دو نمونه پروژه اقدام پژوهی
تقویت انشا و تقويت املا به كار عملي اقدام پژوهي
مقدمه : توصيف وضعيت موجود
مقطع ابتدايي زير بناي مقاطع ديگر تحصيلي مي باشد و در مقطع ابتدايي نيز پايه اول
اساس پايه هاي ديگر مي باشد و هر چقدر دانش آموزان در اين پايه بهتر آموزش ببينند
در پايه هاي ديگر راحت تر هستند و بالعكس ؛ در پايه اول دو درس رياضي و فارسي (
قرائت فارسي و املاي فارسي ) كليدي هستند و بيشترين ساعات به اين دو درس اختصاص مي
يابد و از بين دو درس ذكر شده درس فارسي از اهميت دو چنداني برخوردار مي باشد. طوري
كه بدون يادگيري درس فارسي , يادگيري دروس ديگر تقريباً غير ممكن مي باشد.
چندين بار بود كه آموزگار پايه دوم از وضعيت تحصيلي دو دانش آموز ابراز نگراني مي
كرد و آنان را در حد دانش آموزان پايه اول هم نمي دانست . از عدم پيشرفت تحصيلي
آنان صحبت مي كرد؛ مدير مدرسه با اولياي دانش آموزان ذكر شده , مشاوراتي را بعمل
آورد . قرار شد آنان به فرندان خود كمك كنند و همگام با معلم درس ها را تكرار و
تمرين كنند.
بعد از گذشت يك ماه , متاسفانه پيشرفتي حاصل نشد در جلسه شوراي معلمان وضعيت دانش
آموزان ذكر شده مورد بحث قرار گرفت . پيشنهادهايي ارائه گرديد بنده را مامور رسيدگي
به اين دانش آموزان نمودند , من هم با بررسي نمرات سال گذشته آنان و مشاوره با
والدين و معلم پايه دوم آنان مطالبي را جمع آوري نمودم.
تجزيه و تحليل اطلاعات
پس از مطالعه نمرات و بحث هاي با معلم پايه اول , دوم و والدين صورت گرفت و راه هاي
متعددي جهت تقويت املاي آنان مورد بررسي قرار گرفت و خلاصه يافته هاي حاصل از تجزيه
و تحليل به شرح زير تدوين گرديد.
خلاصه يافته هاي اوليه
برخي از علل ضعف دانش آموزان در درس املا ه شرح زير بود :
بيش از دو سوم حروفات الفباي فارسـي را نمي شناختند و آن ها را بـا اشتبـاه مي
گرفتند.
نظر به به سن بالاي معلم پايه اول( بيش از 20 سال سابقه تدريس ) و عدم علاقه به
تدريس در پايه اول و كمتر تكرار و تمرين مي كرده اند.
معلم پايه اول علل اصلي ضعف آنان را , غيبت بيش از اندازه به سبب بيماري ذكر
نمودند.
تحصيلات كم والدين ( زير پنجم ابتدايي ) و عدم آشنايي آنان با اصول روان شناسي جهـت
رسيـدگـي بـه فـرزنـدشـان متناسب با استعداد آنان , يكي ديگر از علل ضعف دانش
آموزان مي باشد.
اصول و مباني املا
مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زير تقسيم مي شود:
1- آموزش نوشتن غير فعال ( رونوسي )
2- آموزش نوشتن نيمه فعال ( املا )
4- آموزش نوشتن فعال پايه دو ( حمله سازي ) اق ) انشا و انواع آن
با توجه به مشكل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نيمه فعال (املا) است به آموزش
املا مي پردازيم. مهارت املا نويسي به معني توانايي جانشين كردن صحيح صورت نوشتاري
حروف , كلمات و جمله ها به جاي صورت آوايي آنهاست . دانش آموزان بـايـد به اين
مهارت دست يابند تا بتوانند بخوبي بين صورت تلفظي كلمه ها و حروف سازنـده آن ها
پيـونـد مناسبي بـرقـرار كنند بدين ترتيب زمينه لازم براي پيشرفت آنان در درس هاي
جمله
3- آموزش نوشتن فعال پايه يك ( كلمه سازي ) نويسي , انشا و به طور كلي
مهارت نوشتن بهتر فراهم مي شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا بايد نكاتي را در
باره صداهايي كه بوسيله معلم در قالب كلمات و جمله ها بر زبان جاري مي شود رعايت
نمايند :
الف) آنها را خوب بشنوند + تشخيص دقيق كلمه + ادراك كلمه
ب) آنها را خوب تشخيص دهند + يادآوري و مجسم ساختن تصوير + بازشناسي كلمه صحيح در
ذهن.
ج) آنها را درست بنويسند + نوشتن صحيح حروف سازنده كلمه + بازنويسي كلمه و توالي
مناسب آنها.
اشكالات املايي دانش آموزان كه از ديدگاه زبان شناختي بر اثر اشكالات رسم الخطي ,
تاثير لهجه و گويش محلي دانش آموزان و فرايندهاي آوايي حذف , تبديل , افزايش و قلب
به وجود مي آيند از ديدگاه روان شناختي از موارد زير سرچشمه مي گيرند :
الف) ضعف در حساسيت شنوايي , مثال : ژاله - جاله ب) ضعف در حافظه شنوايي ,
مثال جا انداختن كلمات ج) ضعف در حافظه ديداري , مثال حيله – هيله د) ضعف در حافظه
توالي ديداري , مثال مادر – مارد
هـ) قرينه نويسي , مثال ديد –
و) وارونه نويسي , مثال ديد -
ز) عدم دقت , مثال : گندم – كندم
ح)نارسا نويسي , مثال رستم – رسم
روش تدريس املا
املا واژه اي است عربي و معناي آن نوشتن مطلبي است كه ديگري بگويد يـا بخـوانـد .
درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـي دوره ابتدايي اهداف زير را در بر مي گيرد.
1- آموزش صورت صحيح نوشتاري كلمه ها و جمله هاي زبان فارسي
2- تشخيص اشكالات املايي دانش آموزان و رفع آنها
3- تمرين آموخته هاي نوشتاري دانش آموزان در رونويسي.
بديهي است با نوشتاري كه با غلط هاي املايي همراه باشد ارتباط زباني بين افراد
جامعه بخوبي برقرار نمي شود . بنابراين , لزوم توجه به اين درس كاملاً روشـن اسـت
عـلاوه بـر اهـداف فـوق , امـلا نـويسي , دانـش آمـوزان را يـاري مي كند تا مهارت
هاي خود را در زمينه هاي زير تقويت نمايند.
1- گوش دادن با دقت
2- تمركز و توجه داشتن به گفتار گوينده ( معلم )
3- آمادگي لازم براي گذر از رونويسي ( نوشتن غيرفعال ) جمله نويسي و انشا
(نوشتن فعال)
نكات برجسته روش آموزش املاي فارسي :
1- توجه بيشتر به وجه آموزشي درس املا نسبت به وجه آزموني آن
2- انعطاف پذيري در انتخاب تمرينات در هر جلسه املا
3- توجه به كلمات به عنوان عناصر سازنده جمله هاي زباني
4- ارتباط زنجير وار املاهاي اخذ شده در جلسات گوناگون معيارهاي ارزشيابي
عناصر ديگر روش آموزش املا را به صورت زير هم ميتوان مرحله بندي كرد : گام اول,
انتخاب متن املا و نوشتن آن روي تخته سياه و خواندن آن گام دوم , قرائت املا توسط
معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان گام سوم , تصحيح گروهي املاها و تهيه فهرست
خطاهاي املايي گام چهارم , تمرينات متنوع با توجه به اولويت بندي اشكالات املايي
استخراج شده.
گام اول , انتخاب متن :
در انتخاب متن املا به موارد زير توجه شود :
متن مورد نظر حاوي جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهايي خودداري شود.
كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـي تشكيل شده باشند كه قبلاً تدريس شده اند.
كلمات خارج از متن كتاب هاي درسي , از 20 درصد كل كلمات بيشتر نباشد.
علاوه بر جملات موجود در كتاب هاي درسي , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات
ديگري هم در نظر گرفته شوند .
در هر جلسه از كلماتي كه در جلسات قبلي براي دانش آموزان مشكل بوده اند نيز استفاده
شود تا بتوان درجه پيشرفت شاگردان را اندازه گيري كرد.
گام دوم
معلم متن املا را از روي تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با
صدايي بلند و لحني شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت مي كند . البته هنگام قرائت متن
املا از خواندن كلمه به كلمه خودداري كرده , متن را به صورت گروههاي اسمي و فعلي يا
جمله كامل قرائت مي كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معناي آن آشنا شوند . متن
املا را با سرعت مناسب تكرار مي كند تا كند نويسان هم , اشكالات خود را بر طرف
نماند .
گام سوم
اين گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام مي شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك
تك املا ها را بررسي و مشكلات را استخراج مي كند . به اين ترتيب كه معلم املاي
اولين دانش آموز را در دست مي گيرد و به كمك دانش آموز كلمات ياد شده را رونويسي مي
كند. سپس املاي دومين , سومين و .... در دست مي گيرد و به كمك همان دانش آموز يا
دانش آموز ديگري , صورت صحيح غلط هاي املايي را روي تابلو ثبت مي كند . البته هر جا
كه غلط ها تكراري بودند جلوي اولين مورد آن يك علامت ( مثلاً * ) مي زند . در پايان
با شمردن غلط ها , اشكالات املايي دانش آموزان را اولويت بندي مي كند .
گام چهارم
در ايـن گام معلـم با توجه به مهمترين و پر تعداد ترين اشكالات املايي دانش آموزان
با بكار گيري انواع تمرينات حرف نويسي و كلمه نويسي و همچنين تمرينات كلمه سازي و
جمله سازي به تقويت توان نوشتاري دانش آموزان مي پردازد .
راههاي پيشنهادي براي تقويت املايي دانش آموزان ضعيف
با مطالعه اطلاعات جمع آوري شده در جلسه شوراي معلمان جهت تقويت املا با پيشنهادات
متعدد همكاران مواجه شديم كه در ذيل فهرست وار آورده ايم .
دقت به مشق ( رونويسي ) و تصحيح غلط ها و رعايت خط زمينه
توجه به دست ورزي در دوره آمادگي
مطمئن شدن از شناخت حروف الفباي فارسي
بررسي دقيق تكليف شب در خانه
توجه بيشتر به دانش آموزان كند نويس
پرهيز از حركات اضافي موقع گفتن املا
استفاده از دانش آموزان ممتاز براي روخواني و تكرار و تمرين در كلاس
توجه به نوع نشستن
استفاده از كارت تند خواني
تركيب صامت و مصوت
اطمينان از تلفظ صحيح حروفات توسط دانش آموزان
تصحيح املا توسط خود دانش آموزان و . . . .
كه قرار شد تعدادي از پيشنهادهاي همكاران در مورد دانش آموزاني كه در املا ضعيف
هستند اجرا شود . از جمله آموزش حروفاتي كه دانش آموزان در آن اشكال دارند ( قبل از
گفتن املا ) - يادداشت غلط هايي كه بيشتر دانش آموزان از آن دارند – دقت در مشق
دانش آموزان .
چگونگي اجراي راه جديد
با دعوت از اولياي دانش آموزان مورد نظر قرار شد كه بصورت خصوصي در يك محل روزانه
يك ساعت در ساعت مقرر در املا به آنان ( دانش آموزان ) تدريس شود . در مرحله اول
حروف الفباي فارسي تدريس شد و در هر روز تعدادي از حروفاتي كه دانش آموزان در آن
اشكال داشتند تدريس مي شد و آنان به كلمه سازي با آن حروف مي پرداختند . استفاده از
جدول الفبا كتاب فارسي اول و كارت هاي تنـد خواني , تركيب صامت با مصوت كمك موثري
در ياد گيري دانش آموزان مي كرد .
پس از يك هفته از كتاب فارسي دوم استفاده كرديم . در ابتدا قسمتي از درس ( يك
پاراگراف ) قرائت مي شد و دانش آموزان با دقت به كتاب خود نگاه مي كردند , بعد آنها
قسمت گفته شده را مي خواندند و غلط هاي را كه مي خواندند در يك دفتري
يادداشت مي گرديد و دفعات بعدي ابتدا غلط ها تكرار و تمرين مي شد ( خواندن و نوشتن
) . وقتي كه دانش آموزان در خواندن درس جديد مهارت كافي بدست مي آوردند . مرحله
نوشتن آغاز مي گرديد . سعي مي شد هنگام نوشتن متني , متن ها خوانده شده بعد
نوشته شود . ين كار ادامه داشت و روز به روز پيشرفتي در وضعيت دانش آموزان مشاهده
مي گرديد . طوري كه تا قبل از شروع كار با آنان , آنان در كلاس خويش زنگ املا بيش
از سه چهار كلمه نمي توانستند بنويسند و به جرات مي توان گفت نمي دانستند چگونه
بنويسند و چي بنويسند و بخش و صدا كشي براي آنان نا مفهوم بود . اما بعد از تدريس
خصوصي به مرور توانستند متن املاي دوم را همانند ساير دانش آموزان بنويسند و نمرات
بالاتري بگيرند .
در ادامه با مشكل غلط نويسي كلماتي كه حروف عربي دارند ( ثـ ث - حـ ح ط – ت – ذ-
ضـ ض - ظ و .... ) مواجه شديم كه جهت غلبه بر اين مشكل سعي شد زير كلمات فوق خ
كشيده شود و در دفتر نوشته شود و اين كلمات بيشتر قرائت و نوشته شود تا ملكه ذهن
گردد .
خوشبختانه بعد از بيست جلسه دانش آموزان مشكل دار , طوري پيشرفت كردند كه معلم پايه
دوم باورشان نمي شد كه اين دانش آموزان , همان دانش آموزان بيست روز پيش هستند .
شركت در بحث هاي كلاس , پيشرفت در ساير نتيجه تقويت آنها در درس املا بود . جهت
تشويق دانش آموزاني كه پيشرفت حاصل نموده اند مدير مدرسه جوايزي را به آنان داد .
اولياي دانش آموزان هم خيلي خوشحال بودند و حتي يكي از اوليا كه بيسواد بود تصميم
گرفت كه كلاس فشرده اي هم براي او جهت سواد آموزي بصورت خصوصي در نظر گرفته شود .
گرد آوري اطلاعات ( شواهد 2 )
از رفتار هاي دانش آموزان مورد نظر معلوم بود كه آنان پيشرفت قابل ملاحظه اي نموده
اند . براي اينكه معلمان ديگر از روند كار و پيشرفت حاصله اطلاع پيدا كنند و در
موقعيت هاي مناسب از اين روشها استفاده كنند , مدير مدرسه در جلسه شوراي معلمان
گزارش از روند كار از اول تا حال را ارائه داد و نظر بنده را راجع به روش بكار برده
شده براي حل ضعف املاي دانش آموزان مورد مطالعه جويا شد و بنده هم چندين مورد را
ذكر كرده ام . از جمله :
1- توجه ويژه به دانش آموزان ضعيف و كند نويس
2- استفاده از معلمان فعال و پر انرژي براي پايه اول جهت تكرار و تمرين
بيشتر و ارائه ابتكارات ويژه
3- رعايت مراحل گفتن املا از طرف همكاران كه مراحل قبلاً آورده شده است .
4- ارتباط با اولياي دانش آموزان بخصوص دانش آموزان ضعيف . تجديد نظر در
روش هاي انجام گرفته و اعتبار بخشي آن
پس از اين كه روش هاي استفاده شده براي حل مسئله توسط بنده و مدير مدرسه تشريح شد ,
عده اي از همكاران انتقادات و پيشنهادات خويش را ارائه دادند از آن جمله :
بهتر است مدير ترتيبي اتخاذ نمايند كه با هماهنگي اولياي دانش آموزاني كه در درس
املا نمرات متوسط و متوسط به پايين دارند در تعطيلات تابستاني كلاس تقويتي گذاشته
شـود مخصوصـاً بـراي پـايـه اول كـه در پـايـه دوم بـا مشكل دانش آموزان مورد
مطالعه ما مواجه نشوند.
تدريس خصوصي , براي همه دانش آموزان مقدور نيست.
بعضي از معلمان با روش تدريس املا ( مراحل گفتن املا ) آشنايي چنداني ندارند و
مراحل آن را رعايت نمي كند.
جهت رسيدگي بهتر به دانش آموزان مشكل دار درسي مخصوصاً پايه اول تعداد آن ها در هر
كلاس از بيست نفر تجاوز نكند.
پس از جمع بندي و رفع ايرادات و انتقادات وارده به اجراي روش پيشنهادي روش هاي
مذكور در جلسه گروههاي درسي پايه اول مطرح شد و در اين جلسه ابتدا روش هاي تدريس
املا بر اساس روش تدريس پيشنهادي كتاب روش تدريس فارسي مراكز تربيت معلم بيان
گرديد؛ سپس روش پيشنهادي ارائه گرديد.
اكثريت قريب به اتفاق معلمان از روش پيشنهادي استقبال كردند.
نتيجه گيري
اگر معلمان درس املا را همان طور كه جدي مي گيرند روش تدريس آن را نيز مطابق با روش
تدريس ها ارائه شده در كتاب هاي مراكز تربيت معلم تدريس كنند, به نظر مي رشد دانش
آموزان مشكلي در اين درس نخواهند داشت. گروههاي درسي نقش عمده اي در آشنايي و
يادآوري روش تدريس املا را برعهده دارند. تا زماني كه دانش آموزان در مهارت خواندن
پيشرفت نكرده اند صحبت از املا و املا گفتن بي مفهوم خواهد بود . انتخاب معلمان
پايه اول از بين معلمان فعال و پر انرژي كمك موثري به تقويت املا دانش آموزان از
طريق تكرار و تمرين بيشتر ميسر مي شود مي نمايد. هر چه تعداد شاگردان يك كلاس
مخصوصاً پايه اول كمتر باشد معلم مربوطه وقـت بيشتري بـراي رسيدگي به دانش آموزان
ضعيف در املا خواهد داشت. كمك گرفتن از اوليا فقط براي تكرار و تمرين بيشتر مي
تواند در تقويت املا موثر باشد.
منابع و ماخذ
روش تدريس فارسي , ويژه دانشجويان مراكز تربيت معلم
مجله رشد آموزش ابتدايي ماههاي دي و بهمن 82
دفتر شوراي معلمان مدرسه اميد انقلاب يك سال 82
مقطع ابتدايي نيز پايه اول اساس پايه هاي ديگر مي باشد و هر چقدر دانش آموزان در
اين پايه بهتر آموزش ببينند در پايه هاي ديگر راحت تر هستند و بالعكس ؛ در پايه اول
دو درس رياضي و فارسي ( قرائت فارسي و املاي فارسي ) كليدي هستند و بيشترين ساعات
به اين دو درس اختصاص مي يابد و از بين دو درس ذكر شده درس فارسي از اهميت دو
چنداني برخوردار مي باشد. طوري كه بدون يادگيري درس فارسي , يادگيري دروس ديگر
تقريباً غير ممكن مي باشد.
چندين بار بود كه آموزگار پايه دوم از وضعيت تحصيلي دو دانش آموز ابراز نگراني مي
كرد و آنان را در حد دانش آموزان پايه اول هم نمي دانست . از عدم پيشرفت تحصيلي
آنان صحبت مي كرد؛ مدير مدرسه با اولياي دانش آموزان ذكر شده , مشاوراتي را بعمل
آورد . قرار شد آنان به فرندان خود كمك كنند و همگام با معلم درس ها را تكرار و
تمرين كنند.
بعد از گذشت يك ماه , متاسفانه پيشرفتي حاصل نشد در جلسه شوراي معلمان وضعيت دانش
آموزان ذكر شده مورد بحث قرار گرفت . پيشنهادهايي ارائه گرديد بنده را مامور رسيدگي
به اين دانش آموزان نمودند , من هم با بررسي نمرات سال گذشته آنان و مشاوره با
والدين و معلم پايه دوم آنان مطالبي را جمع آوري نمودم.
تجزيه و تحليل اطلاعات
پس از مطالعه نمرات و بحث هاي با معلم پايه اول , دوم و والدين صورت گرفت و راه هاي
متعددي جهت تقويت املاي آنان مورد بررسي قرار گرفت و خلاصه يافته هاي حاصل از تجزيه
و تحليل به شرح زير تدوين گرديد.
خلاصه يافته هاي اوليه
برخي از علل ضعف دانش آموزان در درس املا ه شرح زير بود :
بيش از دو سوم حروفات الفباي فارسـي را نمي شناختند و آن ها را بـا اشتبـاه مي
گرفتند.
نظر به به سن بالاي معلم پايه اول( بيش از 20 سال سابقه تدريس ) و عدم علاقه به
تدريس در پايه اول و كمتر تكرار و تمرين مي كرده اند.
معلم پايه اول علل اصلي ضعف آنان را , غيبت بيش از اندازه به سبب بيماري ذكر
نمودند.
تحصيلات كم والدين ( زير پنجم ابتدايي ) و عدم آشنايي آنان با اصول روان شناسي جهـت
رسيـدگـي بـه فـرزنـدشـان متناسب با استعداد آنان , يكي ديگر از علل ضعف دانش
آموزان مي باشد.
اصول و مباني املا
مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زير تقسيم مي شود:
1- آموزش نوشتن غير فعال ( رونوسي )
2- آموزش نوشتن نيمه فعال ( املا )
4- آموزش نوشتن فعال پايه دو ( حمله سازي ) اق ) انشا و انواع آن
با توجه به مشكل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نيمه فعال (املا) است به آموزش
املا مي پردازيم. مهارت املا نويسي به معني توانايي جانشين كردن صحيح صورت نوشتاري
حروف , كلمات و جمله ها به جاي صورت آوايي آنهاست . دانش آموزان بـايـد به اين
مهارت دست يابند تا بتوانند بخوبي بين صورت تلفظي كلمه ها و حروف سازنـده آن ها
پيـونـد مناسبي بـرقـرار كنند بدين ترتيب زمينه لازم براي پيشرفت آنان در درس هاي
جمله
3- آموزش نوشتن فعال پايه يك ( كلمه سازي ) نويسي , انشا و به طور كلي
مهارت نوشتن بهتر فراهم مي شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا بايد نكاتي را در
باره صداهايي كه بوسيله معلم در قالب كلمات و جمله ها بر زبان جاري مي شود رعايت
نمايند :
الف) آنها را خوب بشنوند + تشخيص دقيق كلمه + ادراك كلمه
ب) آنها را خوب تشخيص دهند + يادآوري و مجسم ساختن تصوير + بازشناسي كلمه صحيح در
ذهن.
ج) آنها را درست بنويسند + نوشتن صحيح حروف سازنده كلمه + بازنويسي كلمه و توالي
مناسب آنها.
اشكالات املايي دانش آموزان كه از ديدگاه زبان شناختي بر اثر اشكالات رسم الخطي ,
تاثير لهجه و گويش محلي دانش آموزان و فرايندهاي آوايي حذف , تبديل , افزايش و قلب
به وجود مي آيند از ديدگاه روان شناختي از موارد زير سرچشمه مي گيرند :
الف) ضعف در حساسيت شنوايي , مثال : ژاله - جاله ب) ضعف در حافظه شنوايي ,
مثال جا انداختن كلمات ج) ضعف در حافظه ديداري , مثال حيله – هيله د) ضعف در حافظه
توالي ديداري , مثال مادر – مارد
هـ) قرينه نويسي , مثال ديد –
و) وارونه نويسي , مثال ديد -
ز) عدم دقت , مثال : گندم – كندم
ح)نارسا نويسي , مثال رستم – رسم
روش تدريس املا
املا واژه اي است عربي و معناي آن نوشتن مطلبي است كه ديگري بگويد يـا بخـوانـد .
درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـي دوره ابتدايي اهداف زير را در بر مي گيرد.
1- آموزش صورت صحيح نوشتاري كلمه ها و جمله هاي زبان فارسي
2- تشخيص اشكالات املايي دانش آموزان و رفع آنها
3- تمرين آموخته هاي نوشتاري دانش آموزان در رونويسي.
بديهي است با نوشتاري كه با غلط هاي املايي همراه باشد ارتباط زباني بين افراد
جامعه بخوبي برقرار نمي شود . بنابراين , لزوم توجه به اين درس كاملاً روشـن اسـت
عـلاوه بـر اهـداف فـوق , امـلا نـويسي , دانـش آمـوزان را يـاري مي كند تا مهارت
هاي خود را در زمينه هاي زير تقويت نمايند.
1- گوش دادن با دقت
2- تمركز و توجه داشتن به گفتار گوينده ( معلم )
3- آمادگي لازم براي گذر از رونويسي ( نوشتن غيرفعال ) جمله نويسي و انشا
(نوشتن فعال)
نكات برجسته روش آموزش املاي فارسي :
1- توجه بيشتر به وجه آموزشي درس املا نسبت به وجه آزموني آن
2- انعطاف پذيري در انتخاب تمرينات در هر جلسه املا
3- توجه به كلمات به عنوان عناصر سازنده جمله هاي زباني
4- ارتباط زنجير وار املاهاي اخذ شده در جلسات گوناگون معيارهاي ارزشيابي
عناصر ديگر روش آموزش املا را به صورت زير هم ميتوان مرحله بندي كرد : گام اول,
انتخاب متن املا و نوشتن آن روي تخته سياه و خواندن آن گام دوم , قرائت املا توسط
معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان گام سوم , تصحيح گروهي املاها و تهيه فهرست
خطاهاي املايي گام چهارم , تمرينات متنوع با توجه به اولويت بندي اشكالات املايي
استخراج شده.
گام اول , انتخاب متن :
در انتخاب متن املا به موارد زير توجه شود :
متن مورد نظر حاوي جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهايي خودداري شود.
كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـي تشكيل شده باشند كه قبلاً تدريس شده اند.
كلمات خارج از متن كتاب هاي درسي , از 20 درصد كل كلمات بيشتر نباشد.
علاوه بر جملات موجود در كتاب هاي درسي , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات
ديگري هم در نظر گرفته شوند .
در هر جلسه از كلماتي كه در جلسات قبلي براي دانش آموزان مشكل بوده اند نيز استفاده
شود تا بتوان درجه پيشرفت شاگردان را اندازه گيري كرد.
گام دوم
معلم متن املا را از روي تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با
صدايي بلند و لحني شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت مي كند . البته هنگام قرائت متن
املا از خواندن كلمه به كلمه خودداري كرده , متن را به صورت گروههاي اسمي و فعلي يا
جمله كامل قرائت مي كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معناي آن آشنا شوند . متن
املا را با سرعت مناسب تكرار مي كند تا كند نويسان هم , اشكالات خود را بر طرف
نماند .
گام سوم
اين گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام مي شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك
تك املا ها را بررسي و مشكلات را استخراج مي كند . به اين ترتيب كه معلم املاي
اولين دانش آموز را در دست مي گيرد و به كمك دانش آموز كلمات ياد شده را رونويسي مي
كند. سپس املاي دومين , سومين و .... در دست مي گيرد و به كمك همان دانش آموز يا
دانش آموز ديگري , صورت صحيح غلط هاي املايي را روي تابلو ثبت مي كند . البته هر جا
كه غلط ها تكراري بودند جلوي اولين مورد آن يك علامت ( مثلاً * ) مي زند . در پايان
با شمردن غلط ها , اشكالات املايي دانش آموزان را اولويت بندي مي كند .
گام چهارم
در ايـن گام معلـم با توجه به مهمترين و پر تعداد ترين اشكالات املايي دانش آموزان
با بكار گيري انواع تمرينات حرف نويسي و كلمه نويسي و همچنين تمرينات كلمه سازي و
جمله سازي به تقويت توان نوشتاري دانش آموزان مي پردازد .
راههاي پيشنهادي براي تقويت املايي دانش آموزان ضعيف
با مطالعه اطلاعات جمع آوري شده در جلسه شوراي معلمان جهت تقويت املا با پيشنهادات
متعدد همكاران مواجه شديم كه در ذيل فهرست وار آورده ايم .
دقت به مشق ( رونويسي ) و تصحيح غلط ها و رعايت خط زمينه
توجه به دست ورزي در دوره آمادگي
مطمئن شدن از شناخت حروف الفباي فارسي
بررسي دقيق تكليف شب در خانه
توجه بيشتر به دانش آموزان كند نويس
پرهيز از حركات اضافي موقع گفتن املا
استفاده از دانش آموزان ممتاز براي روخواني و تكرار و تمرين در كلاس
توجه به نوع نشستن
استفاده از كارت تند خواني
تركيب صامت و مصوت
اطمينان از تلفظ صحيح حروفات توسط دانش آموزان
تصحيح املا توسط خود دانش آموزان و . . . .
كه قرار شد تعدادي از پيشنهادهاي همكاران در مورد دانش آموزاني كه در املا ضعيف
هستند اجرا شود . از جمله آموزش حروفاتي كه دانش آموزان در آن اشكال دارند ( قبل از
گفتن املا ) - يادداشت غلط هايي كه بيشتر دانش آموزان از آن دارند – دقت در مشق
دانش آموزان .
چگونگي اجراي راه جديد
با دعوت از اولياي دانش آموزان مورد نظر قرار شد كه بصورت خصوصي در يك محل روزانه
يك ساعت در ساعت مقرر در املا به آنان ( دانش آموزان ) تدريس شود . در مرحله اول
حروف الفباي فارسي تدريس شد و در هر روز تعدادي از حروفاتي كه دانش آموزان در آن
اشكال داشتند تدريس مي شد و آنان به كلمه سازي با آن حروف مي پرداختند . استفاده از
جدول الفبا كتاب فارسي اول و كارت هاي تنـد خواني , تركيب صامت با مصوت كمك موثري
در ياد گيري دانش آموزان مي كرد .
پس از يك هفته از كتاب فارسي دوم استفاده كرديم . در ابتدا قسمتي از درس ( يك
پاراگراف ) قرائت مي شد و دانش آموزان با دقت به كتاب خود نگاه مي كردند , بعد آنها
قسمت گفته شده را مي خواندند و غلط هاي را كه مي خواندند در يك دفتري
يادداشت مي گرديد و دفعات بعدي ابتدا غلط ها تكرار و تمرين مي شد ( خواندن و نوشتن
) . وقتي كه دانش آموزان در خواندن درس جديد مهارت كافي بدست مي آوردند . مرحله
نوشتن آغاز مي گرديد . سعي مي شد هنگام نوشتن متني , متن ها خوانده شده بعد
نوشته شود . ين كار ادامه داشت و روز به روز پيشرفتي در وضعيت دانش آموزان مشاهده
مي گرديد . طوري كه تا قبل از شروع كار با آنان , آنان در كلاس خويش زنگ املا بيش
از سه چهار كلمه نمي توانستند بنويسند و به جرات مي توان گفت نمي دانستند چگونه
بنويسند و چي بنويسند و بخش و صدا كشي براي آنان نا مفهوم بود . اما بعد از تدريس
خصوصي به مرور توانستند متن املاي دوم را همانند ساير دانش آموزان بنويسند و نمرات
بالاتري بگيرند .
در ادامه با مشكل غلط نويسي كلماتي كه حروف عربي دارند ( ثـ ث - حـ ح ط – ت – ذ-
ضـ ض - ظ و .... ) مواجه شديم كه جهت غلبه بر اين مشكل سعي شد زير كلمات فوق خ
كشيده شود و در دفتر نوشته شود و اين كلمات بيشتر قرائت و نوشته شود تا ملكه ذهن
گردد .
خوشبختانه بعد از بيست جلسه دانش آموزان مشكل دار , طوري پيشرفت كردند كه معلم پايه
دوم باورشان نمي شد كه اين دانش آموزان , همان دانش آموزان بيست روز پيش هستند .
شركت در بحث هاي كلاس , پيشرفت در ساير نتيجه تقويت آنها در درس املا بود . جهت
تشويق دانش آموزاني كه پيشرفت حاصل نموده اند مدير مدرسه جوايزي را به آنان داد .
اولياي دانش آموزان هم خيلي خوشحال بودند و حتي يكي از اوليا كه بيسواد بود تصميم
گرفت كه كلاس فشرده اي هم براي او جهت سواد آموزي بصورت خصوصي در نظر گرفته شود .
گرد آوري اطلاعات ( شواهد 2 )
از رفتار هاي دانش آموزان مورد نظر معلوم بود كه آنان پيشرفت قابل ملاحظه اي نموده
اند . براي اينكه معلمان ديگر از روند كار و پيشرفت حاصله اطلاع پيدا كنند و در
موقعيت هاي مناسب از اين روشها استفاده كنند , مدير مدرسه در جلسه شوراي معلمان
گزارش از روند كار از اول تا حال را ارائه داد و نظر بنده را راجع به روش بكار برده
شده براي حل ضعف املاي دانش آموزان مورد مطالعه جويا شد و بنده هم چندين مورد را
ذكر كرده ام . از جمله :
1- توجه ويژه به دانش آموزان ضعيف و كند نويس
2- استفاده از معلمان فعال و پر انرژي براي پايه اول جهت تكرار و تمرين
بيشتر و ارائه ابتكارات ويژه
3- رعايت مراحل گفتن املا از طرف همكاران كه مراحل قبلاً آورده شده است .
4- ارتباط با اولياي دانش آموزان بخصوص دانش آموزان ضعيف . تجديد نظر در
روش هاي انجام گرفته و اعتبار بخشي آن
پس از اين كه روش هاي استفاده شده براي حل مسئله توسط بنده و مدير مدرسه تشريح شد ,
عده اي از همكاران انتقادات و پيشنهادات خويش را ارائه دادند از آن جمله :
بهتر است مدير ترتيبي اتخاذ نمايند كه با هماهنگي اولياي دانش آموزاني كه در درس
املا نمرات متوسط و متوسط به پايين دارند در تعطيلات تابستاني كلاس تقويتي گذاشته
شـود مخصوصـاً بـراي پـايـه اول كـه در پـايـه دوم بـا مشكل دانش آموزان مورد
مطالعه ما مواجه نشوند.
تدريس خصوصي , براي همه دانش آموزان مقدور نيست.
بعضي از معلمان با روش تدريس املا ( مراحل گفتن املا ) آشنايي چنداني ندارند و
مراحل آن را رعايت نمي كند.
جهت رسيدگي بهتر به دانش آموزان مشكل دار درسي مخصوصاً پايه اول تعداد آن ها در هر
كلاس از بيست نفر تجاوز نكند.
پس از جمع بندي و رفع ايرادات و انتقادات وارده به اجراي روش پيشنهادي روش هاي
مذكور در جلسه گروههاي درسي پايه اول مطرح شد و در اين جلسه ابتدا روش هاي تدريس
املا بر اساس روش تدريس پيشنهادي كتاب روش تدريس فارسي مراكز تربيت معلم بيان
گرديد؛ سپس روش پيشنهادي ارائه گرديد.
اكثريت قريب به اتفاق معلمان از روش پيشنهادي استقبال كردند.
نتيجه گيري
اگر معلمان درس املا را همان طور كه جدي مي گيرند روش تدريس آن را نيز مطابق با روش
تدريس ها ارائه شده در كتاب هاي مراكز تربيت معلم تدريس كنند, به نظر مي رشد دانش
آموزان مشكلي در اين درس نخواهند داشت. گروههاي درسي نقش عمده اي در آشنايي و
يادآوري روش تدريس املا را برعهده دارند. تا زماني كه دانش آموزان در مهارت خواندن
پيشرفت نكرده اند صحبت از املا و املا گفتن بي مفهوم خواهد بود . انتخاب معلمان
پايه اول از بين معلمان فعال و پر انرژي كمك موثري به تقويت املا دانش آموزان از
طريق تكرار و تمرين بيشتر ميسر مي شود مي نمايد. هر چه تعداد شاگردان يك كلاس
مخصوصاً پايه اول كمتر باشد معلم مربوطه وقـت بيشتري بـراي رسيدگي به دانش آموزان
ضعيف در املا خواهد داشت. كمك گرفتن از اوليا فقط براي تكرار و تمرين بيشتر مي
تواند در تقويت املا موثر باشد.
نمونه اقدام پژوهی ( نمونه کار معلم پژوهنده )
موضوع: جذاب نمودن درس انشا براي دانش آموزان در پايه ي پنجم
مقدمه
انشا در لغت به معني سخن آفريدن و نشو نما دادن و بزرگ گردانيدن است. و در اصطلاح
ادبيات عبارت از نگارش جمله ها و عبارتهايي است که افکار و انديشه نويسنده را به
صورتي روشن و زيبا بيان کند تا خواننده آنها را به آساني بفهمد و براي او خوشايند
باشد.
يکي از عوامل متعدد ناموفق بودن درس انشا نداشتن روش مناسب است. لزوم به کارگيري
روش مطلوب در تدريس به اندازه اي است که بعضي از دست اندرکاران علوم تربيتي بهره
گيري از روش هاي مناسب را مهم تر از دانش آن درس دانسته اند.
تلاش براي تدريس انشا امري ضروري و لازم است. در سر کلاس هاي ما تدريس به همان شيوه
هاي سنتي تکرار مطالب گذشته است. و از ديدگاه علوم تربيتي هر کاري که مکانيکي انجام
شود کاري آموزشي نيست. زيرا خلاقيت در آن وجود ندارد و تا خلاقيت نباشد مسائل
اجتماعي، اقتصادي، صنعتي، و سياسي حل نمي شود و بايد کاري کنيم که کلاس انشا تبديل
به کارگاه نوشتن شود.
بيان مساله
پس از چند جلسه تدريس در درس انشا پايه پنجم به اين نتيجه رسيدم که در طول سالهاي
گذشته به درس انشا اهميتي داده نشده بود زيرا دانش آموزان به آساني نمي توانستند
بنويسند و افکار خود را بيان نمايند و درس انشا براي آنها جذابيتي نداشت . نارسايي
حتي بر نحوه ي پاسخ دادن آنها در دروس کتبي نيز اثر گذاشته بود. اين مسئله فکر مرا
به خود مشغول ساخته بود که به راستي چگونه مي توانم دانش آموزان را با درس انشا
آشتي دهم ؟ و شيوه هاي انديشيدن را پيرامون يک موضوع فراهم آورم؟ و کلاس انشا را از
حالت خشک و سرد بيرون بياورم؟ و با استفاده از روش هاي مختلف، تجربيات اوليا
همکاران و مشاوران و متخصصین تعلیم و تربیت دانش آموزان را از منزلگاه مراحل تفکر
تحلیل، ترکیب، نقادی و نوآوری و ابداع بگذرانم؟ و به پرورش قدرت تفکر و تحلیل آنها
بپردازم.
گردآوری اطلاعات و شواهد(1)
برای حل این مشکل ابتدا به جمع آوری تجربیات اولیا دانش آموزان در ارتباط با درس
انشا پرداختم و در جلسه ی ارتقا کیفیت آموزگاران در آبان ماه مسئله را مطرح نمودم و
از تجربیات همکاران محترم به خصوص مدیر مدرسه استفاده نمودم.
و در این رابطه به مطالعه ی کتابهای مختلف از جمله: آیین نگارش، ره یافت های آموزشی
و تربیتی در درس انشا خودآموز روش تدریس مهارت نوشتن در دوره ی ابتدایی، خودآموز
روش تدریس زبان فارسی، شیوه های خلاق آموزش انشا، آموزش خاطره نویسی پرداختم
پیشینه ی تحقیق در مورد درس انشا:
نتایج تحقیق سیر تاریخی درس انشا در کتاب های درسی مدارس ایران از سال 1300 تا 1373
کاری از سید حسین محمدی حسینی نژاد به شرح ذیل است.
1- به دلیل این که در کار تالیف کتاب های درسی به ویژه انشا هیات های علمی، تخصصی
نظارت نداشته اند، توجه جدی و پیگیر به این درس نشده است و 2- کتابهای راهنمای انشا
عملا فاقد یک برنامه عملی و هدف دار برای درس انشا می باشد. 3- دانش آموزان در تمام
مقاطع این درس را دوست دارند و آن را جدی تلقی می کنند.
تجزیه و تحلیل اطلاعات شواهد (1)
پس از بررسی نظرات اولیا و همکاران به این نتیجه رسیدم در درس انشا موانع زیادی
وجود دارد که برخی از آنها عبارتست از:
1- ضعف فرهنگ مطالعه
2- جایگاه نداشتن فرهنگ انتقاد و رواج فرهنگ تملق
3- فرهنگ جرات نداشتن واتکا به خانواده برای ابراز ایده ها و آرام و هجوم به
مسائل و برآورد راه حل و ارائه آن ها
4- عدم وجود تشویق کارساز و مناسب
5- ارزش نگذاشتن به نوشته های ابتدایی
6- ملموس نبودن موضوعات و مسائل مورد بحث و تکراری بودن آنها
7- همکاری نامناسب خانواده ها
8- عدم وجود ارزیابی دقیق از درس انشا
9- ذاتی و ارثی پنداشتن امر خلاقیت و ابداع
10-مشخص نبودن جایگاه درس انشا در برنامه ی درسی به صورت اعتقادی و سهل الوصول بودن
و در اختیار گرفتن آموزش آن و نیز زمان آن برای تکمیل دروس دیگر
چگونگی انجام کار:
برای جذاب بودن درس انشا و تشویق دانش آموزان به خوب نوشتن و شکوفا کردن استعداد
نوشتن آنها و اینکه بتوانند بهترین واژه ها را در جمله های مناسب قرار دهند تا متنی
روان و زیبا از نظر ساختار زبانی درست نموده باشند. فعالیتهای ذیل را در سر کلاس
انشا به اجرا در آوردم
1- ساخت کیسه ی جادویی و قرار دادن اشیا مختلف از جمله ساعت، کاغذ، سوزن، مداد و –
که دانش آموز با انتخاب وسیله ی مورد نظر به طور تصادفی باید در مورد آن انشایی
بنویسند.
2- خواندن یک قصه یا داستان به صورت نیمه تمام و حدس زدن پایان آن به صورت
نوشتاریتوسط دانش آموزان برای تقویت اعتماد به نفس
3- سخنرانی در مورد مسائل روزمره حداقل روزی 3 دقیقه توسط یکی از دانش آموزان که
به مسائل اجتماعی، فرهنگی و مشکلات جامعه ای امروز می پرداخت.
4- دادن تصاویر به گروهها و انشای گروهی در مورد تصاویر و نقاشی ها
5- ارائه دفتری با جملات زیبا که دانش آموزان به تناسب به جمع آوری مطالب
نوشتاری ادبی زیبا می پرداختند.
6- جمع آوری ضرب المثلها و کلام های شیرین گذشتگان
7- توصیف محیط اطراف مانند کلاس، گل، مدرسه و ... به زبانی ساده و توجه به
جزئیات آن
8- تهیه ی دفتر خاطرات و نوشتن خاطره هایی که از لحاظ ادبی ارزش داشته باشند.
9- تشویق دانش آموزان با عناوینی ( همچون هزار آفرین نویسنده ی کوچک، با افکار
بزرگ شما آینده ای با شکوه رقم می خورد و آفرینشی بهتر و خلاقیتی زیباتر را برای
شما آرزومندم).
10-آشنایی با نویسندگان بزرگ و آثار آنها
11-خلاصه نویسی کتاب های جذاب و در خور فهم
12-بردن دانش آموزان به دامن طبیعت و گردش علمی و ارائه گزارش در روز بعد
13-دادن موضوعاتی از قبیل: ای کاش...
اگر به جای معلم، مدیر، رئیس جمهور و ... بودید
14-نوشتن انشای تحقیقاتی و محقق بارآوردن دانش آموزان
15-توصیف یک روز مطلوب و خوب و به یادماندنی
16-سفر رویایی به سیارات منظومه شمسی
17-موضوع انشا در مورد کشف چیزهایی که تا کنون بشر به آن دست نیافته است.
18-آموزش آیین نگارش به دانش آموزان
19-تبدیل کلاس به کارگاه نوشتن
20-جمع آوری نمونه نثرهای زیبا و ادبی و خواندن آن با شور و احساسات در کلاس
گردآوری شواهد (2)
اجرای شیوه های پیش بینی شده به طور محسوس از بهبودی وضع موجود حکایت داشت. از
تحولی که در دانش آموزان به وجود آمده بود با توجه به رضایت اولیا و اظهار نظر مثبت
همکاران اکنون دانش آموزان به راحتی می نوشتند، درباره ی مسائل روز اظهار نظر می
نمودند و در سر صف انشاهای زیبای خود را به مناسبت های مختلف می خواندند. شواهد
نشان می داد که کارهای گروهی بسیار موثر واقع شده بود و کلاس انشا جذابیت زیادی
برای دانش آموزان داشت.
پیشنهادات
1- باید کوشید تا کلاس انشا که مادر تمام دروس است دارای برنامه و طرحی مناسب در
ابعاد گوناگون آموزشی باشد.
2- مشکلات و تنگناها و علل افت و نارسایی کلاس انشا به درستی بررسی و تحلیل گردد و
راه حل های مناسب و علمی برای رهایی از این شرایط نامناسب مطرح شود. (ره یافت های
آموزشی و تربیتی در درس انشا سید حسین خسینی نژاد)
3- شیوه های مناسب نگارش و انشا به دانش آموزان شناخته شود.
4- مجموعه ی تجربه های موفق، روش های مطلوب و شیوه هایی که معلمان موفق در این
زمینه داشته اند جمع آوری، بازیابی و بررسی شود.
5- فرهنگ مطالعه رواج یابد و در ساعت انشا از مطالعه و کتابخوانی و فرهنگ انتقاد
استفاده شود.
6- تشویق اولیا و مربیان در ارتباط با نوشته های دانش آموزان
7- برگزاری المپیاد های انشا نویسی
8- بحث و تبادل نظر، پرسش و پاسخ در درس انشا
9- بهترین انشاها در سر صف خوانده شود و مورد تشویق مناسب قرار گیرد .
مطالب مشابه :
چند نمونه تحقیق اقدام پژوهی
چند نمونه تحقیق و اقدام پژوهی. افت تحصیلی و روشهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان. اصول مطالعه
دو نمونه پروژه اقدام پژوهی
آموزش پایه ششم - دو نمونه پروژه اقدام پژوهی - دانستنی های دبستان وپیشتازان شهید مقصودی
دانلود+اقدام پژوهی
نمونه اقدام پژوهی شماره ۷. ششم همکلاسی من ، پایه ششم
اقدام پژوهی
نقش اقدام پژوهی در افزایش آزمونهای درسی برای پایه ششم: پیوندها آموزش ابتدایی کلاس
راهنمای اجرای اقدام پژوهی و ندوین گزارش+همکاران
راهنمای اجرای اقدام پژوهی و ندوین گزارش دانلود آزمون مطالعات اجتماعی پایه ی ششم
اقدام پژوهی پایه های چهارم و پنجم و ششم
اقدام پژوهی پایه های چهارم و پنجم و وبلاگ معلم پايه ششم خانم
درس پژوهی چیست ؟
درس پژوهی : کلاس ششم و آموزشهای آن ((دلفان)) گروه درسی پایه پنجم بن
(اقدام پژوهی)
آقا احمدی پایه ششم. اقدام پژوهی کوششی است که بین پژوهش به عنوان وسیله ای برای آگاهی و
درس پژوهي
اقدام پژوهی. درس پژوهی نقطه عزیمت عمل وبلاگ تخصصی گروه آموزشی پایه ششم شهرستان
برچسب :
اقدام پژوهی پایه ششم