مغان در سفرنامه ها

مغان در سفرنامه آدام ‏اولئاریوس

آدام اولئاریوس در سال ۱۵۹۹ میلادی در شهر آشرس لبن (Aschersleben) آلمان در خانواده یک کفاش متولد شد. چون وضع مالی خانواده اش خوب نبود تحصیلات خود را با زحمت زیاد در حالی که کار می کرد ادامه داد و در سال ۱۶۲۰ میلادی وارد دانشگاه شد و در رشته علوم دینی مشغول تحصیل شد و در ضمن آن در رشته های ریاضی، نجوم، و زمین شناسی نیز تبحر پیدا کرد. سپس وارد دانشگاه فلسفه شد و در سال ۱۶۲۷ فارغ التحصیل گردید. اولئاریوس به عنوان مستشار و دبیر اول سفارت کشور شاه زاده نشین شلزویگ هلشتین (Schleswig Holstein) در ایران مشغول کار شد و با ثبت خاطرات و وقایع روزانه سفر خود، اقدام به چاپ سفرنامه خود نمود. متن زیر از کتاب وی برگرفته شده است.

آدام اولئاریوس در فصل ششم سفرنامه خود تحت عنوان مسافرت از شماخی تا اردبیل در مورد مغان چنین می نویسد : « ... آخر ماه مارس به دهکده جوات در کنار رودخانه کر رسیدیم. خانه های این دهکده با نی ساخته شده بود و روی آن را با گل پوشانده بودند. ربع مایل بالاتر رود آراکس که امروز به آن ارس می گویند جریان دارد. سرچشمه ارس از جنوب باختری و رودخانه کر از باختر و شمال باختری است. پهنای هر رودخانه یکصد و چهل قدم و آب جاری در آن قهوه ای رنگ، آرام و عمیق است و بین دو کناره نسبتاً بلند جریان دارد. در کنار این رودخانه و نیز در تمام دشت مغان نیشکر و به وفور و گاهی برخی از آن به قطر یک بازو می روید. رودخانه کر مرز بین شروان و دشت مغان را بوجود آورده است. در کنار دهکده جوات پل بزرگی وجود دارد که ما روز دوم آوریل از روی آن گذشتیم و در آن طرف رودخانه یعنی منطقه مغان از سوی یک مهماندار یا بلد جدید که خان اردبیل اعزام داشته بود مورد استقبال قرار گرفتیم ... ».

« به هر حال سفر را ادامه دادیم و مسیر راه تقریباً یک مایل از ارس به طرف بالا بود. توقف شبانه ما در مرغزاری در فاصله نیم مایلی از ساحل و در کلبه های چوپانی مدور شکل بود که مهماندار به خاطر ما از قبل دستور فراهم کردنشان را داده بود. »

« روز سوم آوریل مرغزار مذکور را پشت سر گذاشتیم و شب را در همان کلبه ها که مهماندار آن را از جای خود کنده و جلوتر فرستاده بود، بسر بردیم. در آن روز چند گله بزرگ از وحوش را که ترکها آن را جیران و ایرانیها آهو می نامند، دیدیم. اینها تقریباً شبیه گوزن هستند ولی پشمشان سرخ رنگ و شاخشان مانند شاخ بز به طرف عقب خم شده است و بسیار تند می دویدند. این نوع حیوان وحشی گویا فقط در مغان، شماخی، قره باغ و مراغه وجود دارد. در کنار نهری که بالا رود ( بالها رود ) نام داشت و ما برای لحظه ای استراحت و نوشیدن در آنجا توقف کردیم، تعداد زیادی لاک پشت دیدیم. آنها در کنار ساحل بلند و روی زمین و تپه ها سوراخهایی در ماسه و شن کنده و در آن تحمگذاری کرده بودند ... ».

« پنجم آوریل به انتهای دشت مغان یعنی به کوهها و سرزمین باجروان رسیدیم. از میان نهری گذشتیم و شب را در دهکده ای بنام شیخ مراد گذراندیم. خانه ها در اطراف و میان کوه ساخته شده بود. خانه های واقع در جلوی دهکده را با قطعات سنگ و خانه های عقبی را در داخل کوه ساخته و روی آن را با نی پوشانده بودند ... ».

« روز ششم همین ماه مسافرت را در بالای کوه و بین آن ادامه دادیم. میان راه در جاهای مختلف درخت انجیر دیدیم که بطور وحشی روئیده بود. همان روز به دهی خالی از سکنه رسیدیم، هنوز وسایل خود را برای استقرار آماده نکرده بودیم که به ما خبر دادند در پائیز گذشته ( ۱۰۴۵ ه ق ) بیماری وبا تمام اهالی این دهکده را به هلاکت رسانده است بنابراین توقف را جایز ندانسته فوراً از ده خارج شدیم و در بیابان برای خود خمیه زده و سایرین زیر آسمان و بدون سرپناه مشغول استراحت شدند. ولی هنگام شب کلبه های گرد پیشین که مهماندار آن را بر پشت گاوهای نر حمل می کرد رسید و در آنها اقامت کردیم. این کلبه ها با چند چوب دراز و پیچ و خم دار که در راس توسط صفحه ای به یکدیگر متصل می شدند، ساخته شده بود و در موقع لزوم جدا و مجدداً به هم وصل می شدند و مورد استفاده قرار می گرفتند. وقتی که هوا را مهی غلیظ و بدبو فرا گرفت و سرد شد، دیدیم که چند نفر از همراهان به یکی از همان خانه های روباز ده رفتند و در میان منزل هیزم آتش کرده اند. ما نیز به آنها پیوستیم و شرابی را که در شب پیش تهیه کرده بودیم به میان آوردیم و مشغول نوشیدن شدیم. آن شب را با ترس از بیماری وبا و گفتگوهای شیرین و سرگرمیهای مختلف به صبح رساندیم ( ۱۶۳۵ م. ). »

آدام آلئاریوس از دشت مغان به اردبیل رفته و مدتی طولانی در آن شهر می ماند و رهسپار گیلان می شود. آلئاریوس سپس از گیلان به مقصد شماخی حرکت کرده و این بار نیز از دشت مغان عبور کرده و در مورد این منطقه در سفرنامه خود چنین می نویسد :

« درباره دشت مغان آنچه باید گفته شود این است که درازای آن بیش از شصت و پهنایش را بیست مایل تخمین می زنند و ترک ها این دشت را مین دون لوک ( هزار سوراخ دود ) و ایرانیها موغان یا موکان می نامند، زیرا در این دشت اقوام و نژادهای مختلفی زندگی می کردند که در زمان .... به مخالفت با ایشان برخاسته و از این جهت آنها را به این منطقه تبعید کرده بودند که نه در شهرها و نه در دهات اجازه اقامت داشتند، بلکه فقط می بایست در کلبه زندگی کنند. این افراد را سومک رعیتی می نامند، زیرا بخشی از آنها به عنوان برده های فلک زده باید اسیر شاه باشند و گروه دیگر چون امکانات بسیار محدودی برای معیشت در اختیارشان گذاشته شده در فقر و بدبختی زندگی می کنند. اهالی دشت مغان از طریق گله داری زندگی را می گذرانند. تابستان راهی دامنه کوههای سبلان که چراگاه و آب و هوای خنک دارد می شوند و در زمستان بساط زندگی را بر پهنه دشت باز می کنند. » ( منبع:کتاب دوجلدی مغان نگین آذربایجان-نوشته احد قاسمی- چاپ تهران ۱۳۷۷-جلد اول )

مغان در سفرنامه ها

مطالب مشابه :

پارس آباد

برنامه و نتایج مسابقات فوتسال جام رمضان 92شهرستان پارس آباد

محصولات کشاورزی شرکت کشت و صنعت مغان- پارس آباد مغان

مغان در سفرنامه ها