طرح سوال : تفاوت "است" و "هست" چیست؟

است و هست

اشکالاتی که در زمینه آموزش این دوفعل - - "هست " و "است" – - برای فارسی آموزان و معلمان زبان وجود دارد مرا بر آن داشت که به جستجوی پاسخی برای این سوال برآیم که چه تفاوتی بین " است" و" هست از نظر کاربردی وجود دارد. پاسخی دقیق یافتن در مجال این جستجوی اجمالی شاید خوشباورانه باشد اما سوالهای زیادی وجود دارد که مطمئنم طرح آنها نمی تواند خالی از فایده باشد.

به جملات زیر توجه کنید:

مرد در خانه است.( مرد تو خونه س)

آب در خانه است. ( آب تو خونه س)

مرد در خانه هست. ( مرد تو خونه هست)

آب در خانه هست. ( آب تو خونه هست)

در خانه مرد هست.

درخانه آب هست. ( تو خونه آب هست)

در خانه مرد است. ( تو خونه مرده)

در خانه آب است. ( تو خونه آبه)

کتاب روی میز است. ( کتاب روی میزه)

کتاب روی میز هست.

روی میز کتاب است. ( روی میز کتابه)

روی میز کتاب هست.

اینجا خانه ی من است.( اینجا خونه منه)

اینجا خانه ی من هست.

خانه من اینجا ست.

خانه من اینجا هست.

او در کنار من است.

اودر کنار من هست.

خدا هست.

خوب هست.

او خوب هست.

او خوب است. ( او خوبه)

ما بعنوان کسانی که فارسی زبان مادری آنها است ممکن است بعضی از این جمله ها را ثقیل یافته ، بعضی را درست وبعضی دیگر را نادرست پنداشته ، بعضی را فقط در یک زمینه خاص بپذیریم.

ولی چه چیزی باعث تفاوت این جمله ها می شود؟

آیا دلیل تفاوت آنها فعل "است" و "هست" است؟

آیا ترکیب جمله باعث این تفاوت می شود؟

آیا نوع مسندالیه و مسند تاثیرگذار است ؟

به کتابهای دستور زبان مراجعه میکنیم.

تفاوت فعل هست و است

مصدر این افعال ریشه تاریخی متفاوتی دارد "هستن" و "استن" ولی از آنجا که " بودن" تنها مصدری است که در فارسی امروز در این معنی هنوز بکار می رود ما در اینجا از مصدر بودن به عنوان مصدر هر دو فعل است و هست استفاده می کنیم.

اگر مجموع کتابهای دستور زبانی که در اختیار من بود را به دودسته تقسیم کنیم : دسته اول،آنها که برای فارسی زبانان نوشته شده اند و دسته دوم، آنها که برای آموزش زبان فارسی به کسانی که زبان مادری آنها انگلیسی است نوشته شده اند، می توان در یک گروه بندی کلی گفت که در دستور زبانهای دسته اول فعل بودن ( است و بود) در کنار شدن، گشتن، و گردیدن به عنوان یک فعل ربطی معرفی شده است ودر بیشتر آنها قید شده است که اگر" بودن" به معنای وجود داشتن باشد فعل ربطی نیست بلکه فعل تام است.

این کتابها عموماً به تفاوت است و هست و یا صرف این فعل نپرداخته اند.

در کتب آموزش زبان فارسی به انگلیسی زبانها این فعل معادل فعل to be عنوان شده و معمولا دردو فرم بلند و کوتاه ( پسوندی) معرفی می شود

صورت بلند :

هستم/ هستی/هست/ هستیم / هستید/ هستند

و صورت کوتاه یا پسوندی که باید به کلمه قبل از خود اضافه شود

َم / ی / است / یم / ید / یند

و از آنجا که در این کتب معمولاً از "است و هست" به عنوان دو صورت نوشتاری سوم شخص مفرد فعل بودن که می توانند در جای یکدیگر استفاده شوند ، نام برده می شود برای فارسی آموزان این ابهام را بوجود می آورد که یکی هستند.

بعضی از کتب آموزش زبان فارسی به انگلیسی زبانان سعی کرده اند تفاوت این دو فعل را توضیح دهندو در مجموع می توان گفت این کتابها سه تفاوت اصلی بین صورت بلند و صورت پسوندی فعل بودن و بالاخص در مورد " هست " و " است" برشمرده اند:

1- "هست" بعضی وقتها در معنای There is "وجود داشتن" بکار می رود.

2 –"هست" برای تاکید بکار می رود چرا که تکیه تنها می تواند روی فرم بلند از ریشه " هست" قرار بگیرد نه روی صورت پسوندی فعل بودن.

۳- بعد ازکلماتی که یک واکه بلند ختم می شوند صورت بلند بکار می رود.*

فعل " هست " در این کتب به عنوان تنها فعلی که می تواند به معنای وجود داشتن دلالت کند مطرح می شود و این امر به عنوان شاخص ترین تفاوت بین هست و است " ارائه می گردد.

و حال سوال این است آیا هست تنها صورتی است که در معنای وجود داشتن بکار می رود؟

به نظر می رسد در بین دستور زبان نویسان اتفاق نظری در باره این موضوع وجود ندارد.

در دستورمشکوه الدینی عنوان شده است که وقتی متمم قیدی ( گروه حرف اضافه ای که قید مکان است( در + گروه اسمی) به فعل بودن اضافه می شود فعل بودن فعل رابط نیست بلکه " به مفهوم اصلی آن یعنی وجود داشتن دلالت دارد."

مثل افشین در خانه است." ص107

بنا به گفته آقای مشکوه الدینی هرگاه یک گروه حرف اضافه ای که قید مکان است مسند ما باشد" است" در معنای وجود داشتن بکار می رود.

تکستنThackston نیز به اهمیت قید مکان اشاره می کند اما در ارتباط با فعل "هست" ونیز از نظر او محل این مسند قیدی نیز حائز اهمیت است:

"معمولا صورت کامل فعل بودن(هستن) به معنی وجود داشتن است و اگر یک گروه حرف اضافه ای در نقش مسند در آغاز جمله بیااید معمولا معنی ،there is/ there are دارد

درخانه ی او کتابهای خوبی هست.

There are some good books in his house.

در آشپزخانه غذایی هست.

There is some food in the kitchen" (26)

بنا به گفته وی به عنوان یک نشانه برای معنای وجودی " هست" می توانیم دنبال یک مسندگروه حرف اضافه ای متقدم باشیم.

به جمله های زیر توجه کنید:

الف)

1- مرد در خانه است.

2- درخانه مرد است.

3 - مرد در خانه هست.

4- در خانه مرد هست.

ب)

1- افشین در خانه است.

2- در خانه افشین است.

3- افشین در خانه هست.

4- در خانه افشین هست.

ج)

1- آب در خانه است.

2- در خانه آب است.

3- آب در خانه هست.

4-در خانه آب هست.

(وجود قید مکان در جمله تا چه حد لازمه معنی "وجود داشتن" فعل بودن است ؟(فعل الف1 – ب1 - ج 1 بر معنای وجود داشتن دلالت دارد؟) آیا هست می تواند در همه جملات همراه با مسند حرف اضافه ای متقدم در معنای " وجود داشتن " بکار می رود؟ (ب – 4) آیا جای قید مکان در جمله تاثیری دارد؟(ج-3 4، الف 2-)

آیا اسم عام یا خاص بودن مسند الیه نیز تعیین کننده است؟ ( ب2،3، 4)

ذی روح بودن و شی ء بودن آن چطور؟)آ

و این در حالی است که گروه دیگری از دستور زبان نویسان نقش فعل " بودن " را در چنین جمله هایی نقش ربطی برای تعیین مکان نهاد ذکر می کنند.

آقای ارژنگ در مورد" فعلها ی گذرا به مسند" چنین می گوید:

" جمله هایی که با فعل ربطی یا اسناد ی ساخته می شوند بر انجام یافتن کاری دلالت ندارند بلکه تنها از بودن و یا نبودن صفت یا حالتی یا وجود رابطه ای بین نهاد و مسند از قبیل رابطه ای اسمی یا مالکیت یا بودن نهاد در جایی خبر می دهند:

گل زیبا است. او پرویز است . این کتاب ازمن است. فریدون در خانه است" (144 )

به نظر او فعلهای " هست" و " نیست" " که بروجود یا عدم نهاد دلالت دارند، به تنهایی جای مسند و فعل را گرفته اند و در حقیقت هم هم ارز جمله هایی هستند که در آنها متممی که جای مسند را گرفته بود ه حذف شده:

خدا در جهان موجود است => خدا در جهان است => خدا هست.( ص 55 و 145)

ولی بدین اشاره نمی کند که چرا در جریان این حذفها " است" به "هست" تبدیل شده است .

البته بی دلیل نیست که چنین تفاوت بزرگی بین برداشت دستور زبانان وجود دارد. به جملات زیر توجه کنید:

بچه در خانه است.( در جواب سوالی مثل " بچه کجاست؟")

بچه درخانه هست. ( در ادامه جمله ای مثل " سیگار نکشید.")

با مقایسه جملاتی مانند جملات بالا می توان به روشنی دید که دو جمله کاربرد متفاوتی داشته اند ولی آیا تا چه حد مساله " وجود داشتن یا وجود نداشتن " است.

اگر بخواهید فعل است و هست را با فعل دیگری جایگزین کنید چه فعلی را انتخاب می کنید؟

وجود داشتن؟ حضور داشتن؟ موجود بودن؟ جای داشتن؟.....

( در این گونه موارد که جمله حداقل از نهاد- مسند و فعل تشکیل شده و مسند قید مکان است به نظر من می رسد تفاوت جای دیگری است. مساله تکیه بر قسمتهای مختلف جمله است. در جمله (الف )تکیه روی " درخانه" است که پاسخ سوال است و در( ب) تکیه روی فعل بودن است.

و شاید به همین دلیل در جمله ای مثل " در خانه اگر کس است یک حرف بس است." که تکیه روی کس است "است" در معنای وجودی بکار رفته نه در معنای تعیین مکان.)

معیار دیگری که برای تشخیص معنی وجود داشتن فعل "بودن" آمده است همراهی آن با یک اسم است.

"فعل سوم شخص مفرد " هست" اگر بر معنای "وجود داشتن" دلالت کند با یک اسم بکار

می رود اگر صفت با "هست" در این معنی بکار رود، صفت به جای اسم است"

(319Stilo, Tallatof, Clinton)

اسم مانند :

توپ هست.

معلم هست.

وصفت در جای اسم مانند:

خوب هست؟ = چیز خوبی هست؟"

در مورد صفت به نظر می رسد که تنها متن کلام می تواند معنی آنرا مشخص سازد چر که اسم به قرینه معنایی حذف شده است.

اما در مورد همراهی اسم و فعل هست در معنای وجود داشتن می شود گفت یک ویژگی این جمله ها دو بخشی بودن آنها است . بر می گردیم به نظر آقای ارژنگ:

" گاهی فعل ربطی " هست و نیست، تنها بر بودن و یا نبودن چیزی یا کسی ( هستی یا نیستی چیزی یا کسی ) دلالت دارد. در این حال در ظاهر جمله دو بخش بیشتر ندارد: نهاد و فعل. ولی در حقیقت مسند به قرینه حذف شده..."( ص 59)

توپ هست= توپ در اینجا موجود است. = توپ در اینجا هست. = توپ هست.

(نکته ای که باید در نظر گرفت چگونگی تبدیل است به هست می باشد.

آیا می توان در نظر گرفت چون تکیه روی فعل است در مقابل جمله ای مانند " توپ در اینجا است." که تکیه روی " در اینجا " است فعل است به فعل هست تبدیل می شود؟)

و اما اگر اینگونه جمله ها را به عنوان فعل ربطی موکد در نظر نگیریم، بپردازیم به آنچه درکتابهای دیگر به عنوان فعل " هست" در معنای ربطی موکد عنوان شده است:

مانند:

"فارسیش خوب هست" در برابر" فارسیش خوبه".( 272Stilo, Tallatof, Clinton)

همانطور که قبلاً ذکر شد،"تاکید" یکی دیگر از تفاوتهای مهم فعل فرم بلند و فرم پسوندی بودن عنوان شده است. از آنجا که صورت پسوندی فعل ربطی بودن تکیه نمی پذیرد بنابراین صورت کامل آن برای تاکید بکار می رود. البته ناگفته نماند "که همیشه بکار بردن فرم بلند هست برای تاکید نیست و گاهی برای بجا آوردن ادب نیز ممکن است فرم بلند بکار رود". ( 273Stilo, Tallatof, Clinton)

" من معلم هستم" در برابر" من معلمم"

- معلم هستم.

به نظر می رسد این قانون در مورد صیغه های دیگر فعل بودن کار برد مشخصتری دارد تا سوم شخص مفرد آن، چرا که" است" در حقیقت فرم کامل است و حالت پسوندی ندارد و از نظر آوایی بسیار نزدیک به هست می باشد.

همچنین به نظر می رسد معنی جملاتی مثل "فارسیش خوب هست" ناقص می باشد و شنونده را منتظر می گذارد که بشنود فارسیش خوب هست ولی ...

و یا حتی وقتی مسند اسم است مثل " او معلم هست" جمله کامل به نظر نمی رسد و شنونده هنوز منتظر است که بقیه جمله را بشنود.

در حالیکه جمله ای مانند" فارسیش خوب است" جمله ی کامل است.

والبته باید در نظر داشت که در جمله ای مثل" فار سیش خوب هست ولی کم درس می خواند" هم تاکید روی فعل است.

این صحنه را درنظر بگیرید:

- یعنی تو می گویی فارسیش خوب نیست؟

- نه ، فارسیش خوب هست ولی کم درس می خواند.

من فکر می کنم از دیگر کاربردهای فعل ربطی موکد "هست" شاید بیان صفات ، خصوصیات یا اسامی یک چیز یا یک شخص در قالب یک سری جملات ساده باشد. در این جمله ها هست می تواند به تنهایی بیاید یا با " هم " یا " که" یی که بعد از مسند قرار میگیرد.

مثل:

او راننده هست .معلم هست. شاگرد هست.

خوب که هست. باشخصیت که هست. با انصاف که هست. کتابخوان هم که هست. دیگه چی می خواهی؟

فارسیش نه تنها بد نیست خوب هم هست.

توجه داشته باشید که با جابجایی که و هم فعل عوض می شود

.....

ادامه دارد

۲۰۰۸/۱/۶

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

منابع

ارژنگ غلامرضا.1374. دستور زبان فارسی امروز. تهران: نشر قطره

مشکوه الدینی، مهدی. 1379. دستور زبان فارسی بر پایه ی نظریه ی گشتاری. مشهد . انتشارات دانشگاه مشهد

Stilo, Don., Kamran talattof, and Jerome Clinton. Modern Persian: spoken and written. Yale University press, 2005

Thackston, W.M., An Introduction to Persian .Maryland: Ibex Publishers, Inc. 1993

منابع دیگر:

انوری حسن و حسن احمدی گیوی. .1376دستور زبان فارسی. تهران: فاطمی

پور نامداریان، تقی. 1376. درس فارسی برای فارسی آموزان خارجی. تهران :پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

ثمره ، یدالله. 2005. آزفا. تهران: بین المللی الهدا

قریب، عبدالعظیم و دیگران. 1378. دستور زبان فارسی پنج استاد. تهران : جهان دانش

Lambton, Ann.K.S. Persian Grammar. Cambridge Universit Press, 1996

Mace, John. Persian Grammar: for reference and revision. RoutledgeCurzon, 2003

Windfuhr, Gernot., and Hassan Tehranisa. Modern Persian Elementary Level. Ann Arbor, Michigan 1981

: note*

Thackston page 27: "Following words ending in vowels , the long copulas are often used, especially in every-day speech, to avoid the conjunction of the two vowels, especially two like wovels. this applies particularly to the second person singular and the first andsecond persons plural.

طرح سوال : تفاوت "است" و "هست" چیست؟

مطالب مشابه :

جشن نیکوکاری و احسان مردم خیر خطیرکلائی

موضوعات متنوع انشا(200 مورد)

نکات مهم املایی و موضوعات انشا در مقطع راهنمایی

جایگاه های ایران در جهان

طرح سوال : تفاوت "است" و "هست" چیست؟

مولانا و مثنوی معنوی

انشای فرشیدک!

مقاله در مورد 22 بهمن