چهار مرحله طراحی معماری

برای طی کردن یک پروژه چه مراحلی را باید طی کنیم؟

برای رسیدن به یک طرح موفق باید چه عوامل و ابزاری را در یک پروژه داشته باشیم؟

این نوشته تلاش دارد تا معماران به ویژه نوآموزان رشته معماری را با این سوالات آشنا کند.

1- دانش و آگاهی

داشتن دانش و آگاهی نخستین رمز پیروزی یک طرح است.اما دانش نسبت به چه؟

1-1-نخستین این آگاهی ها، همانا داشتن آگاهی و دانش کافی نسبت به موضوع طرح است.به عنوان مثال، یک آتشکده یا یک مسجد یا یک بیمارستان، اصول و پرنسیب های ویژه خود را دارد.فضاهای هر مسجد با توجه به نوع رفتاری که درآنها صورت می گیرد وفضاهای هر بیمارستان با توجه به کاربری ویژه دارای روابط ویژه ای هستند. وجود بغضی از فضاها، لازم و خدشه ناپذیر هستند. هیچ مسجدی بدون شبستان، مسجد نمی شود.در حالیکه مسجد می تواند منار یا گنبد نداشته باشد.در بیمارستان هم به عنوان مثال، وجود اتاق ریکاوری در کنار اتاق عمل، امری ضروری و بایسته است.از این رو شناسایی این فضاها و گونه های معماری در آغاز هر طرحی امری بایسته است. از همین روست که در هنگام انجام فاز صفر( فاز مطالعات) ، فصلی به مطالعات گونه شناسی و شناسایی اصول و مقررات و فضاهای لازم برای هر گونه، اختصاص داده می شود.لازم به یادآوری است که هراندازه دانش ما نسبت به موضوع افزایش یابد، نتیجه کار نهایی ما پخته تر شده و از ارزشی افزون تر برخوردار خواهد بود.

1-2- برای پربار شدن دانش ما نسبت به موضوع، بهتر است که چند نمونه کارهای موفق انجام شده چه در سطح ایران و جهان، مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.شوربختانه هرازگاهی بعضی از دانشجویان ما، این مسئله را سرسری گرفته و چندان توجهی به آن نمی کنند.در حالیکه این بخش افزون بر اینکه دانش ما را نسبت به موضوع پروژه افزایش می دهد، توانایی ذهنی ما را در خلاقیت معماری ما فوق العاده افزایش می دهد.بدین ترتیب ما با تکنیکهای معماران بزرگ و استراتژیهای آنها آشنا می شویم.این مثال مانند این می ماند که یک فوتبالیست برای افزایش تکنیک و خلاقیتهای فردی خویش بازی و تکنیک چند بازیکن بزرگ را دیده و تلاش کند با تمرین و کوشش فراوان ، آن تکنیکها را در کارهای خویش به کار برد.مثلاً با مطالعه چگونگی ضربه های آزاد دیوید بکهام، همان تکنیک را در ضربه های آزاد خویش به کار ببرد.

در معماری نیز همین امر صادق است. با مطالعه و دیدن کارهای معماران بزرگ می توانیم به نقاط قوت و ضعف آنها پی برده و تکنیکهای آفرینش فضا را از آنها اقتباس نماییم.چگونگی مطالعه معماران هم شیوه ویژه خود را دارد. بعضی از نوآموزان معماری گمان می کنند که تنها با ورق زدن چند مجله یا کتاب معماری و یا دیدن چند کار در اینترنت، کار را درک کرده اند.این روش اشتباه است.زیرا نخست اینکه بسیاری از بچه های ایرانی، شوربختانه در زبان انگلیسی ضعیف هستند و توانایی خواندن کتابهای انگلیسی را ندارند. در نتیجه نمی توانند که به ایده های معمار و اهداف و استراتژی طراحی وی پی ببرند. دوم اینکه حتی با داشتن متن فارسی یا تسلط به زبان انگلیسی یا فرانسه یا ایتالیایی، تنها با دیدن و خواندن ایده ها و اهداف معماران، نمی توان آنها را تجزیه و تحلیل نموده و به شناخت کافی در مورد آنها پی برد.برای شناخت هر چیزی باید اجزای تشکیل دهنده آن را یک به یک تجزیه و از دیدگاه های مختلفی تجزیه نمود.برای شناخت یک اثر معماری لازم است افزون بر شناخت ایده آن، آن اثر را از دیدگاه های مختلفی همچون نورپردازی، هندسه، الحاق و حذف حجم ها یا سطوح و خطوط، تناسبات به کاررفته،ریتم و تکرار موجود در بنا، عناصر تک و مجرد و عناصر تکراری و.... مورد بررسی قرار دارد. یکی از بهترین کتابهایی که ما را در امر تجزیه و تحلیل می تواند یاری نماید، کتابی است زیر نام " تجزیه و تحلیل شاهکارهای معماری جهان" .این کتاب، کتابی است بی نهایت ارزشمند و گرانمایه که شوربختانه چندان در دانشکده های ما به آن پرداخته نمی شود.اما خوشبختانه من که در ترم سوم دانشکده در سال سوم دانشکده در درس ترکیب 3، افتخار شاگردی خانم دکتر مهشید صحی زاده و همسرشان جناب دکتر ایزدی را داشتم ، با راهنمایی ایشان با این کتاب آشنا شدم و از آن زمان تا کنون از این کتاب سود بسیار برده ام. حتی در دروس طراحی معماری و تمرین معماری، برای افزایش مهارت طراحی معماری دانشجویان و افزایش آگاهی های معمارانه شان، تمرینهایی به دانشجویانم می دهم که یکی از تمرینها این است که از دانشجویانم می خواهم که در درازای ترم، کار چند معمار، را که مرتبط با موضوع طراحی شان می باشد، انتخاب کرده و مطابق الگوهای معرفی شده در این کتاب، آن کارها را تجزیه و تحلیل نمایند.

1-3- سومین دانش، همانا دانش چگونگی خلق فضای معماری است.این امری است که باید از نخستین روزهای ورود دانشجو به دانشگاه با او کار شده و او را برای همین موضوع پرورش داد.دروسی همچون مقدمات طراحی و تمرینهای معماری برای همین موضوع پیش بینی شده است. نوآموز معماری باید بداند که فضای معماری چیست و تفاوت یک فضای معمارانه با یک فضای غیر معمارانه را توضیح دهد.دانشجو باید بتواند تفاوت یک ساختمان بدون کمترین هنر معماری به کار رفته با یک بنای واجد ارزشهای معماری را تشخیص دهد و تفاوت آنها را به صورت کمی و نه سلیقه ای بیان کند.این امر نیز نیازمند استادی با دانش و تجربه است. در همین مسئله نیز در سالهای اخیر کتابهای خوبی به بازار کتاب ایران وارد شده است. اما کهنترین و یکی از بهترین آنان، کتابی است به نام" فرم، فضا، نظم" نوشته فرانسیس چینگ با ترجمه خانم مهندس زهرا قره گوزلو.این کتاب به باور من الفبای معماری است. هرچند ترجمه این کتاب به باور من اندکی گنگ است و نیاز به ترجمه دوباره و روانتر این کتاب داریم، اما مطالعه این کتاب همراه با یک استاد با دانش و توانمند ،می تواند سطح درک و دانش ما را در عوامل آفرینش فضای معماری به گونه ای فوق العاده یاری نماید.

1-4- چهارمین دانش، دانش هندسه است. هندسه دانشی است کهن و به غایت ورجاوند( مقدس). بدبختانه در دانشکده های معماری ما، در نهایت شگفتی به این موضوع کوچکترین توجهی نشده و تنها دو درس به صورت سطحی به هندسه ترسیمی و هندسه کاربردی پرداخته می شود. در حالیکه هندسه مادر معماری است و بسیاری از مهندسان معمار ما( مهندس، یعنی کسی که هندسه می داند و بیشتر ناظر به معماران است تا کسانی که دانش فنی دارند و در زبان انگلیسی زیر نام اینجینیر از آنها نام برده می شود) کمترین آشنایی با این دانش ارزشمند و کهن بشریت ندارند. در نوشته ای به گونه ای مشروح به مسئله هندسه در معماری و لزوم نگاهی دوباره به آن خواهم پرداخت.

1-5- پنجمین دانش، همانا داشتن آگاهی و دانش نسبت به تجربه های کهن بشری و از جمله تجربه نیاکان ایرانی ما در درازای 7000 سال تمدن ایرانی است.

پلان

پلان کاخ سروستان

تصویری از کاخ سروستان

شوربختانه معماری مدرن و بنیان گذاران آن بدعتی نا نجیبانه در معماری جهان به وجود آوردند که اثرات آن هنوز در معماری ایران و جهان باقی است.این بدعت همانا بی توجهی کامل نسبت به معماری گذشته و تاریخ معماری است. آنان با این شعار که هرچه متعلق به گذشته است را دور بریزید و شعار نوآوری ، تجربه های تاریخی بشریت را چه در مشرق زمین و چه در
خود اروپا، بی ارزش و بی رنگ نمودند و همین رویه شوم توسط معماران بوزار رفته ای همچون سیحون در دانشکده نوپای آن روز هنرهای زیبا در دهه دوم سده جاری در ایران بنیانگذاری شد و امروزه نیز این جریان توسط معمارانی که به جریان نوین جهانی سازی و نئولیبرالیسم و سرمایه داری جهانی وابستگی و دلبستگی دارند، در دانشکده ها یا عرصه حرفه ای معماری ایران ترویج و تحکیم می گردد.جالب و البته خنده دار اینجاست که بنیان گذاران معماری مدرن در کارهای خود به شدت تحت تاثیر معماری تاریخی و سنتی مردمان مختلف قرار داشتند. به عنوان مثال لوکوربوزیه که پیش از کوشش در عرصه معماری، سالهای سال، در ایتالیا یا ترکیه به نقاشی از بناهای تاریخی می پرداخت با الهام از کلاوه های اورارتویی که امروزه نیز در روستاهای کردنشین ایران یا ترکیه و عراق یافت می شود، به طراحی ویلا ساووی پرداخت و نام فضای زیرین آن را پیلوتی نام گذاشته و چزء اصول پنجگانه معماری مدرن طبقه بندی کرد!!!

ویلا ساوا در فرانسه اثر لوکوربوزیه

یا فرانک لوید رایت فلسفه و ایده معروف ارگانیک خود را پس از سفر به ژاپن و دیدن و مطالعه خانه ها و باغهای ژاپنی به دست آورد. اما هرگز این معماران نسبتاً محترم غربی، از خاستگاه های فرم های خود، کوچکترین سخنی به میان نیاوردند.

یا آنچه که به عنوان بنای یادبود واشنگتن در شهر واشنگتن می بینیم یا فرم های هرم گونه موجود در کار معماران غربی یا ایرانی امروزین، همگی برگرفته از ابیلسک یا اهرام مصری است.

تصویر بالا:ابلیسک در کارناک مصر

شکل روبرو: بنای یادبود جرج واشینگتن در شهر واشینگتن

معماری، علم و هنر تجربه است.کنار گذاشتن معماری تاریخی و سنتی و کلاسیک در واقع محروم کردن خود از تجربه چند هزارساله بشریت است و این امری است به غایت خنده دار و احمقانه. توگویی فردی ، گنجینه ای بزرگ را که به او به ارث رسیده است، به دور می ریزد و آس و پاس بدون هیچ پشتوانه ای، به دنبال نان و معیشت می گردد.

امروزه ما نیاز به این داریم که معماری گذشته خود را بازشناسیم و از تجربه های آنان( چه در خلق فرم و فضا، هندسه، تزئینات، چگونگی برخورد با مسئله اقلیم و...) بهره مند شویم. در نهایت بدبختی باید گفت جای بررسی این تجربه ها به شدت در دروس معماری خالی است و تنها با چهار واحد بررسی تاریخ معماری زیر نام آشنایی با معماری اسلامی، به جز بررسی سرسری تاریخ معماری ایران، راه به جایی نخواهیم برد و آشنایی با مفاهیم ماندگار در معماری ایران و چگونگی به روز کردن آنها( با توجه به مصالح و سازه های و نیازهای نوین و...) خود مجالی دیگر می طلبد.مجالی که در هیچ دانشکده معماری ایران یافت نمی شود!!!

آشنایی با تجربه های معماری تنها به معماری ایران محدود نمی گردد.شناخت و دانش نسبت به تجربه های معماری انجام شده در بین النهرین، هند، شرق آسیا، اروپا . حتی معماری اقوام مایا می تواند برای ما سودمند و راهگشا باشد.در این باره بیشتر نیز سخن خواهم گفت.

زیگوراتهای معابد مایا

باید توجه داشت که در روند طراحی معماری، داشتن دانش امری کاملاً ضروری و راهگشاست.چنان که حتی مسئله خلاقیت و توانمندی ذهنی، بدون دانش و آگاهی کافی، امری ابتر و بی حاصل خواهد بود.چرا که باید برای خلاقیت نیز بن مایه هایی داشت و بدون داشتن اطلاعات، پردازش و ترکیب آنها زیر نام خلاقیت امری عجیب و ناممکن مینمایاند.

در نوشته های بعدی به سه مرحله دیگر یعنی، خلاقیت، خروج و در نهایت ارائه یا همان پرزانته می پردازيم

http://shahraziran.blogfa.com/

چهار مرحله طراحی معماری

مطالب مشابه :

منابع کارشناسی ارشد مهندسی فضای سبز

منابع ارشد معماری- گرایش معماری معماری

چهار مرحله طراحی معماری

مقدمات طراحی 1

بهترین منابع کارشناسی ارشد معماری

منابع

مهمترین منابع کارشناسی ارشد معماری ومعماری منظر منابع ارشد معماری- گرایش معماری معماری منابع پیشنه

دروس و منابع امتحانی رشته معماری کاردانی به کارشناسی

بهار ۱۳۹۳

تعریف معماری