی است که در آن رابطه بین دو یا چند متغیر مورد مطالعه قرار می گیرد. یکی از تفاوت های مهم تحقیق همبستگی با تحقیق پس رویدادی یا علی- مقایسه ای آن است که تحقیق همبستگی در مورد رابطه بین متغیرهایی که فقط در مورد یک گروه به دست آمده است به کار می رود.

روش همبستگی نسبت به روش علی- مقایسه ای دو مزیت دارد. نخست اینکه با استفاده از این روش، پژوهشگر می تواند رابطه بین چند متغیر همزمان را با یک متغیر مورد بررسی قرار دهد. در مطالعات مربوط به علوم رفتاری همواره یک رفتار تابعی از چندین متغیر است که به طور مشترک بر آن رفتار اثر می گذارند. در واقع پژوهش های چند متغیری که از مشخصه پژوهش های علوم رفتاری است، از طریق تحقیق همبستگی بهتر امکان پذیر است. در این گونه تحقیق ها محقق می تواند رابطه بین یک الگوی رفتاری را با چندین متغیر به طور همزمان مطالعه کند. دوم در روش علی- مقایسه ای محقق می تواند تاثیر چند متغیر مستقل بر یک متغیر وابسته را مورد مطالعه قرار دهد، اما نمی تواند رابطه بین متغیرهای مستقل را جداگانه بررسی کند. در صورتی که در تحقیق همبستگی پژوهشگر قادر است رابطه بین متغیرهای مستقل را با یکدگیر و همچنین اثر هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را با حذف همبستگی آن متغیر مستقل با سایر متغیرهای مستقل مورد مطالعه قرار دهد.

تحقیق همبستگی برای دو هدف به کار می رود : (1) مطالعه همبستگی بین دو یا چند متغیر، (2) پیش بینی یک متغیر از روی متغیر دیگر. در پژوهش های پیش بینی ، متغیر یا متغیرهای مستقل را متغیر پیش بین و متغیر وابسته را متغیر ملاک می نامند. در این گونه تحقیق ها، پژوهشگر باید متغیر پیش بین را قبل از متغیر ملاک به دست آورد. در زیر نمونه هایی از فرضیه های پژوهشی که تحقیق همبستگی را می طلبند ارایه شده است:

1. بین هوش و پیشرفت تحصیلی دانش اموزان رابطه وجود دارد.

2. سطح عزت نفس دانش آموزان تابعی از پیشرفت تحصیلی و درجه محبوبیت آنان در میان همکلاسان است.

3. هوش، انگیزه تحصیلی، و آموخته های پیشین دانش آموزان دبیرستانی بیش از 80 درصد موفقیت تحصیلی آنان در دانشگاه را تببین می کنند.

چنانکه از مثال های بالا ملاحظه می شود، فرضیه شماره 1 یک تحقیق همبستگی دوم متغیری ، فرضیه شماره 2 تحقیق همبستگی سه متغیری و فرضیه سوم یک تحقیق همبستگی چندمتغیری از نوع پیش بینی است .

برای اجرای تحقیق های همبستگی باید اقدام های زیر صورت گیرد:

- بیان مساله. اولین گام در تحقیق همبستگی، پیش بینی و تعیین متغیرهایی است که می توانند به عنوان متغیرهای همبسته با متغیر وابسته مورد مطالعه قرار گیرند مطالعه ادبیات و پیشینه تحقیق به پژوهشگر امکان می دهد که این گونه متغیرها را شناسایی کند ، مساله تحقیق را روشن سازد و فرضیه تحقیق را تدوین نماید پژوهشگر در این مرحله متغیرهای مورد مطالعه را به صورت عملیاتی تعریف می کند.

- انتخاب نمونه. دومین اقدام در این مورد انتخاب تصادفی آزمودنی ها از جامعه مورد مطالعه است در این مرحله پژوهشگر باید اصول نمونه گیری تصادفی را در نظر بگیرد تا نمونه مورد مطالعه معرف جامعه باشد.

- تجزیه و تحلیل داده ها، پس از اندازه گیری متغیرها و تنظیم داده ها، پژوهشگر با استفاده از روش همبستگی و تحلیل رگرسیون چند متغیری نسبت به تجزیه و تحلیل داده ها اقدام و براساس آن نتیجه گیری می کند.

تحقیق کیفی:

تحقیق کیفی نه تنها بر یک فلسفه،نظریه یا روش منحصر به فرد استوار نیست،بلکه با شماری ازمکاتب مانند جامعه شناسی تفسیرگرا،مکتب پدیدار شناسی،روش قوم شناسی و مردم شناسی پیوند دارد.

تحقیق کیفی بر یک دیدگاه فلسفی تفسیرگرایانه مبتنی است،و توجه آن به چگونگی تفسیر،درک،تجربه و به وجود آمدن جهان اجتماعی معطوف است.

تحقیق کیفی فرایندی است که پژوهشگر می کوشد تا بدان وسیله پیچیدگی های روابط متقابل بین افراد را بهتر درک کند.او با استفاده از روش های نظامدار درباره کنش ها و واکنش ها اطلاعاتی را جمع آوری میکند،درباره معنی و مفهوم آن می اندیشد،به نتیجه گیری می رسد،آنها را ارزیابی می کند،سرانجام این نتیجه ها را ارایه می دهد.

پژوهشگر کیفی به مطالعه رفتارهای قابل مشاهده ،انگیزه ها،احساسات و هیجان های مردم می پردازد،زیرا معتقد است که حوادث درونی تنها در صورتی قابل درک هستند که از طریق تجربه شخصی کسب شده باشند.

در تحقیق کیفی محقق درباره زندگی،فرهنگ،مبانی ارزشی،عقیدتی و رفتاری،زبان،احساسات و هیجان های مردم اطلاعات کسب می کند.محقق کیفی به دلیل اینکه خود را جای دیگران قرار می دهد،رفتار اجتماعی را بهتر درک می کند.

بهترین روش در تحقیق کیفی آن است که محقق از طریق تجربه شخصی و با قرار گرفتن در بطن موضوع اطلاعات را گردآوری می کند.

این کار آسان نیست و محقق باید ارزش های شخصی،احساسات و پیش داوری های خود را کنار بگذارد و جهان را از دریچه چشم دیگران تجربه کند.

برای مثال:هنسلین برای درک میزان اعتماد بین رانندگان و مسافران،خود به رانندگی اشتغال یافت، بدون آنکه کسی بداند او یک جامعه شناس است نه یک راننده حرفه ای

گریفین برای درک میزان تعصب و تبعیض نژادی سفیدپوستان بر علیه سیاه پوستان،تصمیم می گیرد که پوست خود را به رنگ سیاه در آورد و به مدت شش هفته به عنوان یک سیاه پوست زندگی کند و از نزدیک تبعیض نژادی بر علیه سیاه پوستان را درک کند. ویژگی عمده تحقیق کیفی انعطاف پذیری آن است.پژوهشگر در فرایند تحقیق و مراحل مختلف آن هرجا که ضرورت ایجاب کند،ممکن است طرح تحقیق و شیوه کار را تغییر دهد و این انعطاف پذیری در پژوهش کیفی امری حیاتی است.

ب: تحقیق آزمایشی

تحقیق آزمایشی ، دقیق ترین،علمی ترین،موثرترین و پیچیده ترین نوع تحقیق است.هدف اصلی در تحقیق آزمایشی،استنباط رابطه علت و معلولی بین پدیده هایی است که مورد کنترل قرار می گیرند.از نظر عملیاتی ،تحقیق آزمایشی عبارت است از روشی که در آن اثر متغیر مستقل بر متغیر وابسته مطالعه می شود.در تحقیق آزمایشی، می توان به سه هدف علم یعنی تبیین،پیش بینی و کنترل رفتار و رویدادها دست یافت.عامل کلیدی که تحقیقات آزمایشی را از سایر انواع تحقیق متمایز می سازد این است که محققان دستکاری X (یعنی متغیر آزمایشی یا مستقل) را کنترل می کنند،تا مطمئن شوند که آیا X با وقوع رویداد دیگر(یعنی،متغیر تابع یا وابسته) رابطه دارد یا نه.

تحقیق آزمایشی روشی نظامدار و منطقی برای پاسخ دادن به پرسش پژوهشی است «اگر این کار تحت شرایط کنترل شده ای انجام گیرد چه خواهد شد؟» آزمایش کنندگان ، محرک ، رفتار یا شرایط محیطی را دستکاری می کنند ، سپس چگونگی تاثیر آن را در تغییر وضعیت و یا رفتار آزمودنی مورد مشاهده قرار می دهند دستکاری آنها دقیق و منظم است. آنها باید از عوامل دیگری که بر نتیجه کار اثر می کند آگاه باشند و آنها را به گونه ای کنترل نمایند یا از میان بردارند تا بتوانند بین عامل دستکاری شده و آثار مشاهده شده رابطه ای منطقی برقرار سازند.

تحقیق آزمایشی روشی را برای آزمودن فرضیه فراهم می کند پس از آنکه پژوهشگران مساله ای را تعریف کردند ، برای آن یک پاسخ آزمایشی یا فرضیه پیشنهاد می کنند آنان فرضیه را می آزمایند و براساس رابطه میان متغیرهای کنترل شده ای که مشاهده کرده اند انها را تایید یا رد می کنند باید توجه داشته باشیم که تایید یا رد فرضیه براساس احتمال بیان می شود نه براساس یقین.

این روش پیچیده ترین، دقیق ترین و موثرین روش برای کشف و پروراندن اصول و نظریه های علمی است. گرچه بیشترین کاربرد تحقیق آزمایشی در آزمایشگاه است اما باید دانست که در موقعیت های غیر آزمایشگاهی مانند کلاس درس نیز که عوامل یا متغیرهای مهم را می توان تا حدودی کنترل کرد به گونه موثری به کار می رود هدف این آزمایش، پیش بینی وقایع در موقعیت های تجربی است. هدف غایی آن تعمیم روابط متغیرهاست به گونه ای که در خارج از آزمایشگاه و در مورد جامعه گسترده تر نیز صادق باشد.

تحقیق آزمایشی را می توان به دو طبقه تقسیم کرد آزمایش آزمایشگاهی و آزمایش میدانی . آزمایش آزمایشگاهی در یک موقعیت فیزیکی جدا از موقعیت عادی زندگی انجام می گیرد .پژوهشگر متغیر مستقل را دستکاری و متغیرهای رقیب را با دقت هرچه بیشتر کنترل می کند. بدین معنا که بسیاری از متغیرهای ناخواسته را که ممکن است برمتغیرها وابسته تاثیر بگذارند حذف یا اثر آنها را خنثی می کند. متغیرهای مورد مطالعه به طور دقیق و به صورت عملیاتی تعریف و با ابزارهای دقیق اندازه گیری می شوند و بدین ترتیب واریانس خطا به کمترین مقدار کاهش می یابد.

یکی از محدودیت های آزمایش آزمایشگاهی، ساختگی بودن موقعیت آزمایش است وقتی که پژوهشگر می کوشد تا متغیرهای ناخواسته را کنترل کند، کنترل دقیق سبب می شود که موقعیت آزمایشی به یک محیط ساختگی و متفاوت با موقعیت واقعی زندگی تبدیل شود این امر موجب می شود که تعیم پذیری نتایج حاصل از آزمایش آزمایشگاهی به موقعیت های واقعی محدود شود بنابراین هرچند روایی درونی آزمایش آزمایشگاهی در مقایسه با سایر روش های تحقیق بالاست، روایی بیرونی آن با برخی محدودیت ها همراه است.

نمونه های خوبی از آزمایش های آزمایشگاهی را می توان در پژوهش های انجام شده در مورد شرطی شدن پاسخگر یا کلاسیک توسط پاولوف ، شرطی شدن کنشگر یا فعال توسط اسکینر، یادگیری مشاهده ای توسط بندورا و پژوهش های انجام شده در سایر رشته های علمی یافت.

آزمایش میدانی، برخلاف آزمایش آزمایشگاهی در موقعیت های واقعی و با نمونه های بزرگ تر انجام می گیرد اصول کلی انجام دادن آزمایش میدانی همانند آزمایش آزمایشگاهی است با این تفاوت که دقت کنترل در آزمایش های میدانی کمتر از آزمایش های آزمایشگاهی است در آزمایش میدانی نیز مانند آزمایش آزمایشگاهی آرایش تصادفی و گمارش تصادفی گروه ها به تدابیر آزمایشی به کار بسته می شود متغیرهای مورد مطالعه با دقت به صورت عملیاتی تعریف و با ابزارهای دقیق مورد اندازه گیری قرار می گیرند اما موقعیتی که در آن آزمایش انجام می گیرد با موقعیت واقعی تفاوت چندانی ندارد. ساختگی بودن موقعیت آزمایشی که در مورد آزمایش آزمایشگاهی وجود دارد در اینجا یا در اصل وجود ندارد یا به حداقل ممکن کاهش می یابد زیرا آزمایش در شرایط طبیعی و آزاد انجام می گیرد.

با وجود این کنترل پژوهشگر به متغیرهای ناخواسته در آزمایش های میدانی کمتر از آزمایش های آزمایشگاهی است به همین دلیل ، آزمایش میدانی هرچند از روایی بیرونی بالاتر یعنی تعمیم پذیری بیشتر نتایج برخوردار است روایی درونی آن کمتر از آزمایش آزمایشگاهی است.

آزمایش های آزمایشگاهی بیشتر در پژوهش های بنیادی و برای آزمودن و پروراندن نظریه های علمی به کار می روند. آزمایش میدانی علاوه علاوه براینکه برای آزمودن نظریه های قابلیت کاربرد دارند، برای یافتن پاسخ مسایل علمی و پژوهش های کاربردی نیز به کار می روند و بنابراین انعطاف پذیری و کاربرد در مورد انواع مسایل پژوهشی ، از جمله مزیت های آزمایش های میدانی به شمار می رود.

یکی از محدودیت های مهم پژوهش های میدانی، مشکل اجرای آن را در دستکاری متغیرهای مستقل و گمارش تصادفی گروه ها به تدابیر آزمایشی است. به عنوان مثال ، گاهی ممکن است خانواده ها و یا اولیای مدارس با گمارش تصادفی دانش آموزان به عنوان گروه گواه و یا آزمایشی موافقت نکنند. اجرای یک برنامه یا روش آموزشی جدید در مدارس ایران ، مستلزم تصویب آن در شورای عالی آموزش و پرورش است و اگر چنین مصوبه ای وجود نداشته باشد ، مدیران مدارس اجازه اعمال یا دستکاری این گونه متغیرهای مستقل را به پژوهشگر نخواهند داد.

به عنوان نمونه ای از آزمایش میدانی ، به مثال زیر توجه کنید.

پژوهشگری می خواهد این فرضیه را بیازماید که « استفاده از کیت های آموزش علوم دوره راهنمایی تحصیلی ، یادگیری دانش آموزان را افزایش می دهد » . این پژوهشگر چهار منطقه از مناطق آموزشی تهران را به طور تصادفی انتخاب و از میان مدارس راهنمایی هر منطقه دو مدرسه دخترانه و دو مدرسه پسرانه را از روی فهرست مدارس با روش تصادفی ساده انتخاب می کند. در هر یک از این مدارس از هر پایه 2 کلاس را به طور تصادفی به عنوان کلاس نمونه بر می گزیند . بدین ترتیب ، از هر مدرسه 6 کلاس ( دو کلاس از هر پایه ) در نمونه قرار می گیرند. در هر مدرسه یکی از کلاس های هر پایه را به قید قرعه به گروه آزمایشی و کلاس دیگر را به گروه گواه می گمارد ( آرایش تصادفی ) .

طرز استفاده از کیت های آموزشی را به معلمان آموزش می دهد و ضمن توضیح هدف تحقیق از آنان می خواهد که در کلاس های آزمایشی درس علوم را با استفاده از کیت ها و در کلاس های گواه بدون استفاده از کیت ها علوم را تدریس کنند. در پایان دوره آزمایش که حدود چهار ماه به طول می انجامد ، یک تست پیشرفت تحصیلی درس علوم در مورد دانش آموزان گروه گواه و گروه آزمایشی اجرا می کند. سپس میانگین نمره های دانش آموزان گروه گواه و آزمایشی پایه های مختلف را با آزمون t برای گروه های مستقل مقایسه می کند. نتیجه این مقایسه نشان می دهد که میانگین نمره های دانش آموزان گروه آزمایشی در هر سه پایه تحصیلی از میانگین گروه گواه بالاتر است . بدین ترتیب درستی فرضیه را تایید می کند.

ملاحظه می شود که در این مثال ، متغیر مستقل ، ( استفاده از کیت های آموزش علوم ) توسط پژوهشگر دستکاری و کنترل می شود. متغیرهای اضافی و ناخواسته با آرایش تصادفی کنترل می شوند. مطالب آموزشی و سطح آموزش و معلم درس در هر دو گروه آزمایشی و گواه یکسان است . هر دو گروه از نظر جمعیتی و پایگاه اقتصادی – اجتماعی کم و بیش یکسانند ، زیرا از هر مدرسه دو کلاس از هر پایه انتخاب شده ، یکی در گروه گواه و دیگری در گروه آزمایشی قرار گرفته است . هر دو گروه با تست واحد و تحت شرایط یکسان آزمون شده اند . تعداد دانش آموزان دختر و پسر در هر پایه و در هر گروه تقریباً برابر بوده اند . ملاحظه می شود که اولاً بیشتر متغیرهای اثر گذار بر یادگیری دانش آموزان دو گروه کنترل شده اند ، بنابراین هر گونه تفاوت مشاهده شده در یادگیری دانش آموزان دو گروه را با اطمینان کافی می توان به اثر تدبیر آزمایشی یعنی استفاده از کیت های آموزشی نسبت داد .

منابع و مآخذ

- بازرگان، عباس، سرمد، زهره، حجازی، الهه (1384) روش تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگاه

- بیانی، احمد (1378) روشهای تحقیق و سنجش در علوم تربیتی و روان شناسی، تهران: انتشارات رهیافت

- حری، عباس (1371) آیین گزارش نویسی، تهران: دبیرخانه هیئت امنای کتابخانه های عمومی شور

- خاکی، غلامرضا (1384) روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی، تهران: انتشارات بازتاب

- دلاور، علی (1383) روش های تحقیق پیشرفته، تهران: واحد علوم و تحقیقات

- دمپی، یر (2007) تاریخ علم، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، تهران: انتشارات سمت

مطالب مشابه :

انواع پژوهش آزمایشی و غیرآزمایشی

روش تحقیق آزمایشی

روش تحقیق آزمایش و شبه آزمایش

انواع پژوهش آزمایشی و غیرآزمایشی

جزوه جلسه پنجم

روش تحقیق علی- مقایسه‌ای وآزمایشی

روش آزمایش و شبه آزمایش