خرقه و خرقه سوزی در اشعار حافظ

خرقه

درمورد واژه خرقه نظریات زیادی درطول تاریخ توسط دانش پژوهان واینکه چگونه این واژه در دورانی از تاریخ توانست با رنگ معنویت، تزویروفریب را در پشت نماد خود پنهان نماید ودرباره معرفی ومعنای واژهائی که خواجه شیراز به کار می برد آقای نیازی کرمانی خرقه را اینگونه معرفی می کند: جامه ای آستین دار وپیش بسته که از سر می پوشند واز ســـر به در می آورندونشانه صـــوفیان بوده است وعلت اشتهار آن این است که پاره های مختلف وگاهی رنگا رنگ به هم آورده واز آنها خرقه می سازند ودر جائی دیگر می گوید خرقه لباس اهل تصوف است که به معنی سنتی آن، پوشیدن لباس از دست پیر ومراد وشیخ می باشد که از قرن پنجم هجری آثار خرقه پوشی از دست پیر ، در تصوف آشکار شد وابن طاهرقدسی ازحدیث ام خالد استفاده میکند وسابقه این کار به عهد رسول اسلام (ص ) وسنت او می رساند ودست شیخ را نماینده دست رسول اکرم (ص ) می داند.

وایشان درجای دیگر درخصوص پوشیدن خرقه توسط افـــــــرادی خاص وقواعد پوشیدن آن می گوید :خرقه پوشیدن رمز دخول رسمی در حوزه ارادت وحلقه خاص مریدی شیخ یا پیر خاص بوده است وقدما خرقه را به لحاظ معنوی به دودسته تقسیم کرده اند :خرقه ارادت وخرقه تبرک ومتاخرین خرقه ولایت رانیز به آن افزوده اند .خرقه ارادت در تصوف ، اصل است که نه به عنوان نفی خرقه اول یا طلاق وبطلان آن ، بلکه به عنوان برکت یافتن وتشبه است .خرقه تبرک را به طالبی می داده اند ولی خرقه ارادت ،خاص ((طالب صادق راغب ))است وخرقه ارادت را به عنوان خرقه نسبت نیز می گفته اند وخرقه ولایت به کسی داده می شده است که شیخ ومراد، کسی را به عنوان جانشین وبه نمایندگی به مجلس می فرستاده است وهمچنین یکی ازنویسندگان پوشیدن خرقه نزد صوفیان در حکم تسلیم به حکم شیخ میداند واز آن به مرگ سبز تعبیر می نماید .

دید گاه حافظ درباره خرقه

اگر بخواهیم حافظ را بشناسیم باید از جنبه های مختلف، افکار متفاوت این شخصیت بزرگ ادبی را نسبت به دیگر شاعران هم عصر خود بررسی کنیم وآقای استعلامی که یکی از حافظ پژوهان می باشد درباره معرفی حافظ میگوید :حافظ شاعر است ویک شاعر استثنائی است که جلوه های هنر او برای همیشه در فرهنگ بشر می ماند .اما فقط یک شاعر نیست ، اویک انسان متعهد ومسئول است که نمی تواند از کنار درماندگان وستمدیدگان جامعه بگذرد. او یک تنه در برابر همه ریاکاران روزگار خود وروزگاران پس از خود ایستاده است و تازیانه سخنان خود را برای ریاکاران وزاهدان وبا هرکسی که دراو دروغ وریا ببیند برانگیخته است ونظر آقای دکتر نیاز کرمانی درخصوص دیدگاه وافکار حافظ ودرباره واژهایی که در دیوان او مشهود است ویکی از این واژهایی که به وفور دراشعار اودیده میشود خرقه است این است که می فرمایند درسراسر دیوان حافظ نمی توان به برهان روشنی دست یافت که او را با مبانی وباورهای مردم مخالف بپنداریم ، خواه کسی پیرو عرفان باشد یا مذاهب دیگر .اگر حافظ به عابد وزاهد وصوفی وعارف ووا عظ ومحتسب ومناع ومنکر حمله می برد با زاهدان ریاکار وصوفیان حقه باز وواعظان سالوس نیزکار دارد نه به همه زاهدان ،و او دراغلب اشعار خود از خـــرقه پوشان می خواهد که خرقه را به آتش انداخته وخود را در زمره رندان قرار می دهد وخود را ازقید وبندهای ظواهر زندگی وخرقه ریا نجات می دهدویکی از اصطلاحات مرسوم زمان که خواجه شیراز از آن بهره می گیرد واژه خرقه می باشد که از دیدگاه او خرقه منزه نیست ،بلکه بیشتر آلوده به ریا است . باتوجه به اینکه جامه ،ظاهر انسان را از دید نامحرمان می پوشاند وهمچون حجابی است که میتوان در پشت آن همه ظواهر را پنهان کرد وحافظ ازاین مفهوم درمعنی ایهام بکار می برد ونویسنده مورد نظر ما دراین باره می فرماید :خرقه حجابی است که که عیب ها را زیر آن پنهان کرده اند و این از همان طرفند های شعبده بازان اهل خرقه است در ظاهر به مبارزه با دشمنان دین برخاسته اند ودر باطن؛ با پستی ورزالت عهد مودت بسته اندوخرقه برای حافظ وسیله ای ست تا این دکانداران شریعت وطریقت را گوشمالی دهد ویک نفس در برابر این گروه ظاهر پرست اهل ریا می ایستد. شاید درهر دوره ای انتقاد وکنایه بر اکثریت یامذهب حاکم بر جامعه کار آسانی نباشد یا اصلا کار هر کسی نباشد وحافظ نیز در دوره ای می زیسته که میدان جولان برای تصوف وزاهدان باز ویا مورد حمایت حاکم بوده اند وآقای دکتر استعلامی نیز دراین باره می فرماید: او در این راه ترس وبیمی به خود راه نمی دهد و نه از تیغ خونریز حاکم می ترسد ونه از تکفیر خرقه پوشان حقوق بگیر دستگاه حاکم ،واو ظلم زمانه وتظاهر زاهد خرقه پوش را در شعر خود فریاد میزند .ویکی از مفاهیمی که میتوان از کلام حافظ استنباط نمائیم این است که او کسانی را که خرقه می پوشندوخود را همچون بتی دربرابر مردم قـــرارمی دهند ،خود حتی پایبند قوانین خرقه ی خود نیستند واین جامه بی ارزش را حتی در ازای یک جام می وشراب نیز گرو می گذارند ودر این موردرکتاب حافظ شناسی اینگونه اشاره شده است که حافظ با خرقه پوشان مادام که بت در آستینشان پنهان نکرده باشند سر مخالفت ندارد .او کسی که دیگران را وادار به تعظیم وتکریم خود می کنند وبه دست بوسی یا پا بوسی شان وا می داردو از این عمل احمقانه بادی در گلو می افکنند وسر مست غرور وخود خواهی می شوند ودر آستین خود بت پنهان کرده اند چون جهادی فی سبیل اله به مبارزه بر می خیزد ودر لباس کنایه وطنز با این نیت ها وقصد های پلید ضد اجتماعی مبارزه می کند . در پاره ای از اشعارحافظ ، بارها او به گرو نهادن خرقه در عوض باده ومی سخن به میان می آورد ودر حقیقت حافظ خرقه را که ناموس طریقت وشی محترم ومقدسی است در بهای باده به گــــــرو می گذارد وحتی درپاره ای مواقع پیر می فروشان خرقه وسجاده او را به گرو بر نمی دارد وارزش وبهای خرقه آنقدر اندک می داند که حتی نمیتوان آن را در گروه یک پیمانه شراب قرارداد ولی زاهدان در پس این بت زیبا مخفی شده وریاکارانه به فریب مردم میپردازند.دردیوان حافظ، او همیشه خود را سوای خرقه پوشان وزاهدپرستان می داند ودریک بیت اینگونه عنوان می کند .

حافظ به خود نپوشد این خرقه می آلود شیخ پاک معذور دار مارا

وآقای خرمشاهی درذیل این بیت اینگونه می نویسد :وحافظ در اشعار خود مکرر حساب خود را از آنهای که به دین داری تظاهر می کنند جدا میکند ونماز زاهد را باعجب وخودبینی همراه می داند ومستی حافظ با نیاز به درگاه حق وامی به بخشودگی قلمداد می کند

خرقه سوزی از دیگاه حافظ

وقتی دیدگاههای مختلف را درباره سوزاندن خرقه دراشعار خواجه شیرازمورد برسی قرار می گیرد متوجه خواهیم شد آنچه بیش از همه نظر حافظ پژوهان رابه خود جلب کرده است سوزاندن خرقه می باشد واینکه منظور وهدف حافظ ازبیان این واژه وسوزاندن خرقه چیست وانگشت اشاره حافظ ازمطرح نمودن خرقه در اشعار خود چه افرادی می باشد نظریات بسیاری مطرح شده است ودراین مورد آقای نیازکرمان باعنوان این مطلب که خرقه لباس اهل تصوب بوده است و با اشاره به اینکه خرقه صوفیان ، نشانه پارسائی نیست وصوفیان خرقه خود را هم در گرو باده می گذارد ومی گوید ارزش آن از یک جام هم کمتر است اما آن که این دلق مرقع به جامی بر نمیگیرد پیر مغان است وحافظ به همین خاطر این خرقه بی ارزش را سزاوار آتش می داند.

ودر زمان حافظ که خرقه را نمادی از پارسائی می دانستند وقتی صوفی از شوق رسیدن به وصال معشوق وشاید برای تشکر از خالق ،این خرقه را به آتش می کشانده است .آیا میتوان خرقی سوزی حافظ یک نمونه از اینگونه سوختن ها باشد در این مورد به ذکر نظریه یکی ازدانش پژوهان ادب فارسی به نام آقای دکتر ذوالنور میپردازیم که ایشان میگوید : این خرقه سوختن حافظ ازآن نوع خرقه سوختنهای اهل تصوف نیست که ظاهرا" رسمی بوده که صوفیان از فرط شوق وبه علامت شکر خرقه خود را می سوزاندند وعده ای خرقه سوزی حافظ را مربوط به همین خرقه سوزیهای صوفیان می دانند که درهیجان سماع خرقه خود را به آتش می کشیدند ولی هیجگاه در اشعار آن پیرفرزانه خرقه سوختن دلیل بر شادی صوفیانه نیست وسوزاندن دلق وخرقه در اشعار او به معنی ترک ریا وفریب است واینکه کدام یک از واژها در اشعار حافظ درمجموعه کنایه وطنز قرار می گیرد نیز دیدگاههای زیادی است ولی بهر حال باید بپذیریم که اشعار حافظ را تنها سخنان عاشقانه وعارفانه در برنمی گیرد وبخشی از کلام حافظ همین کنایه ها وسخنان طنز آلود است که بدون ترس از دیگــــــــــــران ، محتاطانه به بیان آن می پرداخته است وآقای نیاز کرمانی دراین باره می گوید : حافظ در کلیه اشعار خود واژه خرقه را با کنایه بیان می کند وخرقه را مملو از آلودگی وگناه می داند. و به خاطرهمین معایبی که در زیر آن پنهان بوده وهمچنین به خاطر اینکه وسیله فریب مردم بوده وسرانجام به خاطـــر اینکه تن پوش اهل ریا وپنهان کننده بت بوده است مستوجب آتش می داند نه اینکه آن را از سر شوق به علامت شکر بسوزاند .دیدگاه حافظ وهم عصران درباره اینکه کلام حافظ با سخنان کدام از شاعران هم عصروشاعران ماقبل خود قابل قیاس ویا دارای مضمونی یکسان است می بایست مباحث مورد نظر خود پژوهشگر با افکار مختلف حافظ بررسی شود . به هر حال او شاعری آگاه است وشعرش دارای امتیازات ویژه های می باشدوحافظ پژوهان برای اثبات نظریات خود سعی نموده انداشعار اورا باشاعرانی چون سعدی ، خیام ،خواجوی کرمانی ــ که اشعار حافظ بیشتر استقبال وتضمین از همین شاعر است – وتعدادی دیگر از شاعران تطبیق دهند ولی باتوجه به مبحث ما، کلام حافظ را میتوان به سخنان خیام نزدیک دانست که درهمین مورد آقای نیاز کرمانی میفرمایند:از میان هم عصران حافظ ، خیام درمقابله با دروغ وریای زاهد ،صوفی ،شیخ ،مفتی و محتسب با حافظ در یک سنگرند وبا همان اندیشه ها ومضمونهای مشترک ، با این تفاوت که زبان خیام صریح وساده وبی پروا است اما کلام حافظ سنگین وآمیخته با کنایه وطنز میباشد وصادق هدایت حافظ را یکی از بهترین متفکران پیروان خیام می داند ودر پی این مقایسه حافظ را با نزاکت تر وترسوتر از خیام می داند در مقابل علی دشتی دید دیگری دارد وحافظ را پیرو خیام نمی داند ومیگوید حافظ را صادق ترین هم فکران خیام است وهمان روحی که در قالب خیام بوده وزبان او را به این اندیشه های اصیل گشوده، در درون حافظ غوغائی به پا کرده است و شایداگر بخواهیم شعر حافظ را از شاعران دیگر تمییز دهیم یکی از تمایز کلام حافظ با دیگران همین مفهوم ظنز وکنایه میباشد که او چاشنی شعر خود اینگونه مفاهیم قرارمی دهدتا هم کلام خود را به خواننده القاءکند وهم بتواند چهره زهد ریایی را در پشت صورت ظاهر آن نمایان نمایدوآقای دکتر محمد استعلامی این مطلب رااین گونه بیان میکند که یکی از نکته های قابل بحث در زبان وتعبیر های شعر حافظ طنز های اوست وحافظ گاهی در مقابله با دروغ وریای زاهد وصوفی وشیخ ومفتی ومحتسب با طنز وکنایه سخن میگوید وگاه خطاب او مستقیم است وعیب آنها را به صراحت بیان می کند و انتقاد ونکته گیری او چنان باطنز آمیخته است که نمی توان این دوخاصه سخن را از هم تفکیک وجدا کرد .

نمونه اشعار :

درخرقه چوآتش زدی ای زاهد سالک جـهدی کـن وسـرحلقه رندان جهان باش

***

حافظ این خرقه بینداز مگرجان ببری کاش از خرقه سالوس وکرامت برخاست کاش

***

در ایـن خرقه بسی آلودگـی است خــــــوشا وقت قبای مـــــــی فـــروشان

***

حافظ به خود نپوشد این خــرقه می آلود ای شیخ پاکــدامن معــــــذور دار مارا

***

به هیچ زاهـد ظاهــر پرست نگذشتم که زیر خـــــــرقه زنــــار داشت پنهانی

***

خــــــــرقه پوشی من از غایت دینداری نیست پــــــــــرده بر ســـر صد عیب نهان میپوشم

***

شرمم از خرقه آلوده خود می آیـــد که بر او صد وصــــله به صـد شعبده پیراستم

***

ماجرا کم کن وباز آکه که مـرا مردم چشم خـــرقه از سر به درآورد وبه شکرانه بسوخت

خرقه و خرقه سوزی در اشعار حافظ

مطالب مشابه :

فروش محصولات شرکت OLIMP

اسامی دفتر نمایندگی 44 بانک خارجی در تهران

بررسی تخصصی بررسی تخصصی تلفن همراه HTC One X

جلسات جهانبینی

09304255129 نتبوک استوک لپتاپ استوک خرید و فروش لپ تاپ کارکرده-خرید و فروش لپ تاپ دست دوم خرید و فر

پیش دبستانی گل های بهشت رامسر

خرقه و خرقه سوزی در اشعار حافظ

قبل از خرید موبایل بخوانید