صنایع دستی

مقدمه:

صنايع دستي آنقدر جايگاه ويژه اي را در صنعت و فرهنگ جوامع دارا بوده است كه حتي يكي از روزهاي سال را به اين عنوان نامگذاري كرده اند .

20 خرداد روزجهاني صنايع دستي مصادف با 10 ژوئن .

صنايع دستي تلفيقي از هنر ، صنعت و فرهنگ مي باشد كه در بستر تاريخ بعنوان بهترين پاسدار و حافظ ملي كشورها بوده است ، اثري كه در زمان و مكاني خاص به دست اشخاصي آفريده شده است. حتي اگر ما آگاهي درستي درباره مكان و زمان آفريننده آن نداشته باشيم ، اين اثر متعلق به روزگاران سپري شده است كه در زمان حال به حياتش ادامه مي دهد و تا مدتهاي پس از روزگار خويش باقي مي ماند .

اثر هنري يك رويداد تاريخي است كه بخش بزرگي از اين رويداد فرهنگي در ايران را اشيا بجا مانده از روزگاران پيش از تاريخ و نيز آثار صنايع دستي مربوط به دوره هاي تاريخي كه ايران بخود ديده است تشكيل مي دهد ، پس صنايع دستي دليلي روشن از ميراث فرهنگي سابقه دار در اين مروز و بوم است .

يك اثر فرهنگي ، رسانه فرهنگي از دوران خويش نيز مي باشد.

رسانه اي كه گوياي هويت فرهنگي خويش است .سواد بصري بكار رفته در اين اشياء نشان دهنده سطح علم، فناوري ، آگاهي ، محدوده و نوع زيباشناسي قومي است كه در آن متولد شده است و با بكارگيري عناصر فرهنگي مثل خط و تصوير و نيز مضامين مربوط به اعتقادات و باورها و افسانه هاي قومي ، هويت فرهنگي خويش را نشان مي دهد .

نشانه هايي كه در تزيين سطوح و احجام به كار مي رود هرچند سالخورده اند ، اما هميشه با نماياندن خويش مخاطب را به آنسوي طولاني در زمان مي برد.

در دنياي هنر، صنايع دستي جزء هنرهاي كاربردي مي باشد . هنركاربردي هنري است كه اساسا جنبه كاربردي دارد اما خلق آن با توجه به ملاحظات زيباشناختي است .

متاسفانه در فرهنگ امروزين ما از صنايع دستي بعنوان صنعتي غيركاركردي و صرفا تزئيني زياد مي شود و اكثر شاغلين به اين صنعت را قديمي ترها تشكيل مي دهند ، از طرفي اين صنعت نتوانسته جايگاه خود را بعنوان يك حرفه درآمدزا در بين نسل جديد باز كند .

صنعتي است كه با كمترين سرمايه و تنها با ذوق و هنر مي توان نسبت به توليد آن اقدام كرد . با توجه به قابليت هاي اين هنر مي توان بستر مناسبي را براي اشتغالزايي جوانان كشور در زمينه توليد ، عرضه و بازاريابي صنايع دستي فراهم كرد . با توجه به اينكه صنايع دستي يكي از محورهاي توسعه بشمار مي رود ، ايجاد نمايشگاه هاي تخصصي مي تواند گام بزرگي در بهره برداري از اين هنر صنعت در كشور باشد .

از قابليت هاي قابل توجه هنر صنعت مي توان به عوامل زير اشاره كرد :

1- حضور موثر و خلاق در توليد

2- تنوع در توليد

3- اشتغالزايي بالا براي جوانان

4- مكمل صنعت گردشگري و دستاوردهاي سفرهاي توريستي

5- وجود مواداوليه صنايع دستي در داخل كشور

در عمل و تجربه ثابت شده كه هنرهاي صنايع دستي يكي از عوامل موثر در جلب و جذب گردشگر در تمامي گرايش هاي ملي ، منطقه اي و داخلي است و صنعت گردشگري مي تواند به رشد ، توسعه و گسترش صنايع دستي و بهبود كيفيت آن كمك كند .

راهكارهايي در زمينه توسعه اين هنر

1- تربيت نيروي انساني كارآمد و متخصص در زمينه توليد آثار هنرهاي صنايع دستي در دانشگاه ها و موسسات علمي

2- شناخت نيازهاي مادي و معنوي داخل كشور و شناخت بازارهاي داخلي

3- راه اندازي بانك اطلاعات جامع صنايع دستي

4- تهيه و تدوين استاندارد مواد اوليه مورد نياز مصرف با حفظ اصالت هاي بومي ، ملي و فرهنگي

صنایع دستی نوعی کار است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. معمولاً این کلمه به روشهای سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. استادکاری مخصوص هر یک از این موارد مهم‌ترین ملاک است. چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی و یا مذهبی فوق العاده هستند. لوازمی که بصورت توليد انبوه و یا با ماشین آلات مختلف ساخته می‌شوند جزء صنایع دستی نیستند.

آنچه مقولهٔ صنایع دستی را از هنر كاردستي متمایز می‌سازد، هدف از ساخته آنهاست. صنایع دستی لوازمی هستند که قرار است مورد استفاده قرار گرفته و کهنه، پوسیده و غیره شوند. مورد استفاده آنها بیش از یک تزئین ساده‌است. صنایع دستی اغلب کارهای فرهنگی و رسومی تری تلقی می‌شوند زیرا به عنوان بخشی از ملزومات زندگی روزمره مطرح هستند. درحالی که هنر و کاردستی بیشتر یک فعالیت سرگرمي گونه و یک ارائه بی نقص از یک تکنیک خلاقیت است. از جنبه‌های عملی انواع مختلف صنایع دستی به دلیل شباهت مورد استفاده همپوشانی زیادی دارند.

۱۰ ژوئن روز جهانی صنایع دستی است. در ایران سازمان میراث فرهنگی متولی این بخش می‌باشد. صنایع دستی معروف ایرانی:

گليم ، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه گری، منبت کاری، مینا کاری، سفال، چوب

اصفهان

اصفهان را مهد صنايع دستى ايران ناميده اند. در دوره صفوى صنايع دستى در اين شهر رونق خاصى يافت و هنر و مهارت استادان و هنرمندان بزرگ نسل به نسل و با روش استاد و شاگردى به زمان حال منتقل شده است.صنايع دستى اين استان كه جذب كننده هر مسافرى است عبارت است از:

خاتم كارى، مينا كارى ، مينياتور، قلمزنى، پارچه هاى قلمكار، پارچه هاى زرباف و آثار خوشنويسى. البته آثار هنرى ديگرى مانند منبت كارى، كاشى سازى،گچبرى و گره چينى و مشبك نيز در آثار تاريخى و بناهاى زيباى اين شهر چشم نواز هر مسافرى است. علاوه بر صنايع دستى ، شيرينى گز و پولكى اصفهان و گلاب قمصر كاشان از سوغاتى هاى مشهور اين استان است.

آذربایجان شرقی

آجيل، خشكبار ، شيرينى آجيل آذر بايجان بخصوص آجيل تبريز از دير باز به دليل مرغوبيت مشهور بوده و از بهترين محصولات ايران توليد ميشود. انواع خشكبار از قبيل برگه هلو،برگه زردآلو، آلو خشك، كه در شهرستانهاى جنوبى بخصوص در مراغه توليد ميشود طرفداران بيشمارى در كشور دارد.انواع شيرينى همانند اريس،قرابيه،نوقا و لوز از سوغاتى هاى ديگر آذربايجان شرقى ميباشد و باب مذاق هر ايرانى است.

فرش و گليم از قديم الايام قالى هاى تبريز به ظرافت و قالى هاى هريس به با دوامى مشهور بوده است. گليم و جاجيم و ورنى است كه بوسيله هنرمندان عشاير استان در مناطقى چون كليبر و اهر بافته مى شود.

محصولات چرمى چرم تبريز و كفشهاى دست دوز آن از ديرباز به واسطه خوش دوختى و ظرافت از شهرت و اعتبار فروانى برخوردار است.

سايراز ديگر صنايع دستى استان ميتوان به سفالگرى و سبد بافى مرند، گلابتون دوزى و سوزن دوزى در آذرشهر، كنده كارى و معرق كارى اشاره كرد.

آذربایجان غربی

فرش و گليم اين استان به سبب طرح و رنگ ثابت آن از امتيازات ويژه اى برخوردار است. طرحهاى شهرستان خوى و تكاب با عناوين (قباو ماهى) معروف ميباشند در كنار اين صنعت بايد از صنايع كوزه گرى و چرم سازى نام برد كه به شكل هاى گوناگون به بازار عرضه ميشوند. ريزه كارى و نازك كارى چوب وتوليدات صنايع چوبى اروميه از اقلام سوغاتى مهم اين شهرستان ميباشد. معرق كارى نيز از صنايع دستى مهم اين استان است.

مهمترين سوغاتى هاى استان عبارتند از:

نقل بيدمشك ـ حلواى گردو، محصولات كشاورزى از قبيل عسل، لبنيات، كشمش، سيب، انگور، عرقيات گياهى، بافتنى هاى دستى، صنايع چوبى و ريزه كارى فرشهاى دستباف.

ایلام

از مهمترين صنايع دستى استان كه به دست هنرمندانه زنان و دختران ايلامى مخصوصا در نواحى ايلام ـ دره شهر ـ شيروان چرداول و ايوان بافت ميشود فرش كرك و ابريشم و گليم منحصر بفرد گل برجسته است كه نقش و نگارهاى آن از طبيعت و تاريخ و فرهنگ اين منطقه الهام گرفته است. از مهمترين صنايع دستى ديگر استان جاجيم بافى ـ نمد مالى ـ گيوه بافى ـ فرنجى مالى ـ قتره بافى ـ صنايع چوبى از جمله ملزومات ورزشى و خانگى است كه بدست هنرمندان ايلامى خلق ميشود.

مهمترين سوغات محلى در ايلام كه حاصل نعمات خدا دادى است عبارتند از:

1- روغن حيوانى "دان" ايلامى (كه به روغن كرمانشاهى معروف است) و كره محلى.

2- عسل كوهى و ناب مناطق سورگه و شلم.

3- كشك، ترخينه، كنجد، گردو و ميشخاص.

4- سقز محلى ـ صمغ درخت بنه.

5- شيرينى بژى بر ساق.

6- شيرينى كله كنجى.

بوشهر

در حال حاضر شاخص ترين محصول صنايع دستى استان بوشهر گبه و گليم صادراتى است كه در مناطق وسيعى از شهرستانهاى استان رواج دارد. مهمترين مراكز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از:

گرگور بافی یکی از صنایع دستی رایج استان هرمزگان می باشد که صنعتگران این رشته با حوصله و دقت فراوان سیم های مفتولی را بصورت دسته دسته به هم می بافند تا وسیله ای برای صید و صیادی مهیا گردد. گرگور از محدود صنایعی است که کاربرد فراوان در صیادی دارد و امروز با توجه به اهمیت ساخت آن کارگاههای متعددی در گوشه و کنار استان ایجاد گردیده که صنعتگران بسیاری را تحت پوشش خود قرار داده است.

گرگوربافى، حصيربافى، سفال و سراميك از ديگر صنايع دستى استان بوشهر هستند. محصولات دريايى(ماهى و ميگو) و شيره خرما و ارده از سوغاتى اين استان هستند.

چهارمحال و بختیاری

فرش و گليم چالشتر مراكز اتراق عشاير و روستاهاى استان چهارمحال و بختيارى محل توليد گليم وجاجيم است. محل توليد اين فرش شهرستان چالشتر و اكثر مراكز عشايرى است. فرش چالشتر با طرحهايى از قبيل خشتى، لچك ترنج، سرو و كاج، گل مينا، بى بى باف،كف ساده، بته اى و ...بافته مى شود.

خراسان

با توجه به تنوع و رونق صنايع دستى و نيز حضور بارگاه حضرت رضا(ع) كه تبركى خاص به سوغاتى هاى مشهد داده است، خريد سوغات از مشهد براى هر مسافرى اهميت خاصى دارد. بازار رضا كه در ضلع شرقى خيابان امام رضا و در نزديكى حرم واقع شده است، از مهمترين مراكز خريد زوار به شمار ميرود. بازار رضا در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن كارگاه هاى كوچك صنايع دستى، طلاكارى، فيروزه تراشى و گلدوزى ايجاد شده است. ترقبه و شانديز نيز در ساليان اخير به مركز فروش صنايع دستى و خشكبار تبديل شده اند.قالى مخصوصا فرش كاشمر، انواع انگشتر و زينت آلات فيروزه وعقيق، انواع پوستين و مصنوعات سنگى از محصولات صنايع دستى خراسان هستند. همچنين صنايع دستى كردهاى شمال خراسان مانند گليم، خورجين، جوراب و شال نيز زيبايى خاص خورا دارا هستند. از مهمترين سوغاتى هاى استان خراسان مى توان به زعفران قائنات و جنوب خراسان، نبات، آبنبات بجنوردى، خشكبار آجيل، ادويه جات و زرشك اشاره كرد.

شوشتر

از مهم ترين صنايع دستى مى توان به عبابافى در شوشتر و اطراف آن اشاره كرد.

زنجان

صنايع دستى و سوعاتى هاى مهم زنجان عبارتند از: انواع چاقو (قلم تراش، جيبى، دسته مليله، كارد آشپزخانه و...) مليله (انواع پايه هاى استكان، سينى، قاشق و چنگال غذا و چايخورى، كاسه، گلدان، قاب عكس و ...) چارق (نوعى كفش روفرشى بسيار زيباى زنانه) و فرش و گليم دست باف.

از كارهاى دستى بومى زنجان ساخت وسايل نقره اى و بندرت طلايى بصورت مليله كارى است كه در اوايل فقط در زنجان معمول بوده كه در زمان رضاخان تعدادى از هنرمندان زنجانى به تهران و اصفهان كوچ كردند و اين هنر ظريف را در آن شهرها رواج دادند.. از ديرباز در سراسر ايران هرگاه سخن از زنجان به ميان آيد نقش چاقوهاى آن در اذهان پديدار ميگردد و در بسيارى از سرزمينهاى دور و نزديك چاقوهاى ظريف و با دوام زنجان معروف است. فرش، گليم و جاجيم زنجان از معروفيت خاصى برخوردارند. چارق دوزى يكى ديگر از هنرهاى دستى است كه دستهاى ظريف هنرمندان زنجانى در توليدشان مهارت ويژه اى دارند اين چارقها مشخصا زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشريفاتى و تفننى دارد.و مناسبترين سوغات شهر محسوب ميشود.

سیستان و بلوچستان

از جمله مهم ترين صنايع دستى اين استان مى توان به حصير بافب، سوزن دوزى و خامه دوزى و سفالگرى اشاره كرد. حصير بافى: با توجه به نى زارهاى اطراف درياچه هامون7 ساخت انواع محصولات حصيرى از نوعى نى كه در محل به نام "لوخ" معروف است در اين مناطق رونق فراوانى دارد. همچنين در مناطق مركزى و جنوب شرقى استان نيز از برگهاى نوعى نخل بنام محلى "داز" انواع محصولات حصيرى بافته مى شود.

سوزن دوزى و خامه دوزى:

يكى از صنايع بسيار معروف اين استان سوزن دوزى است كه خاص زنان بلوچ است. محصولات سوزن دوزى تنوع بسيار دارد و از لباس و روميزى تا وسايل تزئينى را در بر مى گيرد. خامه دوزى نيز شبيه سوزن دوزى است كه در بافت محصولات از آيينه هاى ريزى براى تزيين استفاده مى شود. روميزى ، كلاه، جليقه و پيش سينه از جمله مهم ترين چيزهايى است كه بر روى آنها خامه دوزى مى شود.

قم

فرش ابريشم:

1 . فرش ابريشم دستباف قم از نفيس ترين صنايع دستى است كه از نظر رنگ آميزى و طرح و نقشه اصيل ايرانى و كيفيت طرفداران بسيارى دارد.

2. سفال و سراميك: اين هنر دستى، با سابقه ديرينه خود در طرح هاى خاص خود طرفداران زيادى در داخل و خارج از كشور دارد.

3. منبت كارى چوب: نقوش و طرح هاى زيبايى است كه بر روى انواع ميز و صندلى و صنايع چوبى كنده كارى مى گردد و اين صنعت دستى در قم به دست استادكارانى بسيار ماهر و زبردست ساخته مى شود.

4. سوهان قم: از بهترين شيرينى هاى محلى استان بوده كه به ذائقه تمامى مردم دنيا خوشايند است. اين شيرينى از آرد، جوانه گندم، شكر، روغن، مغز پسته و بادام، هل و زعفران در دو نوع، لقمه اى و گل گرد تهيه مى شود.

یزد

عمده ترين صنعت دستى استان يزد، فرش بافى است.

هنر ترمه بافى در يزد سابقه تاريخى دارد وابتدا در انحصار زرتشتيان بوده و از آن براى تهيه شلوارهاى مخصوص مجالس جشن عروسى استفاده ميشده است.

نقش ترمه بيشتر جقه، شاخ گوزن و گل محمدى است.

ترمه، پارچه اى است در نهايت زيباييكه تار آن از ابريشم تابيده و پود آن از ابرشم، نخ و پشم الوان است ترمه هاى قديم را به سر انگشت مى بافتند و به اين دليل به انگشت باف معروف بودند. امروز توليد ترمه، نيمه دستى است.

در بهاباد، تفت، مهريز و در برخى روستاهاى استان يزد، هنوز زنان در اوقات فراغت خود با استفاده از سوزن و نخ پنبه اى رويه گيوه ميبافند، يا به گفته خود گيوه مى چينند.

زيلوبافى در استان يزد رايج و زيلوهاى استان معروف است.

از بهترين سوغاتى هاى شهر يزد ، شيرينى هاى آن است. باقلوا، قطاب، زولبيا، پشمك، لوز بيد مشك، حاجى بادام و لوز پسته از شيرينى هاى معروف يزدى است. سوهان، عرقيات سنتى و حلوا ارده يزد نيز معروف است.

صنایع دستی

مطالب مشابه :

علامت تجاری برای فرش اصفهان، تبریز، آذرشهر، خوی و تکاب ثبت شده

وان یکاد گل کوچک،

فرش تبریز

سردرود

کلبه عشق

صنایع دستی و سوغاتی ها

سوغات و ره آورد مناطق مختلف ایران

سوغات وصنایع دستی استانها

صنایع دستی

سوغات شهر های ایران