ترکمن های خراسان شمالی

ترکمن های ایران در بخش شمالی استان گلستان و ناحیه ای کوچک از شمال غربی استان خراسان شمالی، استقرار دارند. قلمرو فضائی قوم ترکمن در شرایط خاص از شرق دریای مازندران آغاز شده، به سمت آسیای مرکزی گسترش می باید. این قوم هم از نیای مشترک "اغوز" در آنطرف ماوراء النهر از قرن دهم میلادی به این سو ، بنای کوچ را به نواحی غربی تر گذاشت که تدریجا در دوران سلسله های ترکمن غزنوی و سلجوقی، به این سو یعنی خراسان هم آمدند. بعد از فروپاشی سامانیان، ترکانی که به طرف غرب رفتند، در این مسیر پراکنده شدند. هنگامی که جرجان به تصرف سلجوقیان درآمد، بخشی از ترکمن ها هم وارد این منطقه شدند. هرچند چنگیزخان شهر جرجان را در حملات بعدی خود بکلی منهدم کرد که دیگر روی آبادانی به خود ندید، اما زا دوران صفویه قلعه مبارک آباد بنا نهاده شد که مرکز نظامی بود. در همین دوران هم بخشی از ایلات شیعه قره باغ آذربایجان را به منطقه حاجی لر( مینو دشت) و رامیان کوچ داد، تا مقابل هجوم ازبک ها و ترکمنها بایستد. و ترکمن ها تدریجا در سه قرن اخیر تابعیت خان خیوه را عهده دار شدند و در دشت های ترکمنستان فعلی مستقر گشتند. در ان دوره البته در ماوراء النهر ، سه کانون سیاسی خانات وجود داشت، که بزرگترین آن خان بخارا بود، سپس خان نشین خوقند و آخرین آن که به مرزهای خراسان نزدیک بود، خان خیوه بود. ترکمن ها که به طوایف مختلفی از جمله به کوکلان ها و یموت ها و تکه ها و ... تقسیم می شدند ، هر یک به فراخور موقعیت ایلی در جغرافیائی خان نشین خیوه مستقر شدند.

از دوره قاجار بخصوص سلسله آقا محمد خان بدلیل حوادثی که در منطقه استر آباد رخ داد و در ناسخ التواریخ به صورت مبسوط آمده است، درگیری بین ترکمنهای تابع خان خیوه و سرحدات ایران آغاز شد. در واقع آقا محمد خان برای مقابله با طغیان جماعت یموت ، محمد ولی خان قوانلو و مصطفی خان دولو را با ده هزار کس بر سر آنان تاخت و ترکمن ها شکست خوردند، و هشتصد کس از زنان و کودکان آنها اسیر شدند و غنائم بسیار از زر و سیم و اسب و شتر و گاو شیر و گاو و گوسفند از ترکمانان بگرفتند و این واقع موجب آن شد که تقریبا در تمامی مدت پادشاهی قاجار، ترکمن ها به نواحی مجاور می تاختند و در راه های خراسان به تهران غارتگری می کردند و زن و فرزند را به اسیری می بردند تا انتقام آن واقعه را از " آقا محمد خان" بستانند.

مهمترین سرکوب ترکمن ها توسط جعفر قلی خان ایلخانی بجنورد و استر اباد و جاجرم و نردین در 1271 هجری رخ داد که این واقعه در گله داغ اتفاق افتاد و تدریجا هم البته روس ها با خانات مستقر در ماوراء النهر از جمله خان خیوه روباط برقرار کردند و تحت الحمایه روس ها شدند و سرحدات مرزی ایران در ناحیه خان خیوه در قرار داد آخال در 1881 بسته شد. حکومت ایران هم به دنبال تعرضات اقوام ترکمن به شهر های خراسان و استر آباد و ناکامی دولت قاجار رد رفع این معضل تن به عقد قرارداد داد و مرزهای شمال شرق کشور در حدود کنونی تعیین شد. با جابجائی خطوط مرزی قلمرو قوم ترکمن نیز به دو قطعه فضایی تقسیم شد و مرزهای سیاسی میان قبائل و عشایر ترکمن جدائی انداخت و ییلاق و قشلاق آنها را با بحران مواجه ساخت.

وضعیت جدید ، قوم ترکمن را به واکنش های سیاسی اجتماعی وادار کرد، به طوری که ترکمن ها در یک اقدام و نشست عمومی در یکی از روستاهای بخش گمیشان، عثمان آخوند را از طایفه جعفربای رئیس کردند و از افسران ترک برای آموزش فنون رزمی دعوت کردند. و در سال 1301 شمسی اولین عملیات نظامی خود را علیه دولت سازماندهی کردند.

این حرکت البته سرکوب شد و بعد از آن رضا شاه ، اسکان اجباری عشایر ترکمن را ( تخت – قاپو کردن) آغاز کرد. این انقسام فضایی ترکمن ها، پتانسیل اعتراض ترکمن ها را خنثی کرد.

در روسیه هم که انقلاب شد، مرزهای آهنینی در بخش سرحدی، ارتباطات ترکمن های ما در شمال خراسان و گلستان را با آنسو قطع کرد. فروپاشی شوروی و پیدایش دولت مستقل ترکمنستان ، تاثیرات جدیدی را در صحنه منطقه با یادگار گذاشت و بدین ترتیب بود که ترکمن ها هم با جمعیتی که داشته و دارند، بخشی از مردمان شمال خراسان شدند و در کنار فارس ها، ترک ها، کردها، ترکمن ها هم در این خطه جغرافیایی ماوا گزیدند و خرده فرهنگ آنها هم بخشی از فرهنگ شمال خراسان شد

دکتر برات شمسا

ترکمن های خراسان شمالی

مطالب مشابه :

خراسان شمالی(بجنورد)

نمایشگاه دانشجویان گرافیک بجنورد

آی ترگ گون ترگ اوین

رتبه بندی دانشگاه های ایران

ترکمن های خراسان شمالی

ضرب المثل درباره ی زنان ترکمن

ایشان‌های ترکمن