اُرُسی

اُرُسی،چیدمان چوب و شیشه، یادگاری از روزگاران قدیم و الهام گرفته از طرح هایاصیل اسلیمی که در ساخت درها و پنجره بناها به کار می رفت اکنون دیگرمتداول نیست و تنها در خانه های برجای مانده از قدیم دیده می شود، این دستساخته های اصیل چوبی هرچند در حال حاضر به دلایل مختلف دیگر ساخته نمی شوداما در سرتاسر ایران زمین در شهرها و روستاهای قدیمی هنوز وجود دارد وزیباتر از آن است که از یادها فراموش شود.
واژه ارسی در فرهنگعمید به معنی در اتاقی است که بر روی حیاط باز می شود. استاد «محمدکریمپیرنیا» از معماران پیشکسوت قدیمی در تعریف واژه ارسی معتقد است که برخیگمان می کنند ارسی به پنجره ای اطلاق می شود که به تدریج از معماری روسی درایران رواج یافته در صورتی که پیش از آنکه ارسی در معماری روسی جایی بازکند در بناها و نقاشی های ایران مشاهده شده است.
با بهره گیری از تاریخمعماری می توان گفت، در قرن هشتم هجری نمونه های فراوانی ازرسم عناصرهندسی، گل و بته بر روی لوازم چوبی مانند منبر، درب امامزاده ها، صندوقمزار و رحل قرآن خلق شد. از اوایل قرن نهم هجری نیز این هنر رونق دیگرییافت و صنعتگران از مشبک و گره چینی در ساخت پنجره های منازل و کاخ هااستفاده کردند، همچنین از دوران صفویه به بعد هم با تعبیه شیشه های رنگی درچوب های مشبک ارسی ها ساخته شد.
در حال حاضر ارسی و گرهچینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور مشاهده می شود ونمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی ساخته است. تقارن کامل درشکل، فرم و رنگ که از طرح های اسلیمی نشأت گرفته و با تکه های کوچک چوب بهشکل ستاره های چندپر پیاده شده، ویژگی مشترک پنجره های مشبک گره چینی درسرتاسر ایران زمین به شمار می آید که در ارسی ها شیشه های الوان به رنگ هایزرد، سبز، قرمز و آبی به آن اضافه شده است. در شمال ایران نیز ساخت ارسیمانند دیگر نقاط کشورمرسوم بوده است با این تفاوت که به دلیل رطوب هوایشمال از چوب درخت آزاد یا ازدار که مقاوم است و دوام بیشتری دارد استفادهمی شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کارگره چینی استفاده می کردند.
اما پنجره های گره چینی شده و ارسی ها چه ویژگی های داشته است
رضا قاسم آبادی،کارشناس مرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان یکی از آن افرادی است کهمرمت ارسی ها را انجام می دهد، وی که با پشتکار و تلاش خویش توانسته قطعاتآسیب دیده ارسی ها را جدا و سپس دوباره بازسازی و مونتاژ کند درباره پنجرههای گره چینی و ارسی در این استان می گوید به نظر می رسد نصب ارسی ها بستهبه زمستان نشین و یا تابستان نشین بودن اتاق ها فرق داشته است.
وی می افزاید: در اتاقهای تابستان نشین ارسی ها که بالای درب اتاق ها نصب می شد نقش بادخور راایفا می کرد. این پنجره های مشبک در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را باکوران هوا به داخل اتاق هدایت می کرد و به همین سبب ارسی ها در اتاق هایتابستانی شیشه نداشتند، درحالی که در اتاق های زمستان نشین شیشه دار بودند وشیشه به کار رفته در این گونه ارسی ها دست ساز و به سبب کمبود شیشه در آنزمان بسیار گران بوده و آن طور که ما اطلاع پیدا کردیم خمیر شیشه ها در اینمنطقه از روسیه وارد شده است.
قاسم آبادی درباره چندرنگ بودن شیشه ارسی ها هم می گوید علاوه بر انعکاس رنگارنگ و تلطیف نور بهداخل اتاق ها، شیشه های رنگی سبب می شود خزندگانی همچون مارمولک و ماراحساس وحشت کنند و وارد اتاق نشوند که این را از ویژگی های جالب دربارهارسی ها می توان برشمرد.
وی از ویژگی های ساختارسی هم می گوید: در ساخت این پنجره های چوبی از میخ استفاده نمی شود و اگرهم استفاده شده میخ ها چوبی بوده است. برای محکم کردن ارسی ها که تکه هاییچوب آن را تشکیل داده اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی استفاده میشد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات ارسی هازده نمی شد اما بسیار محکم ساخته شده اند.
قاسم آبادی درباره وضعدست ساخته های چوبی گره چینی در منطقه می گوید: ساخت گره چینی دیگر منسوخشده و هیچ کس آنها را سفارش نمی دهد به علاوه اینکه در شمال کشور استادکاریهم باقی نمانده اما مرمت آثار باقی مانده در خانه های قدیمی، یکی ازاقداماتی است که برای حفظ گره چینی ها از سوی سازمان میراث فرهنگی انجام میگیرد.
وی با اشاره به اینکهدر خانه های قدیمی منطقه، نورگیرهایی که با گره چینی ساخته شده هنوز وجوددارد می افزاید: خیلی از ارسی های قدیمی هم اکنون از بین رفته و دربارهتعدادی هم که باقی مانده همکاری خود مردم برای حفظ آنها نیاز است.
با وجود اینکه ساختپنجره های مشبک گره چینی شده دیگر رواج ندارد اما به گفته این کارشناس میتوان از آنها در دکوراسیون داخلی خانه ها در اتاق های پذیرایی یا نورگیرهااستفاده کرد، همچنین می توان از آنها در اماکن تجاری و خدماتی مانند سفرهخانه ها، رستوران ها و هتل بهره برد.
حسین دباغ، کارشناسمرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان نیز درباره ارسی ها می گوید این دستساخته های چوبی زیبا در سطح این استان در فضاهای مهم خانه های قدیمی کهدارای تزئینات بوده و مساحت بیشتری داشته نظیر میهمان نشین ها و تالارهامشاهده می شود.
به گفته وی درباره ارسیهای که در گلستان ساخته شده هیچگونه مطالعات جامعی تاکنون انجام نگرفته ودر نتیجه نمی توان به طور دقیق درباره آنها اظهار نظر کرد، به همین سببدرباره تفاوت های احتمالی آنها نیز با دیگر نقاط کشور نظیر استان اصفهان وکردستان که مهد ساخت ارسی است نمی توان مقایسه ای انجام داد.
دباغ ادامه می دهدبسیاری از پنجره های ارسی و گره چینی قدیمی در استان اکنون خراب شده یا ازمیان رفته است، علاوه برآن تعدادی از سوی مالکان برای کار تزئینات داخلیمنازل گرانقیمت فروخته شده و درباره برخی نیز ازسوی مالکان بناهای قدیمیاجازه دسترسی به آنها داده نمی شود البته مواردی هم بوده که مردم منطقهارسی های با ارزش را برای استفاده خصوصاً در اماکن مقدس اهدا کرده اند.
این کارشناس مرمت میراثفرهنگی همچنین گرانی چوب، مقرون به صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر، ماشینیبودن مصالح ساختمانی، نبود اساتید زبردست، عدم حمایت سازمان ها و حتی ازیاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم را از دلایل منسوخ شدن ارسی ها میداند.
وی سازمان میراث فرهنگیگلستان را در امر تزئینات وابسته به معماری بناهای قدیمی ضعیف می داند ومی افزاید: نبود متخصصان این رشته و اهمیت ندادن به تزئینات بناها وضعیتیرا پیش آورده که تنها به ابنیه توجه می شود حتی هیچ فصل اعتباری برایمطالعات پژوهشی درباره تزئینات معماری در استان اختصاص نمی یابد.
اکنون در استان گلستاندر شهر تاریخی گرگان در خانه های قدیمی کبیر، باقری، دیانی، خراسانی، شفیعیو بسیاری دیگر که مربوط به عصر قاجاریه است و همچنین در دیگر شهرها وروستاهای منطقه دست ساخته های چوبی ارسی و گره چینی مشاهده می شود. این هنرزیبا و اصیل ایرانی که تا قبل از دوره پهلوی رواج داشته اکنون گنجینه ایاز میراث برجای مانده در خانه های با ارزش قدیمی گلستان است.

روزنامه ایران

اُرُسی

مطالب مشابه :

گره چینی روی چوب

گره چینی در معماری

گره چینی

گره چینی چوب در ایران

طرح مشبک گره چینی

نقاشی روی پارچه

اُرُسی

دکوراسیون سنتی و کلاسیک دکوراسیون سنتی ، گره چینی ، گروه صنایع چوب و هنر ایران زمین