کاخک

شهرکاخکواقع در22کیلومتری مرکز شهرستان گناباد از جمله شهرهایی است که سابقه تمدنوفرهنگ چند هزارساله دارد. تشکیلات زمین شناسی وفسیل انواع سر پایان (حتیدر ارتفاعات کاخک) نشاندهنده آن است که منطقه کاخک دردورانهای بسیار قدیمدر کف دریا قرار داشته است . شاید به همین دلیل سابقا" کاخک به جزیره کوخک (به فتح خاء) معروف بوده است که احتمالامنطقه کاخک نخستین منطقه ای بودهکه در منطقه عمومی گناباد بدلیل تغییرات ناشی از چین خوردگی وتغییرات آبوهوایی اززیر آب بیرون آمده و چون اطراف آنرا آب فرا گرفته بوده است، بهجزیره ای خوش آب وهوا تبدیل شده است . شاید هم علت نامگذاری ، خانه کوچکیبوده است که در آن جزیره خوش آب وهوا ساخته شده بوده است. تابنده نویسندهتاریخ وجغرافیای گناباد در مورد وجه تسمیه کاخک میگوید: بعضی از نویسندگانبا فتح خاء که مصغر کاخ است، تلفظ نموده اند که معنی کاخ کوچک را دارد وآننیز ازجهتی درست است زیرا به واسطه ی ارتفاع زیادی که نسبت به حومهگناباددارد، و نیز از سایر آبادیهای گناباد ، به واسطه اشجار زیادی کهدارد،خوش آب وهواتر وخوش منظره تر وزیباتر است وبه همین جهت تشبیه به کاخشده است. هر چند که سابقه سکونت مردم در منطقه کاخک دقیقا مشخص نیست ولیآثار بجا مانده از ساسانیان نشان میدهد که مردم آن منطقه از دیر باز،مردمیبا فرهنگ ومتفکر بوده اند . مرحوم اسماعیل مقیمی میگفت که هنگام خاکبرداریمهمانسرای شهر داری کاخک واقع در خیابان آبشار که از قدیم معروف به محلهعیدگاه بوده است، مقدار زیادی خاکستر و آجرهای بزرگ وقطعات سفالی را مشاهدهنموده است که با توصیفی که ایشان از مشخصات آن آثار داشت ، میتوان گفت کهمحله عید گاه کاخک ، محل استقرار آتشکده زرتشتیانی بوده که اعیاد رسمیخودرا در آنجا بر پا میکرده اند. همچنین چنارهای هفتصد ساله کاخک و پیداشدنآثار سکونت در منطقه پایین دست کاخک و مظهر قنات معروف به کاریز پاییننشاندهنده آنست که که صدها سال پیش، کاخک قدیم بر اثر سانحه ای کاملا ویرانشده وافراد دیگری به منطقه مهاجرت کرده وآب قناتهای کاخک را بین خودشانتقسیم کرده اند که هنوز هم 12 شبانه روز آب قنوات کاخک به نام آنهاست کهعبارتند از : ارباب ، محمد سعید ، محمد شریف ، میرظهیر، ملک افضل ، سیفا ،زینا، نوردومحمد و...علاوه براین، آثار حدود 5 آسیاب آبی که اکثرا متعلق بهایران باستان هستند، نشان میدهد که یا جمعیت کاخک آنقدر زیاد بوده است کهیک یا دو آسیا نیاز مردم را تا مین نمی کرده است ویا آرد تولیدی به سایرشهرستانها صادر می شده است. معمرین کاخک میگویند که کاخکیها ،سنگهای سنگیناین آسیابها را از کوههای قاین استخراج و پس از تراشیدن توسط گاو به کاخکحمل می کرده اند که حمل این سنگها حدود یکماه طول می کشیده است . آثارتاریخی مهم دیگری که در کاخک قرار دارند عبارتند از: ارگ فرود که درارتفاعات منطقه (زو) وکوه قلعه از توابع کلات کناباد واقع شده است وبدستفرود شاه ازپادشاهان اشکانی(در مورد اینکه آیا فرود شاه ، اشکانی یا کیانیاست ، اختلاف نظر وجوددارد) ساخته شده است . آقای محمد جواد مشکور درکتاب"حماسه سرایی در ایران" نوشته ذبیح الله صفا میگوید: فرود در شاهنامه،از شاهزادگان کیانی ونام پسر سیاوش از جریره دخت پیران ویسه است که سپهدارافراسیاب تورانی بود وبا مادرش در قلعه کلات (ارگ فرود)بسر می برد ،درحالیکه دکتر محمد جواد مشکور در کتاب تاریخ سیاسی واجتماعی اشکانیان،فرودرا با وردان اول اشکانی یکی میداند.

. 2- مقبره پیران ویسه : این مقبره کهمتعلق به پدر بزرگ فرود شاه است در کاخک به قلعه سفید یا قلعه دیو سفیدمعروف ودر بالای تپه ای که مشرف برروستای ایدو که به (پیرو) نیز معروف است ،قرار دارد . دکتر لباف خانیکی در کتاب گناباد خاستگاه حماسه های پنهانمیگوید : پیران ویسه به تلافی کشته شدن نوه اش ، فرود ، به کوه گناباد لشکرکشید . گودرز به قصد جنگ باتورانیان حرکت کرد ... در این جنگ ، ایرانیانبر تورانیان پیروز شدند وپس از آن کیخسرو به دشت گنا باد آمد وسران سپاه راستود ودستور داد جسد پیران ویسه را با مشک وکافور و ... گلاب اندودند و دردخمه ای دفن کردند . (لازم به یاد آوری است که در بحبوحه انقلاب ،متاسفانه این مقبره بصورت غیر مجاز حفاری شده ودر حال حاظر ، قطعات خمرههای بزرگی که پیران ویسه داخل آن مدفون شده بوده است ، در محل وجود دارد

3-قبرستان معروف به "گبرها"که در دو کیلو متری روستای " دهنو "از توابع کاخکقرار داشته است شاهدان عینی میگویند که صورت قبرهای موجود بین5تا 6 مترطول داشته اند 4 - وجود قلعه مستحکم دفاعی که با کانالهایی به تمام خانه هامتصل بوده ومردم هنگام حمله اشرار در محل قلعه تجمع کرده وبه جنگ با مهاجمین می پرداخته اند . دکتررجعلی لباف به نقل از منهاج السراج طبقات ناصریمیگوید : در سال 601 ه . ق ملک علاءالدین غوری از غور در افغا نستان، لشکربه قهستان برد وبه شهر قاین رفت واز آنجا به اطراف جنابذ (گناباد) لشکرکشید وقلعه کاخ (کاخک) رافتح کرد وغزو بسیار وجهاد بی شمار به جای آورد وبهغور باز آمد . آثار این قلعه برروی تپه مشرف بر میدان مرکزی شهر وتحتعنوان برج قلعه وآب انبار قلعه موجود است . حدود 25 سال پیش اداره آبوفاضلاب ، اقدام به احداث منبع آبی در مجاورت برج قلعه کا خک کرده بود کهدر همان زمان شایع شد که یکی از کارگران، در حین کار ، کوزه ای حاوی سکههایی یافته است که نقش مارمولک برروی آنها حک شده بوده است . ضمنا فردمذکور از طریق مراجع ذیصلاح تحت پیگرد قرار گرفت ونتیجه تحقیقات مشخص نشد

. 5 - بارگاه امام زاده سلطان محمد عابد برادر بزرگوار امام رضا (ع) که درتاریخ203 هجری بدست ماموران مامون پس از جنگ سختی در منطقه کاخک به شهادترسید . جسد مطهر آن حضرت توسط یکی از همراهانشان به نام علی ابن منصور ،مشهور به علمدار برروی تپه ای در قسمت شرقی کاخک مدفون گردید.قبر علمدارنیز در خیابان امازاده(حدود 500 متری بارگاه )قرار دارد .در ابتدا مقبرهکوچکی توسط مردم بر مزار امامزاده ساخته شد که در دوران حکومت صفویان،بازسازی وبارگاه کنونی بروی آن ساخته شده است

6 - کاروان سرای شاه عباسی واقعدر خیابان امام زاده که متاسفانه تخریب وبجای آن مدرسه ای ساخته شده است کهدر حال حاظر بنام مبارک ثامن الائمه ع)است. آسیابهای کاخک که بنا به قولآقای سید محمد حسینی ، نویسنده کتاب کاخک پایتخت اشکانیان ، از دوران صفویهبجای مانده است که نام چند تا از آسیابها عبارتند از :آسیای ملا ، آسیایخان، آسیای زینا ،و آسیای سفید.

7 - آب انبارهای کاخک که دو آب انبار معروفعبارتند از : آب انبار قلعه که به سعی حاجی محمد علی خان در سال 1198 هجری(دوران حکومت شاهرخ افشار) ساخته شده است و آب انبار معروف به چهل زینه کهدر مجاورت مسجد جامع علیا قرار داشت که چند سال پیش توسط شهرداری تخریبگردید . نگارنده بارها از این آب انبار استفاده کرده ام که حدود یکصد پلهوحدود 60 متر عمق داشت بطور کلی در حاشیه هر مسجد آب انباری احداث وچناریغرس میگردید بنابر این در کاخک قدیم بیش از 6 آب انبار و پنج چنار قدیمیوجودداشته است که در حال حاظر دو چنار ویک آب انبار باقی مانده است .

8-مساجد کاخک : یکی از مساجد مهم کاخک ، مسجد جامع سفلی معروف به مسجد سربازار است این بنا به استناد کتیبه آن ،در سال 902 ه . ق در زمان سلطنت شاهطهما سب صفوی وبه امر خواهر ش ، شاهزاده سلطان خانم بنا شده و در سال 1070به اتمام رسید همچنین مسجد جامع علیا نیز در سال 1134 (اواخر دورهصفویه) ساخته شده است . گفتنی است که هر چند این دو بنای مهم تاریخی درزلزله شدید سال 1347 شمسی آسیب دیده بود ، ولی بوسیله بولدوزر درهمان زمانتخریب گردید . مردم کاخک میگویند که راننده بولدوزر پس از تخریب مسجد جامعسفلی به سراغ مسجد جامع علیا رفته ودر حین تخریب مسجد ، بر اثر سقوط بخشیاز دیوار عظیم مسجد کشته شده است . بنای این دو مسجد از خشت وگل بوده است . معماران خاک را با آب ممزوج وبعد از چند روز ، گار گران با ضربا ت پا،گلها را کاملا میکوبیده و مرتبا آب اضافه میکرده اند . پس از آن ، معماراننمونه ای از گل را برداشته وبا طنابی بسته و در مسیر آب جاری قرار میدادهاند . پس از چند روز نمونه را باز نگری وپس از تایید، مورد استفاده قرارمیداده اند . پی دیوارهای باقیمانده از مسجد جامع علیا بیش از پنج متر عرضدارد.

. 9 - حمامهای کاخک: در کاخک قدیم بیش از 6 حمام وجود داشت که3 حمامویژه خانم ها و3 حمام ویژه آقایان بود از تاریخ دقیق ساخت این بناها اطلاعچندانی نداریم ولی از مسائل مهم آن است در حالیکه مردم سایر نقاط ازحمامهای خزینه ای استفاده میکردند، کاخکیها از دوش استفاده میکردند . آخرین حمام باقیمانده که تا چند سال پیش استفاده میشد، حدود 20 سال پیش توسطشهر داری وقت بوسیله کمپرسور تخریب گردید . 10 - مدرسه علمیه حسنیه کاخک ،قدیمی ترین واولین مدرسه علمیه شهرستان گناباد است که در سال 650 ه . قوپیش از تجدید بنای امام زاده بنا شده است . این بنا نیز در اثر زلزلهکاملا ویران گر دیده است .

متاسفانه بدلیل عدم توجه مسئولین ، تعداد قابلتوجهی از آثار باستانی کاخک یا کاملا از بین رفته ویا در حال تخریب است کهذیلا به بعضی از این موار د اشاره می شود : 1 - حفاریهای غیر مجاز در منطقهارگ فرود که همچنان ادامه دارد 2 - حفاری قبر پیران ویسه وبه غارت بردنعتیه جات آن 3- تخریب مساجد کاخک در اثر زلزله وبقایای آن توسط مسئولین 4 - تخریب مهم ترین آب انبار کاخک توسط شهر داری 5 - تخریب تنها حمام قدیمیباقیمانده کاخک توسط شهر داری 6 - تخریب کاروان سرای شاه عباسی توسط آموزشوپرورش 7 - تخریب آسیای ملا توسط اداره راه وترابری در اثر تعریض جاده کاخکبه کریمو 8 - تخریب قبرستان گبرها توسط اهالی روستای دهنو وتبدیل آن بهبند سار 9 - تعرض به حریم قلعه تاریخی کاخک توسط اداره آب وفاضلاب 10 - و ... لازم به یاد آوری است که شهر کاخک از پیشینه فر هنگی غنی نیز بر خورداراست وبسیاری از شخصیتهای بزرگ علمی وفر هنگی منطقه از کاخک برخاسته اند کهاز جمله آنان میتوان به محمدکاخکی ، شاعر ونوازنده چیره دست دربارتیموریان،محمد ابراهیم کرباسی کاخکی ، مجتهد بزرگ عصر صفویه وصاحب تالیفات،استاد محمد مقیم کاخکی منبت کا بر جسته ،میزا ابوالقاسم کاخکی معروف بهشریعت مدار متولد 1270 ه ق مدرس وعالم برجسته،فنایی کاخکی شاعر بزرگ ،استاد محمد پروین گنابادی ، ادیب وهمکار علامه دهخدا و... علاوه بر مواردیاد شده ، اولین مدرسه جدید شهرشتان گناباد در سال1297 توسط کمیته دموکراتایران در کاخک تاسیس گر دید واولین در مانگاه کاخک در سال1332 توسط دکترجاکوبر آلمانی راه اندازی وپس از او توسط دکتر با اوئر،دکتر کپلر،دکترآرمیان و ... اداره میشد بصورتیکه مردم از شهرهای گناباد ، فردوس وبجستانبرای جراحی ومداوا به کاخک می آمدند. مرکز ادارات قند وشکر ، اداره دارایی ،اداره تبت احوال (آمار) وبهداری ، شهر کاخک بوده است که بعدا به مرکز شهرگناباد منتقل شده است . در پایان باید اضافه کنم که بسیاری ازروستاهایی کهدر آمارگیری سال 1345 کمتر از 500نفر جمعیت داشته اند، امروزه بیش از جمعیتفعلی کاخک ، جمعیت دارند این در حالی است که جمعیت 7000 نفری کاخک درسال1345 ، در حال حاظر بر اساس نتایج آ مار گیری سال1385 ، فقط4890 نفربوده است ؟! توخود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

برای اطلاعات بیشتر بهکتابهای: تاریخ وجغرافیای گناباد، نوشته سلطان حسین تابنده ،جغرافیایتاریخی گناباد، پور ابراهیم، تاریخ وجغرافیای گناباد،دکتر هجرتی، کاخکپایتخت اشکانیان ، سید محمد حسینی کاخکی وگناباد خاستگاه حماسه های پنهان ،دکتر لباف خانیکی مراجعه فر مایید

http://pareparvazkakhk.blogfa.com

کاخک

مطالب مشابه :

نام، آدرس و تلفن زائرسراهای مشهد مقدس

طرح تشکیل بنیاد ملی برای حفاظت و نگهداری از بناها و بافتهای تاریخی

دفاع استاندار از حرمت کابینه، مهاجری نژاد را ماندنی کرد

شهر کاخک

پیشنهاد: ساخت موزه، کتابخانه و باشگاه فرهنگ بروجرد در دبیرستان امام

اینجا کاخک است پایتخت پادشاهان اشکانی

عملکردشهرداری لطف آباد نوروز 93( معاونت خدمات امور شهری)

ادارات-دانشگاههاوهتلهای رامسر

فرهنگ مهر

ادارات، دانشگاه ها و هتل ها