موریانه را بهتر بشناسیم

موریانه را بهتر بشناسیم

یکی از پدیده های شگفت آفرینش، موریانه است. با مطالعه زندگی موریانه، نکته های بسیار جالب و ارزنده ای به چشم می خورد و از این رهگذر، گوشه ای از رمز و راز هستی بر انسان آشکار می شود و چه بسا گامی مؤثر در جهت بندگی خالصانه او به درگاه پروردگارش باشد. پروردگاری که با کلک ( قلم ) سحرآمیز خود، تابلوهای کشف ناشده و بدیعی از قدرت بی کران خویش را در برابر چشمان سر و عقل جست وجوگر بشر به نمایش گذارده است و در موریانه ای ناچیز و ضعیف توانایی ها و استعدادهای ویژه ای نهاده است، و جلوه ای از عظمت بی انتهای خود را در آفرینش آن به تماشا گذاشته است.

خداوند در قرآن کریم در کلامی زیبا می فرماید:

هُوَ اللّهُ الْخالِقُ الْبارِیُ الْمُصَوِّرُ لَهُ اْلأَسْماءُ الْحُسْنی یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ . (حشر: 24)

اوست پروردگار جهان که خالق و به وجود آورنده و صورت بخش موجودات است. [مهم ترین و] زیباترین نام ها از آن اوست. موجودات آسمان ها و زمین همواره تسبیح او گویند و خداوند، عزیز و حکیم است.

موریانه ها حشراتی با هنرهای معماری پیشرفته

باید موریانه ها را به حق مهندسین معمار نامید. نوع زندگی و تکثیر و ساخت کلنی (لانه) و نظم و ترتیبی که در ساخت کلنی خود بوجود می آورد این حشره را مبدل به یکی از اعجاب انگیزترین مخلوقات خدواند نموده است . تکثیر فوق العاده زیاده ملکه (هر ثانیه 2 عدد ) این حشره را به یکی از تولید کننده ترین مخلوقات زنده تبدیل نموده است . شرایط زیستی و طاقت فرسای این حشره در ساخت کلنی هایی که حتی بشر امروزی از ساخت آنها عاجز می باشد لقب برازنده ای را به این حشره می دهد . به نحوی که اگر انسان بخواهد برج ساختمانی را که موریانه با توجه به جسمی که دارد بسازد بایستی ساختمانی با 2400 طبقه بسازد که در شرایط فعلی در قدرت بشر ساخت این ساختمان غیر ممکن می باشد. با توجه به پیشرفت علوم ابنیه سازی حتی امکان دسترسی به این چنین ساختمانی شاید تا 100 سال آینده نیز غیر ممکن باشد . البته اگر هم روزی بتواند این چنین ساختمانی بسازد نمی تواند امکان یک سیستم شهری را در آن پیاده نماید در حالی که در برجهای موریانه کلیه تقیسمات شهری و روستایی به درستی طراحی شده است. مکانهای ساخت برجهای خنک کننده و سیستم تهویه مطبوع ،مدرسه ، ارتش ، پلیس ، کودکستان ، انبارهای سیلوی مواد غذایی و.... کلیه این امور در برجهایی می باشند که مساحت حجم آنها گاهی به عمق 5 متر و با عرض 8 متر می تواند تشکیل شهری را بدهد که اگر بخواهیم در مورد هر بخش از زندگی این حشره اشاره نماییم بایستی کتابی جداگانه را به این امر اختصاص دهیم.

مطالعه در کشورعجیب، منظم و دو سه میلیونی موریانه ها، همچنین بررسی ارتباط دائم آنها با یکدیگر، بیانگر این حقیقت است که موریانه ها هم حرف می زنند و هم زبان مخصوص به خود دارند.

لانه موریانه ها که نیمی از آن در زیرزمین و نیمی از آن روی زمین است، مخروطی شکل و با ارتفاع شش الی هشت متر از دور دیده می شود. در هر یک از این لانه ها یک ملکه وجود دارد که حدود ده تا پانزده سال عمر می کند و در بعضی ها تا 50 سال نیز می رسد و هر سال تعداد فرزندان وی زیاد می شود. چرا که ملکه هر دو ثانیه یک تخم می گذارد.

ساختمان خانه موریانه ها از دارای چندین طبقه است که در ورودی آن، برخلاف ساختمان های بشری، در بالای عمارت قرار دارد. طبقات و ساختمان خانه موریانه ها به شرح زیر است:

طبقه دوم: خوابگاه تابستانی کارگران.

طبقه سوم: اطاق نهار خوری تابستانی.

طبقه چهارم: انبار آذوقه.

طبقه پنجم: سرباز خانه.

طبقه ششم: مقر تابستانی ملکه.

طبقه هفتم: انبار تره بار.

طبقه هشتم: آغل حیوانات شیرده . (موریانه ها شته درختان را اسیر کرده، به لانه خود برده،از آنها مراقبت می کنند و از شیره و عصاره ای که این شته ها می سازند، استفاده می کنند) .

طبقه نهم: اطاق بچه ها.

طبقه دهم: اطاق بازی.

طبقه یازدهم: بیمارستان و تأسیسات پزشکی.

طبقه دوازدهم: خوابگاه زمستانی کارگران و گورستان.

طبقه سیزدهم: مقر زمستانی ملکه.

اگر این کشور عجیب دو سه میلیونی را خطری تهدید کند، بلافاصله همه موریانه ها به وسیله ماموران انتظامات یا فرد مطلع با خبر شده وآماده مقابله با خطر می گردند.

" تعویض موریانه نگهبان و احوالپرسی آنان "

سربازان نگهبان در ورودی به لانه، به پاسداری مشغول اند و لحظه ای غفلت نمی کنند. این سربازان ریز به محض احساس خطر، دیگران را خبر می کنند. نگهبانان درفواصل معین و دقیق عوض می شوند، از اینجا می توان استنباط نمود که موریانه قادربه تشخیص وقت است. همچنین از نزاکت و ادب نیز بی بهره نیستند، هنگامی که همدیگر را ملاقات می کنند، به هم نزدیک شده و بینی به همدیگر می مالند. مثل اینکه می خواهند یکدیگر را بشناسند یا سلام و احوالپرسی کنند. پس ازآن خداحافظی کرده و به راه خود ادامه می دهند.

"اعلام خطر موریانه ها"

موریانه ها برای اینکه خطر را به سایرین اطلاع دهند، سرشان را به دیواره چوبی لانه خود میکوبند، در نتیجه ارتعاشی در داخل محفظه خالی درخت ایجاد شده و سایر موریانه ها آگاه می گردند. دارکوب ها وقتی می خواهند به طعام لذیذی از موریانه دست یابند، چند بار به درخت پوسیده ای نوک می زنند، ضربه های وارده در داخل حفرات و لانه موریانه ها ارتعاشاتی شبیه به آنچه گفته شد، به وجود می آورد و موریانه ها به خیال اینکه خطری آنها را تهدید می کند، از یک سمت لانه راه فرار اختیار می کنند. اما دارکوب با زبان باریک و چسبناک خود راه را بر آنها می بندد و دام چرب و نرمی برایشان می گستراند.

" گفتگو با گرسنه ها "

موریانه ها مانند مورچه ها در تمام امور با هم همکاری می کنند. این همکاری دلالت بر ارتباط مستقیم و دقیق همه آنها با یکدیگر دارد. به عنوان مثال در جامعه موریانه ها گرسنه وجود ندارد. یعنی گرسنه با سیر تماس می گیرد و احتیاج خود را با او در میان می گذارد. خمیری که موریانه های مأمور تهیه غذا از چوب می سازند، پیش از آن که کاملاً هضم شود، از ده معده مختلف عبور می کند. تقسیم آن بنا بر قاعده بسیار صحیحی انجام می گیرد. هر قدر موریانه ای گرسنه تر باشد، از محتوای" معده اجتماع" خود کمتر به دیگران می دهد و در عوض ازعابرین، بیشتر خوراک هضم شده می گیرد. اگر موریانه ای که بسیار گرسنه است، با موریانه ای که گرسنه تر از خود او است برخورد نماید، بدون تأمل، قسمتی از غذای کمی که در معده دارد را به او می دهد. بدین طریق شرایط تغذیه در تمام کشور موریانه ها یکسان است. در جوار موریانه های سیر موریانه گرسنه ای وجود ندارد. در کشور آنها فقیر و ثروتمند نیست. آنها با این روش بسیار هوشمندانه و ساده، جامعه کاملی را بنا نهاده اند . به علاوه بد نیست بدانیم که تشکیلات جامعه مورچه ها و زنبورها هم همینطور است.

" موریانه بلای جان ساختمانها "

موریانه ها را بایستی مخرب ساختمانها نامید این حشره به ظاهر کوچک می تواند خسارات فراوانی را به ابنیه ها وارد نماید . قدرت تحرک این حشره بسیار بالا بوده و در ۲۴ ساعت می تواند بین ۱۰ الی ۲۵ سانتیمتر بر مبنای نوع محیط زندگی و موادی که در آن قرار دارد حرکت نماید.

قدرت تخریب صمغی که از آرواره های این حشره خارج می شود به راحتی برای نفوذ در بتونها امکان پذیر خواهد بود . قدرت جابجایی این حشره ضعیف بوده ولی بایستی بدین نکته اشاره داشت برای این منظور کانالهای فرعی را در کانالهای اصلی به ظرافت تمام تعبیه می نماید بطوری که این کانالها راه فرار حشره را امکانپذیر می نماید .

امروزه با مدرن شدن ساختمان سازی و ترکیب مصالح جدید و سبک این حشره قدرت سازگاری خود را نیز بالاتر برده به حدی که براحتی در فضاهای ایجاد شده در بتون های آرمه نفوذ می نماید که این مشکل باعث ایجاد فضاهای خالی در بتون و کوتاه کردن استحکام مصالح می گردد .

"موریانه می تواند خودش را با محیط سازگار کند "

با توجه به پیشرفت علوم ابنیه سازی و خصوصا استفاده از مصالح مقاومی چون بتون و بتون های آرمه شاهد تغییر در ساختار کلنی سازی و ساخت کانالهای هوازی در این حشرات شده ایم . حتی با عکس برداری الکترونیکی از آرواره های ای حشره مشخص شده است که تعداد دنده های آرواره ها افزایش یافته و از 128 عدد دنده در آرواره ها به 234 دنده رسیده است که نشان از تغییرات در نسلهای جدید این حشره دارد.

ترکیبات بکار رفته در علوم شیمیایی و کارایی آنها ما را پیشتر به حفظ ابنیه و بالاتر بردن طول عمر ساختمانها کمک خواهد نمود.

شناسایی و راههای مبارزه با آن

تمام خانواده های موجود در راسته موریانه ها به صورت اجتماعات بزرگ و کوچک در محدوده سیستمی لانه ای و به صورت کلنی زندگی می کنند . ارتباط بین لانه ها و دنیای خارج بستگی به عادت مخصوص تغدیه ای گونه ها دارد . موریانه ها توانایی کنترل اقلیم داخل لانه خود را دارند. موریانه ها همه چیز خوارند و از مواد گیاهی ، الیاف ، فرآورده های پشمی و پنبه ای ، کاغذ دیواری ، چرم ، موکت ، لاستیک ، پوشش کابل ها ، جانوران نگهداری شده در موزه ها ، انواع چوب و فرآورده های چوبی تغذیه می کنند 0 در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فعالیت زیاد دارند 0 عموما در محیط مرطوب و تاریک زندگی می کنند از طریق ایجاد دالان های زیرزمینی و کانال های سر پوشیده در سطح دیوارها ، ستونها و غیره بداخل ساختمان ها و محل های تامین مواد غذایی نفوذ میکنند . لانه ها ممکنست در اعماق خاک ، داخل تنه پوسیده درختان ، داخل چوبهای خشک یا اثاثیه چوبی داخل ساختمانها بنا شوند0 برخی دارای لانه آشکار در بالای سطح خاک می باشند تعدادی از موریانه ها از مواد چوبی تغذیه میکنند و با حفاری در چوبهای تر ادامه زندگی می دهند 0 موریانه های دروگر در چراگاه های خشک که درختان کمی دارند لانه سازی میکنند ، بعضی از موریانه ها از مواد گیاهی خشک تغذیه می نمایند تعدادی از موریانه ها بسته به شرایط محیطی لانه هایی ایجاد میکنند و موجبات خسارت به محصولات کشاورزی ، لوازم ساختمانی و ساختمانها را فراهم می آورند0

از 1800 گونه شناخته شده در دنیا 148 گونه به ساختمانها صدمه می زنند و خسارت آن چنان شدید است که داخل هر محدوده ای که انتشار یابند دیر یا زود الوارهای بی محافظ و یا وسایل چوبی به کار رفته در ساختمان ها تخریب می شود0موریانه هایی که در داخل خاک و زیر زمین دالان حفر می کنند توانایی آن را دارند که راهروهای خود را از خاک به درون آجر و حفره های داخلی دیوار باز نمایند گاهی تیر های شیروانی و چوب های سقف را مورد حمله قرار می دهند موریانه های چوب خشک ،گاهی در الوارهای دور از زمین حتی روی سقف نیز کلنی ایجاد می نمایند0 در سالهای اخیر به سبب بالا رفتن مخارج تعمیر و نگهداری ، موریانه ها خسارات بسیاری به ساختمانها واردآورده اند خصوصا" در مناطقی که پروژه های خانه سازی ارزان قیمت و به تعداد زیاد وجود دارد و به برنامه های تعمیر و نگهداری اهمیتی داده نمی شود ساختمانها بیشتر در معرض حمله موریانه ها قرار میگیرند. انتشار موریانه ها ازمحلی به محل دیگر و حتی کشوری به کشور دیگر به راحتی امکان پذیر است افزایش تعداد ساختمان ها با تغییر روش ساختمان سازی موجب شده است که موریانه ها در کشورهایی که تا کنون مطرح نبوده اند به صورت آفت در آیند مثلا در مناطقی که خانه ها را از خشت و گل بدون استفاده از الوار می ساختند بنظر می آید که ساختمانها بدون موریانه باشند در حالیکه استفاده از تیر ، الوار و تغییر بافت ساختمانی سبب شده است که موریانه ها تکثیر یافته و مشکل آفرین شوند 0 تعداد اجتماعات موریانه های زیرزمینی بالغ بر هزار حشره است و جمعیت اجتماعاتی که در مناطق گرمسیری لانه های تپه ای می سازند به میلیونها حشره تخمین زده می شود به همین جهت حمله سریع و وسیع آنها به ساختمانهای جدید از حمله سایر موریانه ها مشخص ترا ست0 علامت مشخصه آلودگی به موریانه های زیرزمینی وجود خاک یا مخلوطی از شن وموریانه چوب جویده شده در الوارها است در همین حال لوله های خاکی یا راهروهای پوشیده که بر روی دیوارهای غیر قابل نفوذ بنا می شود خطوط ارتباطی بین لانه و غذا می باشد. اگر الوار با خاک تماس داشته باشد موریانه ها از زیر دالان های داخل خاک با چوب تماس داشته بدون هیچگونه علامت مشخصه وارد الوار می شوند دیوارهای خشتی یا سنگی با ملات گل با حفره های ممتد راه را برای موریانه های سقف ایجاد می کنند.

در خوزستان و مناطق گرمسير موريانه هاي بالدار معمولا در ماهاي اسفند وفروردين از لانه خارج مي شوند. خروج موريانه ها در هواي آرام و بعد از بارندگي معمولا در اوايل غروب صورت مي گيرد. بالها معمولا پس از انجام پرواز كوتاه موريانه از نزديكي سينه قطع مي شوند.

شروع کلنی موریانه ها با نر ها و ماده های بالدار می باشد این موریانه ها پس از جفتگیری بالهای خود را از دست می دهند در این مرحله موریانه ها سلول کوچکی در خاک ایجاد میکنند و ماده (ملکه ) تخم می گذارد ، پس از باز شدن تخم ، والدین از ذخیره بدن خود ، نوزادان را تغذیه می نمایند اولین سری کارگران کوچکتر از کارگران بعدی هستند . در موریانه های چوب های خشک اولین دسته نوزادان تماما به کارگران تبدیل می شوند و یک موریانه سرباز هم تولید می شود0 تا فعال شدن کارگران ، ماده تخمگذار که ملکه نامیده می شود دیگر تخم نمیگذارد و پس از آن شروع به تخمگذاری می کند و این کارگران هستند که از نوزادان نگهداری میکنند و تغذیه آنها را بر عهده دارند. درکلنی موریانه ها علاوه بر کارگران پوره ها(نوزادان) سن پایین هم فعالیت دارند اگر کلنی خوب رشد کرده باشد موریانه سرباز هم مشاهده می شود فعالیت موریانه ها با پیدا شدن افراد جنسی نر و ماده بالدار خاتمه می یابد ملکه چندین سال تولید مثل می کند وقتی قدرت تخمگذاری ماده ها از بین رفت و نرها از بین رفتند کلنی برای آنها جانشین تعیین میکند و بدین ترتیب کلنی توسعه می یابد

مسئله ای که در امر ساختمان سازی به آن بایستی توجه شود این است که ساختمانهای ساخته شده از بتن و فلز و شیشه لزوما" ضد موریانه نیستند مگر اینکه ساختمانها طوری طراحی شده باشند که دسترسی موریانه ها به مبلمان چوبی ، کتابها ، وسایل تزئینی و 000 غیر ممکن باشد.

اقداماتی که صرفا" جنبه پیشگیری دارد به شرح زیر می باشد:

الف - موریانه های خاکزی

1-دقت در تهویه

2- استفاده از زیر زمین یا ایجاد ساختمان برروی ستون و پایه

3-جلوگیری از مرطوب شدن محیط

4-استفاده از موانع مکانیکی مانند قطعات بتون پیش ساخته به صورت ممتد حداقل 15cm و فاقد هر گونه شکاف تا از رسیدن موریانه های خاک جلوگیری شود

05-نصب کلاهک در قسمت پایه ساختمان که مانع از بالا آمدن موریانه از پایه می شوند.

06-آغشته کردن محل به سموم شیمیایی مانند دیلدرین Dieldrin ، پنتاکلروفنات سدیم و هگزاکلروبنزن

7- استفاده از سموم خاک خصوصا در ساختمانهایی که از قطعات بتون ساخته می شوند و امکان بازبینی وجود ندارد.

8-پاکسازی محل ساختمان از لانه های موجود و منهدم کردن چوب و فرآورده های چوبی آلوده و ریشه گیاهان .

9-مقاوم نمودن الوارهایی که به کار برده می شود.

ب - مبارزه با موریانه چوب

این موریانه ها در شاخه های خشک و مرده درختان و الوار بریده در حال خشک شدن زندگی می کنند آنها به صورت دستجاتی کوچک پرواز کرده انتشار می یابند در ساختمانهای جدید هر جا که الوار ساختمانی یا مبلمان چوبی که دارای شکاف یا بریدگی باشد محل جایگزینی موریانه ها است .

استفاده از چوب ساختمانهای قدیمی در محلی که موریانه چوب وجود دارداشتباه محض است با این همه موریانه های چوب از طریق انتقال وسایل چوبی آلوده به ساختمانهای جدید منتقل می شوند . تنها راهکار موثر در ساختمانها استفاده از الوارهایی است که نسبت به موریانه مقاوم هستند یا بوسیله مواد موثر ضد موریانه محافظت شده اند، همچنین معدوم نمودن وسایل آلوده و سوزاندن آنها توصیه می شود.

ج - مبارزه با موریانه در ساختمانها

1 - شناسایی موریانه هایی که خسارت زده اند زیرا اقدامات مبارزه فقط با آگاهی از عادات موریانه ها و اطلاع کافی از نحوه ساختمان سازی آنها امکان پذیر است .

2- مشخص نمودن محل ورود موریانه که با بر داشتن تکه های چوب چوبی امکان پذیر است ضمن اینکه ارتباط موریانه ها نیز از بین خواهد رفت زمانی که ارتباط موریانه های داخل ساختمان با خارج از ساختمان قطع شود موریانه ها بتدریج از بین می روند .

3- استفاده از سموم شیمیایی در خاک که موریانه ها از میان آنها عبور میکنند تا به ساختمان برسند روش متعارفی است مانند استفاده از امولسیون1% کلردان chlordane امولسیون 5/0% دیلدرین ، دیازینون 3- 2 در هزار .

4- برای سمپاشی اماکنی که بر روی بتون پیش ساخته روی خاک بنا شده باید سوراخهایی با فاصله 45-30 سانتیمتر 15 سانتیمتر از سطح داخلی دیوار فاصله داشته باشند ایجاد نموده واز این طریق حشره کش را وارد خاک نمود0

5- چوب ساختمانهایی که به موریانه چوب خشک آلوده شده اند بایستی بتدریج با مواد شیمیایی محافظت کننده آغشته نموده تا با نفوذ به عمق کافی موریانه های موجود را نابود نماید 0 برای مبلمان آلوده برای ریشه کن کردن موریانه های چوب خشک از روش تدخین استفاده می شود که این عمل با پوشاندن ساختمان به چادر پلاستیکی و استفاده ازمتیل برد ماید به میزان 1 کیلوگرم در 20 متر مکعب به مدت 24 ساعت صورت می پذیرد.

تهیه و گرد آوری : محمدرضا زیوداری

موریانه را بهتر بشناسیم

" تعویض موریانه نگهبان و احوالپرسی آنان "

" گفتگو با گرسنه ها "

مطالب مشابه :

موریانه (شناسایی و راههای مبارزه با آن )

موریانه

راه های کنترل حشرات در خانه

روشهای کاربردی و سنتی مبارزه با حشرات خانگی

مارمولکها ، انواع آن و راههای مبارزه با آنها

موریانه را بهتر بشناسیم

مبارزه با حشرات و ناقلین

عقرب ها و راه مبارزه با آنها

جوندگان، اهمیت بهداشتی، انواع و راههای کنترل آنها

بازیافت یکی از راههای استقلال هر کشور